حکمت های علوی

[اشک مهتاب*خادمه فاطمه زهرا(س)تا ابدالدهر*]

فرصتهاى بى‏برگشت

امام على علیه السلام فرمود:
مَنْ وَجَدَ مَوْرِداً عَذْباً يَرْتَوى مِنهُ فَلَمْ يَغْتَنِمْهُ
يُوشِكُ اَنْ يَظْمَأَ وَيَطْلُبَهُ وَلَمْ يَجِدْهُ.
كسى كه آبشخور گوارايى بيابد كه مى‏تواند از آن سيراب شود، ولى آن را غنيمت نشمارد، ممكن است تشنه شود و آن را بجويد، اما ديگر آن را پيدا نكند!
غررالحكم ج5 ص227
× × ×
نعمت، مرغ گريزپايى است كه اگر قدرشناسى نشود، پرمى‏كشد و از دست مى‏رود.
مرغى است كه ز بامى كه برخاست، مشكل نشيند.
تشنگى هميشه هست، ولى آب و چشمه همواره در اختيار نيست.
وقتى فرصتى مناسب براى كار خير، براى آموختن علم، تربيت نفس، خودسازى، حقگويى و نشر فضايل هست،
وقتى تو هم نيرو و امكانات و فرصت جواونى و مجال بهره‏ورى دارى، كفران نعمت است اگر فرصتها را تباه سازى، يا نعمتها را هدر دهى، يا از مجال پيش آمده، به نفع حق و خوبى و پاكى استفاده نكنى و شكر عملى نعمت را به جا نياورى.
حسرتهاى آخر عمر و افسوسهاى بى‏ثمر براى غفلتهاى دوران جوانى بسيار تلخ است.
از هم‏اكنون، بايد از غصه‏هاى آينده جلوگيرى كرد راه آن هم قدرشناسى از مواهب و شرايط است.
تا مجال هست، بايد نفس كشيد، سيراب شد، توشه برگرفت و بار راه طولانى آخرت را بست.
آنان كه عمرى در انتظار داشتن و يافتن قدرت و امكانات بودند، اينك، اين مجال، اين گوى و اين ميدان!...
مبادا با سهل‏انگارى، فرصتها تلف شود و تشنگى آينده را چشمه و آبشخورى نباشد كه پاسخ دهد!

[اشک مهتاب*خادمه فاطمه زهرا(س)تا ابدالدهر*]

اول انديشه، وآنگهى گفتار

امام على علیه السلام فرمود:
قَدِّرْ ثُمَّ اقْطَعْ وَ فَكِّرْ ثُمَّ انْطِقْ.
اندازه گير، سپس بِبُر. بينديش، آنگاه بگو.
غررالحكم ج4 ص506
× × ×
به كارگيرى انديشه و فكر در تصميم‏گيريها، انتخاب‏ها، گفتن‏ها و داورى‏ها، نشانه خردمندى و فرزانگى است.
همچنانكه يك خياط، براى دوختن لباس، ابتدا اندازه مى‏گيرد، سپس قيچى را بر پارچه نهاده، آن را مى‏برد. تصميم‏هاى ما در زندگى نيز، كمتر از بريدن يك پارچه و دوختن يك جامه نيست.
حرفهاى نسنجيده، پشيمانى مى‏آورد.
كارهاى بى‏حساب و تصميم‏هاى عجولانه و اقدامات بى برنامه گاهى زيانبار است.
در كلام ديگر مولا علیه السلام نشانه عاقل آن است كه اول مى‏انديشد، آنگاه لب به سخن مى‏گشايد، ولى جاهل كسى است كه اول حرف مى‏زند، سپس نسبت به محتوا و نتايج و آثار آن مى‏انديشد.
مرز عقل و جهل همين است.
كنترل زبان و مهار گفتار، و آينده‏نگرى و فرجام انديشى مانع ندامتهاى بعدى مى‏شود.
اگر چيزى را نگوييم، بعداً با گفتن، قابل جبران است چون همان سخن و زبان در اختيار ماست.
ولى... آنچه نبايست برزبان آيد، اگر بى‏فكر و تأمل بر زبان آمد و به گوش ديگران رسيد، تيرى است كه از كمان رها شده و آبى است كه برزمين ريخته است.
بارى... اول انديشه، آنگاه گفتار و اقدام!

[اشک مهتاب*خادمه فاطمه زهرا(س)تا ابدالدهر*]

درخت وجود، ميوه عمل

امام على علیه السلام فرمود:
لا يُعْرَفُ الرَّجُلُ اِلاّ بِعِلْمِهِ
كما لا يُعْرَفُ الْغَريبُ مِنَ الشَّجَرِ اِلاّ عِنْدَ حُضُورِ الَّثمَرِ.
انسان جز با علم خويش شناخته نمى‏شود. همچنانكه درخت ناآشنا و ناشناخته، جز هنگام آشكار شدن ميوه، شناخته نمى‏شود.
غررالحكم ج6 ص110
× × ×
ثمر و ميوه، نشانه نوع درخت يا رشد صحيح آن است.
ارزش هر درخت نيز، به ميوه‏اش بستگى دارد و ثمره، شناسنامه ارزشى و سودمندى هر درخت است.
انسان نيز كمتر از درخت نيست.
آنچه جوهر وجودى و ارزش معنوى هر كس را آشكار مى‏سازد، رفتار و اعمال اوست. تاكسى عمل خويش را بروز نداده است، قضاوت صحيح و دقيقى درباره او نمى‏توان داشت.

عمل و رفتار هم، از دانش و بينش و بصيرت انسان سرچشمه مى‏گيرد و علم هر كس نشان دهنده شخصيّت و جودى اوست.
از سوى ديگر، آنچه به علم، ارزش مى‏دهد و دانا را از نادان ممتاز مى‏سازد عمل است. علم و عمل دو بال پروازند و هر كدام ناسالم و ناقص باشد، اين پرواز به نتيجه نمى‏رسد.
حرف، زياد مى‏توان زد. ادعا نيز بسيار مى‏توان داشت. اما آنچه كه گواه صدق سخن و درستى ادعاست، عمل است. صفحات شناسنامه هويت انسان با حروفى از عملكرد و كلماتى از رفتار، نگاشته مى‏شود و با مهر عمل، تأييد مى‏شود.
هر كس، همان است كه عمل مى‏كند. تفاوت و فاصله بود تا نمود هر فرد نيز از همين‏جا سرچشمه مى‏گيرد.
عمل، ميوه درخت وجود انسان است. علم نيز ريشه اين درخت است.

[اشک مهتاب*خادمه فاطمه زهرا(س)تا ابدالدهر*]

آراستگى

امام على علیه السلام فرمود:
أَلتَّجَمُّلُ مِنْ‏أَخْلاقِ المُؤمِنينَ.
آراستگى از اخلاق مؤمنان است.
(غررالحكم)
× × ×
وقتى خدا زيباست و زيبايى را دوست مى‏دارد، دين او هم زيباست و دستورهاى مكتبى هم آراسته و زينت بخش اخلاق و زندگى و نشاط آور براى جسم و روح است.
دين چه گناه دارد، اگر برخى پيروان آن، به رهنمودش عمل نكنند و موجب شوند چهره نازيبايى از آيين خداى جميل و جمال آفرين انعكاس يابد؟!
نظم و نظافت و تميزى و آراستگى، ره‏آورد غرب و اروپاييان نيست، بلكه فرمان اكيد و صريح دين ماست. سيره بزرگان دين نيز، شاهد اين مدعاست.
وقتى رسول خدا9 همواره آراسته و منظم بود و مى‏فرمود كه از خلق و خوى يك مؤمن، آن است كه وقتى به ديدار برادران دينى مى‏رود، يا در جمع آنان حضور مى‏يابد، آراسته ظاهر شود، نگاه مكتب به اين مسأله روشن مى‏شود.
آراستگى، غير از مدپرستى و خودباختگى و تشبيه به بيگانگان در قيافه و لباس و آرايش است.
حد و مرز گناه نيز بايد شكسته نشود و به نام آراستگى قيافه‏هاى فسادانگيز نبايد رواج يابد.
نه ژوليدگى و وارفتگى و بدبويى و يقه چركى، نه تقليد از بيگانه و الگوگيرى از گروههاى مبتذل و شكل و شمايل بى‏هويت‏ها و خود باختگى در برابر فرهنگهاى وارداتى.
بلكه... آراستگى آميخته به عفاف و پاكدلى و پاكدامنى، آنگونه كه پيشوايان دين داشتند و مى‏خواستند.

[اشک مهتاب*خادمه فاطمه زهرا(س)تا ابدالدهر*]

از چاپلوسى تا تهمت

امام على علیه السلام فرمود:
مَنْ مَدَحَكَ بِما لَيْسَ فيكَ فَهُوَخَليقٌ أَنْ يَذُمَّكَ بِمالَيْسَ فيكَ.
هركس تو را به چيزى مدح و ستايش كند كه در تو نيست، سزاوار است كه تو را به چيزى نكوهش كند كه در تو نيست.
غررالحكم ج5 ص341
× × ×
تملق و تهمت، دو خصلت ناپسند و دو گناه از گناهان زبان است و مايه بروز بسيارى از فتنه‏هاست.
در تملق و چاپلوسى، ستايش و تعريف بيش از حد است، در تهمت و افترا نيز، نكوهش و بدگويى بر چيزى كه وجود ندارد.
در هر دو عمل، دروغ نهفته است و هر دو رفتار، از عدم صداقت سرچشمه مى‏گيرد.
نبايد به دروغ، دل خوش كرد و ستايش‏هاى غير واقعى را پايه محبت و دوستى قرارداد.
كسى كه از چاپلوسى ديگران لذت ببرد، بايد انتظار شنيدن تهمت‏هاى ناروا و عيبجويى‏هاى بى‏اساس را داشته باشد. متملق، براى دستيابى به دنيا و موقعيت و مقام مدح بى‏ج مى‏فروشد و اگر خواسته‏اش تأمين نشد، به مذمت بى‏ج مى‏پردازد اين ثمره خروج از مرز اعتدال است.
وقتى خصلت كسى بى‏صداقتى و دروغ بافى شد، چه فرق مى‏كند كه تو را به چيزى ستايش كند كه در تو نيست، يا به چيزى مذمت كند كه تو از آن پاك و منزهى!
كالاى او دروغ است و مشترى دروغ، ساده‏لوح!
اگر خداى ناكرده خريدار اين كالا شوى، يا متملقان و چاپلوسان تو را محاصره مى‏كنند، يا بدخواهان و عنودانى كه از تهمت و افترا باكى ندارند دور تو را بگيرند و برايت برنامه بريزند، اگر از آن برهى، در دام و كام اين مى‏افتى.
راه چاپلوسى را ببند، تا گرفتار تهمت نشوى!

[اشک مهتاب*خادمه فاطمه زهرا(س)تا ابدالدهر*]

راز محبوبيت

امام على علیه السلام فرمود:
جُودُالرَّجُلِ يُحَبَّبُهُ اِلىأَضْدادِهِ وَبُخْلُهُ يُبْغِضُهُ اِلىأَوْلادِهِ.
بخشندگى مَرد، او را نزد رقيبان و مخالفانش محبوب مى‏سازد و بخل او، او را نزد فرزندان خودش منفور مى‏كند.
غررالحكم ج3 ص358
× × ×
گاهى نزديكان، دور مى‏شوند و دوران، نزديك.
خويشان، بيگانه مى‏گردند، و بيگانگان، خويش!
عامل آن را در نوع رفتار و معاشرت بايد جستجو كرد و دريافت كه چه چيزهايى محبوبيتآور است و چه عواملى نفرت و گريز پديد مى‏آورد.
در سخن مولى، جود و بخل كه صفتى نفسانى در ما و نوعى رابطه مالى و مادى با ديگران است، از جمله اين عوامل محبّت‏آور يا نفرت‏آور به شمار آمده است.
دوستان و خويشاوندان هم اگر شاهد بذل و بخشش نباشند، كم‏كم فاصله مى‏گيرند و رابطه‏ها را مى‏كاهند و اگر خيرى ببينند، جذب شوند و گرد مى‏آيند، هر چند خويش نباشند.
اين، صفت مطلوبى نيست، ولى به هر حال، طبع بشر اينگونه سرشته است كه بنده و مريد و هوادار كسى شود كه بخشنده باشد. به قول سعدى:
بنده حلقه به گوش ارننوازى برود
لطف كن لطف، كه بيگانه شود حلقه به گوش
در خانواده و نسبت به فرزندان نيز چنين است. علاوه بر حقوق واجب و تعهدات شرعى و قانونى كه پدر نسبت به تأمين نيازهاى مالى فرزندان دارد، برخورد سخاوتمندانه، او را نزد همسر و فرزندان خويش محبوب مى‏سازد.
برعكس، اگر شاهد بخل و امساك باشند، بيزار مى‏شوند و چه بسا چشم انتظار روزى كه پدر نباشد و آنان رها از اين محدويت‏ها و سختگيرى‏ها به نوايى برسند!
جود، كليد است و بخل، قفل. مبادا قفل را در جاى كليد به كار گيريم و به جاى گشودن، ببنديم...

[اشک مهتاب*خادمه فاطمه زهرا(س)تا ابدالدهر*]

همسايه دارى

امام على علیه السلام فرمود:
مَنْ أَحْسَنَ اِلى جيرانِهِ كَثُرَ خَدَمُهُ.
كسى كه به همسايگانش نيكى كند، خدمتگزارانش زياد مى‏شود.
غررالحكم ج5 ص200
× × ×
همزيستى خوب با مردم، نشانه خردمندى است. آثار و بركات آن نيز در طول زندگى به انسان مى‏رسد.
زندگى اجتماعى از ويژگيهاى انسان است. افراد، وقتى مى‏توانند از يارى و همراهى ديگران بهره‏مند شوند كه به آنان يارى و همراهى رسانده باشند.
احسان و نيكى، دلها را جذب مى‏كند.
كليد فتح قلعه قلوب، خدمت به مردم است. وقتى ديگران براى مإ؛((ر)) مى‏ميرند كه ما حداقل براى آنان تب كنيم.
در زندگى جمعى و اجتماعى، اگر از دست و عمل انسان به ديگران خير و احسانى رسيده باشد، در هنگامه مناسب به جبران مى‏پردازند و به يارى‏اش برمى‏خيزند و از روى صفا و محبت، كمر به خدمتگزارى او مى‏بندند و منتى هم نمى‏گذارند.
در اين صورت، غربتى هم نخواهد بود و از بروز مشكلات و پيش آمدهاى سخت، نگران نخواهد گشت. همسايه‏دارى، هنر اخلاقى آنانى است كه به مردم عشق مى‏ورزند.
خدمت به ديگران و دلسوزى براى مردم و خود را وقف آنان كردن، توفيقى الهى است كه براى هر كس فراهم نمى‏شود. هم رضاى الهى را همراه دارد، هم همدلى و همراهى مردم ر.
احسان، رمز حكومت بر دلهاست... .

[اشک مهتاب*خادمه فاطمه زهرا(س)تا ابدالدهر*]

فاصله بينش و بينايى

امام على علیه السلام فرمود:
فَقْدُ الْبَصَرِ أَهْوَنُ مِنْ فِقْدانِ الْبَصيرَةِ.
نابينايى، آسان‏تر و قابل تحمل‏تر از نداشتن بينش و بصيرت است.
غررالحكم ج4 ص413
× × ×
فاصله بينايى تا بينش بسيار است.
گرچه چشم، براى تشخيص راه و چاه و ديوار و دره، هنگام راه رفتن و عبور و مرور است، ولى راه كه هميشه كوچه و خيابان نيست كه فقط چشم به كارآيد!
راه زندگى، آن هم راه راست و درست، بيش از چشم، به بصيرت نياز دارد.
هم بصر لازم است، هم بصيرت، ولى‏كدام‏يك لازم‏تر است؟!
هم كورى بد است، هم كوردلى، اما كدام يك ضايعه‏بارتر و زيان‏آورتر است؟
كسانى چشم‏سر دارند و اشياء پيرامون خود را مى‏بينند، ولى چشم دلشان كور است و به خاطر اين كور باطنى، راه حق و خير و هدايت را نمى‏بينند و نمى‏شناسند و عمرى در گمراهى و ضلالت به‏سر مى‏برند.
كسانى هم بوده و هستند كه گرچه نابينايند، اما روشندل و بصيرند و بيناتر از خيلى چشم‏داران!
از ديدگاه على علیه السلام ، نداشتن چشم، آسان‏تر از نداشتن بصيرت است.
كسى كه نابيناست، از تماشاى ديدنيهاى محسوس، آن هم در مدت عمر خويش محروم است. ولى كوردلان و گمراهان كه حقيقت اين عالم و جلوه‏هاى خدا و راه رشد را نمى‏بينند، از سعادت ابدى محروم مى‏شوند و اين خسارت، بسى بيشتر و عظيم‏تر است!
قرآن، گمراهان را كوردل معرفى مى‏كند و اين كه هر كه در اينجا كور باشد، در آنجا هم كور، بلكه گمراه‏تر است.
از چشم سر چه سود، اگر چشم دل كور باشد؟
اگر بينش و بينايى را با هم داشته باشيم، اين همان نورٌ على نُور است.

[اشک مهتاب*خادمه فاطمه زهرا(س)تا ابدالدهر*]

همنشينى با گل

امام على علیه السلام فرمود:
صُحْبَةُ الأَخيارِ تَكْسِبُ الْخَيْرَ،
كَالرّيحِ اِذا مَرَّتْ بِالطَّيِبِ حَمَلَتْ طيب.
همنشينى با نيكان، نيكى مى‏آورد، مثل باد كه وقتى به بوى خوش (وخوشبو) گذر مى‏كند، با خود بوى خوش مى‏آورد.
غررالحكم ج2 ص201
× × ×
رنگ‏پذيرى انسان از محيط و اطرافيان، از خصيصه‏هاى اوست.
هم معاشرت با افراد صالح، تأثير مثبت و سازنده بر انسان مى‏گذارد، هم همنشينى با دوستان بد و اشخاص آلوده و بد دل، دل و انديشه و رفتار انسان را تحت تأثير قرار مى‏دهد.
انتخاب دوست شايسته و شريك پاك و همسر با ايمان و همكار متعهد، در انسان شايستگى و پاكى و ايمان و تعهد مى‏آفريند و حال و هواى زندگى را معطر مى‏سازد.
قرار گرفتن در فضاى معطر، هر چند انسان عطر نزند، آدمى را خوشبو مى‏سازد. سعدى به همين حكمت والا در گلستان اشاره كرده، آنجا كه همنشينى گِل و گُل را مطرح نموده است كه كمال همنشين، حتى در گل و خاك هم اثر مى‏گذارد.
همچنان كه عبور باد و نسيم از يك مزبله و لجنزار، نسيم را متعفن و بدبو مى‏سازد و مشام را آزار مى‏دهد، عبور نسيم از يك بوستان پر از گل و از يك گلستان معطر، مشام را روح و نشاط مى‏بخشد.
خلق و خوى انسانها نيز، يا مزبله است، يا بوستان مزبله آلودگى و ابتذال، يا بوستان كمال و ايمان.
همنشينى با افراد، انسان را در حال و هوا و فضاى همان خلق و خوى قرار مى‏دهد.
تا مى‏توان با پاكان و خوبان رفاقت و دوستى كرد، چرا همدمى و همنشينى با آلودگان؟!...

[اشک مهتاب*خادمه فاطمه زهرا(س)تا ابدالدهر*]

نشانه ‏هاى فرزانگى

امام على علیه السلام فرمود:
ثَلاثَهٌ تَدُلُّ عَلىعُقُولِ أَرْبابِها: أَلرَّسُولُ وَالْكِتابُ وَالْهَدِيَّةُ.
سه چيز، نشان دهنده عقل و خرد صاحبان آنهاست: فرستاده، نامه و هديه.
غررالحكم ج3 ص343
× × ×
قضاوت ما درباره افراد، براساس عملكرد آنان است.
عملكردهايى كه ميزان خردمندى و فرزانگى اشخاص است، در جنبه‏هاى اجتماعى و معاشرت، بهتر نمودار مى‏گردد.

فرستاده و قاصدى كه از سوى شما پيام و چيزى را به ديگرى مى‏رساند، در قدرت انتقال و مراعات ادب نماينده شما محسوب مى‏شود.
نوشته و نامه‏اى را نيز، كه به صورت درخواست، شكايت، انتقاد، تقاضا، يا ابراز محبت و علاقه به كسى مى‏نويسيد، تراوش فكر شماست. در اينكه با چه لحن و بيانى چه مطلبى را نوشته و خواسته و گفته‏ايد، باز پاى عقل و خرد شما در ميان است.
هديه و تحفه‏اى را هم كه به هر مناسبت و دليل براى كسى مى‏بريد، جايزه‏اى را كه به كسى مى‏دهيد، سوغاتى كه براى ديگرى از سفر مى‏آوريد، در همه اينها مراعات اصل هديه و جنس و نوع آن و تناسبش با مخاطب و دريافت كننده، شرط عقل است.
همچنانكه تا مرد سخن نگفته باشد، عيب و هنرش نهفته باشد، تا شخصى هم چيزى ننويسد يا پيامى و قاصدى نفرستد. به ميزان خردمندى او نمى‏توان پى‏برد.
در گفته‏ها، نوشته‏ها، درخواستها و هديه‏ها، عقل خود را به نمايش مى‏گذاريد.
آثار بايد آينه روحيات زلال و انديشه‏هاى درست باشد.