آشنایی با زندگانی امام هادی علیه السلام

[اشک مهتاب*خادمه فاطمه زهرا(س)تا ابدالدهر*]

بنابراین اینکه امام دهم علیه السلام را به لقب نقی و هادی ملقّب نموده اند به این معنا نیست که معصومین دیگر پاک و راهنما و هدایت کننده نبوده اند، بلکه همگی دارای این صفات کمالیه بوده اند. امّا چون در زمان زندگی هر یک از آن بزرگواران شرایط یکسان نبوده و زمینه برای بروز تمام صفات آنها فراهم نبوده، لذا هر کدام به مقتضای زمان خود، بعضی از صفات کمالیه ی ایشان بیشتر بروز می یافته و فقط بعضی ویژگی هایشان به خاطر زمینه های ظهورش، بیشتر تجلّی می نموده. نمونه ی دیگر آن اینکه مثلاً ما معمولاً به امام حسین علیه السلام «سَفینَهُ النَّجاهِ»(1)می گوئیم، ولی این بدین معنا نیست که فقط امام سوم «سفینه النجاه» است. چون در زیارت امام حسین علیه السلام در نیمه ی رجب، خطاب به آل الله صلوات الله علیکم اجمعین می گوئیم: «السَّلامُ عَلَیکُم یَا سُفُن النَّجاهِ»(2)یعنی «درود بر شما کشتیهای نجات» و یا در اعمال روز عید غدیر خطاب به امامان علیهم السلام گفته می شود: «السَّفینَهِ النَّاجِیَهِ»(3)و همچنین در زیارت حضرت صاحب الامر علیه السلام (زیارت آل یس) خطاب به حضرت می فرماید: «سَفینَهِ النَّجاهِ».(4)پس تمام ائمه علیهم السلام کشتی های

---

1- .مفاتیحالجنان،زیارت امام حسین علیه السلام درعید فطر وقربان، ص 739 وبحارالانوارج 36 ص 205 وسیدالشهداء،ص 224.
2- .مفاتیحالجنان، ص 725 بهنقل از شیخمفید در مزار،«زیارت امامحسین علیه السلام در نیمهرجب».
3- .مفاتیحالجنان، ص 462 بهنقل از سید بنطاووس از شیخمفید، علاوهبر اینکه درالمستدرک، ج3، ص 150 و کنزالعمال، ج 2،ص216 و حلیهالاولیاء، ج4، ص 306 حدیث«سفینه نوح» ازپیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم بهتواتر رسیدهکه فرمودند:«مَثَلُ اَهلِبیتِی کَسفینهنُوحٍ مَنرَکَبَهانَجَی» یعنی«مَثَل اهل بیتمن مثل کشتینوح است، هرکس سوار شدنجات می یابد».
4- .مفاتیح الجنان،ص 866.
ص: 24
نجاتند، ولی امام حسین علیه السلام چون شرایط زمانش، زمینه ی شهادت ایشان را آنهم به آن نحو خاص فراهم نمود و ایشان هم به امر خداوند متعال، گردن نهاد و تسلیم گشت، این سبب شد تا ویژگی «سَفینَهُ النَّجاه» بودن ایشان، بیشتر از دیگر ائمه معصومین علیهم السلام بروز کند و جلوه نماید و مردم بیشتری از طریق ایشان از گمراهی نجات پیدا کنند، وگرنه تمامی ائمه معصومین علیهم السلام نیز، اگر در آن شرایط بودند، به فرمان خدا همانطور تسلیم بر رضای الهی بودند و جانفشانی می کردند و به همانگونه چراغ هدایت می گردیدند.
و اگر هم گفته شده که «کشتی نجات امام حسین علیه السلام سریعتر حرکت می کند»(1)این بخاطر همان نحوه ی شهادت و فدا کردن همه چیز آن حضرت، در راه خدا بوده که خدا هم، چنان اثراتی را برای پیمودگان راه هدایت، از طریق آن حضرت قرار داده است (به بیان دیگر چون فقط این نحو شهادت و از خودگذشتگی، شرایط بروزش برای امام سوم علیه السلام فراهم گردیده بود).

[اشک مهتاب*خادمه فاطمه زهرا(س)تا ابدالدهر*]

و اما درمورد دو لقب «نقی و هادی»، که اگر سؤال شود: پس چرا ما مثلاً به امام نهم این القاب را نسبت نمی دهیم و بین شیعیان معروف نیست و فقط خاص امام دهم است؟ می توان گفت گاهی این صفات و القاب برای مردم در آن زمان خاص بیشتر نمود و ظهور و بروز نموده و لذا بین مردم زمان خودشان عرف شده و به همان شهرت یافتند و یا ممکن است این القاب توسط پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم و یا ائمه گذشته به یک امام خاص، نسبت داده شده که مسلّماً آنان نیز به دستور الهی چنین

1- . دربحارالانوار، ج 93،ص 294، امام رضا علیه السلامفرمودند:«کُلُّناسُف� �نُالنَّجاهولَکِن سَفینَهالحُسَیناَوسَع واَسرَع» یعنی«همه ی ماکشتی نجاتیمامّا کشتیحسین وسیعتر وسریعتر است».

ص: 25

لقبهائی را ذکر کرده اند و خداوند هم چون علم به آینده دارد و می دانسته که در زمان هر امامی، زمینه برای بروز بیشتر کدامیک از ویژگیهای او فراهم می شود، لذا به هر امامی، لقبی خاص را نسبت داده است و ممکن است که علت واقعی نسبت دادن آن لقب برای ما پوشیده و مخفی باشد، مثلاً در دعای توسل که از ائمه معصومین(1) علیهم السلام است، امام دهم را با لقب هادی و نقی نام برده، و یا در جای دیگری پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم که قرآن درباره اش می فرماید «وَمَا یَنطِقُ عَنِ الْهَوَی»(2) امام دهم را با لقب نقی نام می برد و می فرماید: «ثُمَّ النقی علی بن محمد»(3) و در جای دیگر می فرماید: «ثم اِبنه علی النّقی»(4) و یا حضرت علی علیه السلام در روایت معراج می فرماید: «وَ بَعدَ محمدٍ، اِبنهُ علیٌ یُدعِیَ بالنَّقِی».(5) همچنین پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم امام هادی علیه السلام را با لقب هادی نیز نام برده است: «علی بن محمد الهادی».(6)

[اشک مهتاب*خادمه فاطمه زهرا(س)تا ابدالدهر*]

و شاید یکی از دلایلی(7) که باعث شد حضرت به نقی یعنی پاک ملقّب گردند این باشد که متوکل عباسی تمام سعی و تلاش خود را به کار گرفت تا امام را به

1- .شیخ عباس قمیدر مفاتیح ص 179 و علامه مجلسیدر بحار الانوارج 99، ص 247 و کفعمیدر بلدالامینص همگی می گویندکه دعای توسلرا ائمه علیهم السلامروایت کرده اندو آنجا آمده«ایُّهَاالهادِیالنَّق ِی.

2- . سورهنجم، آیه 3(پیامبر ازروی هوای نفسچیزی را نمی گوید».

3- . شیخصدوق در کمالالدین، ج 1، ص 258 و کفایه الاثرص 143 و الانصافص 238.

4- . سلیمبن قیس هلالی،ج1، ص 184.

5- .کفایه الاثر،ص 281.

6- .الإنصاف فیالنص علیالائمه علیهم السلام، ص 474 و 214 ح 314 و 134 و کتابالهدایه، ص 338.

7- . ایندلیل را باقرشریف قرشی درکتاب زندگانی امامعلی الهادی،برای «نقی»نامیدن حضرت،ذکر نموده، ص 17.

ص: 26

محافل لهو و لعب و فسق و فجور و میگساری بکشاند تا ایشان را نزد مردم خوار و خفیف نشان دهد و آلوده به گناهان وانمود کند.(1) امّا به خواست خدا شرایط و زمینه طوری فراهم شد که نه تنها نتوانست به خواسته ی خود برسد بلکه اخلاص و پاکی و صفای امام بود که توانست متوکل و اطرافیان او را در عین خوشگذرانی و مستی، تحت تأثیر قرار دهد و گریان کند.

[اشک مهتاب*خادمه فاطمه زهرا(س)تا ابدالدهر*]

قضیه این بود که از امام هادی علیه السلام نزد متوکل بدگویی کردند و گفتند در منزل او اسلحه و نوشته های زیادی هست که اهل قم برایش فرستاده اند و او قصد شورش بر ضدّ دولت را دارد. متوکل گروهی را شبانه به منزل امام فرستاد و آنان ایشان را در حالیکه بر روی زمینی که از شن و ماسه بود و به عبادت خدا و تلاوت قرآن مشغول بود، دستگیر نمودند و هرچه تفتیش کردند، چیزی نیافتند.

امام را با همان حال نزد متوکل بردند و گزارش واقعه را دادند. متوکل چون امام را دید، عظمت و هیبت امام او را گرفت و بی اختیار حضرت را احترام کرد و در کنار خود نشاند. آن مجلس، مجلس شراب بود و متوکل جام شرابی در دست داشت، جام شراب را به حضرت تعارف کرد! حضرت فرمود: به خدا سوگند گوشت و خون من به شراب آلوده نشده، مرا معاف بدار! او دست برداشت و گفت: برای من شعری بخوان! حضرت فرمود: من شعر زیادی از حفظ ندارم. گفت: باید بخوانی. امام هم اشعاری را خواند که مضمون آن به فارسی چنین است:

1- . حیاتفکری و سیاسیامامان شیعه علیهم السلام، ص 507 و 510به نقل ازاعلام الوری،ص 438 و کشفالغمه، ج 2، ص 381.

ص: 27

چه بسیار مردان پر قدرتی*** که در این جهان از پیِ راحتی

به کوه و کمر قصرها ساختند ***همه قصرها را بیاراستند

در اطراف هر قصر از بیم جان ***گروهی مسلّح نگهبانشان

که تا این همه قدرت و ساز و برگ ***کند دور آن مردم از دست مرگ

ولی مرگ ناگه رسید و گرفت *** گریبان آن نابکاران زشت

چو گیرد گریبان گردن کشان ***به ذلّت برون راند از قصرشان

به همراه اعمال خود عاقبت ***برفتند در منزل آخرت

شده جسم آن ناز پروردگان ***هم آغوش خاک، از نظرها نهان

از آن زشت کاران افسرده حال ***به بانگ بلندی شود این سؤال

چه شد آن همه سرکشی و غرور؟ ***که صورت نهادید بر خاک گور؟

چه شد آن همه خودپسندی و ناز؟ ***که گشتید با بی کسان هم تراز؟

چه شد چهره هایی که آراستید؟ ***سر و صورتی را که پیراستید؟

اَجَل چشم بی شرمتان را ببست ***به رخسارتان خاک ذلّت نشست

نه تخت و نه بستر نه آسایشی ***نه عطر و نه زیور نه آرایشی

به جای کِرِم های مردم پسند *** بر آن چهره ها کِرم ها می خزند

نهادید دارایی خویشتن ***نبردید با خود به غیر از کفن(1)

1- . ترجمه یفارسی این شعردر کتاب دینیپنجم ابتدایی(احتمالاً چاپدهه ی اولانقلاب) وکتاب «کراماتو مقاماتعرفانی امامهادی علیه السلام» از سید علیحسینی قمی نگاشتهشده و متنعربی آن درسیرهپیشوایان ص 584 ومنتهیالآمال، ص 1053.

ص: 28

[اشک مهتاب*خادمه فاطمه زهرا(س)تا ابدالدهر*]

تأثیر کلام امام آنچنان بود که متوکل به شدت گریست بطوریکه ریشش از اشک چشم تر شد و جام شراب را بر زمین زد و عیشش منغص شد و حاضران در مجلس را هم تحت تأثیر قرار داد و آنها هم گریستند و متوکل چهار هزار درهم به امام تقدیم کرد و ایشان را با احترام به منزل بازگرداند.(1)

و در مورد لقب «هادی» شاید بتوان گفت که در زمان حضرت، فرقه ها و گروههای متعددی مثل غُلات،(2) ناصبی ها، واقفیه، صوفی ها... وجود داشتند(3) که با شبهه پراکنی سبب گمراهی دیگران می شدند و چون امام اهمیت زیادی به هدایت گمراهان و منحرفان می دادند، برای راهنمایی آنان کوشش خستگی ناپذیری داشتند و در تاریخ نمونه های زیادی از حضرت وجود دارد که صریحاً عقاید آنها را باطل دانسته و شیعیان را از انحراف بر حذر داشته اند و حتی تعدادی از پیروان این فرقه ها به سبب روشنگریهای امام هادی علیه السلام به حقیقت دست یافته و به راه راست هدایت شده اند(4) برای نمونه:

1- .منتهیالآمال، ص 1053 بهنقل از مسعودیو کنز الفوائدکراجکی وسیرهپیشوایانقسمت «بزمشراب در همریخت» ص 585.

2- . سیرهپیشوایان، ص 602می نویسد:غلات کسانیهستند کهدرباره یامام غلوّ می نمودندو برای اومقام الوهیّتقائل بودند.

3- . حیاتفکری و سیاسیامامان شیعه علیهم السلام، ص 517 بهنقل از رجالکشی ص 265 و قاموسالرجال ج 9، ص 324می نویسد:«حتی بعضیافراد،مذاهبی بهنامهای زراریه،عمّاریه،یعفوریه ازپیش خودساختند و هریک از آنها رابه یکی از اصحاببزرگ امامصادق علیه السلام زراره،عمّار ساباطیو ابن ابییعفور نسبت دادند.

4- . در ص 18،همین نوشته درمبحث مشخصاتامام هادی علیه السلام قضیهجنیدی که فردیناصبی بود راذکر کردیم کهچگونه به وسیلهحضرت ازگمراهی نجاتیافت. و یامواردی دیگرکه در ص 143 وپاورقی ص 120 ذکرگردیده.

ص: 29

[اشک مهتاب*خادمه فاطمه زهرا(س)تا ابدالدهر*]

شیخ طبرسی از ابوالحسین سعید بن سهل بصری روایت کرده که گفت: جعفر بن قاسم هاشمی بصری قائل به وقف(1) بود و من با او در سامرا بودم، در یکی از راه ها ناگهان امام علی نقی علیه السلام را ملاقات کردیم، حضرت به او گفت: تا کی در خوابی؟ آیا وقت آن نرسیده که بیدار شوی از خواب؟ جعفرگفت: شنیدی به من آنچه گفت؟ «قَد وَاللهِ قَدَحَ فی قَلبی شَیئاً» «به خدا قسم چیزی قلبم را شکافت».(2)

چند روز بعد ما را برای ولیمه ی یکی از فرزندان خلیفه دعوت کردند، و امام هادی را نیز دعوت کرده بودند. وقتی حضرت وارد شد مردم برای احترام به حضرت سکوت کردند ولی جوانی احترام نکرد و شروع کرد به حرف زدن و خنده کردن. حضرت رو به او کرد و فرمود: ای فلان! دهان را به خنده پُر می کنی و از ذکر خدا غافلی و حال آن که تو بعد از سه روز از اهل قبوری؟!

[اشک مهتاب*خادمه فاطمه زهرا(س)تا ابدالدهر*]

ما گفتیم ببینیم چه می شود، این دلیل ما خواهد بود (یعنی اگر اینطور شد

1- .واقفیه منکررحلت امامکاظم علیه السلام بودند ومعتقد بودندایشان مثلحضرت عیسی علیه السلام به آسمانصعود کرده واز امام هفتمبه بعد راقبول ندارند.سران این فرقهاین عقاید رارواج می دادندتا بتواننداموال شرعیهرا که از امامهفتم درنزدشان بودتصرف کنند وبه امام هشتمتحویل ندهند،شیعیان به اینفرقه «ممطوره»یعنی «سگباران دیده»می گفتند چونهمانند سگ خیسبا حضورخود درجامعهاسلامی،اجتماع را نجسمی کنند و بهشیعیان زیانفراوانی واردمی کردند و در«رجال کشی»آمده که امامبه شیعیان اجازهدادند که آنانرا در قنوت نمازلعن کنند. بهنقل از«زندگانی امامعلی الهادی علیه السلام» ص 379 و«نهضت علویان»ص 249.

2- .کنایه ازاینکه «سخن حضرت در مناثر کرد».

ص: 30

نشانه ی حقانیت امام شیعیان است) آن جوان بعد از شنیدن کلام حضرت، سکوت کرد و ما غذا خوردیم و بیرون آمدیم. روز بعد آن جوان مریض شد و در روز سوم، اول صبح وفات کرد و در آخر روز به خاک سپرده شد.

[اشک مهتاب*خادمه فاطمه زهرا(س)تا ابدالدهر*]

و باز سعید می گوید: در ولیمه ی یکی از اهالی سامرا بودیم و امام هادی نیز تشریف داشت، مردی ملاحظه ی احترام حضرت را نکرد و شروع به بازی و شوخی نمود. آن حضرت رو کرد به جعفر و فرمود: «این مرد از این غذا نخواهد خورد و به زودی خبری به او می رسد که عیشش به هم می خورد». سپس غذا آورند، جعفر گفت: سخن علی بن محمد علیه السلام باطل شد و بعد از این خبری نخواهد بود. به خدا قسم آن مرد دست خود را برای غذا خوردن شست و به طرف غذا رفت. ناگهان غلامش گریه کنان وارد شد و گفت: خود را به مادرت برسان که از بالای بام خانه افتاد و در حال مرگ است. وقتی جعفر این قضیه را دید گفت: والله دیگر قائل به وقف نخواهم بود و به امامت آن حضرت ایمان آوردم.(1)

و نمونه ی دیگر سخنان روشنگرانه ی حضرت در مورد صوفیان(2) است که اصحاب خود و دیگر مسلمانان را از معاشرت و مجالست با آنان بر حذر داشته بود زیرا آنان سرچشمه گمراهی و ضلالت هستند و با اظهار پارسایی و تقدس مآبی به فریب و گمراهی ساده لوحان برمی خیزند. امام بر دوری و جدایی از صوفیان به

1- .منتهی الآمالبه تحقیقباقریبیدهندی، ج 2،ص 1859 به نقل ازاعلام الوری،ص 346 و 347،بحارالانوار،ج 50، ص 181، ح 57.

2- .فرهنگ فارسیعمید: صوفیانهمان درویشانهستند، صوفیهفرقه ای ازمسلمانانهستند که مسلکآنان احترازاز خواهشهاینفسانی واعراض ازماسوی الله می باشد(البته بهظاهر).

ص: 31

شدت تأکید داشت. حسین بن ابی الخطاب نقل می کند: نزد امام هادی در مسجد النبی بودم که گروهی، از اصحاب حضرت از جمله ابوهاشم جعفری که مردی سخندان و مورد احترام امام بود وارد شدند و در همان هنگام عده ای از صوفیان هم وارد مسجد شده، گوشه ای نشستند و به گفتن اوراد خود و تکبیر و تهلیل پرداختند، حضرت رو به اصحاب کرده فرمودند:

«به این فریبکاران و هم پیمانان شیطان و ویرانگران بنیادهای اسلام توجه نکنید آنان برای آسایش جسم، پارسایی می کنند و شب زنده داری آنان برای به دست آوردن طعامهای چرب و شیرین است، عمری را به سختی می گذرانند تا آنکه فرصتی یافته به گناهکاری بپردازند، گرسنگی می کشند تا آنکه به سفره های رنگین دست یابند، ذکر آنان فقط برای فریب مردم است و جلب قلوب احمقان، سادگان را شیفته خودساخته، بار خود را بر دوش آنان می نهند و آنان را در چاه های گمراهی می اندازند، اوراد آنها، رقص و کف زدن است و ذکرشان نغمه و آوازخوانی، جز بی خردان و افراد گول خورده کسی از آنان پیروی نمی کند و متاع آنان جز به بازار احمقان فروشی ندارد، هرکسی به دیدار و زیارت زنده یا مرده ی آنان برود مانند آن است که به زیارت شیطان و بت پرستان رفته است و هر که به آنان یاری رساند در حقیقت به ابوسفیان، معاویه و یزید یاری کرده است....»

[اشک مهتاب*خادمه فاطمه زهرا(س)تا ابدالدهر*]

یکی از حاضران پرسید: «اگرچه به امامت شما معتقد و معترف باشد؟»

امام علیه السلام او را از ادامه این گونه توهّمات بر حذرداشته با بیانی قاطع فرمود:

«این تصورات را از خود دور کن، هرکس به امامت و حق ما معترف باشد برخلاف رضای ما گام برنمی دارد، آیا نمی دانی آنان پست ترین طایفه ی صوفیه

ص: 32

هستند و همه فِرَق صوفیه مخالف ما می باشند و طریقت آنان با ما مغایر است، آنان نصاری یا مجوس این امت هستند و همیشه در تلاشند تا چراغ برافروخته ی خدایی را با دهان خود خاموش کنند هرچند خداوند پرتوافشانی چراغ توحید را علی رغم خواست کافران، تضمین کرده است...».(1)

[اشک مهتاب*خادمه فاطمه زهرا(س)تا ابدالدهر*]

سیمای امام هادی علیه السلام

حضرت اندامی متوسط داشت و روی مبارکش سرخ و سفید و چشمانش فراخ، ابروانش گشاده و چهره اش دلگشا بود. هر آدم غمناکی که به سیمای ایشان می نگریست اندوهش از بین می رفت و دلش شاد می شد و محبوب القلوب و صاحب هیبت بود، اگر دشمن با وی برخورد می کرد بی اختیار فروتن می شد.(2) پیوسته لب مبارکش در تبسّم و ذکر خدا بود و در راه رفتن گام ها را کوچک(3) برمی داشت، دندانهایش زیبا و سپید و فاصله دار بود، بینی وی کشیده، خوش چهره و خوش بوی بود.

حضرت مانند جدّشان امام باقر علیه السلام از نظر بدنی تنومند بود و از اندامی متناسب و میانه بالا برخوردار بود و بدنی عضلانی و شانه هایی با فاصله ی خوب داشت و در مجموع ترکیب خصوصیات بدنی، ایشان را از دیگران متمایز ساخته بود و نظر دیگران را جلب می کرد.(4)

1- .زندگانی امامعلی الهادی علیه السلام ص 45 بهنقل از روضاتالجنات، ج 3، ص 134.

2- . رجوعشود به فصلپنجم، بند ج،ص 136، همیننوشته.

3- .منتهی الآمالبه تحقیقباقریبیدهندی، ج 2،ص 1846، به نقل ازجنات الخلود،ص 36.

4- .زندگانی امامعلی الهادی علیه السلام ص 18 وامام هادی ونهضت علویان،ص 44.

ص: 33