آشنایی با زندگانی امام هادی علیه السلام

[اشک مهتاب*خادمه فاطمه زهرا(س)تا ابدالدهر*]

تسبیح و نقش نگین امام هادی علیه السلامو حرزی برای محافظت

تسبیح آن حضرت: «سُبحانَ مَن هُو دائِمٌ لا یَسهوُ، سُبحانَ مَن هُو قائِمٌ لا یَلهُو سُبحانَ مَن هُو غَنِیٌّ لا یَفتَقِرُ، سُبحانَ اللهِ وَ بِحَمدِهِ».(1)

و نقش نگین حضرت «اللهُ رَبِّی و هُوَ عِصمَتی مِن خَلقِه»(2) بوده و انگشتری دیگری نیز داشتند که نقشش این بود: «حِفظُ العُهُودِ مِن اَخلاقِ المَعبُودِ».(3)

سیّد ابن طاووس از عبدالعظیم حسنی علیه السلام روایت کرده که امام محمد تقی علیه السلام این حرز (دعا) را برای پسرش امام علی نقی علیه السلام نوشت و وقتی ایشان کودک بود و در گهواره بود حضرت را با این دعا تعویذ(4) می کرد و آن را به اصحاب خود هم توصیه می نمود و آن دعا این است: «بسم الله الرحمن الرحیم، لا حَولَ وَ لا قُوَّهَ اِلاّ بِاللّهِ العَلیِّ العَظیمِ، اللهم ربَّ المَلائکهِ وَ الرُّوح...».(5)

1- .منتهی الآمالبه تحقیقباقری بیدهندی،ج 2، ص 1837 به نقلاز الدعواتراوندی، ص 94.

2- . منتهیالآمال بهتحقیق باقریبیدهندی، ج 2،ص 1836 به نقل ازبحارالانوار،ج 50، ص 263،والفصول المهمه،ص 226.

3- .منتهی الآمالبه تحقیقباقریبیدهندی، ج 2،ص 1836 به نقل ازبحارالانوار،ج 50، ص 117.

4- .تعویذ کردنیعنی در پناهآوردن، حفظکردن کسی،دعائی که بر کاغذنوشته به گردنیا بازو می بندند.«فرهنگ عمید».

5- .منتهی الآمالبه تحقیقباقریبیدهندی، ج 2،ص 1837 به نقل ازمهج الدعوات،ص 43 و زندگانیامام علیالهادی علیه السلام، ص 18 – وبحارالانوار،ج 91، ص 362 باب 48 «بعضادعیه الهادیو أحرازه».


ص: 37

[اشک مهتاب*خادمه فاطمه زهرا(س)تا ابدالدهر*]

چرا و چگونه امام به سامراء منتقل شد؟

امام هادی علیه السلام سرشار از علوم نقلی و عقلی بود و مانند پدران بزرگوار خود پیوسته در راه تعلیم و آموزش به طالبان علم کوشش می کرد تا راه مستقیم و طریقه ی هدایت را برای مردم روشن و مشخص نماید. لذا در مدینه و مسجد النبی صلی الله علیه و آله و سلم علماء، فقهاء و راویان حدیث صدف وار او را احاطه کرده بودند و امام علیه السلام هم به آموزش و روشنگری جامعه مشغول بود و علاوه بر این حضرت تنها پناهگاه و پشتوانه اقتصادی اهل علم و فقراء و محتاجان به شمار می رفت و کمکهای امام به مردم مدینه به امور مالی منحصر نمی شد بلکه ایشان در تمام جنبه های زندگی و فراز و نشیبهای آن یاور مردم بود لذا در اعماق قلوب آنان نفوذ کرده بود و اهل مدینه ایشان را با تمام وجود خود دوست داشتند و شیفته ی حضرتش بودند و از طرفی او که نمونه ی یک انسان کامل بود، زندگی ساده و بی آلایشی داشت و مردم که شاهد این امور بودند بیکدیگر می گفتند: اگر آئین اسلام این است که دخترزاده پیامبر و فرزند علی مرتضی علیهماالسلام به آن رهبری می کند، پس «مفتی» شهر و حکمران مکه و مدینه چه می گویند؟ و این زمزمه ها و انتقادها دهان به دهان و گوش و به گوش به مسئول نظارت بر اقامه ی نماز در حرمین در آن

ص: 38

زمان که ازخاندان عباسی هم بود و حکمران مدینه، می رسید و آنان از محبوبیت حضرت در میان مردم نگران شدند و خلیفه را از مقام اجتماعی امام می ترسانیدند و از طرف دیگر هم، امام را مانع پیشرفت فساد و خیانتهای خود می دانستند و کوشش می کردند که ایشان را از مدینه دور سازند تا به راحتی بتوانند به اموال و نوامیس مردم دست درازی کنند و پایه قدرت خود را محکم سازند.(1)

[اشک مهتاب*خادمه فاطمه زهرا(س)تا ابدالدهر*]

متوکل هم که مانند خلفای قبلی همواره امامان شیعه را خطری بزرگ برای خلافت خود می دانستند، متوجه این خطر از جانب امام هادی علیه السلام بود و به همین دلیل برای زیر نظر گرفتن امام هادی علیه السلام سعی کرد از روش نیاکان پلید خود استفاده کند(2) و فکر خود را از طرف حضرت راحت کند چون اگر امام در مدینه اقامت می کرد و خلیفه به او دسترسی نمی داشت قطعاً برای حکومت جابرانه ی او خطر جدی دربرداشت.

اینجا بود که کوچکترین گزارشی درباره ی خطر احتمالی امام، خلیفه را بر آن داشت که نقشه ی خود را عملی سازد چنانکه نامه ی فرماندار مدینه و مسئول

1- .زندگانی امامعلی الهادی علیه السلام، ص 259 وامام هادی علیه السلام و نهضتعلویان، ص 39 و40.

2- . اینهمان سیاستمأمون بود کهبرای کنترلفعالیتهایامام هشتم علیه السلام ایشان رابه خراسانمنتقل کرد واز طریق وصلتیکه با امامجواد علیه السلام برقرارکرد، توانستکنترل وسانسور را حتیدر درون خانه یامام همبرقرار سازد وتمام حرکات وملاقاتهایایشان را زیرنظر داشته باشد.بنابراین ضرورتاجرای چنیننقشه ای برخلیفه ی وقتکاملاً روشنبود و منتظرفرصت بود تابتواند امامرا از مدینهکه کانون نشرحقایق و جذبعناصر متعهدبه اسلام بوددور سازد وبالاخره هم درسال 233 حضرت رابه سامراءمنتقل کرد.«حیات فکری وسیاسی امامانشیعه علیهم السلام، ص 500 و 503 و سیره ی پیشوایان،ص 578 و امامهادی علیه السلام ونهضت علویان،ص 271».

ص: 39

[اشک مهتاب*خادمه فاطمه زهرا(س)تا ابدالدهر*]

نظارت بر اقامه ی نماز در مکه و مدینه خلیفه را به شدت نگران کرد و باعث انتقال امام از مدینه به سامراء شد، توضیح اینکه:

بریحه ی عباسی که مسئول نظارت بر اقامه ی نماز در حرمین (مکه و مدینه) بود، بارها به متوکل نوشت: اگر احتیاجی به حرمین داری، علی بن محمد را از آنجا اخراج کن، زیرا او مردم را به سوی خود دعوت می کند و گروه انبوهی به او گرویده اند.(1) نظیر همین نامه را همسر متوکل نیز برایش نوشت.(2) و همینطور عدّه ای دیگر نیز با اشاره و پیروی از پیشوای ریا پیشه ی خود به همین مضمون به متوکل نامه نوشتند.(3)

«عبدالله بن محمد» حکمران مدینه که یکی از پلیدترین، تنگ نظرترین و پست ترین افرادی بود که مدینه به خود دیده بود و کمترین تعهد دینی برای خود قائل نمی شد و بسیار امام علیه السلام را آزار می داد و اهانت می کرد، نیز نامه ای به متوکل نوشت که در آن بر چند محور زیر تأکید کرده بود:

1- گردآمدن توده ی مردم در اطراف امام و همبستگی با ایشان برای حکومت خطری جدّی است.

2- بعید نیست که امام دست به شورشی بنیانکن برای واژگون ساختن حکومت بزند.

1- .منتهیالآمال، ص 1050 وسیرهپیشوایانپاورقی ص 578 بهنقل از اثباتالوصیه،الطبعهالرابعه ، ص 225.

2- . پرسش هایمردم و پاسخ هایامام هادی علیه السلام، ص 179 به نقلازبحارالانوار،ج 50، ص 209.

3- .منتهیالآمال، ص 1050 وکتاب امامهادی علیه السلام و نهضتعلویان، ص 153.

ص: 40

3- اموال و هدایای سنگینی از نقاط مختلف جهان اسلام به امام می رسد که می تواند زمینه ی خوبی برای خرید سلاح و قیام علیه حکومت بنی عباس بشمار رود.

[اشک مهتاب*خادمه فاطمه زهرا(س)تا ابدالدهر*]

وقتی امام علیه السلام مطلع شد، برای پیشگیری از خطرات و حوادث کنترل نشده و با توجه به شناختی که از متوکل و کینه اش نسبت به اهل بیت علیهم السلام داشت، نامه ای به متوکل نوشت و در آن از آزار و اذیت والی مدینه نسبت به خود و توطئه اخیرش پرده برداشت و صریحاً فرمود آنچه در حق من نوشته، کذب محض و افتراء است.(1)

متوکل مانند اغلب سیاستمداران جهان، با یک حرکت مزوّرانه و دو پهلو، از یک طرف «عبدالله بن محمد» را از کار برکنار کرد و از طرف دیگر به کاتب دربار خود «ابراهیم بن عباس» دستور داد نامه ای به حضرت بنویسد که بر حسب ظاهر علاقه ی متوکل را نسبت به امام علیه السلام بیان می کرد، ولی در واقع دستور جلب محترمانه! حضرت بود، نامه بدین مضمون بود:

«به نام خدا، پس از حمد و ثنای خداوند، امیرالمؤمنین شما را خوب می شناسد، شخصیت، بزرگواری و نسبت و قرابت شما را با رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم رعایت می کند، و تنها هدف او جلب رضایت و خشنودی خداوند و شما است اکنون دستور دادند که طبق درخواست فرمانده جنگ و امام جمعه ی شهر، «عبدالله بن محمد» که مرتکب خلاف و اهانت به شما شده است، برکنار و به جای او «محمد بن فضل» منصوب شود. او دستور دارد در برابر امر شما مطیع بوده در تکریم و

1- .منتهیالآمال، ص 1050 وکتاب زندگانیامام علی الهادی علیه السلام، ص 259 و 260.

ص: 41

تعظیم شما نهایت سعی و کوشش را به عمل آورد تا بدان وسیله به خدا و رسول او و امیرالمؤمنین (متوکل) تقرب جوید.

[اشک مهتاب*خادمه فاطمه زهرا(س)تا ابدالدهر*]

امیرالمؤمنین(1) مشتاق دیدار شما است تا تجدید عهدی صورت گیرد، اگر مایل به زیارت خلیفه باشید و به آن علاقه دارید می توانید به اتفاق خانواده و دوستان و علاقه مندان حرکت کنید. برنامه ی سفر به اختیار خودتان است، هرجا خواستید توقف نمایید. در صورت تمایل، خدمتگزار خلیفه «یحیی بن هرثمه» ملازم رکاب خواهد بود و به خدمتگزاری شما مفتخر خواهد شد، زیرا شما نزد ما محترمید و ما شدیداً به شما علاقه مندیم. والسّلام علیکم و رحمه الله و برکاته».(2)

متوکل نامه را به دست یحیی بن هرثمه داد و به او گفت به مدینه برود و امام را همراه خود به سامراء بیاورد و درباره ی صحت و سقم ادعاهای عبدالله بن محمد مبنی بر قصد شورش امام، علیه حکومت تحقیق کند. یحیی نیز با سرعت و بی درنگ به مدینه رفت. همین که اهل مدینه از مأموریت یحیی آگاه شدند هراسان گردیدند که مبادا متوکل قصد سوئی به امامشان داشته باشد چون او را به شدت دوست داشتند و پناهگاهشان بود و در واقع اسلام مجسّم بود.(3)

[اشک مهتاب*خادمه فاطمه زهرا(س)تا ابدالدهر*]

یحیی بن هرثمه ماجرای مأموریت خود را چنین شرح می دهد: «وارد مدینه

1- .خلفای عباسیبا تمام فسادو فسق و فجوریکه داشتند خودرا امیرالمؤمنینمی خواندند واینگونهالقاب مقدّس ومطهر و ملوّثو آلوده می ساختنددر حالیکهبهترین لقبیکه می توان بهآنها داد لقب«امیر الفاسقینو امیرالفاجرین»است. «به نقل ازامام هادی علیه السلام و نهضتعلویان، ص 162».

2- . اصولکافی، ج 2،کتاب الحجه، ص427 و سیرهپیشوایان ص 579به نقل ازبحارالانوار،ج 50، ص 200 و... .

3- .زندگانی امامعلی الهادی علیه السلام، ص 262.

ص: 42

شدم، به سراغ منزل «علی» (النقی) رفتم. پس از ورود من به خانه ی او، و آگاه شدن مردم مدینه از جریان جلب او، اضطراب و ناراحتی عجیبی در شهر به وجود آمد و چنان فریاد و شیون برآوردند که تا آن روز مانند آن را ندیده بودم.

ابتدا با قسم و سوگند تلاش کردم که آنان را آرام سازم، گفتم: هیچ قصد سوئی در کار نیست و من مأمور اذیت و آزار او نیستم. آنگاه مشغول بازدید و جستجوی خانه و اثاثیه ی آن شدم. در اطاق مخصوص او جز تعدادی قرآن و کتاب دعا، چیز دیگری نیافتم. چند نفر مأمور، او را از منزل خارج کردند و خود خدمتگزاری(1) او را از منزل تا شهر سامراء عهده دار گشتم.»(2)

همین که امام به بغداد رسید «اسحاق بن ابراهیم طاهری» فرماندار بغداد به دیدار او نائل شد و چون علاقه و شیفتگی مردم را به ایشان دید، از حضرت خواست که شب را در بغداد به سر برد.(3)

پس از ورود به بغداد یحیی بن هرثمه با اسحاق بن ابراهیم روبرو شد و اسحاق بن ابراهیم به او گفت: یحیی! این آقا فرزند پیامبر است، اگر متوکل را در کشتن او

1- .البته ازمطالبی که ازقول یحیی بنهرثمه در منتهیالآمال، ص 1051، وحیات فکری وسیاسی امامان شیعه علیهم السلام، ص 504 و 505به نقل ازمروج الذهب، ج4، ص 84 و تذکرهالخواص ص 359، وکتاب امامهادی علیه السلام و نهضتعلویان، ص 156 بهنقل از مسعودیو سبط جوزی،نقل شده،استنباط می شودکه یحیی بنهرثمه در طولراه مدینه بهسامراء عظمتامام را درککرده و تحتتأثیر شخصیت ورفتار و جاذبه یمعنوی ایشانقرار گرفته ولذا قلباً بهامام ارادتپیدا نموده وایشان راتجلیل و تعظیمکرده و در راهبه حضرت خدمت می نمودهو خوشرفتاریمی کرده است.

2- . سیرهپیشوایان، ص 580به نقل از سبطابن الجوزی، تذکرهالخواص، ص 359 و 360.

3- .زندگانی امامعلی الهادی علیه السلام به نقلاز تاریخیعقوبی، ج 3، ص 209.

ص: 43

تحریک و ترغیب نمایی بدان که خونخواه و دشمن تو رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم خواهد بود. و یحیی در پاسخ گفت: به خدا قسم، تا به حال جز نیکی و خوبی چیز دیگری از او ندیده ام که به چنین کاری دست بزنم.

همچنین یحیی می گوید پس از ورود به شهر سامراء جریان را برای وصیف ترکی(1) نقل کردم، او نیز به من گفت: اگر یک مو از سر او کم شود، مسئول آن تو خواهی بود! از سخنان اسحاق بن ابراهیم و وصیف ترکی تعجب کردم و پس از ورود به دربار و دیدار با متوکل، گزارش سفر را به اطلاع او رساندم، دیدم متوکل نیز برای او احترام قائل است.(2) (البته برای ظاهرسازی و حفظ شئونات سیاسی ولی در باطن امر، زمینه ی توطئه ای را برای امام فراهم می کرد)

[اشک مهتاب*خادمه فاطمه زهرا(س)تا ابدالدهر*]

و اما درمورد دو لقب «نقی و هادی»، که اگر سؤال شود: پس چرا ما مثلاً به امام نهم این القاب را نسبت نمی دهیم و بین شیعیان معروف نیست و فقط خاص امام دهم است؟ می توان گفت گاهی این صفات و القاب برای مردم در آن زمان خاص بیشتر نمود و ظهور و بروز نموده و لذا بین مردم زمان خودشان عرف شده و به همان شهرت یافتند و یا ممکن است این القاب توسط پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم و یا ائمه گذشته به یک امام خاص، نسبت داده شده که مسلّماً آنان نیز به دستور الهی چنین
________________________________________
1- . دربحارالانوار، ج 93،ص 294، امام رضا علیه السلامفرمودند:«کُلُّناسُف� �نُالنَّجاهولَکِن سَفینَهالحُسَیناَوسَع واَسرَع» یعنی«همه ی ماکشتی نجاتیمامّا کشتیحسین وسیعتر وسریعتر است».
ص: 25
لقبهائی را ذکر کرده اند و خداوند هم چون علم به آینده دارد و می دانسته که در زمان هر امامی، زمینه برای بروز بیشتر کدامیک از ویژگیهای او فراهم می شود، لذا به هر امامی، لقبی خاص را نسبت داده است و ممکن است که علت واقعی نسبت دادن آن لقب برای ما پوشیده و مخفی باشد، مثلاً در دعای توسل که از ائمه معصومین(1) علیهم السلام است، امام دهم را با لقب هادی و نقی نام برده، و یا در جای دیگری پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم که قرآن درباره اش می فرماید «وَمَا یَنطِقُ عَنِ الْهَوَی»(2) امام دهم را با لقب نقی نام می برد و می فرماید: «ثُمَّ النقی علی بن محمد»(3) و در جای دیگر می فرماید: «ثم اِبنه علی النّقی»(4) و یا حضرت علی علیه السلام در روایت معراج می فرماید: «وَ بَعدَ محمدٍ، اِبنهُ علیٌ یُدعِیَ بالنَّقِی».(5) همچنین پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم امام هادی علیه السلام را با لقب هادی نیز نام برده است: «علی بن محمد الهادی».(6)
و شاید یکی از دلایلی(7) که باعث شد حضرت به نقی یعنی پاک ملقّب گردند این باشد که متوکل عباسی تمام سعی و تلاش خود را به کار گرفت تا امام را به
________________________________________
1- .شیخ عباس قمیدر مفاتیح ص 179 و علامه مجلسیدر بحار الانوارج 99، ص 247 و کفعمیدر بلدالامینص همگی می گویندکه دعای توسلرا ائمه علیهم السلامروایت کرده اندو آنجا آمده«ایُّهَاالهادِیالنَّق ِی.
2- . سورهنجم، آیه 3(پیامبر ازروی هوای نفسچیزی را نمی گوید».
3- . شیخصدوق در کمالالدین، ج 1، ص 258 و کفایه الاثرص 143 و الانصافص 238.
4- . سلیمبن قیس هلالی،ج1، ص 184.
5- .کفایه الاثر،ص 281.
6- .الإنصاف فیالنص علیالائمه علیهم السلام، ص 474 و 214 ح 314 و 134 و کتابالهدایه، ص 338.
7- . ایندلیل را باقرشریف قرشی درکتاب زندگانی امامعلی الهادی،برای «نقی»نامیدن حضرت،ذکر نموده، ص 17.
ص: 26
محافل لهو و لعب و فسق و فجور و میگساری بکشاند تا ایشان را نزد مردم خوار و خفیف نشان دهد و آلوده به گناهان وانمود کند.(1) امّا به خواست خدا شرایط و زمینه طوری فراهم شد که نه تنها نتوانست به خواسته ی خود برسد بلکه اخلاص و پاکی و صفای امام بود که توانست متوکل و اطرافیان او را در عین خوشگذرانی و مستی، تحت تأثیر قرار دهد و گریان کند.

[اشک مهتاب*خادمه فاطمه زهرا(س)تا ابدالدهر*]

قضیه این بود که از امام هادی علیه السلام نزد متوکل بدگویی کردند و گفتند در منزل او اسلحه و نوشته های زیادی هست که اهل قم برایش فرستاده اند و او قصد شورش بر ضدّ دولت را دارد. متوکل گروهی را شبانه به منزل امام فرستاد و آنان ایشان را در حالیکه بر روی زمینی که از شن و ماسه بود و به عبادت خدا و تلاوت قرآن مشغول بود، دستگیر نمودند و هرچه تفتیش کردند، چیزی نیافتند.
امام را با همان حال نزد متوکل بردند و گزارش واقعه را دادند. متوکل چون امام را دید، عظمت و هیبت امام او را گرفت و بی اختیار حضرت را احترام کرد و در کنار خود نشاند. آن مجلس، مجلس شراب بود و متوکل جام شرابی در دست داشت، جام شراب را به حضرت تعارف کرد! حضرت فرمود: به خدا سوگند گوشت و خون من به شراب آلوده نشده، مرا معاف بدار! او دست برداشت و گفت: برای من شعری بخوان! حضرت فرمود: من شعر زیادی از حفظ ندارم. گفت: باید بخوانی. امام هم اشعاری را خواند که مضمون آن به فارسی چنین است:
________________________________________
1- . حیاتفکری و سیاسیامامان شیعه علیهم السلام، ص 507 و 510به نقل ازاعلام الوری،ص 438 و کشفالغمه، ج 2، ص 381.
ص: 27
چه بسیار مردان پر قدرتی*** که در این جهان از پیِ راحتی
به کوه و کمر قصرها ساختند ***همه قصرها را بیاراستند
در اطراف هر قصر از بیم جان ***گروهی مسلّح نگهبانشان
که تا این همه قدرت و ساز و برگ ***کند دور آن مردم از دست مرگ
ولی مرگ ناگه رسید و گرفت *** گریبان آن نابکاران زشت
چو گیرد گریبان گردن کشان ***به ذلّت برون راند از قصرشان
به همراه اعمال خود عاقبت ***برفتند در منزل آخرت
شده جسم آن ناز پروردگان ***هم آغوش خاک، از نظرها نهان
از آن زشت کاران افسرده حال ***به بانگ بلندی شود این سؤال
چه شد آن همه سرکشی و غرور؟ ***که صورت نهادید بر خاک گور؟
چه شد آن همه خودپسندی و ناز؟ ***که گشتید با بی کسان هم تراز؟
چه شد چهره هایی که آراستید؟ ***سر و صورتی را که پیراستید؟
اَجَل چشم بی شرمتان را ببست ***به رخسارتان خاک ذلّت نشست
نه تخت و نه بستر نه آسایشی ***نه عطر و نه زیور نه آرایشی
به جای کِرِم های مردم پسند *** بر آن چهره ها کِرم ها می خزند
نهادید دارایی خویشتن ***نبردید با خود به غیر از کفن(1)
________________________________________
1- . ترجمه یفارسی این شعردر کتاب دینیپنجم ابتدایی(احتمالاً چاپدهه ی اولانقلاب) وکتاب «کراماتو مقاماتعرفانی امامهادی علیه السلام» از سید علیحسینی قمی نگاشتهشده و متنعربی آن درسیرهپیشوایان ص 584 ومنتهیالآمال، ص 1053.
ص: 28

[اشک مهتاب*خادمه فاطمه زهرا(س)تا ابدالدهر*]

تأثیر کلام امام آنچنان بود که متوکل به شدت گریست بطوریکه ریشش از اشک چشم تر شد و جام شراب را بر زمین زد و عیشش منغص شد و حاضران در مجلس را هم تحت تأثیر قرار داد و آنها هم گریستند و متوکل چهار هزار درهم به امام تقدیم کرد و ایشان را با احترام به منزل بازگرداند.(1)
و در مورد لقب «هادی» شاید بتوان گفت که در زمان حضرت، فرقه ها و گروههای متعددی مثل غُلات،(2) ناصبی ها، واقفیه، صوفی ها... وجود داشتند(3) که با شبهه پراکنی سبب گمراهی دیگران می شدند و چون امام اهمیت زیادی به هدایت گمراهان و منحرفان می دادند، برای راهنمایی آنان کوشش خستگی ناپذیری داشتند و در تاریخ نمونه های زیادی از حضرت وجود دارد که صریحاً عقاید آنها را باطل دانسته و شیعیان را از انحراف بر حذر داشته اند و حتی تعدادی از پیروان این فرقه ها به سبب روشنگریهای امام هادی علیه السلام به حقیقت دست یافته و به راه راست هدایت شده اند(4) برای نمونه:
________________________________________
1- .منتهیالآمال، ص 1053 بهنقل از مسعودیو کنز الفوائدکراجکی وسیرهپیشوایانقسمت «بزمشراب در همریخت» ص 585.
2- . سیرهپیشوایان، ص 602می نویسد:غلات کسانیهستند کهدرباره یامام غلوّ می نمودندو برای اومقام الوهیّتقائل بودند.
3- . حیاتفکری و سیاسیامامان شیعه علیهم السلام، ص 517 بهنقل از رجالکشی ص 265 و قاموسالرجال ج 9، ص 324می نویسد:«حتی بعضیافراد،مذاهبی بهنامهای زراریه،عمّاریه،یعفوریه ازپیش خودساختند و هریک از آنها رابه یکی از اصحاببزرگ امامصادق علیه السلام زراره،عمّار ساباطیو ابن ابییعفور نسبت دادند.
4- . در ص 18،همین نوشته درمبحث مشخصاتامام هادی علیه السلام قضیهجنیدی که فردیناصبی بود راذکر کردیم کهچگونه به وسیلهحضرت ازگمراهی نجاتیافت. و یامواردی دیگرکه در ص 143 وپاورقی ص 120 ذکرگردیده.
ص: 29