آشنایی با زندگانی امام هادی علیه السلام

[اشک مهتاب*خادمه فاطمه زهرا(س)تا ابدالدهر*]

[اشک مهتاب*خادمه فاطمه زهرا(س)تا ابدالدهر*]

مقدمه
بسم الله الرحمن الرحیم
مقدمه

«الحمدلله رب العالمین و الصلوه والسلام علی سیّدنا محمّد و آله الطاهرین واللعنه الدائمه علی اعدائهم اجمعین» فکر نگارش این نوشته وقتی به ذهنم خطور نمود که شروع به خواندن کتاب منتهی الآمال حاج شیخ عباس قمی رحمه الله کردم و خیلی زود متوجه شدم که درک نثر این کتاب ارزشمند، برای مردم عصر ما آسان نیست و خصوصاً نثر آن باب طبع جوانان نمی باشد. لذا در ابتدا تصمیم گرفتم کار روان نویسی این کتاب را با زندگانی یکی از معصومین علیهم السلام شروع کنم که عامه مردم و من جمله خودم آشنایی کمتری با زندگی ایشان داشته باشیم، مثل امام هادی علیه السلام، و هنگامیکه از دوستان و آشنایان جویای کتاب در مورد این امام بزرگوار شدم، بر تصمیم خود راسخ تر گشتم چون اکثریت قریب به اتفاقی (بجز یکنفر) که تازه اهل کتاب و کتابخوانی هم بودند، کتابی در مورد امام دهم علیه السلام نداشتند و

ص: 8
ناچار شدم از افراد اهل علم و روحانی، کتاب به امانت بگیرم(1) و تازه آنها هم به تعداد خیلی معدودی در این زمینه کتاب داشتند.
در ضمنِ مطالعه ی این کتب امانی، به مطالب ارزشمندی در زمینه با موضوع مورد نظرم برخورد نمودم و همین باعث شد مصمّم شوم تا باب دوازدهم کتاب منتهی الآمال در رأس کار قرار گیرد و در عین حال از مطالب ارزشمند این کتب نیز استفاده شود، و در نتیجه بحمدالله، به توفیق الهی نوشته ای که ملاحظه می فرمائید، تهیه شد.
هر چند در طول جستجو برای تهیه­ی کتب مورد نیازم متوجه شدم که الحمدلله کتابهای ارزشمندی مثل سیره پیشوایان و یا زندگانی امام علی الهادی علیه السلام و... در رابطه با موضوع مورد نظر، یافت می شوند که برای عموم مردم عصر ما، بسیار قابل استفاده می باشند ولی با این وجود، اولاً خواستم من هم کاری کنم تا شاید مثل آن پیرزن بتوانم فقط در صف خریداران یوسف علیه السلام قرار گیرم. و ثانیاً باشد که بدین وسیله قدمی هرچند خیلی کوچک در راه شناخت امام هادی علیه السلام (لااقل برای خودم) برداشته باشم تا شاید موجب نجات گردد، چون شناخت پیشوایان معصوم علیه السلام که نمونه هایی پاک و الگوهایی شایسته اند، محبّت می آورد و محبّتشان به همسویی و همرایی می کشاند و عشق آنها سازنده است. آنان برگزیدگانی هستند که از سوی خدا به عنوان الگو معرفی شده اند(2)و ایشان اهل طاعت و تسلیم فرامین

---

1- . لازم بهذکر است کهچون به مدتطولانی به اینکتب نیازداشتم، نمی توانستماز کتابخانه هایعمومیاستفاده کنم.
2- . «لَقَدْکَانَ لَکُمْفِی رَسُولِاللَّهِ أُسْوَهٌحَسَنَهٌ»(سوره احزاب،آیه 21).
ص: 9
الهی بودند، نه اهل گناه و آلودگی. پس برای شیعه ی آنان نیز تنها محبّت کفایت نمی کند بلکه اگر این محبّت، به دنبال خود پیروی را بیاورد، موجب سعادت و نجات می گردد.(1)همانطور که امام باقر علیه السلام فرمودند: « یَا جَابِر! أَ یَکْتَفِی مَنْ یَنْتَحِلُ التَّشَیُّعَ أَنْ یَقُولَ بِحُبِّنَا أَهْلَ الْبَیْتِ؟! فَوَ اللَّهِ مَا شِیعَتُنَا إِلاَّ مَنِ اتَّقَی اللَّهَ وَ أَطَاعَهُ» یعنی «ای جابر! آیا کفایت می کند که کسی بگوید من دوستدار اهل بیت هستم؟! بخدا قسم شیعه ما نیست مگر کسی که تقوی داشته باشد و از خداوند اطاعت کند»(2)یا به بیان دیگر «از گناهان و محرّمات دوری کند و واجبات را انجام دهد.»
انشاء الله همگی بتوانیم هرچه بیشتر ائمه اطهار علیهم السلام را بشناسیم و روز به روز محبّتمان نسبت به ایشان زیادتر گردد و با پیروی از آن بزرگواران سعادتمند گردیم.
لازم به ذکر است که چون من صلاحیت و تخصص لازم برای تعیین صحت و سقم مطالبی را که در این نوشته از کتب مختلف نقل نموده ام، نداشتم، به همین دلیل سعی کردم اگر از عبارات و الفاظ کتابی عیناً یا با تغییراتی اندک و یا حتی بصورت تلخیص استفاده شده، در پاورقی تا حد امکان، مأخذ و منبع آن به طور دقیق ارائه شود تا در صورت لزوم کارشناسان یا محققان علاقمند به پیگیری بیشتر موضوع، به آسانی بتوانند مستقیماً به آن مراجعه نمایند.
مطلب دیگر، اینکه اگر در پاورقی ها از منبعی نام برده شده که در قسمت

---

1- . برگرفتهاز «چهاردهمعصوم علیه السلام» قسمت«حرف اول» ص 6.
2- . اصولکافی، ج 2، ص 74،باب «الطاعه والتقوی» ح 3- وامالی صدوق، ص625 مجلس 91- ووسایل الشیعهج 15 ص 234 ح 20362 وبحارالانوار ج67 ص 97 باب 47 «طاعهالله و رسولهو حججه علیهم السلام و التسلیملهم و النهی...» ح4.
ص: 10
«منابع و مآخذ» مشخصاتش ذکر نگردیده، بدین جهت است که مطالب و مشخصات آن منبع، یا از کارشناسان مرکز ملی پاسخگویی (وابسته به دفتر تبلیغات اسلامی قم) نقل قول شده و یا با استفاده از نرم افزارهای «جامع الاحادیث نور 2» و «گنجینه روایات نور 2/1» تولیدی مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی ، که در اختیار داشتم، ذکر گردیده است.
در پایان این نوشته را به محضر عالم ربّانی حاج شیخ عباس قمی رحمه الله تقدیم می کنم و امیدوارم که ایشان بزرگواری نموده و گوشه ی چشمی به ما کنند و نزد امام هادی علیه السلام واسطه گردند تا انشاء الله هدایت و شفاعت آن حضرت شامل حال این بنده ی عاصی و تمامی ذوی الحقوق گردد و همچنین انشاء الله دعای حضرتش موجب علو مقام روح مرحوم استاد ارجمندی گردد که در بدو ورودم به شهر مقدس قم تنها کسی بود که به من جا و مکان داد و با وجود اینکه خود در درجه ی اجتهاد بود، شخصاً عهده دار تدریس ابتدائی ترین دروس حوزوی به من گردید. انصافاً ایشان حق عظیمی بر من دارد هر چند که من حق شاگردی ایشان را بجا نیاوردم، ولی او پیرو مکتب اهل بیت علیهم السلام بود و به تبعیت از آنان، بزرگوار. لذا با فضل و کرمی که از ایشان سراغ دارم امیدوارم به حق امام هادی علیه السلام از کوتاهی این شاگرد نادان بگذرد و بار دیگر دستگیری و دعای خیرش شامل حالم گردد.
ما بدان مقصد عالی نتوانیم رسید
هم مگر لطف شما پیش نهد گامی چند(1)

---

1- . منتهیالآمال باتحقیق باقریبیدهندی ج1،مقدمه محقق، ص20.
ص: 11
و نکته ی آخر اینکه بر خود لازم می دانم تا از زحمات همه ی کسانی که در تکمیل این نوشته مرا یاری فرمودند کمال تشکر را نمایم خصوصاً از جناب آقای مسعود پورسید آقایی که ایشان علاوه بر زحمات دیگری که متحمل گردیدند، بهترین مشوّق نگارنده در تکمیل این نوشته بودند و حتی کتب شخصی خود را نیز در اختیارم نهادند. انشاء اللّه که خداوند عزوجل به همگی آنان توفیق بندگی و جزای خیر عطا فرماید. «آمین یا رب العالمین»

فاطمه رامین

[اشک مهتاب*خادمه فاطمه زهرا(س)تا ابدالدهر*]

مشخصات امام هادی علیه السلام



در مورد سال و ماه و روز تولد ایشان بین مورخان اختلاف است، ولی قول مشهور، که اکثریت بر آن اتفاق دارند 15 ذی الحجه سال 212 ه است.(1)حضرت در قریه ی صریا که در اطراف مدینه می باشد، متولد شدند. نام مبارک ایشان «علی» و پدرشان امام جواد علیه السلام و مادرشان کنیزی با تقوا به نام «سمانه» است که به او «سمانه مغربیه» می گویند و معروف به سیده و ام الفضل است. او را محمد بن الفرج برای امام جواد علیه السلام به قیمت هفتاد دینار خریده بود(2) و امام جواد علیه السلام وی را در کنار دختران پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم قرار داد تا با مفاهیم اسلامی آشنا شود و خود عهده دار تعلیم وی شد. سلوک روحی امام و زنان حرم آنچنان نیرومند بود که به تدریج از این کنیز، پارسایی شب زنده دار و صالحه ای قاری قرآن ساخت که همیشه روزه داشت(3) و در زهد و تقوی مانند نداشت. امام هادی علیه السلام درباره ی ایشان فرمودند:

---

1- . تقویمشیعه، ص 307 بهنقل از کافی ج2، ص 551 و منتهیالآمال ص 1030 وکتاب زندگانیامام علیالهادی علیه السلام از باقرشریف قرشی، ص 14.
2- . زندگانیامام علیالهادی علیه السلام، ص 12به نقل ازدلائلالامامه ص 216.
3- . منتهیالآمال ص 1030 بهنقل از جنابالخلود وزندگانی امامعلی الهادی علیه السلامص 12 به نقل ازعیونالمعجزات.
ص: 16
«مادرم به حقّ من عارفه است و از اهل بهشت است و شیطان سرکش به او نزدیک نمی شود و مکر جبّار عنید به او نمی رسد و خداوند حافظ و نگهبان اوست و هرگز از زمره و حدود مادران صالحه صدیقین و صالحین بیرون نمی رود».(1)او چنین بود که افتخار مادری امامی از امامان شیعه را کسب نمود

[اشک مهتاب*خادمه فاطمه زهرا(س)تا ابدالدهر*]

رشد و نمو امام هادی علیه السلام در مدینه صورت گرفت و فقط هشت سال(2) از سن شریفش گذشته بود که پدر گرامیش به شهادت رسید و او به امامت رسید و از آنجا که شیعیان به استثنای معدودی مسئله ی کمی سن امام را، درباره ی امام جواد علیه السلام پشت سرگذاشته بودند، درزمینه ی امامت ایشان تردید خاصی برای بزرگان آنها به وجود نیامد و اکثریت به امامت امام هادی علیه السلام گردن نهادند. آن عده ی معدود هم که سرباز زدند، فقط برای مدت کوتاهی به امامت موسی بن محمد معروف به «موسی مبرقع»،(3)مدفون در قم، معتقد گردیدند، لیکن پس از مدتی از امامت وی روی برتافتند و امامت امام هادی علیه السلام را پذیرفتند. سعد بن عبدالله بازگشت این افراد را بدین جهت می داند که خود «موسی مبرقع» از آنان بیزاری جست و آنان را از خود راند.(4)و البته علاوه بر

---

1- . منتهیالآمال باتحقیق باقریبیدهندی ج 2، ص 1835به نقل از الدرالنظیم ج 2، ص 216-217.
2- . سیرهپیشوایان ص 568 و منتهیالآمال، ص 1050.
3- . حیاتفکری و سیاسیامامان شیعه علیهم السلام درپاورقی، ص 501ذکر می کندکه: «رساله یمیرزا حسیننوری، درباره یموسی مبرقعتحت عنوان«البدرالمشعشع فیاحوال ذریه یموسی المبرقع»از موسی مبرقعبشدت دفاعکرده.»
4- . حیاتفکری و سیاسیامامان شیعه علیهم السلام، ص 501 بهنقل ازالمقالات والفرق، ص 99.
ص: 17

[اشک مهتاب*خادمه فاطمه زهرا(س)تا ابدالدهر*]

اجماع شیعیان بر امامت امام هادی علیه السلام، که خود دلیل محکم و غیر قابل تردیدی بر امامت ایشان است، امام جواد علیه السلام هم نصّ مکتوبی درباره ی امامت امام هادی علیه السلام از خود به جای گذاشت تا پس از وی هیچگونه تردیدی در این خصوص باقی نماند(1) و بزرگان شیعه روایات متعددی در این خصوص نقل کرده اند که بطور مثال می توان روایت صقر بن ابی دلف را نام برد که از امام جواد علیه السلام نقل می کند که ایشان فرمودند: «إِنَّ الْإِمَامَ بَعْدِی اِبْنِی عَلِیٌّ أَمْرُهُ أَمْرِی وَ قَوْلُهُ قَوْلِی وَ طَاعَتُهُ طَاعَتِی وَ الْإِمَامَهُ بَعْدَهُ فِی اِبْنِهِ الْحَسَنِ»(2)یعنی «امام پس از من فرزندم علی است فرمانش فرمان من است و سخن او سخن من، اطاعت از او اطاعت از من به شمار می رود و پس از او امامت از آن فرزندش حسن خواهد بود.»

[اشک مهتاب*خادمه فاطمه زهرا(س)تا ابدالدهر*]

البته قابل ذکر است که ما معتقدیم تعیین امام، متأثر از عواطف و هواهای نفسانی نیست بلکه به دست خداوند متعال است که امام را معین می کند و پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم این انتصاب الهی را به سمع همگان می رساند، در بین شیعه و سنی در این زمینه روایات متواتر ذکر شده که حضرتش به صراحت، جانشینان خود را دوازده تن اعلام کرده است که امام هادی علیه السلام هم یکی از همین جانشینان می باشد.(3)

---

1- . حیاتفکری و سیاسیامامان شیعه علیهم السلام، ص 502 بهنقل از الکافیج 1، ص 325 و مسندامام هادی علیه السلام، صص 20-18.
2- .زندگانی امامعلی الهادی علیه السلام ص 39 بهنقل ازبحارالانوارج 50، ص 239 والاکمال صدوق.
3- .زندگانی امامعلی الهادی علیه السلام، ص 40،سند اینروایات را درصحیح مسلم،کتاب الامارهو مسند احمدبن حنبل ج 5، ص 89 وصحیح بخاری ص 164ذکر می کند. بطورمثال پیامبراکرم صلی الله علیه و آله و سلم درحدیث جابربنعبداللهانصاریصریحاً نام ایندوازده نفر راذکر کرده اندکه دربحارالانوار،ج 23، ص 289،باب 17«وجوب طاعتهم...» و کمالالدین ج 1، ص 253، 23باب «نص الله...» واعلام الوریبأعلام الهدیص 397 الفصلالثانی فی ذکربعض الاخبار...مذکور است .

[اشک مهتاب*خادمه فاطمه زهرا(س)تا ابدالدهر*]

همچنین علامه طباطباییدر تفسیرالمیزان باترجمه سید محمدخامنه، ج 8، ص 262به نقل ازتفسیر برهاناز قول ابنبابویه بیانفرموده است وضمناً همینحدیث شریف درکتاب بینش دومدبیرستان،چاپ سال 1372، در ص53 به نقل ازکفایت الاثرچاپ قدیم، ص 7نقل گردیدهاست: «فقال صلی الله علیه و آله و سلم: هُمْخُلَفَائِییَا جَابِرُوَ أَئِمَّهُ الْمُسْلِمِینَبَعْدِیأَوّ َلُهُمْعَلِیُّ بْنُأَبِیطَالِبٍ...»
ص: 18
گذشته از این دلایل که برای شیعیان قابل قبول بود، حتی دشمنان اهل بیت و ناصبی ها(1) هم به زیرکی و نبوغ و علم و دانش او اعتراف کرده اند و از این راه صراط مستقیم را یافته و در زمره ی محبّان اهل بیت قرار گرفتند و به امامت ائمه هدی علیهم السلام اعتراف کرده اند، از جمله ی آنها جنیدی است که معتصم او را که از مخالفان اهل بیت علیهم السلام و ناصبی بود به عنوان معلم برای امام هادی علیه السلام که بعد از شهادت پدر بزرگوارش در سن کودکی بود، معین نمود تا امام را به خیال خود با کینه ی اهل بیت پرورش دهد و عقاید نواصب را به او بیاموزد و دشمنی خاندان نبوت را در دل امام جای دهد! ولی جنیدی از آنچه مشاهده نمود، مبهوت و شگفت زده شد. روزی از او پرسیدند: این کودکِ تحت تعلیم و آموزشت چگونه است؟ جنیدی از این تعبیر بر آشفته شد و گفت: می گویی: این کودک؟! و نمی گویی: این پیر! تو را به خدا کسی را داناتر از من نسبت به علم و ادب در مدینه می شناسی؟ مخاطب (محمد بن جعفر) پاسخ داد: نه. جنیدی گفت: اما به خدا من بحثی را در ادبیات پیش

---

1- . دکترمحمد معین درفرهنگ فارسیمعین می گوید:ناصبی، کسیاست که علیابن ابیطالب علیه السلام وخاندان او رادشمن دارد.
ص: 19
کشیده و موضوع را آنچنان که گمان می کنم شایسته است بسط می دهم بعد می بینم او مطالبی را به گفته هایم می افزاید که من از آنها استفاده می کنم و از او می آموزم. مردم گمان می کنند من به امام درس می دهم لیکن به خدا من هستم که از او درس می آموزم... .

[اشک مهتاب*خادمه فاطمه زهرا(س)تا ابدالدهر*]

چند روز بعد مجدداً محمد بن جعفر از حال امام پرسید. جنیدی گفت: «او بهترین مردم روی زمین و فاضلترین خلق خداست. گاهی می خواهد وارد اتاق شود، می گویم اول سوره ای (نام سوره های بلند اول قرآن را می برم) از قرآن بخوان و بعد داخل شو. هنوز نام سوره را تمام نگفته ام، شروع می کند به خواندن آن و آنچنان درست و دقیق می خواند که من درست تر از آن را نشنیده ام. او قرآن را زیباتر از مزامیر داوود می خواند و علاوه بر آن حافظ تمام قرآن است و تأویل و تنزیل آن را نیز می داند. سبحان الله! این کودک در میان دیوارهای سیاه مدینه رشد کرده است پس این دانش عمیق را از کجا کسب کرده است؟».
بالأخره همین جنیدی ناصبی و دشمن اهل بیت، از برکات انفاس قدسی امام، به امامت ائمه هدی علیهم السلام اعتراف کرد.(1)
البته تنها توجیه حقیقی این پدیده، همان عقیده ی شیعه است که معتقدند خداوند به اهل بیت علیهم السلام دانش و حکمتی عنایت کرده که دیگران از آن بی نصیب می باشند و در این مورد سن و سال دخالتی ندارد.(2)

---

1- .زندگانی امامعلی الهادی علیه السلام ص 22 بهنقل از مآثرالکبراء فیتاریخسامرّا، ج 3، ص 95و 96.
2- .زندگانی امامعلی الهادی علیه السلام ص 24.
ص:

[اشک مهتاب*خادمه فاطمه زهرا(س)تا ابدالدهر*]

کنیه و القاب امام هادی علیه السلام

از جمله رسمهای عرب کنیه گذاری(1) بر افراد بوده و این نوعی احترام به شمار می رفته و این کار در رشد روانی و بلوغ اجتماعی فرزند اثری ژرف داشت حتی در این زمینه شعری از امام امیرالمؤمنین علیه السلام به این مضمون روایت شده است که «ما بزرگمنش هستیم و به فرزندانمان از همان هنگام که در گهواره هستند کنیه می دهیم. راه ما از راه افراد لئیم و بی ریشه جداست و اگر آنان از راهی بروند ما از آن، رو برمیگردانیم و بر یک سفره نمی نشینیم.»(2)
امام جواد علیه السلام هم به تأسی از پدران گرامی خود فرزند را «ابوالحسن»(3)خواند. و از آنجا که کنیه دو تن از اجدادش ابوالحسن بود، محدثین و روات برای تشخیص و تفکیک میان این سه بزرگوار به امام موسی بن جعفر علیه السلام، ابوالحسن الأول و امام

---

1- . درادبیات عربگاهی اشخاص رابه لفظ «اب،امّ، ابن» صدامی زنند که بهآن کنیه می گویند.زبان قرآن،ج1، درس سی ونهم، ص 237. ظاهراًبرای کنیهگذاری افراد،مناسبت خاصّیلازم نیستمثلاً به امامزمان عجل اللهتعالی فرجهشریف اباصالحمی گویند بااینکه ایشانپسری نداشتندو یا به پیامبر صلی الله علیه و آله و سلماباالقاسم می گویندبا اینکهایشان فقط یکپسر به نامابراهیمداشتند و درزمان فعلی ماهم در بیناعراب می توانافرادی رایافت که هنوزازدواج همنکرده اندولی نام او رابا لفظ اب یاامّ صدا می کنندپس حتی برایاطفال هم می توانکنیه گذاشت،آنهم به رسماحترام.
2- . «نحنالکرام وطفلنا فی المهدیکنیاِنّا اِذَاقَعَدَ اللئامعلی بساطالعزّ قمنا»زندگانی امامعلی الهادی علیه السلام، ص 16 وبحار، ج34، ص 448البته در بحاردر بیت اولگفته «نحنالکرام و بنوالکرام وطفلنا فی المهدیکنی».
3- .تقویم شیعه بهنقل از مناقبابن شهر آشوبج 4، ص 432 ومنتهی الآمالبا تحقیقباقریبیدهندی، ج 2،ص 1836 به نقل ازتذکرهالخواص، ص 359.
ص: 21
رضا علیه السلام را ابوالحسن الثانی و امام هادی علیه السلام را ابوالحسن الثالث می گویند.(1)
و بعضی از القاب آن حضرت عبارتند از: «نجیب، مرتضی، عالم، فقیه، ناصح، امین، مؤتمن، طیب و متوکل»(2)البته حضرت به یاران خود فرموده بود که او را با لقب «متوکل» صدا نکنند چون لقب خلیفه در آن زمان بود(3) که از دشمنان اهل بیت علیهم السلام بود. ولی از مشهورترین القاب آن حضرت، عسکری و نقی و هادی است.
و امّا به آنجناب عسکری می گفتند چون ایشان و فرزندش امام حسن علیه السلام در سامرا در محلّه ای زندگی می کرد که «عسکر»(4)نام داشت و به همین جهت آن دو بزرگوار را به آن مکان نسبت داده اند و «عسکریین»(5)می گویند.

[اشک مهتاب*خادمه فاطمه زهرا(س)تا ابدالدهر*]

علت ملقّب شدن امام دهم به نقی و هادی

و اما درمورد اینکه ایشان را به نقی و هادی ملقّب نموده اند، علت چیست؟ باید گفت درست است که هر کدام از القاب، گوشه ای از صفات و محاسن والای حضرت

---

1- .زندگانی امامعلی الهادی علیه السلام، ص 16.
2- .منتهی الآمالبا تحقیقباقریبیدهندی، ج 2،ص 1836 به نقل ازمناقب ج 2، ص 442.
3- .منتهی الآمالبا تحقیقباقریبیدهندی، ج2،ص 1836، به نقل ازمطالبالسؤول، ص 88.
4- .منتهیالآمال، ص 1030 وزندگ انیامام علیالهادی علیه السلام، ص 17 به نقلاز عمدالطالب، ص 188 وعلل الشرایع،ص 241.
5- . حیاتفکری و سیاسیامامان شیعه علیهم السلام درپاورقی، ص 500 بهنقل از تذکرهالخواص ص 359 ومعانیالاخبار ص 65،البته می گوید:«دلیل شهرتسامراء بهعسکر را آندانسته اندکه معتصم خودشبا لشکرش (ازبغداد) بهآنجا انتقالیافت» یعنیایشان نامدیگر سامراءرا «عسکر» (شهرنظامی) می داند.البته عسکر بهمعنای سپاه ولشکر است.
همانطور که نقی به معنای پاک(2) و هادی به معنای راهنما و هدایت کننده(3) است ولی اینطور نیست که این صفات فقط خاصّ ایشان باشد چون همه ائمه علیهم السلام نور واحدند و یک طینت دارند(4) «اَنَّ اَرواحَکُم و نُورُکُم و طینَتِکُم واحِدَهٌ». لذا در بعضی از ادعیه لقب هادی به همه ایشان نسبت داده شده: «السَّلامُ علیکَ و عَلَی اَهلِ بیتِکَ الطِّیِّبینَ الطَّاهِرِینَ الهادِینَ المَهدِیّینَ» و «یَاینَ الأئِمَّهِ الهَادینَ»(5)و گاهی هم به طور جداگانه به بعضی از معصومین علیهم السلام نسبت داده شده مثلاً در بعضی از ادعیه به امام حسن مجتبی و امام حسین و امام کاظم و امام جواد علیهم السلام(6) لقب هادی داده شده و در مورد لقب نقی هم همینطور است، در بعضی از ادعیه درباره ی حضرت فاطمهh اینطور آمده: «السَّلامُ عَلَیکِ ایَّتُها التَّقِیَّهُ النَّقِیَّهُ» و همچنین به امام حسن مجتبی و امام رضا و امام جواد(7) علیهم السلام نیز لقب نقی داده شده است.

---

1- . درزبان قرآن ج 1،درس سی و نهم،ص 237 می گوید:لقب، اسمی استکه معمولاًصفت است و دلالتبر مدح و ذمّصاحب لقبدارد.
2- .فرهنگ عمید،حسن عمید، ص 1042.
3- .فرهنگ معین،دکتر محمدامین، تکجلدی، ص 1225.
4- .مفاتیحالجنان، شیخعباس قمی،فقرانی از زیارتجامعه کبیره،ص 905.
5- .مفاتیحالجنان بهترتیب درزیارت حضرترسول صلی الله علیه و آله و سلم از بعید وزیارت امامحسن عسکری علیه السلام، ص 525 و 848.
6- .مفاتیحالجنان بهترتیب زیارتروز دوشنبه امامحسن مجتبی وزیارت امامحسین در عیدفطر و قربان وزیارت امامکاظم و صلواتامام جواد علیهم السلام، ص 92 و 735و 787 و 794.
7- .مفاتیجالجنان بهترتیب زیارتحضرت فاطمه و زیارتروز دوشنبهامام حسنمجتبی و امامرضا و امام جواد علیهم السلام، ص 521 و 92و 830 و 795.
ص: 23