آشنایی با زندگانی امام هادی علیه السلام

[اشک مهتاب*خادمه فاطمه زهرا(س)تا ابدالدهر*]

از این احادیث می توان به نقش بسیار مهم علماء درعصر غیبت که مهمترین آن، گسترش دین اسلام و دفاع از شریعت الهی و نگهبانی از اصول اسلام است، پی برد و همچنین وظیفه ی مردم که رجوع به علماء در امور دنیوی و اخروی است نیز به خوبی از آن استنباط می گردد.
د از طرفی حضرت در غالب دعا به شیعیان می آموزد که لازمه ی ظهور دولت حقّ، منتظر بودن است «مُنتَظرٌ لِاَمرِکُم مُرتَقِبٌ لِدَولَتِکُم»(2) «منتظر به امر شمایم و منتظر دولت شمایم». آنهم منتظر بودن به معنای واقعی کلمه که همان آماده ی یاری کردن دولت حقّ، بودن است «نُصرَتِی لَکُم مُعَدَّهٌ»(3) «یاریم آماده برای شماست». و طبق روایات اسلامی کسانی از گروه منتظران هستند که در دوران غیبت، آمادگی لازم را برای ظهور، در خود و دیگران ایجاد کنند(4) و عمل نمودن به تعالیم الهی و پیروی کامل از دستورات دین، نشانه ی آمادگی و شایستگی برای ظهور امام عصر علیه السلام است. امام صادق علیه السلام می فرمایند: «مَن سُرَّ أن یَکونَ مِن اَصحابِ القائِمِ فَلیَنتظِر و لیَعمَل بِالوَرَعِ و مَحاسِنِ الاَخلاق وَ هُوَ منتظرٌ»(5) یعنی
________________________________________
1- .«لَولا مَنیَبقَی بَعدَغیبَهِقائِمِنا علیه السلام مِنَالعُلماءِالدّاعینَاِل َیهِ ... اؤلئکَهُمُالاَفضَلُونَعِن داللهِعزَّوَجَلَّ»راه وصال ص 31 بهنقل ازبحارالانوار،ج 2، ص 6، باب 8، ح 12 و زندگانیامام علیالهادی علیه السلام ص 186 و امامهادی علیه السلام و نهضتعلویان، ص 268.
2- .مفاتیحالجنان،فقراتی ازدعای جامعهکبیره امامهادی علیه السلام، ص 907.
3- . همان.
4- . برگرفتهاز بینشاسلامی دومدبیرستان،سال 1372، ص 92.
5- .وظایفمنتظران قسمتخودسازی ورعایت تقوا، ص36 به نقل ازبحارالانوار، ج 52،ص 140.
ص: 90

[اشک مهتاب*خادمه فاطمه زهرا(س)تا ابدالدهر*]

«هرکس می خواهد از یاوران حضرت قائم باشد، باید انتظار کِشد و در عین انتظار به تقوی و خوش خُلقی رفتار نماید.» و بی شک منتظر واقعی باید تلاش پی گیری در جهت تربیت افراد شایسته و پرورش روح معنوی جامعه هم داشته باشد تا زمینه برای چنان قیام همگانی و پذیرفتن حکومت حقّ فراهم شود، به بیان دیگر می خواهد که روح انتظار در دیگران هم ایجاد گردد. لذا در دعای ندبه می خوانیم: «عزیزٌ عَلَیَّ اَن اَبکِیَکَ و یَخذُلَکَ الوَری»(1) یعنی «بر من دشوار است که بر تو گریان باشم اما دیگران تو را واگذارند» به بیان دیگر منتظر واقعی به این اکتفا نمی کند که فقط خود بر مبنای صلاح و تقوی رفتار نماید بلکه می کوشد تا دیگران را نیز اصلاح کند و به دار الاَمان تقوی رهنمودنشان کند. او تنها به این راضی نمی شود که خود در فراق یار بسوزد و در جستجوی آن چشمه ی حیات گریان باشد، بلکه می کوشد تا دیگران را نیز متوجّه محبوب سازد و سوز اشتیاق را در جانشان پدید
________________________________________
1- . دعایندبه منقول ازامام صادق علیه السلام می باشدو در آن درواقع سیمایمنتظران امامترسیم گردیده،چون وقتیکارنامه یاعمال حضرت رادر دوران ظهورمطرح می کند،منظور این استکه منتظرواقعی باید درطول حیات خودسعی کند درراستای اهدافآن حضرت حرکتکند تا خود ودیگران را درزمره ی یارانایشان قراردهد. البتهاین دعا درکتب معتبر ذکرشده مانند:مفاتیحالجنان از شیخعباس قمی،مکیال المکارم،ج 2، ص 100-93، نسخه یخطی مزار کبیرابن المشهدی،ص 822، مزار قدیمقطب راوندی،نسخه ی خطیمزار ابنطاووس به ناممصباحالزائر، ص 334،بحارالانوارعلامه مجلسی،ج 102 ص 104، زادالمعاد علامهمجلسی، ص 491،اقبالالاعمال ابنطاووس، ص 295،«برگرفته ازکتاب «راهوصال» تکلیف 39و45ص 107 و 118 و از بینشاسلامی دومدبیرستان،سال 1372، ص 92».
ص: 91
آورد و آنان را برای یاری او آماده سازد.(1) روایات هم منتظر را اینگونه توصیف می کند: «اَلمُنتَظِرونَ لِظُهُورِهِ... الدُّعاهٌ اِلی دینِ اللهِ سِرّاً وَ جَهراً»(2) یعنی«منتظران ظهور امام زمان علیه السلام در پنهان و آشکار مردم را به دین خدا دعوت می کنند».

[اشک مهتاب*خادمه فاطمه زهرا(س)تا ابدالدهر*]

و به همین دلیل است که وقتی از امام باقر علیه السلام پرسیده شد: «دولت حقّ شما، کی ظاهر خواهد شد؟» حضرت فرمودند: «تو از احوال برادران و دوستان و آشنایان خود می توانی بفهمی که این زمان، زمانی نیست که امام حقّ بتواند قیام کند» و بعد حضرت داستانی را نقل می کند و منظور ایشان از نقل آن، این بوده که به سؤال کننده بفهماند تا زمانی که برادران و دوستان و یاران اصلاح نشده و در پی مکر و حیله هستند و به عهد و پیمان خود وفا نمی کنند و جهت تقوی را رعایت نمی نمایند، امام علیه السلام بر علیه مخالفان و ظالمان قیام نخواهد کرد و زمانیکه آنان اصلاح شوند و تقوی پیشه کنند و به عهد و پیمان خود با خدا وفا کنند، آن خدایی که آگاه به اسرار درون و صدق ادّعای آنان است، امام علیه السلام را مأمور به قیام خواهد نمود.(3) همچنانکه خود حضرت مهدی علیه السلام هم د توقیع شریف می فرمایند: «فَما یَحبِسُنا عَنهُم الَّا ما یَتَّصِلُ بِنَا ممَّا نُکرِهُهُ، و لا نُؤثِرُهُ مِنهُم، وَاللهُ المُستَعَانُ، وَ هُوَ حَسبُنَا و نِعمَ الوَکِیلُ»(4) یعنی «پس ما را از آن ها پوشیده نمی دارد، مگر همان
________________________________________
1- .وظایفمنتظران قسمت«دیگرسازی» ص 39.
2- .وظایفمنتظران، ص 63به نقل ازبحارالانوار،ج 52، ص 122.
3- .منتهی الآمالبا تحقیقباقریبیدهندی، ج 2،فصل چهارم،این روایت درذیل روایتهشتم بیان شدهص 1871 به نقل ازالکافی ج 8، ص 362 وبحارالانوار،ج 14، ص 49 به نقلاز الکافی.
4- . راهوصال، تکلیف70، ص 164 به نقل ازبحار، ج 53، ص 177،باب 31، ح 8.
ص: 92
چیزهای ناخوشایندی که از آنها به ما می رسد و ما از آنها انتظار نداریم، و یاور، خداست و او ما را کافی و بهترین تکیه گاه است.» و باز در توقیع آن حضرت به شیخ مفید آمده است: «همانا اگر شیعیان ما که خداوند آنها را در اطاعت خود یاری نماید؛ در وفای به عهد و پیمانی که با آنها بسته شده است، یکدل و مصمّم بودند، نعمت و خجستگی لقای ما از آنان به تأخیر نمی افتاد و در صورت معرفت کامل و راستین آنها نسبت به ما، سعادت دیدار و مشاهده ی ما برای آنان تعجیل و سرعت گرفته بود.»(1)

[اشک مهتاب*خادمه فاطمه زهرا(س)تا ابدالدهر*]

و لذا پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم از انتظار فرج به عنوان «بهترین اعمال» یاد می کنند و می فرمایند: «اَفضَلُ اَعمالِ اُمَّتِی اِنتِظارُ الفَرَج»(2) یعنی «بهترین اعمال امّت من، انتظار فرج است» و در روایت دیگری است که «اَلمُنتَظرُ لِاَمرِنَا کَالمُتَشَحِّطِ بِدَمِهِ فِی سَبیلِ الله»(3) یعنی «کسی که چشم انتظار حاکمیت ما باشد، مانند مجاهدی است که در راه خدا به خون خویش غلطیده باشد.»
بنابراین اگر امام هادی علیه السلام قیام را صلاح ندانستند، برای رسیدن به چنین اهدافی بوده است، چون امام و رهبر باید مقدّرات اسلام را در نظر داشته باشد و بیگُدار به آب و آتش نزند و بتواند نهایت بهره را از شرایط موجود، به نفع اسلام و مسلمین ببرد. این است که حضرت در همان شرایط خفقان آور، آنچنان ماهرانه عمل میکند و به تبلیغ حقّ و بازگو کردن احکام اسلام راستین می پردازد و دست
________________________________________
1- . راهوصال، تکلیف70، ص 164 به نقل ازبحار، ج 53، ص 177.
2- .بحارالانوار،ج 50، ص 318 و ج 52، ص 122.
3- .وظایفمنتظران، ص 22به نقل ازکمال الدینصدوق، ص 645 وبحارالانوار،ج 52، ص 122.
ص: 93
مزدوران و دغل بازان را رو می کند، که یاران و شیعیان را از دام گمراهان نجات می دهد و حقایق را برایشان آشکار می نماید و حتّی بر افسران عیّاش رژیم و سوداگران شکم پرست و سیاست بازان فرصت طلب و غلامان حلقه بگوش و حاشیه نشینان کاخ خلافت که نمی خواهند هدایت شوند و ایمان نمی آورند، حجّت را تمام می کند و نور خدا را به اکمال می رساند.(1)

[اشک مهتاب*خادمه فاطمه زهرا(س)تا ابدالدهر*]

حدیثی پیرامون ظهور و تعبیر مغرضانه ی دشمنان اسلام از آن

گرچه شرایط برقراری و استمرار حاکمیت اسلام اصیل در زمان ائمه شیعه علیهم السلام تحقق نیافت، ولی همگی آنان نهایت سعی خود را نمودند تا جامعه اسلامی را آماده ایجاد چنین حکومتی کنند و معنای منتظرواقعی را به مردم تفهیم کنند تا کم کم آنان صفات منتظر را در خود و دیگران ایجاد نمایند تا اینکه لااقل شیعیان جهان، یار امام زمان علیه السلام گردند، نه اینکه آنان نیز، باری برایشان باشند.
________________________________________
1- .برگرفته ازامام هادی علیه السلام و نهضتعلویان، ص 259 و 260 ضمناً درمورد اتمام حجتنمودن برایمتوکل واطرافیانشمواردی مثل ص 26(بزمشراب) وپاورقی 1 در ص 80(تپه مخالی) و ص 55(قضیه پرده) ... درصفحات گذشتهذکر شد و درمورد نجاتدوستان وشیعیان ازگمراهی وهدایت شدنآنان از طرق اعجازو غیره، نیزمواردی مثل ص 29و30 و 66 (قضیه هدایتمرد واقفی وهدایت یاران ونجات از دغلبازی صوفیان)...در همیننوشته، بیانشد و برایاطلاع بیشترمی توان بهسیرهپیشوایان ص 601تا 610 و زندگانیامام علیالهادی علیه السلام ص 108 تا 156 هممراجعه نمودتا متوجه شویمکه امام هادی علیه السلام بادلایل قاطع ومحکم و در واقعبا جهاد علمیخود، چگونهنادرستیادعاهای ملحدینو شکّاکان رابرای دیگرانآشکار می نمودندتا مردم را ازگمراهیعقیدتی و فکرینجات دهند وبه راه راستهدایت نمایندو همچنین می توانبه کتاب «حیاتفکری و سیاسیامامان شیعه علیهم السلام» ص 516 تا 528نیز مراجعهنمود.
ص: 94

[اشک مهتاب*خادمه فاطمه زهرا(س)تا ابدالدهر*]

در این میان دشمنان اسلام هم بیکار ننشسته و نمی نشینند و سعی دارند که با انواع ترفندها، جامعه ی اسلامی را، خصوصاً در زمینه ی مسئله ی «انتظار» به انحراف کشیده و یا حداقل زحمات امامان شیعه را در این مورد بی نتیجه و بی ثمر گردانند، و نمونه ی آن، تعبیری غلط از حدیث: «یَملَاُ الاَرضَ قِسطاً و عَدلاً، کَمَا مُلِئَت ظُلماً و جَوراً»(1) است که دستاویز مغرضان و دشمنان اسلام قرار گرفته و به این وسیله می خواهند معنای واقعی انتظار را تحریف نمایند و یا لااقل شیعیان را در برخورد با ظلم و ستم و گناه، به بی تفاوتی بکشانند. توضیح مطلب اینکه:
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم در مورد ظهور امام مهدی علیه السلام می فرمایند: «او زمین را پر از عدل و داد کند، همچنانکه از ظلم و جور پر شده است». آنچه از مضمون این روایت برمی آید، آن است که در آستانه ی ظهور، دنیا را هرج و مرج و ظلم و فساد دربرمی گیرد.

[اشک مهتاب*خادمه فاطمه زهرا(س)تا ابدالدهر*]

حال مغرضان می گویند: پس اگر بخواهید امام زمان علیه السلام ظهور کند، یا شما هم باید کمک کنید تا ظلم و فساد بیشتر شود، یا لااقل هیچ کوشش و مبارزه ای برای رفع ظلم و فساد و گناه نکنید تا جهان پر از ظلم و گناه شود، و حضرت زودتر ظهور کند!!! که این معنا کاملاً مخالف با معنای واقعی «انتظار» و وظیفه ی شخص منتظر در دوران غیبت است.
پاسخ: این حدیث، حدیثی متواتر و معروف است که مورد قبول شیعه و سنی است و در تعداد زیادی از نسخه ها، کلمه ی «کَما» آمده که معنای «همانطور و
________________________________________
1- . الغیبه،شیخ طوسی، ص 179 وطرائف فیمعرفه مذاهبالطوایف، ج 1،ص 177، ح 278 و همیننوشته در ص 84.
ص: 95
همانگونه» می دهد، یعنی «همانطور که جهان از ظلم و جور پر شده، از قسطِ و عدل، پر خواهد شد». به قول آقای قرائتی، مثل این است که گفته شود: «همانطور که امروزه اکثر نخبگان با استفاده از ماهواره، جهان را پر از ظلم و فساد و تباهی کرده اند، همانطور در زمان حضرت هم، نخبگان معنوی با استفاده از همین ماهواره و وسایل پیشرفته ی دیگر، جهان را پر از معنویت و عدل و روشنایی خواهند کرد.» واضح است که در این سخن هم، منظور این نیست که «اگر امروزه نخبگان، از ماهواره برای ایجاد ظلم و فساد در جهان استفاده نکنند، در زمان ظهور هم نخبگان معنوی، نمی توانند از ماهواره برای ایجاد عدل و داد درجهان بهره ببرند» و یا نمونه ی دیگر اینکه، اگر گفته شود: «جامعه ی ما، پر از علم و دانش و آگاهی خواهد شد، همانگونه که پر از جهل و بی خردی و ناآگاهی بود»، معنایش این نیست که لازمه ی رسیدن به جامعه ی آگاه و پیشرفته، این است که کاری کنید تا آن جامعه، قبلش پر از جهل و ناآگاهی شود، بلکه بر عکس برای رسیدن به جامعه ی آگاه و بیدار و پیشرفته، باید از قبل زمینه های علم آموزی و آگاهی را فراهم کرد، تا کم کم به آن نتیجه ی دلخواه رسید.

[اشک مهتاب*خادمه فاطمه زهرا(س)تا ابدالدهر*]

بنابراین مغرضین، حدیث را بد معنا می کنند. معنای حدیث این نیست که تا جهان پر از ظلم و جور نشود، حضرت ظهور نمی کند،بلکه منظور این است که: همانطورکه امروز، اکثریت صاحبان قدرت، افرادی ظالم هستند و زمین را پر از ظلم و جور کرده اند، همانطور هم با ظهور امام مهدی علیه السلام قدرت به دست اهل حقّ و حقیقت می افتد و جهان پر از عدل و داد می گردد. و بر عکس لازمه ی ظهور ایشان این است که اکثریت مردم به آن درجه از معرفت و آگاهی و ایمان برسند تا
ص: 96
حکومت حضرت استمرار پیدا کند و اگر غیر از این باشد، حکومت حق و خلیفه الهی سرنوشتی را پیدا می کند که در دوران یازده امام قبلی پیدا کرد و ایشان به شهادت رسیدند، و علت هم این بود که اکثریت افراد جامعه یا آگاهی لازم را نداشتند و یا به علت ضعف ایمان، در بُعد فردی و اجتماعی به دستورات اسلام ناب محمّدی صلی الله علیه و آله و سلم عمل نمی کردند و در برابر نفس یا ظلم ظالمان تسلیم بودند و به همین دلیل هم بود که حتی حکومت امام علی علیه السلام هم فقط برای مدّت کوتاهی بر آن جامعه حاکم بود و خلفای جور توانستند بر جامعه غلبه کنند و قدرت را در دست بگیرند و خلافت را غصب کنند و یازده خلیفه ی الهی را شهید کنند، و نتیجه این شد که خداوند هم دوازدهمین چراغ هدایت را برای روزی که شرایط لازم در جامعه مهیّا گردد، ذخیره نمود و او را از نظرها پنهان داشت تا مثل بقیه اجداد طاهرینش به شهادت نرسد.(1)

[اشک مهتاب*خادمه فاطمه زهرا(س)تا ابدالدهر*]

البته در تعداد معدودی از نسخه ها، حدیث مذکور به این صورت آمده: «یَملَاُ الاَرضَ قِسطاً و عَدلاً بَعدَ مَا مُلِئَت ظُلماً وَ جَوراً»(2) یعنی به جای «کَمَا» کلمه ی «بَعد» آمده، که در این صورت، حدیث اینطور معنا می شود: «او زمین را پر از
________________________________________
1- . آقایمحسن قرائتیبرای نزدیکشدن مطلب بهذهن، اینتشبیه را بکاربردند که: اگرشهرداری برایاستفاده یمردمِ محلّه ای،از نور وروشنائی،یازده مرتبهدر آنجا چراغیرا نصب نمودهباشد و هربار، مردم آنمحلّه عمداًبزنند و چراغرا بشکنند،شهرداری که ازعمداً شکستنلامپ، مطلعاست، دیگر تازمانیکه مردمآن محلّهفرهنگِ درستاستفاده کردن ازچراغ و لامپرا یادنگیرند، و قدروشنایی راندانند،برایشان لامپو چراغی نصبنخواهد نمود.
2- .طرائف فیمعرفه مذاهبالطوایف، ج 1،ص 177، ح 280 به نقلاز المصابیح.
ص: 97
عدل و داد می کند، بعد از آنکه (بعد از زمانی که) پر از ظلم و جور شده باشد» که اگر اینطور هم باشد، توجه به چند پاسخ زیر، برای رفع آن شبهه، لازم است:
الف به قول یکی از بزرگان، همانطور که آیات قرآن محکم و متشابه دارد و آیات متشابه را باید با در نظرگرفتن و به کمک آیات محکم معنا کرد، احادیثی هم که راجع به امام مهدی علیه السلام وجود دارد، محکم و متشابه دارد و بعضی احادیث که معنای روشن و ظاهراً واضحی ندارد، باید با در نظر گرفتن احادیث محکم که معنای واضح و روشن دارند، معنا شوند.
در مورد حدیث مذکور هم، باید احادیثی را که معنای واضحی دارند را در نظر بگیریم و بعد با کمک آنها، آن حدیث را معنا کنیم:

[اشک مهتاب*خادمه فاطمه زهرا(س)تا ابدالدهر*]

به عنوان نمونه در روایات داریم که شمشیر فراهم کنید و منتظر ظهور باشید. امام صادق علیه السلام در این زمینه فرمودند: «همانا هر یک از شما باید برای خروج و ظهور قائم، (سلاحی) مهیّا نماید، اگرچه یک تیر باشد.»(1)
از طرفی هم می دانیم حضرت که ظهور کنند، هدفشان برقراری عدالت است، و واضح است که برای انجام هرکاری باید مقدمات مناسب با آن را فراهم کرد. مثلاً برای ساختن یک دانشگاه، باید وسایل و مقدماتی مناسب با آن مثل میز و تخته سیاه، استاد، دانشجو... را فراهم نمود. همانطور هم اگر ما منتظر جامعه ای هستیم که هدف رهبرش برقراری عدالت است، باید مقدمات و وسایل مناسب با آن جامعه را فراهم کنیم و در روایات به ما گفته اند که یکی از این مقدّمات، مهیّا
________________________________________
1- . راهوصال از سیدمحمدرضاحسینی مطلق، ص70 به نقل ازالغیبهالنعمانی، ص320، باب «ما جاءَفی ذکرالشیعه».
ص: 98
نمودن سلاح است.