خانه گریزی دختران (ریشه ها و پی آمدها)

[مهراوه* باران اشک *]

[کارشناسان بر این باورند که تأثیر تبعیض به ویژه تبعیض در جنسیت بر پدیده فرار، چندان زیاد نبوده است.] برخلافِ تعداد زیادی از صاحب نظران به اصطلاح آگاه، که عامل اصلی فرار را تبعیض بین فرزندان و به ویژه نسبت به دختران معرفی می کنند.

هفت _ فاصله سنی زیاد میان والدین و فرزندان
ازدواج در سنّ بالا یا تصمیم به بچه دار شدن در سنین بالا هم یکی از مواردی است که می تواند به زیاد شدن فاصله سنّی بین فرزند و والدین بیانجامد که در نتیجه سبب بروز مشکلات فراوانی خواهد شد که درک نکردن واقعی و متقابل از سوی دو طرف، یکی از آن مشکلات است. فرض کنیم فاصله سنی دختری 12 ساله با مادرش، 37 سال است؛ یعنی اگر دختر
ص: 98
در سال 1380 دوازده ساله باشد. مادر او در سال 1343 دوازده ساله بوده است. شرایط زمانی و مکانی سال 43 با همان شرایط در سال 80 کاملاً متفاوت است. کسی که در سال 1343، دوازده ساله بوده، نمی تواند خواسته ها و سلیقه های فردی را که در سال 1380، دوازده ساله است، درک کند. برعکس، فرد 12 ساله در سال 80 هم شرایط سال 1343 را درک نخواهد کرد. بنابراین، درک متقابل چنین مادر و فرزندی بسیار دشوار خواهد بود و تفاهم میان آن دو در مسائل فردی و خانوادگی و منش اجتماعی ناممکن به نظر می رسد.
تعداد زیادی از فرزندان فراری از این فاصله سنی شکایت می کنند.

بنابراین، 6/97 درصد از پدران و 3/95 درصد از مادران از لحاظ سنی، حداقل 30 سال با فرزندان خود تفاوت سنی داشته اند. می بینیم درصد بالایی از دختران فراری با والدین خود از لحاظ سنی تفاوت زیادی داشته اند و این نتایج، نظر پژوهشگر را تأیید می کند.
ص: 99

[مهراوه* باران اشک *]

هشت _ تعداد زیاد جمعیت خانوار و نبودن پدر در خانه

در خانواده هایی که تعداد جمعیّت شان زیاد است، والدین در برآوردن نیازهای مادی و عاطفی _ روانی فرزندن دچار مشکل می شوند. و نمی توانند به اندازه کافی به همه آنان توجه داشته باشند. در این گونه از خانواده ها، پدر خانواده به خاطر تأمین نیازهای مادی فرزندان، بسیاری از اوقات را در بیرون از خانه سپری می کند. در نتیجه، به خاطر خستگی بیش از اندازه ناشی از کار زیاد، اوقات فراغت در خانه را به استراحت می پردازد. این مسأله باعث می شود که فرزندان ارتباط کمتری با او داشته باشند.
این درست همان موضوعی است که بیشتر دختران فراری از آن شکوه می کنند. تعداد قابل توجهّی از دختران فراری می گویند که ما خیلی اوقات در هفته فقط یک بار پدر را می دیدیم؛ چون صبح که از خواب بیدار می شدیم، پدر به سر کار رفته بود. شب ها هم پس از خوابیدن ما از سرکار برمی گشت یا شغل آنان به گونه ای بود که همیشه در مسافرت بودند. پدر تعداد زیادی از دختران فراری، راننده اتوبوس یا کامیون های جادّه هستند که در طول ماه تنها دو سه روز در خانه حضور دارند.

[مهراوه* باران اشک *]

اگر نیازهای دیگر را در نظر نگیریم و فقط تأثیر فیزیکی پدر را در خانه بررسی کنیم، معلوم می شود فرزندانی که از این نعمت محروم هستند، از لحاظ روحی _ روانی چه آسیب هایی می بینند. حقیقت این است که مادر به تنهایی نمی تواند کودک و نوجوان خود را کنترل کند. وجود پدر صلابتی به خانه می بخشد که بدون حضور او این مهم ایجاد نمی شود. فرزندانِ خانه ای که پدر در آن حضور نداشته باشد، رها و بی قید بار می آیند و احساس
ص: 100
می کنند هیچ کنترلی بر روی آنان نیست. از سوی دیگر، کودک وقتی حرف های هم کلاسی هایش را درباره بازی آنان با پدر، گردش با پدر و برنامه های دیگر می شنود، احساس کمبود می کند و چون این موارد را تجربه نکرده است، به زندگی دیگران حسرت می خورد. البته وی به سبب پایین بودن سن نمی تواند درک کند که پدر من چرا در خانه نیست و این که او برای من و خواهر و برادرهایم این همه سختی را به جان خریده است.

[مهراوه* باران اشک *]

تعداد قابل توجهّی از دختران فراری از خانواده هایی هستند که تعداد جمعیّت خانواده آنان بیش از 7 نفر است و نکته مهم تر این که بیش تر دختران فراری، فرزند سوم و چهارم به بعد خانواده هستند. این موضوع نشان می دهد که به طور طبیعی، توجّه کم تری به آنان شده است.
در نهایت، این نکته را باید یادآور شد که به عقیده پژوهشگر، این عوامل هیچ کدام به تنهایی سبب فرار نشده اند. درباره فرار هر فرد، چندین عامل دست به دست هم می دهند تا زمینه ساز فرار باشند، ولی عوامل خانوادگی و به ویژه عوامل تربیتی که از آن به عنوان نابسامانی خانواده نام برده می شود، آن قدر مهم است که می توان گفت به تنهایی هم می تواند سبب فرار شود. اختلاف های میان پدر و مادر، طلاق، بدسرپرستی یا بی سرپرستی، تجربه زندگی با ناپدری یا نامادری، فاصله سنی زیاد با والدین، تعداد زیاد جمعیت خانواده، تبعیض و استبداد، انحراف های جنسی و حضور نداشتن پدر در خانه، همه و همه عواملی هستند که خود به تنهایی می توانند آرامش و احساس امنیت یک نوجوان را از بین ببرند و او را به سردرگمی و نگرانی شدید دچار کنند. بنابراین، عواملی که سبب نابسامانی و از هم پاشیدگی
ص: 101
کانون گرم خانواده می شوند، بی شک، نقش کلیدی و اساسی در زمینه فرار دارند.

[مهراوه* باران اشک *]

ب) عوامل فرهنگی

یک _ پایین بودن سطح سواد و فرهنگ در خانواده

الف) سطح سواد خانواده
افراد با سواد _ که توان خواندن و نوشتن دارند _ بهتر از افراد بی سواد می توانند در مراحل گوناگون زندگی فعالیت کنند و به اهدافشان دست یابند. مقوله سواد برای انسان، هم چون ابزار است. یک انسان زمانی که می خواهد نجّاری کند، به وسایل و ابزار نجاری نیاز دارد و تا این ابزار را در اختیار نداشته باشد، نجاری کردن ناممکن یا دشوار خواهد بود. داشتن سواد چه در حدّ پایین و چه در حدّ بالا، ابزار مهمی برای همه مراحل زندگی است. آن چنان که اگر فردی سواد نداشته باشد، عملاً شبیه فرد نابینایی است که در دوران اطلاعات به فردی نیاز دارد تا دست او را بگیرد و با خود به این سو و آن سو بکشاند.
سال هاست پدیده بی سوادی گریبان گیر بخشی از مردم این سرزمین است و با وجود تلاش هایی در طول دو دهه گذشته که از سوی نهضت سوادآموزی و دیگر ارگان های مسئول صورت گرفته، هنوز تعداد زیادی از مردم در بی سوادی یا کم سوادی به سر می برند. دوران ما، دوران انفجار اطلاعات است. همه روزه صدها مقاله در مورد مسائل گوناگون به چاپ می رسد. از سویی دیگر، رسانه های جمعی، اطلاعات فراوانی در اختیار مردم قرار می دهند. اینترنت، دریایی از اطلاعات بی نهایت است و کسی که ابزار لازم را در اختیار نداشته باشد، نمی تواند از این اطلاعات برای بهتر
ص: 102
شدن و پیشرفت زندگی خود بهره ببرد.

[مهراوه* باران اشک *]

در زمینه فرار دختران نیز یکی از عوامل اساسی مورد بررسی، موضوع بی سوادی است. براساس گزارش ها، تعداد زیادی از والدین دختران فراری یا بی سواد بوده اند یا تحصیلاتی در حدّ ابتدایی داشته اند، ولی از سوی دیگر در آمارهای گوناگون، نتایجی متناقص با این گزارش ها به ثبت رسیده است.
در آماری که از پایان نامه آقای محمد سعیدی استخراج شده، چنین آمده است:
در این تحقیق، 60 دختر فراری به عنوان گروه آزمایش و 60 دختر دبیرستانی و راهنمایی مدارس تهران، به عنوان گروه مقایسه انتخاب شده اند که در باره سواد والدین آنان، نتایج زیر به دست آمده است:(1)
بی سواد
باسواد
دارای تحصیلات دبیرستانی و بالاتر
پدران
گروه آزمایش(فراری)
3/4 %
7/95%
66/6 %
پدران
گروه گواه(عادی)
6/11 %
4/88 %
3/29 %

[مهراوه* باران اشک *]

با توجه به جدول بالا، درصد بی سوادی در پدران دختران فراری، کمتر از دختران معمولی است. براساس این جدول، سواد یا بی سوادی، چندان تأثیری در پدیده فرار ندارد، ولی درباره تحصیلات دبیرستانی، فقط 66/6 درصد پدران دختران فراری تحصیلات بالای دبیرستان دارند و 3/29 درصد از پدران دختران معمولی، دارای تحصیلات بالای دبیرستان بوده اند و این نتیجه، از تأثیر قابل قبول تحصیلات بالا، در جلوگیری از فرار حکایت
ص: 103

---

1- 1. مقاله «فرار نوجوانان از خانه چرا؟» روزنامه انتخاب، 3/4/1380، ص 4.
می کند.
نتیجه تحقیق درباره میزان سواد مادران نیز در جدول زیر گردآوری شده است:(1)
بی سواد
باسواد
مادران گروه آزمایش (فراری)
62 %
38 %
مادران گروه گواه (عادی)
68 %
32 %

پیداست که میزان بی سوادی 62 درصدی مادران دختران فراری، کمتر از میزان بی سوادی 68 درصدی دختران عادی است و این نتایج درباره پدران و مادران، نشان دهنده دخالت نداشتن با سوادی یا بی سوادی والدین، در پدیده فرار است و از دو طرف، تفاوت معناداری وجود ندارد.
یافته های پژوهشگر و نظر کارشناسان مراکز نیز آمار بالا را تأیید می کنند و اطلاعات مربوط به این مسئله در پرونده ها و گزارش های مراکز موجود است.
هم چنان که گفته شد، درباره داشتن سطح تحصیلات بالای دبیرستانی، تفاوت معنا داری وجود دارد و می توان نتیجه گرفت که بالا رفتن سطح سواد والدین، مانع از افزایش پدیده فرار می شود.

[مهراوه* باران اشک *]

سطح تحصیلات دختران فراری
مسایلی هم چون الگوگیری غلط، شناخت و اطلاعات غلط، خود پنداره نادرست، دوست یابی و عوامل دیگری که در بخش عوامل درون فردی
ص: 104

---

1- 1. همان.
مطرح شد، ریشه در میزان سواد فرد فراری دارد. اگر فرد سطح سواد بالایی داشته باشد، بی شک، در موارد چهارگانه بالا، کمتر دچار اشتباه خواهد شد. نتایج به دست آمده از پژوهش محمد سعیدی موارد زیر را نشان می دهد:(1)
60 دختر فراری
بی سواد
پیش از پایان دوره ابتدایی، ترک تحصیل کرده
راهنمایی
متوسطه
2/6 %
70% 6/16 %
6/6 %
60 دختر عادی
راهنمایی
متوسطه
50 %
50 %

[مهراوه* باران اشک *]

با توجه به نتایج جدول بالا و مقایسه نتایج در مقطع راهنمایی تحصیلی، 6/16 درصد دختران فراری در مقابل 50 درصد دختران عادی و در مقطع متوسطه تحصیلی، 6/6 درصد دختران فراری در مقابل 50 درصد دختران عادی قرار می گیرند. بنابراین، بیش از 76 درصد دختران فراری تحصیلات راهنمایی و دبیرستان ندارند و این معنادار بودن این تفاوت را می رساند.

[مهراوه* باران اشک *]

در آماری که از پرونده های یکی از مراکز مداخله در بحران استان آذربایجان شرقی به دست آمده است، چنین می بینیم:
تحصیلات
بی سواد
ابتدایی
راهنمایی
دبیرستان
تعداد
7
12
8
3

ص: 105

---

1- 1. همان.
از 30 نفر دختر فراری، 19 نفر یا اصلاً سواد نداشته اند یا تحصیلات پایین تر از راهنمایی دارند. همه این نتایج، این ادعا را تأیید می کند که بی سوادی یا کم سوادی دختران فراری، یکی از عوامل مهم فرار آنان محسوب می شود.