تفسیر سوره مبارکه بیننّه

[فاطمه سادات*خادمه بانوی محشر*]

[فاطمه سادات*خادمه بانوی محشر*]

آیه و ترجمه سوره بینّه


لم يكن الذين كفروا من اءهل الكتب و المشركين منفكين حتى تأ تيهم البينة (1)
رسول من الله يتلوا صحفا مطهرة (2)
فيها كتب قيمة (3)
و ما تفرق الذين اءوتوا الكتب إ لا من بعد ما جاءتهم البينة (4)
و مـا اءمـروا إ لا ليـعـبدوا الله مخلصين له الدين حنفاء و يقيموا الصلوة و يؤ توا الزكوة

و ذلك دين (5)


ترجمه :

بنام خداوند بخشنده مهربان
1 - كـافـران از اهـل كـتـاب و مـشـركـان (مـى گـفـتند) ما دست از آئين خود بر

نمى داريم تا دليل روشنى براى ما بيايد!
2 - پيامبرى از سوى خدا كه صحيفه هاى پاكى را بر ما بخواند.
3 - و در آن نوشته هاى صحيح و پر ارزش باشد.
4 - ولى اهـل كـتـاب (در ديـن خـدا) اخـتـلاف نـكـردنـد مـگـر بـعـد از آنـكـه دليل

روشن براى آنان آمد.
5 - در حـالى كـه بـه آنـهـا دسـتـورى داده نـشـده بـود جـز ايـنـكـه خدا را پرستش

كنند با كـمـال اخـلاص ، و از شـرك بـه تـوحـيد باز گردند، نماز را برپا دارند، و زكات

را ادا كنند، و اين است آئين مستقيم و صحيح و پايدار.

[فاطمه سادات*خادمه بانوی محشر*]

تفسير:

اين است آئين جاويدان
در آغـاز سـوره بـه وضـع اهـل كـتـاب (يـهـود و نـصـارى ) و مـشـركـان عـرب قبل از ظهور اسلام پرداخته مى گويد: آنها مدعى بودند ما دست از آئين خود بر نمى داريم تـا دليـل روشـنـى و پـيـامـبـر مـسـلمـى بـراى مـا بـيـايـد (لم يـكـن الذيـن كـفـروا مـن اهل الكتاب و المشركين منفكين حتى تاتيهم البينة ).
پـيـامـبـرى كـه از سـوى خـدا بـاشـد، و صـحـيـفـه هاى پاك و پاكيزهاى را بر ما بخواند (رسول من الله يتلوا صحفا مطهرة ).
صحيفه هائى كه در آن نوشته هاى درست و موزون و ثابت و پر ارزش باشد

[فاطمه سادات*خادمه بانوی محشر*]

(فيها كتب قيمة ).
آرى آنها قبل از ظهور پيغمبر اسلام (صلى الله عليه و آله و سلم ) چنين ادعائى را داشتند، ولى بـعـد از ظـهـور او و نزول كتاب آسمانيش صحنه عوض شد، و آنها در دين خدا اختلاف كـردنـد و اهـل كـتـاب اخـتـلاف نـكـردنـد مـگـر بـعـد از آنـكـه دليـل روشن و پيامبر راستين و آشكار براى آنها آمد، (و ما تفرق الذين اوتوا الكتاب الا من بعد ما جاءتهم البينة ).
به اين ترتيب آيات فوق ادعاى اهل كتاب و مشركان را بازگو مى كند كه در آغاز اصرار داشتند كه اگر پيامبرى با دلائل روشن براى دعوت ما بيايد پذيرا مى شويم .
ولى بـعـد از آمـدنـش از اين قول خود سرباز زدند، و با او به مقابله و ستيز برخاستند، جز گروهى كه طريق ايمان را پيش ‍ گرفتند.

[فاطمه سادات*خادمه بانوی محشر*]

بـنـابـرايـن آيـه فـوق شبيه چيزى است كه در سوره بقره آيه 89 آمده است : و لما جائهم كـتـاب مـن عـند الله مصدق لما معهم و كانوا من قبل يستفتحون على الذين كفروا فلما جائهم ما عـرفـوا كـفـروا به فلعنة الله على الكافرين : هنگامى كه از طرف خداوند كتابى براى آنها آمد كه موافق نشانه هائى بود كه با خود داشتند، و پيش از آن به خود نويد فتح مى دادنـد، هـنـگـامـى كـه ايـن كـتـاب و پـيـامـبـرى را كـه از قبل شناخته بودند نزد آنها آمد كافر شدند، پس لعنت خدا بر كافران باد.
مـى دانـيـم اهـل كـتـاب انـتـظـار چـنـيـن ظـهـورى را داشـتـنـد، و قـاعـدة مـشـركـان عـرب كـه اهـل كـتـاب را از خـود عـالم تـر و آگـاه تـر مـى دانستند نيز در اين برنامه با آنها همصدا بـودنـد، ولى بـعـد از تـحـقـق آرزوهـايـشـان مـسير خود را تغيير دادند و به صف مخالفان پيوستند.
جـمـعـى از مـفـسران اعتقاد ديگرى در تفسير اين آيات دارند، و آن اينكه : منظور اين است كه آنـهـا واقـعـا نـه بر حسب ادعا از آئين خود دست بر نمى داشتند و منفك و جدا نمى شدند، تا دليل روشنى به سراغشان آيد.
ولى مـفـهـوم ايـن سـخـن آن اسـت كـه بـعـد از آمـدن چـنـيـن دليـل روشـنـى ايمان آوردند، در حالى كه آيات بعد نشان مى دهد اين مطلب چنين نبود، مگر ايـنـكـه گـفته شود منظور ايمان آوردن گروهى از آنها است هر چند در اقليت باشند، و به اصطلاح از قبيل موجبه جزئيه است
ولى بـه هـر حـال ايـن تـفـسـيـر بـعـيـد بـه نـظـر مـى رسـد، و شـايـد بـه هـمـيـن دليـل فخر رازى در تفسير خود آيه نخست را از پيچيده ترين آيات قرآن مى شمرد كه در تـضـاد بـا آيـات بـعد است ، و بعد براى حل مشكل طرقى ذكر مى كند كه بهترين آن همان است كه ما در بالا آورديم .
در ايـنـجـا تـفـسـيـر سومى نيز وجود دارد و آن اينكه : منظور اين است كه خداوند مشركان و اهـل كتاب را به حال خود رها نمى كند، تا زمانى كه به آنان اتمام حجت نمايد، و بينه اى بفرستد، و راه را به آنان نشان دهد و لذا پيامبر اسلام (صلى الله عليه و آله و سلم ) را براى هدايت آنها فرستاد.
در حـقـيـقـت ايـن آيـه اشـاره بـه قـاعده لطف است كه در علم كلام مطرح مى باشد كه خداوند براى هر قوم و ملتى دلائل روشن را براى اتمام حجت خواهد فرستاد.

[فاطمه سادات*خادمه بانوی محشر*]

به هر حال منظور از (بينه ) در اينجا دليل روشن است كه مصداق آن طبق آيه دوم شخص (رسول الله ) است ، در حالى كه قرآن مجيد را بر زبان داشت .
(صحف ) جمع (صحيفه ) به معنى اوراقى است كه چيزى بر آن مى نويسند، و منظور از آن در ايـنـجـا مـحـتواى اوراق است ، زيرا مى دانيم پيغمبر اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم ) هرگز چيزى را از روى اوراق نمى خواند.
و مـنـظـور از (مـطـهـره ) پـاك بـودن آن از هـر گـونـه شـرك و كـذب و دروغ و باطل است ، و مطهر از اينكه شياطين جن و انس در آن دخالت كنند.
هـمـانـگـونـه كـه در آيـه 42 فـصـلت آمـده اسـت : لا يـاتـيـه الباطل من بين يديه و لا من خلفه : هيچگونه باطلى نه از پيش رو، و نه از پشت سر، به سراغ آن نمى آيد.
جمله (فيها كتب قيمة ) اشاره به اين است كه در اين صحف آسمانى مطالبى نوشته شده كـه از هـر گـونـه انـحراف و اعوجاج و كجى بركنار است . بنابراين (كتب ) به معنى مـكـتـوبـات است و يا به معنى احكام و مقرراتى كه از ناحيه خداوند تعيين شده است ، زيرا كـتـابـت بـه معنى تعيين حكم نيز آمده ، چنانكه مى فرمايد: كتب عليكم الصيام كما كتب على الذيـن مـن قـبـلكـم روزه بـر شـما مقرر شد همانگونه كه بر پيشينيان مقرر گرديد (بقره 183).

[فاطمه سادات*خادمه بانوی محشر*]

و بـه ايـن ترتيب (قيمة ) به معنى صاف و مستقيم ، يا محكم و پابرجا، يا ارزشمند و پربها، و يا همه اين مفاهيم در آن جمع است .
اين احتمال نيز داده شده كه چون قرآن تمام محتواى كتب پيشين را با اضافات فراوانى در بـر دارد و لذا گـفـتـه شـده كـه در آن كـتـب قـيـمـه گـذشـتـه اسـت . قابل توجه اينكه در آيه اول اهل كتاب مقدم بر مشركان ذكر شده اند، و در آيه چهارم تنها سخن از اهل كتاب است و از مشركان سخنى به ميان نيامده ، در حالى كه آيه ناظر به هر دو است .
ايـن تـعـبـيـرات ظـاهـرا بـه خـاطـر آن اسـت كـه اهـل كـتـاب در ايـن بـرنـامـه هـا اصـل و اسـاس بـودنـد، و مـشـركـان تـابـع آنـهـا، و يـا بـه خـاطـر آن اسـت كـه اهل كتاب
در خـور مذمت بيشترى بودند، چرا كه آنها علما و دانشمندان فراوانى داشتند، و از اين نظر در سـطـحـى بـالاتر از مشركان قرار گرفته بودند، بنابراين مخالفت آنها زشت تر و ناپسندتر بود و در خور سرزنش فراوان .

[فاطمه سادات*خادمه بانوی محشر*]

سـپـس اهـل كتاب و به تبع آنها مشركان را مورد ملامت قرار داده ، مى گويد: چرا در اين آئين جـديـد اخـتـلاف كـردنـد، بـعـضـى مـؤ مـن و بـعـضى كافر شدند، در حالى كه در اين آئين دسـتـورى به آنها داده نشده است جز اينكه خدا را پرستش كنند، و عبادت او را از عبادت غير او خـالص سـازنـد، و از هـر گـونـه شـرك بـاز گـردنـد و مـتـمـايـل بـه توحيد شوند، نماز را بر پا دارند و زكات را ادا كنند (و ما امروا الا ليعبدوا الله مخلصين له الدين حنفاء و يقيموا الصلوة و يؤ توا الزكاة ).

[فاطمه سادات*خادمه بانوی محشر*]

سپس مى افزايد:
(و اين است آئين مستقيم و پايدار) (و ذلك دين القيمة ).
در ايـنـكـه مـنـظـور از (و مـا امـروا)... در ايـنـجا چيست جمعى گفته اند منظور اين است كه اهـل كـتـاب در آئيـن خـودشان مساءله توحيد و نماز و زكات وجود داشته و اينها مسائلى است ثابت ، ولى آنها به اين دستورات نيز وفادار نمانده اند.
ديگر اينكه در آئين اسلام دستورى جز توحيد خالص و نماز و زكات و مانند
آن نـيـامـده ، و ايـنـهـا امـورى هـسـتـنـد شـنـاخـتـه شـده ، چـرا از قبول آن سرباز مى زنند؟ و در پذيرش آن اختلاف مى كنند.
مـعـنـى دوم نـزديـك تـر بـه نـظـر مـى رسـد، زيـرا بـه دنـبـال آيـه قـبـل كه سخن از اختلاف آنها در پذيرش آئين جديد مى گفت مناسب همين است كه (امروا) ناظر به آئين جديد باشد.
از ايـن گـذشـتـه مـعـنـى اول تـنـهـا در بـاره اهـل كـتـاب صـادق اسـت و مـشـركـان را شـامـل نـمـى شـود، در حـالى كـه مـعـنـى دوم هـمـگـان را شامل مى شود.

[فاطمه سادات*خادمه بانوی محشر*]

مـنظور از (دين ) كه بايد آن را براى خدا خالص كنند به عقيده بعضى از مفسران همان (عـبـادت ) اسـت ، و جـمـله (الا ليـعـبـدوا الله ) كـه قبل از آن ذكر شده نيز همين معنى را تاءييد مى كند
ولى ايـن احـتـمـال وجود دارد كه منظور مجموعه دين و شريعت باشد، يعنى آنها ماءمور شده بـودنـد كـه خـدا را پـرسـتش كنند و دين و آئين خود را در تمام جهات خالص گردانند، اين مـعـنى با گستردگى مفهوم دين سازگارتر است ، و جمله بعد (و ذلك دين القيمة ) كه دين را به معنى وسيع مطرح كرده همين معنى را تاءييد مى كند.
(حـنـفـا) جـمـع (حـنـيف ) از ماده حنف (بر وزن كنف ) به گفته راغب در مفردات به معنى تمايل يافتن از گمراهى به سوى راه مستقيم است ، و عرب تمام كسانى را كه حج بجا مى آوردنـد يا ختنه مى كردند حنيف مى ناميد، اشاره به اينكه آنها بر آئين ابراهيم بوده اند و احنف به كسى گفته مى شود كه پاى او كث باشد.