زندگی برزخی و ارتباط با برزخ نشینان

[نصرالله عاشق خداومولا]

[نصرالله عاشق خداومولا]

مقدمه



قال اللَّه تبارک و تعالی: «وَمِنْ وَرَائِهِمْ بَرْزَخٌ إِلَی یَوْمِ یُبْعَثُونَ».(1)
در روزگار ما این تفکر که «مرگ پایان زندگی است»، به فراموش خانه تاریخ سپرده شده است و کیست که به زندگی پس از مرگ اعتقاد قلبی نداشته باشد؟ - گرچه به ظاهر آن را انکار کند - و البتّه علوم مختلف در عرصه ارتباط با برزخ نشینان در جوامع بشری، گواه بر این حقیقت است.

ارتباط و مصاحبت بابرزخ نشینان،دارای زوایای مختلفی است که مهم ترین آنهاعبارتند از:

الف) ارتباط با اهل برزخ (مردگان) از طریق رؤیا.
ب) ارتباط با برزخ نشینان از راه قدم نهادن به عالم برزخ و به مهمانی آنها رفتن.
ج) ارتباط با آنها از راه آنچه به عنوان «عود ارواح» در میان اهالی آنان رایج است.
د) ارتباط با برزخ نشینان از طریق انجام کارهای خیر به نیّت آنان.
در این کتاب، جلوه های مختلف ارتباط با برزخ نشینان را ملاحظه می فرمایید.
مسائل مهّم در این بخش عبارت اند از:
ص: 19

---

1- 1. سوره مؤمنون، آیه 100

[نصرالله عاشق خداومولا]

.
آثار حیات بخش یاد مرگ
اشاره
تأثیر یاد مرگ در زندگی



انسان اگر از مرگ غافل نشود و همواره در زندگی روزمرّه خود به آن فکر کند، به مسائل زیر بیشتر اهمیت خواهد داد.
1. مردم آزاری را کنار خواهد گذاشت.

2. به اعمال عبادی و آنچه در آخرت مورد توجّه می باشد بیشتر خواهد پرداخت.
3. به سرگرمی های دنیوی دل نمی بندد.
4. به آبادسازی زندگی دنیوی در حد دنیاپرستی نخواهد پرداخت.
5. لحظات عمر گرانبها را به بطالت سپری نخواهد نمود.
1- وَ عَنِ النَّبِیِ صلی الله علیه وآله، قَالَ: «مَنْ تَرَقَّبَ الْمَوْتَ لَهی عَنِ اللَّذَّاتِ وَ مَنْ زَهِدَ فِی الدُّنْیَا هَانَتْ عَلَیْهِ الْمُصِیبَاتُ».(1)
2- وَ عَنْهُ صلی الله علیه وآله، قَالَ: «شَرُّ الْمَعْذِرَهِ حِینَ یَحْضُرُ الْمَوْتُ».(2)
3- وَ عَنْهُ صلی الله علیه وآله، قَالَ: «لَیْسَ بَعْدَ الْمَوْتِ مُسْتَعْتَبٌ، أَکْثِرُوا مِنْ ذِکْرِ هَادِمِ اللَّذَّاتِ وَ مُنَغِّصِ الشَّهَوَاتِ ».(3)
4- عَنِ النَّبِیِ صلی الله علیه وآله، قَالَ: «أَفْضَلُ الزُّهْدِ فِی الدُّنْیَا ذِکْرُ الْمَوْتِ وَ أَفْضَلُ الْعِبَادَهِ ذِکْرُ الْمَوْتِ(4) وَ أَفْضَلُ التَّفَکُّرِ ذِکْرُ الْمَوْتِ فَمَنْ أَثْقَلَهُ ذِکْرُ الْمَوْتِ وَجَدَ قَبْرَهُ رَوْضَهً مِنْ رِیَاضِ الْجَنَّهِ».(5)
5- عَنِ النَّبِیِ صلی الله علیه وآله، قَالَ: «إِنَّ الْقُلُوبَ تَصْدَأُ کَمَا یَصْدَأُ الْحَدِیدُ، قِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ مَا جَلَاؤُهَا ؟ قَالَ: قِرَاءَهُ الْقُرْآنِ وَذِکْرُ الْمَوْتِ».(6)
6- قَالَ: «أَکْثِرُوا مِنْ ذِکْرِ هَادِمِ اللَّذَّاتِ، فَمَا ذُکِرَ فِی قَلِیلٍ إِلاَّ وَ کَثَّرَهُ وَ لاَ کَثِیرٍ إِلاَّ وَ قَلَّلَهُ».(7)
7- قَالَ: «قِیلَ: یَا رَسُولَ اللَّهِ هَلْ یُحْشَرُ مَعَ الشُّهَدَاءِ أَحَدٌ ؟ قَالَ: نَعَمْ، مَنْ یَذْکُرُ الْمَوْتَ بَیْنَ الْیَوْمِ وَ اللَّیْلَهِ عِشْرِینَ مَرَّهً».(8)
ص: 20

---

1- 2. ر.ک: محدث نوری، مستدرک الوسائل الشیعه، ج 2، ص 104 و 105.
2- 3. ر.ک: محدث نوری، مستدرک الوسائل الشیعه، ج 2، ص 104 و 105.
3- 4. ر.ک: محدث نوری، مستدرک الوسائل الشیعه، ج 2، ص 104 و 105.
4- 5. ر.ک: محدث نوری، مستدرک الوسائل الشیعه، ج 2، ص 104 و 105.
5- 6. ر.ک: محدث نوری، مستدرک الوسائل الشیعه، ج 2، ص 104 و 105.
6- 7. ر.ک: محدث نوری، مستدرک الوسائل الشیعه، ج 2، ص 104 و 105.
7- 8. ر.ک: محدث نوری، مستدرک الوسائل الشیعه، ج 2، ص 104 و 105.
8- 9. ر.ک: محدث نوری، مستدرک الوسائل الشیعه، ج 2، ص 104 و 105.
8- رَأَی النَّبِیُ صلی الله علیه وآله قَوْماً یَکْنِزُونَ، فَقَالَ: «أَمَا إِنَّکُمْ لَوْ کُنْتُمْ أَکْنَزْتُمْ ذِکْرَ هَادِمِ اللَّذَّاتِ تَسُلُّکُمْ عَمَّا أَرَی، أَکْثِرُوا ذِکْرَ هَادِمِ اللَّذَّاتِ».(1)
9- وَ سُئِلَ(ص) أَیُّ الْمُؤْمِنِینَ أَکْیَسُ ؟ قَالَ: «أَکْثَرُهُمْ لِلْمَوْتِ ذِکْراً وَأَشَدُّهُمْ لَهُ اسْتِعْدَاداً».(2)
10- قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام: «ذِکْرُ الْمَوْتِ یُمِیتُ الشَّهَوَاتِ فِی النَّفْسِ وَ یَقْطَعُ مَنَابِتَ الْغَفْلَهِ وَیُقَوِّی النَّفْسَ بِمَوَاعِدِ اللَّهِ وَیُرِقُّ الطَّبْعَ وَیَکْسِرُ أَعْلَامَ الْهَوَی وَیُطْفِئُ نَارَ الْحِرْصِ وَیُحَقِّرُ الدُّنْیَا وَهُوَ مَعْنَی مَا قَالَ النَّبِیُ صلی الله علیه وآله: «فِکْرُ سَاعَهٍ خَیْرٌ مِنْ عِبَادَهِ سَنَهٍ وَذَلِکَ عِنْدَ مَا یَحُلُّ أَطْنَابَ خِیَامِ الدُّنْیَا وَ یَشُدُّهَا فِی الآخِرَهِ وَ لاَ تَسْکُنْ بِزَوَالِ الرَّحْمَهِ عِنْدَ ذِکْرِ الْمَوْتِ بِهَذِهِ الصِّفَهِ وَ مَنْ لاَ یَعْتَبِرْ بِالْمَوْتِ وَ قِلَّهِ حِیلَتِهِ وَ کَثْرَهِ عَجْزِهِ وَ طُولِ مُقَامِهِ فِی الْقَبْرِ وَ تَحَیُّرِهِ فِی الْقِیَامَهِ فَلاَ خَیْرَ فِیهِ».(3)
11- قَالَ النَّبِیُ صلی الله علیه وآله: «اُذْکُرُوا هَادِمَ اللَّذَّاتِ، قِیلَ: وَ مَا هُوَ یَا رَسُولَ اللَّهِ ؟ فَقَالَ: الْمَوْتُ، فَمَا ذَکَرَهُ عَبْدٌ عَلَی الْحَقِیقَهِ فِی سَعَهٍ إِلاَّ ضَاقَتْ عَلَیْهِ الدُّنْیَا، وَ لاَ فِی شِدَّهٍ إِلاَّ اتَّسَعَتْ عَلَیْهِ وَالْمَوْتُ أَوَّلُ مَنْزِلٍ مِنْ مَنَازِلِ الآخِرَهِ، وَ آخِرُ مَنْزِلٍ مِنْ مَنَازِلِ الدُّنْیَا

[نصرالله عاشق خداومولا]

برخی از آثار مهم یاد مرگ
از بین رفتن گناهان

پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله همواره تأکید داشت تا امت او از مرگ غافل نباشند و همیشه به آن بیندیشند.
آن حضرت می فرمود: «اَکْثِرُوا مِن ذِکْرِ الْمَوْتِ فَاِنَّهُ یُمَحِّصُ الذُّنُوبَ وَ یُزَهِّدُ فِی الدّنیا»:
همواره به یاد مرگ باشید؛ زیرا یاد مرگ گناهان را پاک می کند و توفیق زهدورزی (کناره گیری از دنیاپرستی) را به آدمی عنایت می کند.(5)

[نصرالله عاشق خداومولا]

زیرک ترین انسان
یاد مرگ، زیرکی آدمی را تقویت می کند؛ زیرا باعث می شود تا آدمی به فکر روزگار دیگر باشد؛ پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله می فرمود: زیرک ترین انسان کسی است که از این دنیای گذران، توشه
ص: 21

---

1- 10. پیشین.
2- 11. پیشین.
3- 12. پیشین.
4- 13. پیشین.
5- 14. تنبیه الخواطر، ج 1، ص 277؛ کنز العمال، ج 15، ص 543، ح 42098.
زندگی اخروی را فراهم آورد؛ چنانکه در رهنمودی از آن حضرت صلی الله علیه وآله آمده است: «أَتَدْرونَ مَنْ اَکْیَسُکُمْ؟ قالوا: لا یا رسول اللَّه، قال: أَکْثَرْکُمْ، وَ أَحْسَنُکُمْ اِسْتِعْداداً لَهُ، فَقالوا: وَ مَا عَلامَهُ ذلک یا رسول اللَّه؟ قال: اَلَّتجا فی عَنْ دارِ الغُرُورِ، إلی دارِ الخُلُود والتَّزَوّدُ لِسُکْنَی القُبور، وَالتَأَهُّبُ لِیَوْمِ النُشورِ»:
آیا مایلید بدانید زیرک ترین فرد از شما کیست؟ اصحاب عرض کردند: نه، ای پیامبر خدا ما نمی دانیم؛ پیامبر اعظم صلی الله علیه وآله فرمود: زیرک ترین انسان کسی است که:
بیشتر از همگان به یاد مرگ باشد.
بیشتر از همه آماده پذیرفتن مرگ باشد.
اصحاب عرض کرند نشانه های این گونه بودن چیست؟
پیامبر اعظم صلی الله علیه وآله فرمود: کسی که کاملاً آماده مرگ است؛
همواره از مظاهر دنیایی (دنیاپرستی) کناره می گیرد.
همواره در انتظار رفتن به خانه آخرت است.
همواره برای ساکنان قبرها (مردگان) زاد و توشه می فرستد (خیرات می کند).
همواره آماده حضور در صحرای محشر است.(1)

[نصرالله عاشق خداومولا]

* * *
یاد مرگ و یاد سفر به سوی دیار دیگر و همچنین اعتقاد به حیات جاویدان و زندگی پس از مرگ، در زندگی روزمرّه ما تأثیر بسزایی دارد، تأثیر یاد مرگ می تواند اثر خطرناک غفلت از خدا و عالم آخرت را از سرزمین جان آدمی بزداید.
یاد مرگ، در آیات بسیاری از قرآن و نیز در جلوه های مختلفی از رهنمودهای رهبران الهی مورد تأکید و تمجید قرار گرفته که موارد زیر از آن جمله است:
پاداش پرداخت صدقه
پیامبر اعظم صلی الله علیه وآله فرمود: «ذکر الانبیاء من العباده و ذکر الصالحین کفاره و ذکر الموت صدقه و ذکر القبر یقرّبکم من الجنه...»(2)
ص: 22

---

1- 15. ارشاد القلوب، ج 1، ص 148، ب 12؛ تیسیر المطالب، ص 432، ب 59.
2- 16. جامع الصغیر، ج 1، ص 665، ح 43331 {ذکر علی عباده}
یاد پیامبران عبادت است و یاد نیکان و صالحان کفاره گناهان است و یاد مرگ صدقه است و یاد قبر، شما را به بهشت خدا نزدیک می کند.(1)

[نصرالله عاشق خداومولا]

* * *
توجه به چند مسأله ضروری است:
الف) مرگ هراسناک نیست؛ باید توجه داشته باشیم که مرگ، ترسناک نیست و آنچه هراسناک می نماید عبارت است از احساس «فقر»، یعنی: با دست خالی از این دیار به سرای دیگر کوچ کردن دردناک می باشد؛ زیرا خود مرگ، به فرموده رسول خداصلی الله علیه وآله تحفه ای برای مؤمنان است که نه تنها ترسناک بلکه یک هدیه الهی است.
آن حضرت می فرمود: «تُحْفَهُ المؤمِنِ المَوْت»:
بهترین هدیه ای که می توان به مؤمن داد مرگ است (و اینکه به او بشارت داده شود اجلت فرا رسیده و به زودی از این دنیا خلاص و راحت می شوی).(2)
و نیز فرمود: «اَلْمَوْتُ رَیْحَانَهُ الْمُؤمِنِ»:
مرگ دسته گل خوشبوی مؤمن است.(3)
ب) توجه به مرگ: یاد مرگ و به فکر روزگار آینده بودن، به نوبه خود آدمی را وادار می کند تا خود را برای حرکت از این عالم به سوی عالم دیگر مهیّا سازد. وقتی که میان رختخواب خود رفتی بیندیش که:
چه چیزی در شکمت کردی؟ چه چیزی کسب کردی؟ فرض کن که مرگت فرا رسید....
پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله فرمود: «اِذَا آویتَ إِلی فِرَاشِکَ فَانْظُرْ مَا سَلَکْتَ فِی بَطْنِکَ وَ مَا کَسَبْتَ فِی یَوْمِکَ، وَاذْکُرْ أَنَّکَ مَیِّتُ وَ أَنَّ لَکَ مَعَاداً»:
آنگاه که برای استراحت به رختخواب رفتی با خود بیندیش که در طول روز چه غذایی خوردی و از چه راهی به کسب درآمد پرداخته ای و بیندیش که هم اکنون مرده ای و محشر به پا شده است.(4)
ص: 23

---

1- 17. کنز العمال، ج 11، ص 477، ح 32274.
2- 18. الدعوات، ص 235، ح 648؛ بحارالانوار، ج 79، ص 171، ح 6؛ مجمع الزوائد، ج 2، ص 320، س 9.
3- 19. نوادر، ص 105، ح 77؛ دعائم الاسلام، ج 1، ص 22؛ بحارالانوار، ج 79، ص 168، س 6.
4- 20. مشکاهالانوار، ص 89.
چنانکه در سخنی دیگر آمده است: «اِنَّ مِنَ الْیَقِینِ اَنْ لا تُرْضُوا النَّاسَ بِسَخَطِ اللَّهِ وَ لا تَحْمِدُوهُمْ عَلَی مَا رَزَقَکُمُ اللَّهُ وَ لا تَذُمُّوهُمْ عَلی مَا لَمْ یُؤْتِکُمُ اللَّهُ اِنَّ الرِّزْقَ لا یَجُرُّهُ حِرْصُ حریصٍ وَ لا یَرُدُّهُ کَرَاهَهُ کارِهٍ وَ لَوْ أَنَّ أَحَدَکُمْ فَرَّ مِنْ رِزْقِهِ کَمَا یَفِرُّ مِنَ الْمَوْتِ لَکَان رِزْقُهُ اَشَدَّ لَهُ طَلَباً وَ اَسرَعَ اِدراکاً مِنَ الْمَوْتِ اِنَّ اللَّهَ تَعَالی جَعَلَ الرُّوح وَالرَّاحَه فِی الْیَقِینِ والرِضا وَجَعَلَ الْهَمَّ وَالحُزْنَ فِی الشَّکِ وَالسَّخَطِ»:
یکی از آثار یقین به مبدأ هستی، آن است که برای به دست آوردن رضایت و خشنودی مردم، خدا را از خود خشمگین نکنی و به رزق و روزیی که خداوند به تو داده است (به خیال اینکه از مردم گرفته ای) مردم را ستایش نکنی و اگر زمانی چیزی را که می خواستی به تو نرسید (به خیال اینکه مردم روزی ات را نداده اند) مردم را مذمت و نکوهش نکنی؛ البته حرص و آز انسان آزمند هرگز باعث رسیدن روزی نمی شود و بی میلی عناصر بدخواه هرگز باعث بازگشت و قطع روزی نمی گرددد و چنانچه اگر کسی از شما همانگونه که از مرگ فراری است، از دریافت رزق روزی خود فراری باشد و نخواهد سهمیه روزی خود را دریافت کند، رزق و روزی او شدید و سریعتر از فرا رسیدن مرگ، در طلب او می رود و خود را به صاحب خویش می رساند. خداوند آرامش و آسایش را در یقین به مبدأ هستی و خشنودی خود قرار داده است و اندوه و غم و غصّه را در شک و تردید و خشم و غضب خود قرار داده است.(1)

[نصرالله عاشق خداومولا]

چند رهنمود مهم
مردی به محضر امام صادق علیه السلام رسید و گفت: پدر و مادرم فدایت! مرا موعظه کن؛ امام علیه السلام فرمود:
«ِانْ کانَ اللَّهّ تَبارَکَ و تَعالی قَدْ تَکَفَّلَ بِالْرِزْقِ، فَاهْتِمامُکَ لِماذا؟ وَ اِنْ کانَ الرِّزْقُ مَقْسُومَاً فالحِرْصُ لِماذا؟ وَ اِنْ کانَ الْحِسابُ حَقَّاً فَالْجَمْعُ لِماذا؟ وَ اِنْ کانَ الْخُلْفُ مِنَ اللَّهِ حَقّاً فَالْبُخْلُ لِماذا؟ وَ اِنْ کانَتِ الْعُقُوبَهُ مِنَ الْنّارِ حَقّاً فَالْمَعْصِیَهُ لِماذا؟ وَ اِنْ کانَ الْمَوْتُ حَقّاً فَالْفَرَحُ لِماذا؟ وَ اِنْ کانَ الْعَرْضُ عَلَی اللَّهِ حَقّاً فَالْمَکْرُ لِماذا؟ وَاِنْ کانَ کُلُّ شَی ءٍ بِقَضاءٍ وَ قَدَرٍ فَالْحُزْنُ لِماذَا؟
ص: 24

---

1- 21. توحید صدوق، ص 375، ح 20، ب 6؛ مشکاه الانوار، ص 44، ح 23؛ صفه الصفوه، ج 2، جزء 4، ص 77؛ قوت القلوب، ج 2، ص 44{با اندک تفاوت}
وَاِنْ کانَتِ الْدُنْیا فانِیَهً فَالْطُّمَأنِیْنَهُ اِلَیْها لِماذا؟»:
اگر واقعاً اعتقاد بر آن است که خدا رزاق است؛ پس این همه تلاش و عرق ریختن افراطی جهت افزودن روزی، برای چیست؟
اگر واقعاً اعتقاد بر آن است که رزق و روزی، تقسیم و معیّن شده است؛ پس این همه حرص ورزی برای چیست؟
اگر واقعاً اعتقاد بر آن است که حساب (در روز قیامت) در کار است؛ پس این همه ثروت اندوزی برای چیست؟
اگر واقعاً اعتقاد بر آن است هر انفاقی که انجام دهیم از سوی خدا جبرانی صورت می گیرد؛ پس بخل برای چیست؟
اگر واقعاً اعتقاد بر آن است که کیفر و عقوبت، حقّ است؛ پس گناه و معصیت چرا؟
اگر واقعاً اعتقاد بر آن است که مرگ، بدون تردید فرا می رسد؛ پس خوشحالی غفلت آمیز چرا؟
اگر حضور در پیشگاه خدا در قیامت تحقق می یابد؛ پس مکر و دغلکاری چرا؟
اگر در زندگی روزمرّه قضا و قدر حاکم است؛ پس حزن و اندوه چرا؟
اگر دنیا فناپذیر است؛ پس دلبستن به آن چرا؟.(1)

[نصرالله عاشق خداومولا]

مصاحبه ای با امیرمؤمنان علیه السلام
در حدیث آمده است: «روی ان رجلا جاء الی الامام المؤمنین علی بن ابی طالب علیه السلام فقال: اسئلک عن مسائل اربع، فقال: سل و ان کانت اربعین، فقال: ما الواجب و ما الأوجب؟ و ما القریب و ما الاقرب و ما العجیب و ما الاعجب؟ و ما الصعب و ما الاصعب؟
قال علیه السلام: اما الواجب فطاعه اللَّه تعالی، و اما الاوجب منها: فترک الذنوب. و اما القریب فالقیامه، والاقرب منها: الموت. و اما العجیب فالدنیا، والاعجب منها: حبُّ الدنیا. و اما الصعب فالقبر، و الاصعب منها: الذهاب بلا زاد».
مردی به محضر امیرمؤمنان علیه السلام رسید و گفت: چهار سؤال دارم؛ امام فرمود: بپرس، اگر چه چهل سؤال باشد:
ص: 25
________________________________________
1- 22. خصال، ص 450، ح 55.
او پرسید: واجب چیست و واجب تر کدام است؟
نزدیک چیست و نزدیک تر کدام است؟
عجیب چیست و عجیب تر کدام است؟
دشوار چیست و دشوارتر کدام است؟
امام علیه السلام پاسخ داد: واجب عبارت است از اطاعت خدا و واجب تر ترک گناه است.
نزدیک عبارت است از قیامت و نزدیک تر مرگ است.
عجیب عبارت است از دنیا و عجیب تر، حب به دنیاست.
دشوار عبارت است از قبر و دشوارتر، بدون توشه به قبررفتن است.(1)

[نصرالله عاشق خداومولا]

ج) نشانه های یقین: تقویت یقین نسبت به زندگی پس از مرگ، به نوبه خود تأثیر حیات بخشی در جان و روان آدمی دارد؛ گرچه به یاد مرگ بودن نشان از وجود «یقین» در آدمی است. در کلامی از رسول خداصلی الله علیه وآله در باب یقین و اهل یقین آمده است:
«وَ أَمَّا عَلامَهُ الْمُوقِنِ فَسِتَّهٌ: أَیْقَنَ بِاللّهِ حَقّاً فَآمَنَ بِهِ وَ أَیْقَنَ بِأَنَّ الْمَوْتَ حَقٌّ فَحَذَرَهُ وَ أَیْقَنَ بِأَنَّ الْبَعْثَ حَقٌّ فَخَافَ الْفَضِیحَهَ وَ أَیْقَنَ بِأَنَّ الْجَنَّهَ حَقٌّ فَاشْتَاقَ إِلَیْهَا وَ أَیْقَنَ بِأَنَّ النَّارَ حَقٌّ فَظَهَرَ سَعْیُهُ لِلنَّجَاهِ مِنْهَا وَ أَیْقَنَ بِأَنَّ الْحِسَابَ حَقٌّ فَحَاسَبَ نَفْسَهُ»:
نشانه انسان اهل یقین شش چیز است:
یقین و اطمینان دارد که خدایی وجود دارد و به آن ایمان آورد؛ یقین و اطمینان دارد که مرگ حقّ است و از مرگ پروا دارد مرگ را شوخی تلقی نکرده و برای مرگ خود را آماده کرده است؛ یقین و اطمینان دارد که رستاخیز و قیامت حقّ است و لذا از رسوایی محشر هراس دارد؛ یقین و اطمینان دارد که بهشت حق است (واقعاً وجود دارد) و لذا شیفته بهشت است؛ یقین و اطمینان دارد که جهنم و دوزخ حق است لذا همه تلاش و کوشش خود را به کار بسته است که از آتش جهنم نجات پیدا کند؛ یقین و اطمینان دارد که حسابرسی در روز قیامت حق است و انجام می شود، لذا همواره در دنیا کارهای خود را مورد محاسبه دقیق قرار می دهد.(2) *
ص: 26
________________________________________
1- 23. در جامع الاخبار، باب 96، ص 138؛ معانی الاخبار، باب 96، ص 138.
2- 24. تحف العقول، ص 20؛ مستدرک الوسائل، ج 11، ص 197، ح 12734/13؛ بحارالانوار، ج 1، ص 120.
* *
مرگ، نه تنها دروازه ورود انسان ها به عالم دیگر است؛ بلکه تلخی آن موجب از بین رفتن گناه های انسان های با ایمان خواهد بود؛ بر این اساس رسول خداصلی الله علیه وآله فرمود: «اَلْمَوْتُ کَفّارهٌ لِذنوبِ المُؤمنین»:
مرگ و جان دادن کفاره گناهان مؤمنان است.(1)