واكاوى آسیب‌ها و پیامدهای منفی مدرنیته در ساختار خانواده مسلمان

[خادمه زینب کبری(س)]

واكاوى آسیب‌ها و پیامدهای منفی مدرنیته در ساختار خانواده مسلمان

مدرنیته شیوه‌ای نو در حوزه‌های مختلف زندگی انسان است که با ارائه‌ی سبک جدیدی از زندگی، تحولی فراگیر را در جامعه به ارمغان آورد که این مقاله به بررسی پیامدهای مدرنیته در خانواده پرداخته است. مدرنیته دارای تأثیرات مثبتی مانند رفاه و سهولت دسترسی به دنیای اطلاعات بود؛ اما پیامدهای منفی نیز به همراه داشت. هدف از بررسی این موضوع، روشن‌کردن ابعاد منفی مدرنیته بر خانواده است تا با نگاهی نو به این مسئله از منفی آن بر خانواده به‌عنوان مهم‌ترین عضو جامعه کاسته شود. نوشتار حاضر بعد از بررسی منابع اسلامی، تحلیلی، جامعه‌شناسی و سایر منابع، با روش فردی، کتابخانه‌ای، توصیفی و کاربردی پس از اشاره به جایگاه خانواده در اسلام و مؤلفه‌های مدرنیته، به پیامدهای منفی مدرنیته از جمله تغییر در ساختار و فرهنگ خانواده و شیوه‌ی همسرگزینی، کاهش روابط عاطفی خانواده و میزان باروری و افزایش طلاق می‌پردازد.
19 فروردین 1397, 5:14

ساجده العبدالخانی[1]

[خادمه زینب کبری(س)]

چکیده

مدرنیته شیوه‌ای نو در حوزه‌های مختلف زندگی انسان است که با ارائه‌ی سبک جدیدی از زندگی، تحولی فراگیر را در جامعه به ارمغان آورد که این مقاله به بررسی پیامدهای مدرنیته در خانواده پرداخته است. مدرنیته دارای تأثیرات مثبتی مانند رفاه و سهولت دسترسی به دنیای اطلاعات بود؛ اما پیامدهای منفی نیز به همراه داشت. هدف از بررسی این موضوع، روشن‌کردن ابعاد منفی مدرنیته بر خانواده است تا با نگاهی نو به این مسئله از منفی آن بر خانواده به‌عنوان مهم‌ترین عضو جامعه کاسته شود. نوشتار حاضر بعد از بررسی منابع اسلامی، تحلیلی، جامعه‌شناسی و سایر منابع، با روش فردی، کتابخانه‌ای، توصیفی و کاربردی پس از اشاره به جایگاه خانواده در اسلام و مؤلفه‌های مدرنیته، به پیامدهای منفی مدرنیته از جمله تغییر در ساختار و فرهنگ خانواده و شیوه‌ی همسرگزینی، کاهش روابط عاطفی خانواده و میزان باروری و افزایش طلاق می‌پردازد.

[خادمه زینب کبری(س)]

مقدمه

خانواده، این نهاد طبیعی اجتماعی، از آغاز خلقت بشر وجود داشته است. با گذر زمان و پیشرفت جوامع بشری به‌تدریج در آداب‌ورسوم و ارزش‌های جوامع تحولاتی رخ داد. این تحولات عمدتاً از نهاد خانواده آغاز شد و بیشترین دگرگونی‌ها را ایجاد کرد.

امروزه شاهد تحول عظيمي در عرصه بینش‌ها، ارزش‌ها و رفتارها در خانواده هستيم. آنچه بيش از هر چيز خانواده امروزي را از خود متأثر نموده، ورود مدرنيته به فضاي زندگي فردي و اجتماعي انسان‌ها و تأثيرگذاري آن بر فرد، خانواده و جامعه است كه می‌توان اين تأثيرات را در جنبه‌های مختلف ديني، معرفتي، اجتماعي، فرهنگي و... به‌وضوح مشاهده و نقد و بررسي کرد.

اگرچه مدرنيسم تأثيرات مثبتي همچون ايجاد رفاه نسبي اعضاي خانواده را نيز به دنبال داشته، به‌دليل
گستردگي تأثيرات منفي بر خانواده‌ها در جوامع مختلف، تأثيرات مثبت آن تحت‌الشعاع قرار گرفته و غالباً ناديده گرفته می‌شود (جوکار، 1391: 880). با تبیین پیامدهای مدرنیته می‌توان از پیامدهای منفی آن در سبک زندگی و خانواده کاست.

گفتنی است علی‌رغم بررسی‌ها در اهمیت پیامدهای مدرنیته در خانواده، منابع زیادی وجود ندارد و تنها برخی پایان‌نامه‌ها و مقاله‌ها به این موضوع پرداخته‌اند.

[خادمه زینب کبری(س)]

الف) مفهوم‌شناسی

1. خانواده

خانواده در لغت به معنای خاندان، اهل‌خانه، اهل‌بیت و دودمان است (معین، 1388: 1394). بر اساس تعاليم اسلامي، خانواده مجموعه‌ای است از افراد با رابطه‌های سببي (عقد ازدواج) يا نسبي (والديني- فرزندي و خواهر و برادري). این افراد در قبال هم متناسب با نوع نسبت و ارتباط، مسئولیت‌های اجتماعی، حقوقی، تربیتی، رفتاری، اقتصادی و دینی دارند (سالاری‌فر،
131385: 85).

از دیدگاه جامعه‌شناسی «گیدنز» خانواده گروهي از اشخاص هستند كه با پيوندهاي خويشي مستقيم به هم متصل می‌شوند و اعضاي بزرگ‌سال آن مسئوليت نگه‌داری كودكان را بر عهده دارند (گیدنز، 1389: 252).

[خادمه زینب کبری(س)]

2. مدرنیته
مدرن در لغت به معنای تازه، نو و باب روز است (معین، 1388: 3966) و مدرنيته اصطلاحاً به شیوه‌هایی از زندگي يا سازمان اجتماعي مربوط می‌شود كه از سدة هفدهم به بعد، در اروپا پيدا شد و به‌تدريج، نفوذي کم‌وبیش جهاني پيدا كرد (گیدنز، 1377: 4).

در مجموع، واژه‌های مدرن، مدرنيته، مدرنيزاسيون و مدرنيسم اشاره به تحولی اساسي در حوزه‌های مختلف زندگي بشر و ايجاد روش‌های تازه در اين زمينه دارد. اين شیوه‌ها، ممکن است هم در حوزه فلسفه و اندیشه‌های عقلاني مطرح باشد، هم در حوزه هنر و زيبايي و هم در حوزه دين و معرفت ديني و با ورود مدرنيته به هر يك از اين عرصه‌ها، آنها را دچار تحولات گسترده‌ای می‌نماید. نکته بارز در اين پديده، نفي سنت‌ها و امور ثابت فرهنگي بومي هر كشور است كه فرهنگ و ارزش‌های ثابت ديني و فرهنگي آن كشور را به چالش می‌کشاند (جوکار، 1391: 883)

[خادمه زینب کبری(س)]

ب) جایگاه خانواده در اسلام
آیات قرآن و روایات نشان می‏دهد که خانواده در اسلام به‌عنوان کانون پدیدآورنده آرامش و مهربانی از اهمیت بسزایی برخوردار بوده که در این میان نقش والدین و تأثیر خاندان و تأثیرات نسل‏های گذشته، جایگاه ویژه‏ای را به خود اختصاص داده است.

این موضوع در رشته‏ها و علوم متعددی از قبیل جامعه‌شناسی، روان‌شناسی، جرم‌شناسی و علوم تربیتی درخور توجه است.

همچنین بررسی اصل ازدواج در آیات و روایات ما را به اصولی همچون آرامش‌بخشی ازدواج بر اساس مودت و رحمت، حراست از کرامت انسانی، توسعه اقتصادی و برکت، تداوم و استمرار نسل انسان، مصونیت‌بخشی از احساس گناه یا بهداشت روانی رهنمون ساخته، اهمیت بیش از پیش ازدواج را نمایان می‌سازد (حسینی کوهساری، 1384: 2)

[خادمه زینب کبری(س)]

حیات و کمال انسان، در محیط خانواده سامان می‌یابد و انسان به‌تنهایی نمی‌تواند از ظرفیت‌های وجودی خود بهره‌برداری کند. نکته جالب‌توجه این است که این ظرفیت‌ها بیش از آنکه مادی و غریزی باشند، روحی‌اند.

شاهد این مطلب آن است که در قرآن، مهم‌ترین فلسفه‌ای که برای ازدواج بیان‌شده، آرامش‌یابی است و هرچند موارد دیگری مانند تداوم نسل نیز از آثار ازدواج شمرده‌ شده، یگانه موردی که با «لام تعلیل» آمده، عبارت «لِتَسْکُنوا الیها» در آیه 21 سوره روم است.

[خادمه زینب کبری(س)]

مقالة حاضر با روش مروری- کتابخانه‌ای به بررسی پیامدهای بی‌حجابی پرداخته و نتیجه می‌گیرد بی‌حجابی در زمینة دنیوی و اخروی این پیامدها را بر جای می‌گذارد: ابتذال زن و سقوط شخصیت او، از بین‌رفتن آرامش روانی، تحریک مردان، گسترش‌یافتن فساد و فحشا، افزایش آمار طلاق، در احاطة شیطان قرارگرفتن، مورد عقوبت قرارگرفتن زنان و همسرانشان و مورد آزار و اذیت قرارگرفتن توسط افراد پست و... .
17 اردیبهشت 1397, 21:28

ساجده العبدالخانی[1]

[خادمه زینب کبری(س)]

از خانواده در قرآن به‌عنوان خشت بنای اجتماع یاد شده است. در فرهنگ قرآنی، خانواده همچون دژی مستحکم است و هرگونه روابط نامشروع محکوم شده است. فحشا نیز نوعی تجاوز به حقوق افراد جامعه به‌شمار می‌رود. در سوره نور آیه 2 و 3 می‌فرماید: «هریک از زن و مرد زناکار را صد تازیانه بزنید و نباید در خصوص دین خدا [اجرای حکم] به آنان ترحم کنند» و در جایگاه ارزشی آن در قرآن کریم خداوند می‌فرماید: «ای مردم! از [مخالفت] پروردگارتان بپرهیزید؛ همان کسی که همه شما را از یک انسان آفرید و همسر او را [نیز] از جنس او خلق کرد...» (نساء، 1) (چراغی، 1388: 33).

[خادمه زینب کبری(س)]

از نظر اسلام، خانواده محل پرورش، رشد و تعالي انسان و تكامل شخصيت او و تأمين ساير نيازهاست. خداوند متعال بهترين وسیله تسكين و آرامش انسان را در رابطه مودت‌آمیز او با همسر و فرزندانش و سايرين قرار داده و جلوه‌های خاص اين آرامش را با اهداي اكسير محبت و مودت و رحمت در بدو ازدواج در قلب زن و شوهر، متجلي نموده است (جوکار، 1391: 883).