بر مدار خطبه غدیر

[ملکوت* گامی تارهایی *]

هرکه امروز با ذکر و یاد خدا انس نگرفته باشد در آخرت از لطف او برخوردار نمی شود.

حقیقت ذکر خدا، حفظ اعتقادات حق در جان است که وقتی زمینه گناه فراهم می شود از خدا بترسد و ترک کند.

ذکر مراتبی دارد:

1. در مرتبه لفظی تنها صفات و اسماء الحسنی بر زبان جاری می شود.

ص: 46

1- نهج البلاغه، حکمت 45.
2- اصول کافی ، ج 1.
٢. در مرتبه معنوی به معانی اسماء توجه می شود .

٣. در مرتبه قلبی پروردگار در دل از خوف و تضرع صبح و شام خوانده می شود.

خضوع و خشوع زیاد باعث می شود آدمی شیفته یاد خدا گردد و از ذکر الهی لذت برد. در حالی که خود پرستی از موانع اصلی ذکر بشمار می رود. خدایا به واسطه ذکر زبانی شیدائی مرا نسبت به یاد قلبی ات زیاد کن. خدایا در یاد و ذکر توست خرمی و راحتی ام(1).

[ملکوت* گامی تارهایی *]

امام علی علیه السلام می فرمایند: نمی توانی خدا را به حقیقت ذکر یاد کنی مگر آنکه خود را فراموش کنی(2).

میوه ذکر و یاد خدا روشنی دلهاست. و استمرار یاد خدا غفلت را می زداید(3).

در حدیث قدسی آمده : کسی که خدا را یاد کند بینا شود(4). بدین معنی که قلب و اندیشه او نورانی می گردد.

خداوند یاد خود را مایه روشنی دلها کرده و به سبب آن ناشنوا می شنود و نابینا می بیند(5).

ص: 47

1- مناجات المریدین
2- غرر الحکم، 93
3- غرر الحکم، 189
4- غرر الحکم، 189
5- نهج البلاغه، حکمت 343.
یاد خدا چنان صفا و لطافت باطنی به آدم می دهد که آن شعاعی از لطف و عطوفت الهی است.

[ملکوت* گامی تارهایی *]

مولا علی علیه السلام می فرماید: کسی که قلب خود را با استمرار یاد خدا آباد کند کردارش در نهان و آشکار نیکو شود(1).

خدایا ، سلامت دلهای ما را در ذکر عظمتت قرار ده و ما را به یاد خود آگاه و متذکر فرما .

ص: 48

1- نهج البلاغه، حکمت 343.
عبادت و عبودیت

أسمع لأمره وأطیع ؛ فران او را گردن گذاشته و اطاعت می کنم .

وأؤدی ما أوحی به إلی؛ وظیفه خود را در آنچه وحی شده انجام میدهم.

فاسمعوا وأطیعوا وانقادوا لأمر الله ربکم؛ بشنوید و فرمان حق را گردن گذارید.

آمر بالحلال وأنهی عن الحرام ؛ به روا فرمان دهم و از ناروا باز دارم .

إن راس الأمر بالمعروف أن تنتهوا إلی قولی ، وتبلغوه ؛ ریشه امر به معروف این است که به گفته من برسید و آن را به دیگران برسانید.

عبد سر تا پا متعلق به صاحب خود است. معبود نهایت انعام را کرده است. عبودیت آخرین درجه خضوع در برابر کسی است که همه چیز از اوست ، عبودیت اوج تکامل روح است. عبادت تسلیم کامل در برابر کمال مطلق است. بین عبادت و پرورش فضائل و رفع رذائل رابطه نزدیکی است. عبادت باعث تداوم ذکر و دلیل رسیدن به سعادت است.

نیرومندترین انگیزه برای عبادت، خضوع ناشی از درک عظمت

ص: 49

50

بر مدار خطبه غدیر

الهی و شکر ناشی از درک انعام الهی است. عالی ترین خواسته بشر آن است که در مقابل معبودی عظیم عبادت و خضوع کند، عبادتی برتر است که بر اساس محبت الهی برپا شود.

[ملکوت* گامی تارهایی *]

عبادت به معنی پرستش و بندگی است. عبادت از مقوله فعل و عمل آدمی است و عبودیت صفت آدمی است . پس عبادت لازمه عبودیت است.

اثرات عبادت به صورت ترک غفلت ، بیداری، تسلیم، اخلاص و خضوع نمایان است.

معرفت به معبود هستی باعث می شود وقتی آیات قرآن خوانده می شود دل خضوع و خشوع یابد و باعث رستگاری شود .

عبادت از دو مسیر انجام می شود:

1. محبت : کمال بنده در دوستی با خداست و این یک فریضه است .

ایمان درست نیست تا وقتی فرد خدا و پیامبر را بیشتر از همه دوست بدارد. اگر بنده بخواهد محبت خالص خدا را بچشد باید از دنیا و مردم آن فارغ گردد.

محبت از طریق معرفت ، ذکر مداوم و تفکر ایجاد می شود و سعادت هرکس در گرو مقدار محبت اوست.

از نشانه های محبت آن است که : آنچه را دوست دارد فدای آنچه خدا دوست می دارد می کند تا به او نزدیک شود، بسیار ذکر خدا می کند و بدان حریص است، قرآن و رسول و هرچه منسوب به خداست را

ص: 50

دوست دارد، برای مناجات حریص است، از عبادت لذت می برد، دوستان خدا را دوست و دشمنان خدا را دشمن می دارد.

أسألک حبک وحب من یحبک وحب کل عمل یوصلنی إلی قربک(1).

از تو می خواهم محبت خودت و محبت هر کسی که تو را دوست دارد و محبت هر عملی که مرا به تو نزدیک گرداند.

محبت الهی انگیزه ای برای آدمی است و علاقه او موجب این عشق می شود. جذبه از او و انجذاب از این ، محبت از محبوب و شیدایی از حبیب می باشد.

«و یحبهم ویحبونه»(2).

خدا آنها را دوست دارد و آنها هم خدا را دوست دارند .

- أفضل الناس من عشق العباده فعانقها واحبها بقلبه وباشرها بجسده وتفرغ لها فهو لا یبالی علی ما أصبح من الدنیا علی عسر أم علی یسر(3)

برترین مردم کسی است که عاشق عبادت باشد. دست به گردن آن آویزد و از دل آن را دوست داشته باشد و با بدنش مباشرت به آن ورزد و اوقات خویش را برای آن فارغ سازد. چنین شخصی باکی

ص: 51

1- مناجات المحبین.
2- سوره مائده، آیه 54.
3- اصول کافی ، ج 1، ص 131.
ندارد که در این جهان در سختی باشد یا در راحتی.

[ملکوت* گامی تارهایی *]

٢. اطاعت : علامت عشق به خدا اطاعت از پیامبر است که آن هم محبت الهی را در پی دارد. هرچه محبت انسان به خدا بیشتر باشد متابعت از شریعت هم زیادتر خواهد بود.

-«وَمَنْ یُطِعِ اللَّهَ وَالرَّسُولَ فَأُولَئِکَ مَعَ الَّذِینَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ مِنَ النَّبِیِّینَ وَالصِّدِّیقِینَ وَالشُّهَدَاءِ وَالصَّالِحِینَ »(1)

کسی که خدا و پیامبر را اطاعت کند همنشین کسانی خواهد بود که خدا بر آنها انعام کرده (پیامبران و صالحان).

- ما تحبب إلی عبدی بأحب مما افترضت علیه(2).

هیچ عبادتی به اندازه ادای واجبات بندهام را نزد من محبوب نمی کند.

- فهو من عمل بما افترض الله علیه فهو من أعبد الناس(3) .

هرکس به جای آورد آنچه را خدا واجب کرده از عابدترین مردم است.

- لاعباده کأداء الفرائض(4) .

هیچ عبادتی مانند ادای فرائض نیست.

ص: 52

1- سوره نساء، آیه 69.
2- اصول کافی ، ج 2، ص 82.
3- جامع الاحادیث، ج 14، ص 98.
4- نهج البلاغه، حکمت 113.
- غالبوا أنفسکم علی ترک المعاصی یسهل علیکم مقادتها إلی الطاعات(1).

[ملکوت* گامی تارهایی *]

در ترک گناه با نفس خود دست و پنجه نرم کنید تا کشاندن آن به سوی طاعات و عبادات بر شما آسان شود. عبادت از دو رکن تشکیل شده : عمل و نیت ( ایمان گفتار به زبان و عمل به اعضا است)(2).

نیت پایه عمل است(3). به طوری که می تواند همه گستره زندگی را عبادی کند و این نشانه آمیختگی شدید دین و دنیا در اسلام است . گستره عبادت در دو محور نمایان است :

1. فردی : هر شخص با هر حیثیتی می تواند به عبادت بپردازد.

2. عملی: هر کار سالمی می تواند مصداق عبادت باشد .

٣. زمانی : یاد خدا را در هر جا و هر حال رها نکنید(4).

در شب معراج به پیامبر خطاب شد: هرچه از سعادتها که می خواهی بخواه، و ایشان فرمودند: مرا به عبودیت خود منتسب

کن.(5)

ص: 53

1- غرر الحکم، 129.
2- غرر الحکم، ص87.
3- غرر الحکم، ص93.
4- تحف العقول، ص 103.
5- شرح الاسماء الحسنی ، ص 90.

[ملکوت* گامی تارهایی *]

حضرت علی علیه السلام نمونه آرمانی عبادت و عبودیت و مصداق روشن انسان کامل است.

افتخار علی علیه السلام عبد بودن خداست که در اوج قدرت و نهایت مظلومیت این حالت در او جلوه گر است . مناجاتهای علی در نیمه شب نشان دهنده زیباترین و با شکوه ترین حالات عبودیتند. عبودیتی که پیوسته و همواره و سرامد است .

امیر مؤمنان چنان در عبادت و عبودیت حق غرق بود که خود موضوع عبادت گشت و یاد و ذکر و نگاه به او عبادت شد.

انسان نیز با عبودیت انتخابی به کمال و سعادت می رسد. زیرا کسی که عبودیت و بندگی خدا را پذیرفته همواره در تلاش است تا در سایه عبادت خود را بیشتر به خدا نزدیک کند. عبودیت مراتب و منازل فراوان دارد. اما گام گذاشتن در مسیر عبودیت گام گذاشتن در عرصه فضیلت هاست و آنجا که عبودیت اوج می گیرد آدمی عبد کامل می گردد و اولیای خدا همواره از خدا عبودیت صادق و خالص طلب می کردند.

به واسطه عبودیت ارزشهای انسانی حاصل می گردد از جمله :

1. آزادگی ( کسی که خود را به عبودیت بیاراید و شایسته آزادگی شود)(1).

2. توکل : اعتماد به ربوبیت خدا از آن روست که خدا به مقتضای

ص: 54

1- غرر الحکم، ص 199.
رحمانیتش و با توجه به رفتار و کردار عبد، بهترین خبر را برای او رقم می زند.

٣. صبر: عبد خدا می داند تا وقتی در مسیر عبودیت است هرچه پیش آید به صلاح و سداد اوست. مولا می فرماید : برای خدا در حالت رفاه و آسانی نعمت تفضل است و در حالت سختی نعمت پاک شدن از گناه(1).

[ملکوت* گامی تارهایی *]

بنابراین باب تکامل بر انسان بسته نیست و راه صعود از عبادت می گذرد. معرفت توحیدی انسان در چگونگی عبادت و خضوع آدمی اثری ژرف و تعیین کننده دارد .

بهترین و زیباترین و کامل ترین عبادتها آن است که برخاسته از حب و شوق و شکر باشد.

هر گاه نور معرفت در دل متجلی شود، نسیم محبت وزیدن می گیرد و هر گاه نسیم محبت وزیدن گیرد، محب در سایه محبوب انس می گیرد و محبوب را بر همه چیز ترجیح می دهد و از فرمان او با دل و جان پیروی می کند. وقتی بر بستر انس جای گیرد و از فرمانش پیروی کند به روح مناجات و قرب می رسد(2).

ص: 55

1- غرر الحکم، ص 100.
2- مصباح الشریعه، 194.

[ملکوت* گامی تارهایی *]

آثار عبادت

1. آثار فکری و معرفتی: عبادت پرده غفلت را میدرد و ایان انسان را تازه و با نشاط می سازد. پس عبادت گونه ای فعال سازی بعد معرفتی انسان است.

2. آثار روحی و روانی : توجه به عوالم معنوی افق فکری و تحمل آدمی را می افزاید.

٣. آثار عملی و رفتاری : آدمی در سایه عبادت از سلطه شیطان رهایی می یابد.

4. آثار جسمی: تأثیر متقابل جسم و روح بر یگدیگر بسیار گسترده است.

5. آثار اجتماعی: عبادت با ادای حقوق دیگران پیوند خورده به طوری که مولا می فرماید: خداوند حقوق بندگان را مقدمه حقوق خود قرار داده . کسی که حق بندگان را ادا کند حق خدا را نیز ادا می کند(1).

6. آثار روزی : نعمتهای الهی را با اطاعت و فرمانبرداری خدا به کمال رساند.

ص: 56

1- غرر الحکم، ص 480.

[ملکوت* گامی تارهایی *]

عوامل گرایش به عبادت :

1. دانش گرایی :

دانش و آگاهی بستر اصلی رویش عبادت است . مولا می فرمایند : میوه دانش عبادت است(1). از این رو فرشتگان که از عظمت خدا آگاهند پیوسته در عبادت اویند(2).

گرایش به عبادت از دو معرفت بنیادین سرچشمه می گیرد: 1. خدا شناسی، 2. خود شناسی.

هرچه این دو آگاهی ژرف تر شود عبادت از معنا و وزنی بیشتر برخوردار است.

٢. کمک خواستن از خدا:

از خدای بزرگ برای ادای حقوقش یاری می جوییم(3).

٣. جدیت و پشتکار:

نفس انسان نیاز به مدیریت و تدبیر دارد به طوری که مولا علی علیه السلام می فرماید : تدبیر نفس بهترین تدبیرهاست(4).

4. موعظه و تذکر:

موعظه سنجیده می تواند پرده غفلت را کنار زند و قلب را زنده کند. مولا علی علیه السلام می فرماید: واعظی چون مرگ کافی

ص: 57

1- غرر الحکم، ص 64.
2- نهج البلاغه، خطبه 91.
3- نهج البلاغه، خطبه 19.
4- غرر الحکم، ص 235.
است(1) و کسی تا در انتظار مرگ است به سوی نیکی ها شتابد(2).