بر مدار خطبه غدیر

[ملکوت* گامی تارهایی *]

بر مدار خطبه غدیر

شهر زاد منعمیان

[ملکوت* گامی تارهایی *]

مقدمه

غدیر ، عنوان عقیده و دین ما است .

غدیر ، عصاره خلقت و چکیده تمام ادیان الهی و خلاصه مکتب وحی است .

غدیر ، تعیین خط مشی مسلمین تا آخرین روز دنیاست . غدیر صراط است و با ایمان به غدیر می توان از این صراط گذشت . غدیر حافظ گذشته اسلام و ضامن بقای آینده آن است. غدیر در روح ما و از طینت ما است.

غدیر با حقیقت انسان سروکار دارد و در جهات مختلف وجودی او مؤثر است و تکلیف دنیا و آخرتش را تعیین می کند.

خطبه غدیر، قانون نامه زیربنایی و آبروی ابدی اسلام است .

خطبه غدیر، بصیرت لازم برای درک حقایق نهفته در این واقعه عظیم را فراهم می نماید.

ضروری می نماید که وجدان هر مسلمانی خود را در مقابل این منشور دائمی قرار دهد و جریان غدیر را با همه وسعت و عمق آن مورد مطالعه قرار دهد.

ص: 2

نزدیک ظهر روز دوشنبه مطابق با 18 ذی الحجه، حضرت مسیر خود را به طرف راست جاده و سمت غدیر تغییر دادند و فرمودند:

«أیها الناس ، أجیبوا داعی الله ، أنا رسول الله» .

ای مردم، دعوت کننده خدا را اجابت کنید که من پیام آور خدایم .

و این کنایه از آن بود که هنگام ابلاغ پیام مهمی فرا رسیده است.

پس فرمان دادند همه مردم متوقف شوند و آنان که پیش رفته اند بازگردند و آنان که پشت سر هستند توقف کنند و اینک منطقه غدیر برای اولین بار شاهد تجمع عظیم بشری بود.

[ملکوت* گامی تارهایی *]

مقداد ، سلمان ، ابوذر، عمار کنار برکه غدیر را برای برنامه سه روزهای مساعد نمودند و منبری به بلندای قامت حضرت بنا کردند تا صدای حضرت به همه برسد.

پس از اقامه نماز جماعت ظهر پیامبر صلی الله علیه و آله بر فراز منبر ایستادند و امیرالمؤمنین علیه السلام را فرا خواندند. به طوری که ایشان یک پله پایین تر در طرف راست پیامبر صلی الله علیه و آله ایستاده بودند و دست پیامبر بر شانه ایشان بود.

خطابه پیامبر یک ساعت طول کشید و در ابعاد حمد الهی ، ابلاغ رسالت الهی ، امامت دوازده امام، معرفی امیرالمؤمنین و کمال دین، فضائل امیرالمؤمنین ، لعن غاصبین خلافت، اثرات ولایت اهل بیت، آینده پیر

ص: 3

از عدل حضرت حجه بن الحسن ، احکام الهی، بیعت لسانی و دستی ، افق هایی را روشن نمودند. آنگاه در پایان مردم ملتزم به تکرار عبارت زیر برای بیعت شدند: «ما فرمان تو را که از جانب خداوند درباره علی بن ابی طالب و امامان از فرزندانش به ما رساندی اطاعت می کنیم و به آن راضی هستمی و با قلب و جان و زبان و دستمان با تو بر این ادعا بیعت می کنیم».

پس پیامبر عمامه خود را که سحاب نام داشت، به عنوان تاج افتخار بر سر امیرالؤمنین بستند و انتهای عمامه را بر دوش آن حضرت قرار دادند و اینگونه بیان کردند که ولایت او همچون ولایت من است . هرکس من بر او بیش از خودش اختیار داشته ام علی نیز بر او بیش از خودش اختیار دارد . و حجت بر مردم تمام شد.

«ما علمت أنّ رسول الله صلی الله علیه و آله لا ترک یوم الغدیر لأحد حجه ولا لقائل مقالا» .

پیامبر در روز غدیر برای احدی عذری و برای کسی سخنی باقی نگذاشت(1).

ص: 4

1- بحار الانوار، ج 39، ص 247.

[ملکوت* گامی تارهایی *]

سند حدیث غدیر

واقعه عظیم غدیر به صورت یک روایت واحد و متسلسل به دست ما نرسیده است. بلکه هریک از حاضران در غدیر گوشه ای از سخنان حضرت را نقل کرده اند. اما خطبه غدیر به طور کامل در کتب حدیث حفظ شده است .

[ملکوت* گامی تارهایی *]

روایت حدیث غدیر

خبر غدیر و سخنان پیامبر صلی الله علیه و آله در آن مجمع عظیم، در شهرها منتشر شد که حتی غیر مسلمانان هم از این خبر مهم آگاه شدند، متأسفانه جو حاکم بر اجتماع آن روز و فضای ظلمانی بعد از رحلت پیامبر صلی الله علیه و آله که حدیث گفتن و حدیث نوشتن در آن ممنوع بود، سبب شد که مردم سخنان سرنوشت ساز پیامبر صلی الله علیه و آله را به فراموشی بسپارند؛ چراکه مطرح کردن غدیر مساوی با برچیدن بساط غاصبین خلافت بود. با این حال دویست نفر از صحابه و تعداد زیادی از تابعین ، در آن شرایط سخت تقیه، حدیث غدیر را نقل کردند به طوری که هیچ حدیثی به اندازه حدیث غدیر روایت کننده ندارد و تواتر آن از نظر راویان و اسناد در حد فوق العاده ای است.

ص: 5

[ملکوت* گامی تارهایی *]

سند حدیث غدیر در کتب زیر معرفی شده است :

عبقات الانوار میر حامد حسین هندی؛

الغدیر، علامه امینی، ج1؛

نفحات الأزهار فی خلاصه عبقات الانوار، علامه سید علی میلانی، ج9 - 6؛

عوالم العلوم ، شیخ عبدالله بحرانی، ج 15 - 3؛

بحار الانوار، علامه مجلسی ، ج37؛

اثبات الهداه ، شیخ حر عاملی، ج2؛

الطرائف ، سید ابن طاووس.

و بدین ترتیب متن کامل خطبه غدیر به دست این بزرگان شیعه حفظ شده است.

[ملکوت* گامی تارهایی *]

رجال روایت کننده متن کامل خطبه غدیر

روایت امام باقر علیه السلام با اسناد معتبر در چهار کتاب «روضه الواعظین» تألیف شیخ ابن فتال نیشابوری، «احتجاج» تألیف شیخ طبرسی، «الیقین» تألیف سید ابن طاووس، «نزهه الکلام» تألیف شیخ محمد بن حسین رازی نقل شده است.

روایت حذیفه بن یمان در کتاب «الاقبال» و روایت زید بن ارقم در کتاب «التحصین» نقل شده است.

شیخ حر عاملی در کتاب «اثبات الهداه»، علامه مجلسی در «بحار

ص: 6

الانوار»، سیف بحرانی در «کشف المهم» خطبه غدیر را نقل کرده اند.

[ملکوت* گامی تارهایی *]

متن حدیث غدیر

از آن جهت که قطب اصلی حدیث جمله «من کنت مولاه فعلی مولاه» است، هرگاه به صورت اختصار به حدیث غدیر اشاره شود همین جمله مورد نظر است.

بکار گرفتن کلمه «مولی» بدان جهت است که پیامبر صلی الله علیه و آله نمی خواهند فقط امامت یا خلافت یا وصایت حضرت را بیان کنند ، بلکه می خواهند اولی به نفس بودن و صاحب اختیار تام بر جان و مال و عرض و دین و مردم بودن و به عبارت بهتر ولایت مطلقه الهیه را که از طرف پروردگار است بیان کنند و برای این منظور هیچ لفظی فصیح تر از «مولی» پیدا نمی شود.

بکار بردن چنین کلمه ای در ترکیب جمله نتایج مهمی را بدنبال دارد :

1) امامت و ولایت دوازده امام معصوم علیهم السلام بلافاصله پس از رحلت پیامبر صلی الله علیه و آله .

2) عمومیت ولایت و اختیار ایشان بر همه استانها در همه زمانها و مکانها.

3) استناد ولایت ایشان به امضای پروردگار و اینکه امامت یک منصب الهی است.

ص: 7

4) عصمت صاحبان ولایت به امضای خدا و رسول خدا .

5) تعهد مردم در مقابل ولایت ائمه علیهم السلام .

پروردگار مهربان صاحبان اختیار مردم را کسانی قرار داد که از نور خلق شده اند و همه جهان به برکت وجود آنان خلق شده است. خداوند مردم را به چنین وجودهای نورانی سپرده تا مردم او را از این طریق عبادت کنند و هدایت را از آنان گیرند.

[ملکوت* گامی تارهایی *]

امیرالمؤمنین علیه السلام در بیان این واقعه می فرمایند :

«وکانت ولایتی ولایه الله وعلی عداوتی عداوه الله ، فکانت ولایتی کمال الدین ورضی الرب تبارک وتعالی» .

ولایت خداوند از طریق ولایت من شناخته می شود، و عداوت با خداوند نیز از راه عداوت با من شناخته می شود. لذا ولایت من کمال دین و رضایت خداوند تبارک و تعالی خوانده شد(1).

پایه های اعتقادی غدیر بر ستونهای زیر استوار است :

1. مقام و منزلت پیامبر صلی الله علیه و آله

از آنجا که اساس غدیر بر نبوت و خاتمیت پیامبر اکرم برقرار است ، در چندین فراز از خطبه آن حضرت منزلت خود را به مردم گوشزد فرمودند و نام ائمه لا را پس از ذکر خود آوردند تا معلوم شود ریشه

ص: 8

1- بحار الانوار، ج 50، ص 341.
این شجره طیبه و زیر بنای ولایت و امامت، شخص خاتم انبیا علیهم السلام هستند. پیامبر اکرم مقام خود را با محورهای تبلیغ رسالت الهی، حجت بودن از طرف خدا ، دارا بودن علم الهی ، منذر و مبشر و صراط مستقیم بودن ، خاتمیت هویدا کردند.

2- امامت و ولایت امیر المؤمنین علیه السلام

امام در خطبه غدیر یعنی کسی که جوابگوی جمیع نیاز بشری باشد و این قدرت از جانب خداوند به او اعطا شده است . او صاحب امر و واجب الاطاعه ، هادی مردم به سوی خداوند، در بر دارنده علم الهی، مفسر حقیقی قرآن ، امین و حجت خداوند، جنگ کننده با دشمنان خدا می باشد .

امامت با چنین معنای وسیعی دارای پشتوانه الهی است.

فضائل و مناقبی که اتصال کامل علی بن ابی طالب به خدا و رسولش را بیان می کند شامل : پیشگامی او در دین خدا ، فداکاری های او در راه خدا، رضایت الهی از او ، جنب الله بودن، عزیز ترین و نزدیک ترین مردم به پیامبرصلی الله علیه و آله ، نازل شدن سوره «هل اتی» و «والعصر» درباره او .

٣. ولایت و امامت ائمه اطهار علیهم السلام

انحصار دوازده امام علیهم السلام در خطبه غدیر به این معنی است که هیچ فردی نمی تواند در شئون آنان شرکت کند و لایق شأن آنان شود. و

ص: 9

شئون خاص ایشان را ثقل اصغر بودن ، هدایت کنندگان به حق، امین های خداوند، حجتهای خداوند عالمان برشمردند. و تصریح فرمودند: «نور از جانب خداوند در من و سپس در علی بن ابی طالب و سپس در نسل او تا مهدی قائم علیه السلام بر قرار داده شده است» .

4. ولایت و امامت حضرت مهدی ال

خبر از مهدی موعود، بیانگر آینده نگری اسلام برای مسلمین است. در خطبه غدیر از حضرت مهدی علیه السلام با این عبارات پیشگویی شده است :

1. همه پیشینیان به آمدن او بشارت داده اند.

٢. امامت در امامان تعیین شده به دست آخرین آنان که حضرت مهدی علیه السلام است ، ختم می شود.

٣. انتخاب شده خدا، ولی خدا، امین خدا، یاری کننده دین خدا می باشد.

4. وارث علم الهی است .

5. بر همه ادیان و گروه های شرک غالب می شود و آنان را هدایت می کند یا به قتل می رساند.

٦. او از تمام ظالمان عالم انتقام خواهد گرفت.

ص: 10

5. ولایت و حب و بغض

ولایت اهل بیت علیهم السلام که به معنای صاحب اختیار بودن آنان و اطاعت کامل مردم از ایشان است، لازمه اش محبت داشتن نسبت به آنها و بغض و کینه نسبت به دشمنان ایشان است. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در خطبه غدیر با عبارات زیر به این مهم توجه داده اند:

١. هرکس علی علیه السلام را دوست بدارد خدا او را دوست می دارد، و هرکس علی علیه السلام را دشمن بدارد خدا او را دشمن می دارد.

٢. دشمن اهل بیت علیهم السلام مورد لعن خداوند است و بنابراین حب اهل بیت از نشانه سعادت و تقوای آنان است.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله پایه های محبان و شیعیان اهل بیت علیهم السلام را اینگونه در خطبه غدیر بیان فرمودند:

در عقیده خود شبهه ای راه ندهد، بر ایمان خود اعمال ناشایست قرار ندهد، با دشمنان خدا و رسول و اهل بیت با رشته دوستی نداشته باشد.

در این صورت آنان حزب الله اند و ملائکه به پیشواز آنان آمده و سلام می کنند و بشارت ابدیت در بهشت را به آنان می دهند.

[ملکوت* گامی تارهایی *]

6. معرفی امامان ضلالت

از آنجا که شناخت دشمنان ولایت از راه شناختن رؤسای آن برای یافتن راه های بسیار مؤثر است، پیامبر اکرم صلی الله علیه وسلم گمراهان و امامت های

ص: 11

ضلالت را معرفی کردند و فرودند: آنان کسانی اند که :

1) حق را انکار کرده و ولایت را قبول نکرده اند.

2) درباره مقامات ولی خدا شک داشته و کلام آنان را رد می کنند و با اوامر آنان مخالفت می کنند.

3) هیچ محبتی به ایشان ندارند و به آنان حسد می ورزند.

اینان سفها و گمراهان و برادران شیاطین و تکذیب کنندگان اند، که خداوند ایشان را مذمت نموده و مورد لعن خود قرار داده و آنان را در پایین ترین درجه جهنم قرار خواهد داد.