...................) Anotates (.................
1) 1. نهج البلاغه، نامه 45، نامه امام علیه السلام به عثمان بن حنیف.
2) 1- نهج البلاغه، خطبه 3 شقشیه، بند 10
2- سوره اعراف، آیه 179
3- شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، ج 19 و 20 و ص 470؛ شرح غررالحکم، ج 5، ص 377، ش 8830. ارزش کسی که تلاش و همت خویش را در تامین شکم خلاصه کند به اندازه چیزی است که از شکم او خارج می شود.
3) شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، ج 19 و 20، ص 470.
خدای سبحان می قرماید: ای فرزند آدم! تو را خلق نکردم تا سودی ببرم، بلکه نتیجه خلقتت، سود بردن تو از من است.
4) عارف شبستری
5) سوره انعام، آیه 57.
6) سوره انعام، آیه 124.
7) سوره مائده، آیه 3. امروز، کافران از دین شما ناامید شدند.
بنابراین، از آنها نترسید و از من بترسید. امروز، دین شما را کامل و نعمت را برای شما تمام کرده ام و راضی شدم که اسلام برای شما دین و آیین باشد.
8) غدیر در لغت به تالاب و آبگیر گفته می شود که آب باران و سیل در آن جمع می شود (فرهنگ معین، ج 2، ص 2393). غدیر خم، آبگیری است بین مکه و مدینه در ناحیه جحفه، واقع در دو میلی جحفه که سرچشمه ای در آن می ریخته و ماجرای ابلاغ ولایت علی (ع) در آنجا واقع شد (همان، ج 6، ص 1244).
9) خصال صدوق، ج 1، ص 173
10) سوره اعراف، آیه 163. روز شنبه آنان، ماهی هایشان روی آب می آمد و روز غیر شنبه به سوی آنان نمی آمد.
11) سوره بقره، آیه 184. هرکس از شما که در ماه رمضان بیمار یا در سفر باشد، پس روزهای دیگری را روزه بگیرد.
12) سوره آل عمران، آیه 140. ما در این روزهای ظفر و شکست را به نوبت میان مردم می گردانیم.
13) نهج البلاغه، حکمت 396. زمانه روز است: یک روز به نفع توست و یک روز بر ضرر تو.
14) 1. در بخش اشارات در این باره بحث خواهیم کرد. رک: ص 168.
15) 2. سوره اعراف، آیه 54 ؛ سوره حدید، آیه 4. خدایی که آسمان و زمین را در شش مرحله خلق کرد.
16) 3. سوره فصلت، آیه 9. زمین را در دو مرحله خلق کرد.
17) 1. سوره طه، آیه 126. امروز همهان گونه (که آیات ما را فراموش کردی) فراموش می شوی.
18) 2. سوره نحل، آیه 63. پس او (شیطان) امروز سرپرست آنان است.
19) 1. کشاف، ج 1، ص 604، ذیل آیه.
20) 2. هو ما یقابل الطمع (التحقیق، یاس).
21) 1. سوره هود، آیه 62.
22) 2. نهج البلاغه، خطبه 192 قاصعه بند 121. هرچند که در عبارت آن حضرت ایس به کار رفته است، نه یئس، لیکن فیومی از برخی نقل کرده که گفته اند: ایس مقلوب یئس؛ و بعضهم یقول: هو مقلوب من یئس (مصباح المنیر، ایس).
23) 1. سوره توبه، آیه 32 - 33. آنان اراده دایمی دارند که نور خدا با دهانهایشان خاموش کنند، در حالی که خدا می خواهد نورش را تمام و کامل کند هر چند که کافران را خوش نیاید. او کسی است که پیامبرش را با هدایت و دین حق فرستاد تا آن را بر تمام ادیان پیروز گرداند، هر چند که مشرکان را خوش نیاید.
24) 1. سوره مائده، آیه 15. برای شما از جانب خدا، نور و کتابی روشنگر آمده است.
25) 2. سوره بقره آیه 217.
26) 1.سوره بقره، آیه 109. بسیاری از اهل کتاب دوست دارند شما را بعد از ایمان آوردنتان به کفر بر گردانند.
27) 2. سوره آل عمران، آیه 69. گروهی از اهل کتاب دوست دارند که شما را گمراه کنند.
28) سوره بقره، آیه 120. یهود و نصاری هرگز از تو راضی نخواهند شد، جز اینکه از دین و آیین آنها پیروی کنی.
29) 4.سوره بقره، آیه 111. کسی داخل بهشت نمی شود جز آنکه یهود و نصرانی باشد.
30) 5. سوره بقره، آیه 135. یهودی یا نصرانی باشید تا هدایت شوید.
31) 1. سوره ص، آیه 6. بروید و بر خدایانتان استقامت و پایداری بورزید.
32) 2. سوره نساء آیه 101. کافران برای شما دشمن آشکاری هستند.
33) 3. سوره بقره، آیه 98. کسی که دشمن خدا، فرشتگان و رسولان او و جبرئیل و میکائیل باشد، (بداند که) خدا دشمن کافران است.
34) 3. سوره بقره، آیه 120. یهود و نصاری هرگز از تو راضی نخواهند شد، جز این که از دین و آیین آنها پیروی کنی.
35) 1. هوالمراقبه و الوقایعه مع الخوف، بان یراقب اعماله و یتقی نفسه مع الخوف و الملاحظه (التحقیق، خشی).
36) 1. سوره احزاب، آیه 39. مبلغان رسالات الهی از خدا می ترسند و از کسی جز او خشیت ندارند.
37) 2.سوره یوسف، آیه 13. (یعقوب (ع) به فرزندان خود گفت:) خوف دارم که گرگ، او (یوسف (ع) را بخورد.
38) 1.سوره شعراء، آیه 21. (موسی (ع) گفت:) از شما گریختم؛ زیرا از شما خوف داشتم.
39) 2.رک: المیزان، ج 11، ص 343، ذیل آیه 21 سوره رعد.
40) 3.سوره فاطر، آیه 28. از میان بندگان خدا فقط علما از او می ترسند.
41) 1.بحار، ج 2، ص 52.
42) 1. سوره انفال، آیه. خداوند نعمتی را که به قومی عنایت کرده، تغییر نمی دهد جز آن که آنها آنچه را مربوط به خودشان است، تغییر دهند.
43) 1. سوره بقره، آیه 211. کسی که نعمت خدا را، پس از آن که به سراغش آمد، تغییر دهد و کفران کند (باید بداند که) خداوند شدید العقاب است.
44) 3.سوره نحل، آیه 112. خداوند برای کفران نعمت کنندگان به قریه ای مثال می زند که دارای امنیت، آرامش و اطمینان بود و روزیش از هر جا می رسید. پس از آن، نعمت خدا را ناسپاسی کردند. خدا هم به سزای آنچه انجام می دادند، طعم گرسنگی و ترس را به آنان چشاند.
45) 1. سوره نحل، آیه 121 - 122... شاکر نعمت های الهی بود.
خدا او را برگزیده، به راه راست هدایت کرد و در دنیا به او حسنه و نعمت داد و در آخرت، از صالحان است.
46) 2.سوره بقره، آیه 279. (اگر ربا خواری را ترک نکنید) بدانید که در جنگ و نبرد با خدا و رسولش هستید.
47) 3. سوره آل عمران، آیه 28. خداوند، شما را از نافرمانی و عقاب خویش می ترساند و بدانید که صیرورت و بازگشت شما به سوی خداست.
48) 1. سوره فتح، آیه 4و7. لشکریان آسمانها و زمین از آن خداست.
49) 2. سوره فجر، آیه 29 - 30. در زمره بندگان من در آی و در بهشت من داخل شو.
50) 3.سوره محمد (ص)، آیه 12. خدا، کسانی را که ایمان آورند و اعمال صالح به جاآرند، در بهشت هایی داخل می کند که نهرها از زیر آن جاری است.
اوامر و نواهی به دو دسته مولوی و ارشادی تقسیم می شود: امر و نهی مولوی آن است که از مقام مولویت صادر می شود. موافقت با اینگونه اوامر و نواهی واجب بوده، سبب مثوبت می گردد و مخالفت با آن حرام بوده، موجب عقوبت می شود، مانند امر به نماز خواندن، روزه گرفتن و نهی از نجس کردن مسجد... امر و نهی ارشادی آن است که از مقام مولویت صادر نشود و فقط ارشاد به نفع ضرری است که در متعلق امر و نهی وجود دارد و عقل نیز آن را می فهمد. مقصود از این امر رسیدن به منفعت مامور به و مصون ماندن از مضرت منهی عنه است، مانند اوامر و نواهی طیب.
51) 1. سوره آل عمران، آیه 175. از آنان نترسید و از من بترسید اگر مومن هستید.
52) 2.سوره مائده، آیه 44. از مردم نترسید و از من بترسید.
53) 1. در المنصور، ج 3، ذیل آیه محل بحث.
54) 1. تمام الشی ء: انتهاوه الی حد لایحتاج الی شی ء خارج عنه و الناقص: ما یحتاج الی شی ء خارج عنه (مفردات، تمم).
55) 2. کمال الشی: حصول ما فیه الغرض منه فاذا قیل: کمل ذلک فعمناه: حصل ما هو الغرض منه (همان، کمل).
56) 1.مرتبه بعد تمامیه الاجزاء. و قد سبق ان التمام یستعمل غالبا فی الکمیات و الکمال فی الکیفیات و ان الکمال یتحقق بعد تمامیه الاجزاء اذا اضیفت الیها خصوصیات و محسنات اخر فهو مرتبه بعد التمامیه (التحقیق، کمل).
57) 1.سوره مومنون، آیه 14. سپس جنین را آفرینش تازه ای دادیم. پس آفرین بر خدا که بهترین آفرینندگان است.
58) 2.سوره ذاریات، آیه 56. جن و انس را خلق نکردم، مگر برای اینکه مرا عبادت کنند.
59) 3.هو الخضوع و الانقیاد قبال برنامج او مقررات معینه (التحقیق، دین).
60) 1.سوره انشراح، آیه 1. آیا برای تو سینه ات را گشاده نکردیم؟.
61) 1.رک: التحقیق، نعم. ریشه نعم به معنای خوشگواری و نیک حال بودن می آید؛ طیب عیش و حسن حال (همان).
62) 2.سوره لقمان، آیه 20. آیا نمی بینید که خدا آنچه را در آسمان و زمین است مسخر شما گردانیده و نعمت های ظاهری و باطنی خود را بر شما ارزانی داشته است؟.
63) 3.گلستان سعدی، دیباچه.
64) 1.تغابن، آیه 14.
65) 1و2. سوره تغابن، آیه 15 و 16.
66) 1و2.سوره تغابن، آیه 15 و 16.
67) 3.سوره تغابن، آیه 17.
68) 1.سوره توبه، آیه 55 و 85 (با اندکی اختلاف).
69) 1.سوره حجر، آیه 29.
70) 2.موافقه المیل بما یجری علیه و یواجهه (التحقیق، رضی).
71) رک: تفسیر ابی السعود و کشاف، ذیل آیه.
72) 4.هو ما یقابل الخصومه و هو الموافقه شدیده فی الظاهر و الباطن بحیث لایبقی خلاف فی البین (التحقیق، مسلم).
73) 1.سوره آل عمران، آیه 19. بی تردید دین در نزد خدا، اسلام است.
74) 2.سوره آل عمران، آیه 85. کسی که غیر از اسلام دین دیگری برگزیند، هرگز از او پذیرفته نخواهد شد و در آخرت از زیان کاران خواهد بود.
75) 1.خاتم پیامبران (ص) همه پیامبران پیشین را تصدیق کرد و چون خاتم بود بشارتی به پیامبر پس از خود نداد.
76) 2.سوره صف، آیه 6. هنگامی که عیسی بن مریم گفت: ای بنی اسرائیل! من پیامبر خدا به سوی شما هستم و کتابی که پیش از من بوده، یعنی تورات را تصدیق می کنم و بشارت دهنده ام به پیامبری که پس از من می آید و نام او احمد است.
77) 1.سوره مائده، آیه 48. برای هر امتی شریعت و راه روشنی قرار داده ایم.
78) سوره نحل، آیه 89. و به سوی تو نازل کردیم کتابی را که بیانگر هر چیزی است.
79) 1. سوره فصلت، آیات 41 - 42. به راستی که این قرآن، کتابی عزیز و شکست ناپذیر است که هیچ گونه فساد و بطلانی، نه از پیش رو و نه از پشت سر به آن راه نمی یابد؛ زیرا فرستاده شده از سوی حکیم شایسته ستایش است.
80) 2. سوره احزاب، آیه 40.
81) 1. سوره عصر، آیه 1و2.
82) حلیه الاولیاء، ج 4، ص 345.
83) سیره ابن هشام، ج 3، ص 334.
84) همان، ص 336.
85) سوره توبه، آیه 28. ای کسانی که ایمان آورده اید به راستی که مشرکان نجس هستند. پس نباید بعد از این سال به مسجدالحرام نزدیک شوند.
86) نهج البلاغه، نامه 16.
87) در تاریخ آمده است: ابو غبشان، در حال مستی، کلید داری و تولیت کعبه را به یک مشک شراب فروخت (الکنی والالقاب، ج 1، ص 128).
88) نهج البلاغه، خطبه 192 (قاصعه)، بند 53. آیا نمی بینید خداوند سبحان انسان ها را از زمان آدم (ع) تا آخرین انسانهای این عالم، با سنگ هایی آزموده است که نه ضرری می رسانند و نه نفعی، نه می بینند و نه می شنوند.
89) بحار، ج 96، ص 374. مردم مامور شدند سراغ این سنگها بیایند و گرد آن طواف کنند. سپس به سراغ ما بیایند و با اعلام پذیرش ولایت ما، نصرت خویش را بر ما عرضه دارند.
90) کامل ابن اثیر، حوادث سالهای 64 و 73.
91) سوره تکویر، آیه 24. پیامبر نسبت به وحی ضنین و بخیل نیست.
92) بحار، ج 67، ص 96. ای مردم! به خدا قسم، چیزی نیست که شما را به بهشت، نزدیک و از جهنم دور کند مگر آنکه شما را امر به آن کردم و چیزی نیست که شما را به آتش نزدیک و از بهشت دور کند مگر آنکه شما را از آن نهی کردم.
93) سوره انعام، آیه 26. کافران، دیگران را از نزدیک شدن به حق نهی می کنند و خودشان نیز از حق دوری می گزینند.
94) رک: سیره ابن هشام، ج 3، ص 68.
95) همان، ج 4، ص 162.
96) همان، ص 179؛ مجمع البیان، ج 5، ص 71، ذیل آیه 65 سوره توبه.
97) بحار، ج 21، ص 247؛ مجمع البیان، ج 5، ص 71، ذیل آیه 65 سوره توبه.
98) سوره احزاب، آیه 60. اگر منافقان و کسانی که در دل هایشان مرض وجود دارد و شایعه افکنان در مدینه از کارشان دست نکشند، تو را بر ضد آنان می شورانیم و جز مدتی کوتاه در مجاورت تو نخواهند ماند.
99) سوره منافقون، آیه 7. منافقان کسانی هستند که می گویند: به کسانی که اطراف رسول خدا هستند، انفاق نکنید تا پراکنده شوند.
100) سوره منافقون، آیه 8. بی تردید عزت مندان و بزرگان، زبونان را بیرون خواهند کرد.
101) سوره نور، آیه 11. کسانی که داستان افک را به وجود آوردند، گروهی از شما هستند. این ماجرا را شری برای خود مپندارید، بلکه خیری برای شماست...
102) راجع به نگرش سلطنتی به نبوت در نکته ها بحث خواهیم کرد (رک: ص 160.).
103) مجمع البیان، ج 10، ص 836، ذیل سوره.
104) کشاف، ج 4، ص 808، ذیل سوره.
105) این گونه، خدا آیات را برای شما روشن می کند شاید که شما درباره دنیا و آخرت اندیشه کنید.
106) برای این مطلب، در قرآن کریم شواهد فراوانی وجود دارد که آیه نور (سوره نور، آیه 35) و آیات پس از آن را می توان نمونه دیگری از آن دانست.
107) برای مطالعه و دقت بیشتر در آیه تطهیر رجوع کنید به: تجلی ولایت در آیه تطهیر.
108) سوره مائده، آیه 3. امروز، (روزی است که) کافران از (نفوذ در) دین تان (و نابودی آن) ناامید شدند. بنابراین، از آنها نترسید و از من بترسید. امروز، (روزی است که) دین شما را کامل و نعمتم را بر شما تمام کردم و راضی شدم که اسلام برای شما دین و آیین باشد.
109) سوره مائده، آیه 67. ای پیامبر! آنچه که از سوی پروردگارت به سوی تو نازل می شود، به مردم ابلاغ کن.
110) جمله معترضه، اصطلاحا به جمله ای گفته می شود که با ملاحظه برخی شرایط در میان جمله های دیگر قرار می گیرد و ارتباط منطقی با آن جملات ندارد، هرچند که بی ارتباط نیز نیست، لیکن این ارتباط به گونه ای نیست که اگر این جمله نباشد، خللی در معنای جمله های قبل و بعد ایجاد کند. البته آوردن جمله معترضه، خالی از حکمت نیست و ممکن است متکلم، انگیزه های مختلفی از ذکر آن داشته باشد. مثلا انسان در حال سخن گفتن با دیگری درباره مطلبی علمی است، لیکن بر اساس احساس خطر از وقوع زلزله یا حادثه سهمگین دیگر در بین گفتگو ناگهان کلام را قطع کرده، هشدار می دهد. جمله معترضه، در قرآن کریم نیز فراوان است، مانند: (و اذا بدلنا ءایه مکان ءایه و الله اعلم بما ینزل قالوا انما انت مفتر...؛ هرگاه که حکمی را به حکم دیگر تبدیل کنیم - و خدا آگاهتر است به چیزی که نازل می کند - می گویند: تو دروغگو هستی (نحل، 101) در این آیه، جمله (و الله اعلم بما ینزل) جمله معترضه است. همچنین دو آیه (ذلک عیسی بن مریم قول الحق الذی فیه یتمرون ما کان لله ان یتخذ من ولد سبحانه اذا قضی امرا فانما یقول له کن فیکون) (مریم، 34و35) معترضه است و در میان کلماتی که حضرت عیسی (ع) در گهواره بیان کرد، آمده است. در زبان فارسی معمولا جمله معترضه را بین دو پرانتز، دو خط تیره (-) یا دو ویرگول (،) قرار می دهند.
111) رک: ص 164 (جمله معترضه).
112) ای یوسف! از این حادثه صرف نظر کن.
113) و تو ای زن! از گناه خویش استغفار کن.
نقل قول
