ارکان چهارگانه در طب سنتی

[حسنعلی ابراهیمی سعید]

بحث در ارﻛﺎن :

ﺷﺎﻣﻞ ﻳﻚ ﻓﺼﻞ اﺳﺖ:
ارﻛﺎن (ﻋﻨﺎﺻﺮ) ﻧﻮﻋﻲ اﺟﺴﺎم ﺳﺎده ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﺟﺰاي اوﻟﻴﻪ ﺗﻦ آد ﻣﻲ و ﻣﻮﺟﻮدات دﻳﮕﺮ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ . ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ اﺟﺰاﻳﻲ ﻛﻪ از ﻟﺤﺎظ ﻇﺎﻫﺮ (ﺷﻜﻞ) ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻧﻤﻲ ﺷﻮﻧﺪ . ﻋﻨﺼﺮﻫﺎ ﺑﺨﺶ ﻫﺎﻳﻲ از آﻣﻴﺰهﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ و از آﻣﻴﺰش ﻋﻨﺼﺮﻫﺎ ﺑﺎ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ، اﻧﻮاع ﻣﻮﺟﻮدات ﻛﻪ از ﻟﺤﺎظ ﺻﻮرت، ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲ آﻳﻨﺪ. ﭘﺰﺷﻚ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺷﻨﺎس ﺑﺎﻳﺪ ﺑ ﺪاﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ، ﭼﻬﺎر ﻗﺴﻢ اﻧﺪ و ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ . از اﻳﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ دو ﻋﻨﺼﺮ ﺳﺒﻚ و دو ﻋﻨﺼﺮ دﻳﮕﺮ ﺳﻨﮕﻴﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ . ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺳﺒﻚ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از آﺗﺶ و ﻫﻮا و ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺳﻨﮕﻴﻦ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از آب و ﺧﺎك.
ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ اﺑﻦ ﺳﻴﻨﺎ

[حسنعلی ابراهیمی سعید]

ﺧﺎك :

ﺟﺴﻤﻲ اﺳﺖ ﺳﺎده و داراي ﺳﻨﮕﻴﻨﻲ ﻣﻄﻠﻖ . ﻣﻮﺿﻊ ﻃﺒﻴ ﻌﻲ ﺧﺎك در ﻣﺮﻛﺰ ﺳﺎﻳﺮ ﻋﻨﺎﺻﺮ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﺳﺮﺷﺖ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺧﻮد، در ﻣﺮﻛﺰ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺛﺎﺑﺖ و ﺳﺎﻛﻦ اﺳﺖ . ﻫﺮﭼﻪ از ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻏﻴﺮﺧﺎك ﺑﺴﻮي آن ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ. ﻣﺰاج ﺧﺎك ﺳﺮد و ﺧﺸﻚ اﺳﺖ، ﻳﻌﻨﻲ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻋﻠّﺘﻲ ﺑﻴﺮوﻧﻲ، آن را ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﺪﻫﺪ، ﺳﺮدي ﻣﺤﺴﻮس و ﺧﺸﻜﻲ از آن ﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲ آﻳﺪ وﺟﻮد ﺧﺎك (ﻣﺰاج ﺧﺎ ﻛﻲ) در ﻣﻮﺟﻮدات ﺟﻬﺖ ﺑﻬﻢ ﭘﻴﻮﺳﺘﮕﻲ و ﭘﺎﻳﺪاري و ﻧﮕﻬﺪاري ﻫﻴﺌﺖ ﻫﺎ (َاﺷﻜﺎل) اﺳﺖ.
ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ اﺑﻦ ﺳﻴﻨﺎ

[حسنعلی ابراهیمی سعید]

آب:

ﺟﺴﻤﻲ اﺳﺖ ﺳﺎده و داراي ﺳﻨﮕﻴﻨﻲ زﻳﺎد، ﺟﺎي ﻃﺒﻴﻌﻲ آن ﻣﻮﺿﻌﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺎك را در ﺑﺮ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد (در اﻃﺮاف ﺧﺎك اﺳﺖ )، وﻟﻲ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻫﻮا در ﺑﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد، اﻟﺒﺘﻪ اﮔﺮ آب و ﻫﻮا ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﺳﺮﺷﺘﻲ ﺧﻮد ﺑﺎﻗﻲ ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ . ﻣﺰاج آب ﺳﺮد و ﺗﺮ اﺳﺖ و ﺳﺮدي و ﺗﺮي ﺟﺰﺋﻲ از ﺧﻮي ﺳﺮﺷﺘﻲ آن اﺳﺖ . ﭼﻮن آب ﺑﻪ ﻛﻮﭼﻚ ﺗﺮﻳﻦ ﻋﻠّﺘﻲ ﺣﺒﺎب ﻣﻲ ﺷﻮد، ﭼﻪ ﺑﺴﺎ زود از ﻫﻢ ﭘﺎﺷﻴﺪه ﮔﺮدد و ﺑﺎز ﺑﻬﻢ ﭘﻴﻮﻧﺪد . آب ﻫﺮﺷﻜﻠﻲ را ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﻲ ﮔﻴﺮد وﻟﻲ آن را ﺣﻔﻆ ﻧﻤﻲ ﻛﻨﺪ وﺟﻮد آب در ﻣﻮﺟﻮدات، ﺑﺮ اي اﻳﺠﺎد ﻧﺮﻣﻲ در ا َﺷﻜﺎﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﮔﻴﺮي، ﻃﺮح رﻳﺰي و راﺳﺖ و ﻫﻤﻮار ﺷﺪن، ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ. ﺗﺮي (ﻧﻢ) اﮔﺮﭼﻪ ﺑﻪ آﺳﺎﻧﻲ ﻫﻴﺌﺖ ﻫﺎي ﺷﻜﻠﻲ را از دﺳﺖ ﻣﻲ دﻫﺪ، ﻟﻴﻜﻦ آن ﻫﺎ را ﻣﺠﺪدا ﺑﻪ ﺳﻬﻮﻟﺖ ﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮد، ﻛﻪ ﺧﺸﻜﻲ ﺑﺮﻋﻜﺲ، ﻫﻴﺌﺖ ﻫﺎي ﺷﻜﻠﻲ را ﺑﻪ دﺷﻮاري ﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮد وﻟﻴﻜﻦ ﺑﻪ دﺷﻮاري ﻧﻴﺰ از آن دﺳﺖ ﺑﺮﻣﻲ دارد . ﻫﺮ اﻧﺪازه ﻛﻪ ﺧﺸﻚ ﺑﺎ ﺗﺮ، ﻋﺠﻴﻦ ﻣﻲ ﺷﻮد، ﺧﺸﻚ از ﺗﺮ ﻛﺸﻴﺪﮔﻲ (ﻧﺮﻣﻲ) و ﺷﻜﻞ ﮔﻴﺮي آﺳﺎن را ﻣﻲ ﮔﻴﺮد و ﺗﺮ از ﺧﺸﻚ، راﺳﺖ ﺷﺪن و ﻗﻮام ﺧﻮد را ﻛﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺣﻔﻆ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ . ﺗﺮ ﻧﻤﻲ ﮔﺬارد ﺧﺸﻚ از ﻫﻢ ﺑﭙﺎﺷﺪ و ﺧﺸﻚ ﻧﻤﻲ ﮔﺬارد ﺗﺮ ﺳﻴﻼن ﻛﻨﺪ.
ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ اﺑﻦ ﺳﻴﻨﺎ

[حسنعلی ابراهیمی سعید]

ﻫﻮا:

ﺟﺴﻤﻲ اﺳﺖ ﺳﺎده و داراي ﺳﺒﻜﻲ زﻳﺎد . ﻣﻮﺿﻊ ﻃﺒﻴﻌﻲ آن ﺑﺎﻻﺗﺮ از آب و ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺗﺮ از آﺗﺶ اﺳﺖ . ﻣﺰاج ﻫﻮا ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺟﺎي ﻃﺒﻴﻌﻲ آن ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﮔﺮم و ﺗﺮ اﺳﺖ وﺟﻮد ﻫﻮا در ﻣﻮﺟﻮدات، ﻧﻔﻮذ، ﻧﺮم ﻛﺮدن، ﺳﺒﻚ ﮔﺮداﻧﻴﺪن و ﺳﻬﻮﻟﺖ ﺑﻠﻨﺪ ﻛﺮدن آن ﻫﺎ اﺳﺖ.
ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ اﺑﻦ ﺳﻴﻨﺎ

[حسنعلی ابراهیمی سعید]

آﺗﺶ :

ﺟﺴﻤﻲ اﺳﺖ ﺳﺎده و داراي ﺳﺒﻜﻲ ﻣﻄﻠﻖ . ﻣﻮﺿﻊ ﻃﺒﻴﻌﻲ آن ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﻫﻤﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ اﺳﺖ و در ﺳﻄﺢ ﻣﻘﻌﺮ آﺳﻤﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻫﺴﺘﻲ و ﻧﻴﺴﺘﻲ در آﻧﺠﺎ ﭘﺎﻳﺎن ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ، ﺟﺎي ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ . ﻣﺰاج آﺗﺶ ﮔﺮم و ﺧﺸﻚ اﺳﺖ و وﺟﻮد آن در ﻣﻴﺎن ﻣﻮﺟﻮدات ﺑﺮاي ﭘﺨﺘﻦ و ﻧﺮم ﻛﺮدن و آﻣﻴﺨﺘﻦ و در ﺧﻮد ﻧﻔﻮذ دادن ﮔﻮﻫﺮ ﻫﻮاﻳﻲ اﺳﺖ ﻛ ﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺳﺮدي دو ﻋﻨﺼﺮ ﺳﻨﮕﻴﻦ و ﺳﺮد را ﺑﺸﻜﻨﺪ و اﻳﻦ درﻫﻢ ﺷﻜﺴﺘﻦ ﺳﺮدي دو ﻋﻨﺼﺮ ﺳﺮد ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺣﺎﻟﺖ ﻋﻨﺼﺮي ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺰاﺟﻲ ﺑﺎزآﻳﻨﺪ.
آب و ﺧﺎك ﻛﻪ ﺳﻨﮕﻴﻦ ﺗﺮﻧﺪ، در ﭘﻴﺪاﻳﺶ اﻧﺪام ﻫﺎ و ﺛﺒﺎت آن ﻫﺎ ﻣﺪدﻛﺎرﺗﺮﻧﺪ . آﺗﺶ و ﻫﻮا ﻛﻪ دو ﻋﻨﺼﺮ ﺳﺒﻚ ﺗﺮﻧﺪ،در ﭘﻴﺪاﻳﺶ و ﺟﻨﺒﺶ روآن ﻫﺎ و ﺟﻨﺒﺶ اﻧﺪام ﻫﺎ ﻣﻮﺛﺮﺗﺮﻧﺪ، ﮔﺮﭼﻪ ﺟﻨﺒﻨﺪه ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﻪ دﺳﺘﻮر اﻳﺰد ﺗﻮاﻧﺎ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺟﺎن (ﻧﻔﺲآدﻣﻲ اﺳﺖ. ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻫﻤﻴﻦ ﻫﺎ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ذﻛﺮ ﻛﺮدﻳﻢ.
ﻗﺎﻧﻮن در ﻃﺐ اﺑﻦ ﺳﻴﻨﺎ