جهاد شهید و شهادت

[سلمان رستگار(امیری حسین و نعم الامیر)]

جهاد تنها به معنی جنگ و نبرد مسلحانه نیست، بلکه هر نوع تلاش و کوششی که برای پیشبرد اهداف مقدس الهی انجام گیرد را شامل می شود. به این ترتیب، علاوه بر نبردهای دفاعی و گاهی تهاجمی، مبارزات علمی، منطقی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی را نیز در بر می گیرد. پس جهاد معنای وسیعی دارد.
خداوند متعال می فرماید:
(وَجَاهِدُوا فِی اللَّهِ حَقَّ جِهَادِهِ )
در راه خدا جهاد کنید، و حق جهادش را ادا نمایید.(3)
ص: 28
________________________________________
1- 1. الکافی، ج 5، ص 8.
2- 2. نهج البلاغه، خطبه 27.
3- 3. سورۀ حج، آیۀ 78.
در اینجا جهاد به معنی خصوص مبارزۀ مسلحانه با دشمنان نیست، بلکه به معنی هر گونه جهاد و کوشش در راه خدا و تلاش برای انجام نیکی ها، و مبارزه با هوسهای سرکش یعنی «جهاد اکبر» و پیکار با دشمنان ظالم و ستمگر یعنی «جهاد اصغر» می باشد.
بدون شک حق جهاد نیز معنی وسیعی دارد که از نظر کیفیت و کمیت، مکان و زمان و سایر جهات، همه را شامل می شود، اما «اخلاص» سخت ترین مرحله در جهاد نفس است، چون که نفوذ افکار و انگیزه های غیر الهی در قلب و اعمال انسان آنقدر مخفی، باریک و پنهان و ناشناخته است که جز بندگان خاص خداوند از آن رهایی نمی یابند.(1)
یکی از تعابیری که در قرآن در مورد جهاد به کار رفته است، تعبیرجهاد کبیر می باشد. قرآن مجید در آیه 52 سوره فرقان می فرماید:
(فَلَا تُطِعِ الْکَافِرِینَ وَجَاهِدْهُمْ بِهِ جِهَادًا کَبِیرًا)
بنابراین از کافران اطاعت مکن و به وسیلۀ آن (قرآن) با آنان جهاد بزرگی بنما.
جهاد کبیر، جهاد فکری و فرهنگی و جهاد تبلیغاتی در برابر وسوسه های گمراهان و دشمنان، به وسیلۀ قرآن می باشد. پس قرآن کریم سلاحی برنده و قوی در حوزۀ قدرت بیان و استدلال و قدرت
ص: 29
________________________________________
1- 1. تفسیر نمونه، ج 14، ص 198 و 199.
فکری و فرهنگی و تبلیغاتی است، که دارای جاذبیتی عمیق می باشد. معمولاً اندیشه ها و افکار و فرهنگ و تبلیغات کفار آکنده از خرافات و انحرافات و عقاید سست و پوچ و نامعقول و بدون پشتوانه خرد، برهان و استدلال است؛ به همین جهت قرآن عزیز دستور می دهد که از کفار مطلقاً پیروی نکنید و با آنها سازش ننمایید. این سخن عام و مطلق است یعنی در هیچ چیز از جمله: در فکر و در عمل و در سیره و در شیوه هرگز از کفار پیروی نکنید. یعنی هرگز اسیر خرافات و انحرافات فکری و فرهنگی و تبلیغاتی آنها نشوید. این آیه شریف هم مبتنی بر نفی سازش است و هم مبتنی بر نفی تبعیت و پیروی از کفار می باشد. مبارزۀ فکری و فرهنگی، تبلیغاتی و عقیدتی باید به وسیلۀ قرآن باشد.
قرآن آن چنان عظمت دارد که وسیلۀ اصلی و اساسی ترین وسیلۀ مبارزه با دشمنان حق است. قرآن زیبا و جذاب است، کتاب حق است، کتاب عقل وخرد و علم است، کتاب هدایت و تربیت و تعلیم و تزکیه و حکمت و برهان و حجت و استدلال است و سرانجام قرآن کتاب جهاد با کفار است. بدون تردید، قرآن نور الهی است و این قدرت را دارد که هر قلب آماده ای را هر جا باشد به سوی خود جذب کند. به همین دلیل قرآن وسیلۀ جهاد کبیر معرفی شده است.(1)
ص: 30
________________________________________
1- 1. تفسیر نمونه، ج 15، ص 150.

[سلمان رستگار(امیری حسین و نعم الامیر)]

مشروعیت جهاد در اسلام

جهاد در اسلام مقید به قیودی است از جمله اینکه:
1- دشمن بخواهد با مسلمین و یک مملکت اسلامی بجنگد، آنگاه جهاد و مبارزه با دشمن واجب می شود.
2- دشمن بخواهد مانعی ایجاد کند که از نشر دعوت اسلامی جلوگیری کند و مانع آزادی دعوت و نشر دعوت به اسلام گردد، آنگاه واجب است که مسلمین جهاد کنند و این مانع و سدّ را بشکنند و از میان بردارند.
3. گروهی از مسلمین و یا قومی هرگاه تحت ظلم و شکنجۀ ظالمان ستمگر واقع شوند و در مظلومیت قرار گیرند، در این صورت نیز برای نجات آنها از ظلم و شکنجه ظالمان قرآن کریم دستور جهاد داده است و می فرماید:
«چرا در راه خدا و در راه آن مردم مستضعف و بیچاره از مردها و زنهایی که در تحت شکنجه قرار گرفته اند نمی جنگید».(1)
همۀ مواردی که گفته شد از جمله حمله به سرزمین مسلمین و یا تحت شکنجه قرار گرفتن گروهی از مستضعفین و یا ایجاد مانع و سد در مسیر دعوت اسلامی و یا تلاش برای آزادی مردم از قید اسارت و بردگی فکری و فرهنگی و اعتقادی، اشکال مختلف تهاجم هستند که
ص: 31
________________________________________
1- 1. سوره نساء، آیه 75.
باید در مقابلشان به جهاد و مبارزه و دفاع پرداخت.
4- قرآن کریم می فرماید:
«با آنان که با شما می جنگند، بجنگید ولی شما تعدّی نکنید و متجاوز نباشد».(1)
این آیۀ شریف یکی از قیود و شروط جهاد اسلامی را تجاوز نکردن و متجاوز نبودن معرفی می نماید. بنابراین جهاد اسلامی تجاوز به شمار نمی آید و مبارزان و مجاهدان مسلمان متجاوز نیستند بلکه با متجاوز می جنگند تا از تجاوز او جلوگیری کنند. در هر صورت دفاع و جهاد اسلامی، تجاوزگری نیست و نباید باشد؛ زیرا خداوند متجاوزان و متعدیان را دوست ندارد.
5- یکی دیگر از موارد مشروعیت جهاد اسلامی، جهاد در راه بسط و توسعه و گسترش ارزش های الهی و انسانی است. ارزش هایی چون اقامه توحید و نفی شرک، اقامۀ قسط و عدل و نفی ظلم و جور، اقامۀ علم و آگاهی و دانش و نفی جهل و نادانی و بی بصیرتی و سرانجام اقامه اعتقادات و تفکرات عقلانی و بر حق و نفی اعتقادات و اندیشه های جهلانی و باطل.

[سلمان رستگار(امیری حسین و نعم الامیر)]

جهاد امری است فطری و انسانی و دینی
جهاد یکی از عبادات اسلامی است و در بیشتر آیات قرآن مجید از
ص: 32
________________________________________
1- 1. سوره بقره، آیه 190.
آن یاد شده است. جهاد پیش از آنکه یک امر دینی باشد یک امر فطری و انسانی است، هر موجود زنده ای در برابر هجوم از خود دفاع می کند، حتی گیاهان هم گاهی چنین حالتی دارند. اگر انسان از این غریزه و نیرو استفاده نکرد، کم کم افسرده و بالاخره فراموش می شود. پس باید از آن استفاده برد ولی به طور صحیح، طبق یک اصول انسانی، اسلام وقتی برای جهاد ارزش قایل است که فی سبیل الله یعنی در راه خدا باشد. غیر از خدا و جز در یک کادر الهی هیچ مقصود و منظوری در کار نباشد. برای حفظ منافع مسلمان ها، حفظ حدود و ثغور اسلامی، حفظ احکام و مقررات اسلامی، در صورتی که مورد اضمحلال قرار گرفت، باید بپا خواست، اینجا مسئله جهاد پیش می آید، اما با رهبر و پیشوایی عدالت پیشه، نه با هر کس که داعیه رهبری دارد.
رهبر باید عادل باشد، تا منافع شخصی را بر منافع اجتماعی ترجیح ندهد، برای حفظ منافع و عایدات افراد که نباید جان خود را فدا کرد. امام حسین علیه السلام می فرماید:
فلعمری ما الامام الا الحاکم بالکتاب القایم بالقسط الداین بدین الحق الحابس نفسه علی ذات الله والسلام.(1)
سوگند به جان خودم، رهبر جامعۀ اسلامی نیست و نمی تواند باشد مگر آن کسی که احکامش مطابق قرآن مجید باشد، تابع
ص: 33
________________________________________
1- 1. گفتار عاشورا، ص 158.
صرف دستورات کتاب مقدس اسلام باشد از آن قانون مقدس و فناناپذیر تخطی نکند، اجرا کنندۀ عدالت اجتماعی باشد. او خود قیام کنندۀ به عدل و داد و آزادمردی باشد، پیوسته عمل کننده به دین خدا باشد، اولین کسی باشد که به مقررات اسلامی عمل کند و حدود و احکام آن را محترم شمارد، خویش را وقف مصالح اجتماعی نماید و جز خدا منظوری نداشته باشد، و در طریق مصالح دین و دنیای امت اسلامی از هیچ گونه فداکاری خودداری نکند و با نیروی از خود گذشتگی در راه
تکامل دنیا و دین مردم مسلمان کوشا باشد.

[سلمان رستگار(امیری حسین و نعم الامیر)]

امام حسین علیه السلام راه را خوب نشان می دهد، او امام است، عادل است، منفعت مادی ندارد، خود در پیشاپیش سپاه نبرد می کند، هدف مشخص است، برنامه معین است، آنگاه مقام و موقعیت شهید را پیدا می کند، کسی که در راه خداوند و در جهاد فی سبیل الله شهید شد خیلی مقام دارد، خیلی ارزش دارد، این مقام برای همه نیست، هر کسی لیاقت رسیدن به چنین موقعیتی را ندارد.
جهاد اسلامی برای رسیدن صدای حق به مردم و برای آزاد کردن مردم از اختناق و استبداد و دیکتاتوری طاغوت و برای آشنا شدن مردم با مبدأ و معاد و موحد شدن آنها و نجاتشان از ظلم و ستم و شرک و کفر است.
جهاد اسلامی برای دعوت انسان به سوی حق پرستی و رهایی و آنها از بت پرستی و انسان پرستی و چوب و سنگ پرستی است.
ص: 34
جهاد اسلامی برای نفی و دفع فتنه و (یَکُونَ الدِّینُ لِلَّهِ)(1) و (یَکُونَ الدِّینُ کُلُّهُ لِلَّهِ)(2) می باشد.
جهاد اسلامی برای رهایی مردم از ذلت ادیان خرافی و تحریف شده و باطل به سوی عزت اسلام است.
جهاد اسلامی کوشش و تلاش برای حق و در راه حق و فی سبیل اللّه است.
جهاد اسلامی برای این است که (لِتَکُونَ کَلِمَهُ اللَّهِ هِیَ الْعُلْیَاء)(3) و برای اعتلای حق است، برای این است که ارادۀ خدا بر سایر اراده ها حاکم شود و قانون خدا بر همۀ قوانین بشری مسلط گردد، و این هم برای این است که فقط خدا حق است، فقط ارادۀ خدا حق است و فقط شریعت و احکام و قوانین خدا حق است و هر چه غیر حق است بی شک باطل می باشد.

[سلمان رستگار(امیری حسین و نعم الامیر)]

دامنه جهاد بسیار وسیع است، جهاد با زبان و قلم، جهاد فکری و فرهنگی، جهاد اقتصادی، جهاد نظامی که خود انواع مختلفی دارد، مانند جهاد با کفار برای حمایت از اسلام و برای پیشرفت و دفاع از اسلام، جهاد برای دفاع از امت اسلامی و از کشورهای اسلامی و ملتهای مسلمان و جهاد با کفار حربی و جهاد با کفار ذمی که به
ص: 35
________________________________________
1- 1. سورۀ بقره، آیه 193.
2- 2. سورۀ انفال، آیه 39.
3- 3. پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم می فرمود: «من قاتل بتکون کلمه الله هی العلیا فهو فی سبیل اللّه» - جامع السعادات نراقی، ج 2، ص 423 - سوره توبه، آیۀ 40.
کفار حربی تبدیل نشوند و جهاد با طواغیت درون امت اسلامی تا هیچ طاغوتی مسلط نشود و هیچ قلدر و دیکتاتوری بر جوامع و ملتهای مسلمان حاکم نشود، به همین سبب یکی از شروط جهاد این است که همراه با امام و سلطان و حاکم عادل باید جهاد کرد، نه با رهبر جابر و ظالم تا موجب تأیید و تثبیت او نگردد.
این است که اسلام می فرماید، اگر امام یا سلطان یا حاکم عادل باشد باید جهاد کرد و در آن صورت جهاد واجب است. البته بدیهی است که عدالت و عادل بودن، اعم از عصمت و معصوم بودن است و این دو عنوان مساوی نیستند و میان این دو رابطه عموم و خصوص مطلق برقرار است، یعنی هر معصومی عادل است ولی هر عادلی معصوم نیست، بلکه بعضی از عادلها معصوم هستند. بنابراین عادل همان معصوم نیست، هر چند هر معصومی عادل هم هست.
از ویژگی های خاص دین مقدس اسلام، وجود اصل جهاد و دفاع است. این در حالی است که مسیحیت افتخار می کند که هیچ اسمی از جنگ در آن نیست و آیین مسیحیت را آیین صلح و دوستی می نامند. باید در پاسخ گفت: ما می گوییم که اسلام این افتخار را دارد که قانون جهاد دارد. مسیحیت که جهاد ندارد چون هیچ چیزی ندارد. جامعه و قانون و تشکیلات اجتماعی بر اساس مسیحیت ندارد تا قانون جهاد هم داشته باشد. در مسیحیت چیزی نیست. چهار تا دستور اخلاقی است. سلسله نصیحت ها است از قبیل اینکه راست بگویید، دروغ
ص: 36
نگویید. مال مردم را نخورید. این دیگر جهاد نمی خواهد.(1)

[سلمان رستگار(امیری حسین و نعم الامیر)]

به راستی که هر چقدر اهمیت و ارزش چیزی بالاتر باشد لازم است که سیستم امنیتی آن نیز نیرومندتر باشد. اسلام دین مقدسی است که ادیان به آن ختم شده اند و مدی اداره امور جهان با تمام ابعاد سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و ... می باشد. پس لازمۀ آن ایجاد بهترین سیستم دفاعی است تا متجاوزان و ملحدان و کفار، چشم طمع به سرزمین و اعتقادات مسلمانان نداشته باشند.
جهاد در لغت از جهد به معنای مشقت و نهایت کوشش آمده است.(2) و در اصطلاح به معنای جنگ با دشمنان و به کار گرفتن همۀ توان و نیروی گفتار و رفتار به شکل مشخص می باشد. یعنی اخلاص ناب در انجام وظایف دینی، خواه اخلاص قلبی و خواه اخلاص عملی باشد.(3)
می توان گفت که بر خلاف تبادر ذهنی که میان اندیشمندان غرب و حتی اندیشمندان مسلمان از واژۀ جهاد به معنای جنگ و خونریزی وجود دارد، این واژه در فرهنگ قرآنی و اهل بیت علیهم السلام معنای وسیع و عام دارد و صرفاً بحث جنگ نیست، بلکه جهاد در فرهنگ اسلام یعنی دفاع همه جانبه با توجه به شرایط زمان و مکان. به عبارت دیگر، ممکن است در جایی جهاد با اموال و فرزندان و در جایی دیگر جهاد
ص: 37
________________________________________
1- 1. مجموع آثار، مرتضی مطهری، ج 20، ص 222.
2- 2. لسان العرب ، ج 3، ص 133.
3- 3. جهاد و حقوق بین الملل، ابوالقاسم حسینی (ژرفا)، ص 27.
با گفتار، بیان حقایق و جهاد عملی و ... باشد:
«اَللَّهَ اَللَّهَ فِی الجِهَادِ بِأَموَالِکُم وَ أَنفُسِکُم وَأَلسِنَتِکُم فِی سَبِیلِ اللّهِ».(1)
خدا را، خدا را، دربارۀ جهاد با اموال و جان و زبان های خویش در راه خدا.

[سلمان رستگار(امیری حسین و نعم الامیر)]

اقسام جهاد
اشاره
با بررسی آیات قرآن کریم می توان جهاد را به طور کلی به مفاهیم زیر تقسیم کرد:
1- جهاد ابتدایی و دفاعی
در آیات بسیاری مسلمانان به شرکت در جهاد نظامی تشویق شده اند:
(وَجَاهَدُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ).(2)
در راه خدا جهاد نموده اند.
و «یَا أَیُّهَا النَّبِیُّ جَاهِدِ الْکُفَّارَ وَالْمُنَافِقِینَ...).(3)
ای پیامبر، با کافران و منافقان جهاد کن.
(«فَلَا تُطِعِ الْکَافِرِینَ وَجَاهِدْهُمْ بِهِ جِهَادًا کَبِیرًا).(4)
پس از کافران اطاعت مکن و با (الهام گرفتن از) قرآن با آنان به جهادی بزرگ بپرداز.
ص: 38
________________________________________
1- 1. نهج البلاغه، نامه 47.
2- 2. سورۀ بقره، آیۀ 218.
3- 3. سورۀ توبه، آیۀ 73.
4- 4. سورۀ فرقان، آیۀ 52.

[سلمان رستگار(امیری حسین و نعم الامیر)]

جهاد از منظر دین به ابتدایی و دفاعی تقسیم می شود، جهاد ابتدایی آن است که حکومت اسلامی با یک حکومت یا لشکر شرک و کفر که مانع گسترش اسلام است به جنگ و جهاد بپردازد تا زمینه تبلیغ و تبیین آیین اسلام را برای مردم آن سرزمین فراهم آورد، و جهاد دفاعی به منظور دفاع از مسلمانان و کیان اسلام در برابر حمله دشمنان است که وجوب آن، مرد و زن و ضعیف و سالم را شامل می شود.(1)

[سلمان رستگار(امیری حسین و نعم الامیر)]

2- جهاد با نفس

همان مبارزه با نفس اماره است که پیامبر اسلام از آن با جهاد اکبر یاد فرموده اند.(2)
در آیات بسیاری خداوند متعال مسلمانان را به تقوای الهی و دوری از گناهان و شهوات و عدم تبعیت از هوای نفس فرا خوانده است:
(یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ حَقَّ تُقَاتِهِ وَلَا تَمُوتُنَّ إِلَّا وَأَنْتُمْ مُسْلِمُونَ)(3)
ای کسانی که ایمان آورده اید از خدا آن گونه که حق پروا کردن از او است پروا کنید و زینهار جز مسلمان نمیرید.
ص: 39
________________________________________
1- 1. دانشنامۀ امام علیه السلام، ج 6، ص 416، علی اکبر رشاد.
2- 2. مستدرک الوسائل، محدث نوری، ج 11، ص 137.
3- 3. سورۀ آل عمران ، آیۀ 102.
بی تردید اصلاح نفس مهم ترین و اساسی ترین گام برای اصلاح جامعه می باشد و تا انسان اصلاح نشود نمی تواند جلوی هوای نفس خود را از تعدی به حقوق خداوند و جامعه بگیرید.

[سلمان رستگار(امیری حسین و نعم الامیر)]

3- جهاد مالی

بی تردید توانمندی ثروتمندان جامعه در جهت رفع نیازهای جامعه اسلامی از مصادیق این جهاد است.
(إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَالَّذِینَ هَاجَرُوا وَجَاهَدُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ...)(2)
کسانی که ایمان آورده و هجرت کرده اند و در راه خدا با مال و جان خود جهاد نموده اند.