جهاد شهید و شهادت

[سلمان رستگار(امیری حسین و نعم الامیر)]

​

​عاملی که کاربرد آن از هر سلاحی بیشتر و تأثیر آن از همه برتر است، عاملی که می تواند خطرناک ترین و وحشتناک ترین سلاحهای هر عصر و زمان را در هم بشکند. چنانکه در تاریخ انقلاب اسلامی ایران با کمال وضوح این حقیقت را با چشم دیدیم که عشق به شهادت علی رغم تمام کمبودهای ظاهری عامل پیروزی سربازان اسلام در برابر قدرتهای بزرگ شد.
و اگر در تاریخ اسلام و حماسه های جاویدان جهادهای اسلامی و شرح ایثارگری کسانی را که با تمام وجودشان در راه و پیشبرد این آیین پاک جانفشانی کردند دقت کنیم می بینیم یک دلیل مهم همۀ آن پیروزی ها همین بود که اسلام در تعلیمات خود این درس بزرگ را به
ص: 77
آنها آموخته بود که شهادت در راه خدا و در طریق حق و عدالت، به معنی فنا و نابودی و مرگ نیست، بلکه سعادت است و زندگی جاویدان و افتخار ابدی می باشد. سربازانی که چنین درسی را در این مکتب آموخته اند برای حفظ مکتب پیکار میکنند و پروانه وار می سوزند و شهید می شوند و به این نوع قربانی شدن افتخار می کنند.(1)

[سلمان رستگار(امیری حسین و نعم الامیر)]

قرآن کریم در آیات 169، 170 و 171 سورۀ آل عمران می فرماید:
(وَلَا تَحْسَبَنَّ الَّذِینَ قُتِلُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ أَمْوَاتًا بَلْ أَحْیَاءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ یُرْزَقُونَ * فَرِحِینَ بِمَا آتَاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَیَسْتَبْشِرُونَ بِالَّذِینَ لَمْ یَلْحَقُوا بِهِمْ مِنْ خَلْفِهِمْ أَلَّا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَلَا هُمْ یَحْزَنُونَ * یَسْتَبْشِرُونَ بِنِعْمَهٍ مِنَ اللَّهِ وَفَضْلٍ وَأَنَّ اللَّهَ لَا یُضِیعُ أَجْرَ الْمُؤْمِنِینَ) .
و هرگز گمان مبر آنان که در راه خدا کشته شدند مرده اند بلکه زنده اند و نزد پروردگارشان روزی داده می شوند، در حالی که خدا به آنچه از بخشش و احسان خود به آنان عطا کرده شادمانند و برای کسانی که از پی ایشانند و هنوز به آنان نپیوسته اند شادی می کنند، که نه بیمی بر آنان است و نه اندوهگین می شوند. شهیدان به نعمت و فضلی از سوی خدا و اینکه خدا پاداش مومنان را تباه نمی کند، شادمان و مسرورند.
ص: 78

---

1- 1. تفسیر نمونه، ج 1، ص 593 تا 596.
ظاهراً بعد از حادثه اُحد، منافقان و افراد سست ایمان به سبب عدم اعتقاد به زندگی پس از مرگ، به خصوص «عالم برزخ»، حضور در جنگ را از سوی دوستان و بستگان خود هلاکت می پنداشتند و گمان می کردند که آنان با کشته شدن خود، مرده و بی اثر می شوند و شهیدان را مرده بی اثر می پنداشتند و تأسف می خوردند که آنها رفتند و نابود شدند و دستشان از دنیا و نعمت های دنیا خالی شده است و با این گونه افکار باطل و غلط روحیۀ بازماندگان شهیدان را تضعیف می کردند. آیات فوق نازل شد و بر این گونه افکار ناروا و غلط خط بطلان کشید و مقام شامخ و بلند شهدا را تأیید و اثبات نمود.
خداوند در این آیات حقانیت حیات پس از مرگ و زنده بودن شهیدان راه خدا و حیات ویژه برزخی آنان را مطرح نموده و توهّم نابودی شهیدان و پندار بی اثر بودن شهادت آنان را دفع می کند و حیات برزخی را که حدفاصل حیات دنیا و قیامت کبری است را تبیین می کند.

[سلمان رستگار(امیری حسین و نعم الامیر)]

حیات پس از مرگ برای همگان قطعی است اما شهید زندگی برزخی ویژه و بالاتر و برتری نسبت به دیگران دارد. شهیدان هم اکنون زنده اند و از زندگی اختصاصی برزخی برخوردارند و از رزق و نعمت و فضل الهی بهره مند هستند. شهید به لحاظ امور دنیوی مقتول و کشته شده است اما به لحاظ عالم برزخ، حیّ و زنده است و در نزد خداوند از رزق و روزی معنوی و جسمانی برخوردار است. حیات شهیدان حیات عند اللّه واقعی است و به همین دلیل از زوال مصون
ص: 79
بوده و جاودانه در نعمت هستند. نشاط و نعمت سرشار و بی زوال الهی شهیدان را در بر گرفته است. خون شهیدان بیدارگر و هدایت گر است، شهیدان از امور دنیا آگاه و از احوال دوستان و همرزمان خود که با آنها بوده و شهید نشده اند آگاه و خوشحال و مسرور هستند. آنان به سبب مقامات معنوی برزخی خود خوشحالند و هرگز خوف و حزنی ندارند. این امر بدیهی است که اگر کسی به مقام کرامت برسد دیگر خوف و حزنی نخواهد داشت و بدون شک شهیدان به مقام کرامت رسیده اند و بنابراین، همۀ کسانی که در راه خدا کشته شده و به مقام شهادت دست یافته اند از همۀ ترس ها و اندوه ها رهایی یافته اند. بنابراین، شهید هم زنده است و هم حیات او ثمربخش است، هم به سبب مقامات خود خوشحال است و هم به سبب مقامات برادران مجاهدش که به او ملحق نشده اند شادمان و مسرور می باشد. شهیدان مقربان درگاه الهی هستند و قرب آنان به خدا قرب معنوی است نه مکانی، زیرا ذات مقدس الهی از مکان مبرّا و منزّه است.(1)
ابن مسعود از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم نقل می کند که حضرت فرمود:
خداوند به ارواح شهیدان احد خطاب کرد و از آنها پرسید چه آرزویی دارید؟ آنها گفتند: پروردگارا ما بالاتر از این چه آرزویی می توانیم داشته باشیم که غرق نعمت های جاویدان توایم و در سایۀ عرش تو مسکن داریم، تنها تقاضای ما این است که بار دیگر به جهان
ص: 80

---

1- 1. تفسیر تسنیم، ج 16، ذیل آیات 169 تا 171 آل عمران.
برگردیم و مجدداً در راه تو شهید شویم. خداوند فرمود: فرمان تخلف ناپذیر من این است که کسی دوباره به دنیا بازنگردد، عرض کردند، حالا که چنین است، تقاضای ما این است که سلام ما را به پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم برسانی و به بازماندگانمان حال ما را بگویی و از وضع ما به آنها بشارت دهی، که هیچگونه نگران نباشند. در این هنگام آیات سه گانۀ مورد بحث از سوره آل عمران نازل شد که می فرماید:
ای پیامبر هرگز گمان مبر آنها که در راه خدا کشته شده اند، مرده اند، در اینجا روی سخن فقط با پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم است، تا دیگران حساب خود را بکنند، و در ادامه می فرماید: بلکه آنها زنده اند و نزد پروردگارشان روزی داده می شوند. و در آیۀ بعد، به گوشه ای از مزایا و برکات فراوان زندگی برزخی شهیدان اشاره می نماید و می فرماید: آنها به خاطر نعمت های فراوانی که خداوند از فضل خود به آنها بخشیده است خوشحالند، و خوشحالی دیگر آنها به خاطر برادران مجاهد آنها است که در میدان جنگ شربت شهادت ننوشیده اند و به آنها ملحق نشده اند، زیرا مقامات و پاداشهای آنها را در آن جهان به خوبی می بینند و از این رو مستبشر و شاد می شوند. شهیدان احساس می کنند که برادران مجاهد آنها پس از مرگ، هیچ گونه اندوهی نسبت به آنچه در دنیا گذارده اند ندارند و نه هیچگونه ترسی از روز رستاخیز و حوادث وحشتناک آن. و خودشان هم هیچگونه ترسی از آینده و غمی از گذشته ندارند. آیۀ بعد در حقیقت تأکید و توضیح بیشتری در باره بشارت هایی است که شهیدان بعد از کشته شدن دریافت می کنند،
ص: 81
آنها از دو جهت خوشحال و مسرور می شوند، نخست از این جهت که نعمتهای خداوند را دریافت می دارند، نه تنها نعمت های او، بلکه فضل خداوند که همان افزایش و تکرار نعمت است نیز شامل حال آنها می شود و دیگر اینکه، آنها می بینند خدا پاداش مؤمنان را ضایع نمی کند، نه پاداش شهیدان و نه پاداش مجاهدان راستینی که شربت شهادت ننوشیدند. در حقیقت آنچه را قبلاً شنیده بودند در آنجا آشکار می بینند.
شهید در اصطلاح قرآن و آیین اسلامی یعنی کسی که حقیقت جهاد و هدف الهی آن را درک کرده و برای این حقیقت و هدف والا پایداری کرده و جان داده است.
شهید یعنی کسی که حق را شهود کرده، حق و هدف آن را مشاهده کرده و در این راه در خاک و خون خود غلطیده است.
شهید کسی است که فی سبیل الله و به قصد قربت، حق را احراز کرده و خودش را فانی در حق و فدای حق کرده است.
شهید کسی است که در راه حق و برای حق و با شهود حق و در جهت اقامه حق کشته شود.
شهید کسی است که دین را احراز کند، خدا را بشناسد و تحت رهبری امام عادل جهاد کند و کشته شود.
شهید کسی است که به آخرت معتقد باشد، به بقا معتقد باشد و هدف را تشخیص بدهد، آن وقت از علایق رسته می شود و چون حق را مشاهده کرده، دیگر باکی از مرگ ندارد و مرگ برایش آسان است.
ص: 82
شهدا چون تحول باطنی یافتند و حق را مشاهده می کنند، و کشته می شوند، خدا هم ضمانت کرده است آنها را که وجودشان را بیمه کند و باقی می دارد و به بقای حقیقی می رساند. بنابراین قربانی شدن در راه خدا یعنی پیمودن عالی ترین مراحل تکامل و رسیدن به اوج حیات باقی و طیبه.(1)
اهمیت مقام و جایگاه و پاداش شهیدان
در بارۀ اهمیت مقام و جایگاه و پاداش شهیدان، امام علی بن موسی الرضا علیه السلام از امیر مؤمنان علی علیه السلام چنین نقل می کند:
هنگامی که حضرت مشغول خطبه خواندن بودند و مردم را به جهاد تشویق می کردند، جوانی برخاست و عرض کرد: ای امیر مؤمنان فضیلت جنگ در راه خدا را برای من تشریح کن، امام علیه السلام در پاسخ فرمود: من بر مرکب پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم و پشت سر آن حضرت سوار بودم و از غزوۀ ذات السلاسل بر می گشتیم، همین سؤال را که تو از من نمودی، من از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم یا پرسیدم. پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:
1- هنگامی که جنگجویان، تصمیم بر شرکت در میدان جهاد می گیرند خداوند آزادی از آتش دوزخ را برای آنها مقرر می دارد.
2- هنگامی که سلاح بر می دارند و آماده میدان می شوند،
ص: 83

---

1- 1. جهاد و شهادت، ص 47، 50.
فرشتگان به وجود آنها افتخار می کنند.
3- هنگامی که همسر و فرزند و بستگان آنها با آنها خداحافظی می کنند، از گناهان خود خارج می شوند. از این موقع به بعد آنها هیچ کاری نمی کنند مگر این که پاداش آن مضاعف می گردد و در برابر هر روز، پاداش عبادت هزار عابد برای آنها نوشته می شود.
4- هنگامی که با دشمنان روبرو می شوند، مردم جهان نمی توانند میزان ثواب آنها را درک کنند.
5- هنگامی که گام به میدان برای نبرد بگذارند و نیزه ها و تیرها رد و بدل شود، و جنگ تن به تن شروع گردد، فرشتگان با پر و بال خود اطراف آنها را می گیرند و از خدا تقاضا می کنند در میدان، ثابت قدم باشند، در این هنگام منادی صدا می زند: «بهشت در سایۀ شمشیرها است». در این هنگام ضربات دشمن بر پیکر شهید، ساده تر و گواراتر از نوشیدن آب خنک در روز گرم تابستان است.
6- هنگامی که شهید از مرکب فرو می غلطد، هنوز به زمین نرسیده، حوریان بهشتی به استقبال او می شتابند و نعمتهای بزرگ معنوی و مادی که خدا برای او فراهم ساخته است را برای او شرح می دهند.
7- هنگامی که شهید به روی زمین قرار می گیرد، زمین می گوید، آفرین بر روح پاکیزه ای که از بدن پاکیزه پرواز می کند، بشارت باد بر تو، نعمت هایی در انتظار تو است که هیچ چشمی
ص: 84
ندیده و هیچ گوشی نشنیده و بر قلب هیچ انسانی خطور نکرده است. و خداوند می فرماید: من سرپرست بازماندگان شهیدم، هر کس آنها را خشنود کند مرا خشنود کرده و هر کس آنها را به خشم آورد مرا به خشم آورده است.(1)
قرآن کریم می فرماید:
(فَلْیُقَاتِلْ فِی سَبِیلِ اللَّهِ الَّذِینَ یَشْرُونَ الْحَیَاهَ الدُّنْیَا بِالْآخِرَهِ وَمَنْ یُقَاتِلْ فِی سَبِیلِ اللَّهِ فَیُقْتَلْ أَوْ یَغْلِبْ فَسَوْفَ نُؤْتِیهِ أَجْرًا عَظِیمًا)
کسانی که زندگی دنیا را به آخرت فروخته اند، باید در راه خدا پیکار کنند و آن کس که در راه خدا پیکار کند، و کشته شود یا پیروز گردد، پاداش بزرگی به او خواهیم داد.(2)
و نیز می فرماید:
(الَّذِینَ آمَنُوا یُقَاتِلُونَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَالَّذِینَ کَفَرُوا یُقَاتِلُونَ فِی سَبِیلِ الطَّاغُوتِ فَقَاتِلُوا أَوْلِیَاءَ الشَّیْطَانِ إِنَّ کَیْدَ الشَّیْطَانِ کَانَ ضَعِیفًا)
کسانی که ایمان دارند، در راه خدا پیکار می کنند و آنها که کافرند، در راه طاغوت (و بت و افراد طغیانگر) پس شما با یاران شیطان پیکار کنید و از آنها نترسید، زیرا که نقشۀ شیطان (همانند قدرتش) ضعیف است.(3)
ص: 85

---

1- 1. تفسیر نمونه، ج 3، ص 219 تا 224، به نقل از مجمع البیان مرحوم طبرسی.
2- 2. سورۀ نساء، آیۀ 74.
3- 3. سورۀ نساء، آیۀ 76.
قرآن کریم با یادآوری فضیلت جهاد در راه خدا، اهل ایمان را به مقاتلۀ در راه خدا تشویق و ترغیب می کند و به نکوهش کسانی می پردازد که در این امر سستی و کُندی می کنند. جهاد تنها راه مقابله با تهدید های داخلی و خارجی می باشد. لذا دین مبین اسلام در پرورش روح جهاد در میان مسلمانان، اهتمامی جدّی داشته است. مرگ افتخارآمیز و با عزّت در برابر دنیای پلشت و ناچیز امری کاملاً ستوده و معقول است. به خصوص آنگاه که هدف، الهی و مقدس باشد و جهاد در راه خدا مطرح باشد. مجاهدان چه کشته شوند و چه پیروز گردند، خداوند اجر عظیمی به آنها عطا می فرماید.