وسواس، شناخت و راه های درمان

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

1)اصل آسان گیری

اشاره

یکی از اصولی که در احکام شرع بسیار کاربرد دارد، اصل سهولت و آسان گیری است. اصلا دین ما دین سهل و آسان است. آیات و روایات متعددی در این باره داریم. همچنین سیره پیغمبر و بزرگان دین بر آسان گیری بوده است.

در فقه شیعی به این اصل، اصل «تیسیر» گفته می شود. «تیسیر در شرع عبارت است از سهل و آسان قرار دادن احکام بر مکلف، به گونه ای که نه تنها فراتر از وسع او نباشد، بلکه کمتر از طاقت او باشد.»(1)
تیسیر و آسان گیری یکی از مبانی دین ماست . در دین اسلام در هیچ موضوعی از احکام شرعی سخت گیری نشده است که به حد عسر و حرج و سختی برسد. اگر در موردی به عسر و حرج رسید، حکم عوض می شود.
خدای متعال در باره روزه می فرماید:
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیَامُ کَمَا کُتِبَ عَلَی الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ؛(2) ای افرادی که ایمان آورده اید! روزه بر شما نوشته شده، همان گونه که بر کسانی که قبل از شما بودند نوشته شد؛ تا پرهیزکار شوید.
پشت سرش می گوید: ولی کسانی که مسافرند، یا مریض هستند، یا طاقت ندارند، یا بچه های تازه به تکلیف رسیده که توان گرفتن روزه را ندارند، یا
ص: 39

---

1- فرهنگ فقه، ج 2، ص 677.
2- سوره بقره، آیه 183.
پیرمرد و پیرزنی که روزه گرفتن برایشان مشقت دارد و طاقت فرساست، اینها روزه نگیرند. زنهایی که حامله هستند، یا باید بچه شیر بدهند، و روزه برای خودشان یا فرزندشان ضرر دارد، روزه نگیرند. سپس در صدد بیان یک قاعده کلی بر آمده و می فرماید:
یُرِیدُ اللَّهُ بِکُمُ الْیُسْرَ وَلَا یُرِیدُ بِکُمُ الْعُسْرَ؛(1) خداوند، راحتی شما را می خواهد، نه زحمت شما را!
خدا نمی خواهد به شما سختی و رنج و مشقت بدهد، وگرنه می گفت: مسافرها هم روزه بگیرند. مریض ها و پیرمردها هم بگیرند. روزه را یک ماه قرار داده است. اگر می خواست سخت بگیرد، می فرمود: شش ماه روزه بگیرید. دین ما دین آسانی است.
البته مقصود این نیست که در شریعت مقدس اسلام هیچ نوع دشواری وجو ندارد؛ زیرا به جا آوردن بسیاری از تکالیف شرعی توأم با نوعی سختی است. روزه گرفتن در تابستان همراه با نوعی سختی است. همچنین سایر عبادات از سختی هایی برخوردار است.
اصلا معنای تکلیف همین است. ولی سختی هایش طاقت فرسا نیست. به قدر وسع و توان انسان است. آنچه در اسلام وجود ندارد سختی هایی است که فوق طاقت انسان است، یا مشقت بار است. هرجا احکام به عسر و حرج و زحمتی سنگین و طاقت فرسا رسید، برداشته می شود، یا تبدیل به چیز دیگری می شود. چنان که در قرآن فرموده است:
ص: 40

---

1- سوره بقره، آیه 185.
لَا یُکَلِّفُ اللَّهُ نَفْسًا إِلَّا وُسْعَهَا؛(1)خداوند هیچ کس را، جز به اندازه توانایی اش، تکلیف نمی کند. فقهای بزرگ شیعه در جای جای کتاب فقهی شان از اصل تیسیر و آسان گیری استفاده کرده اند.

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

آئینی آسان

امام صادق علیه السلام فرمودند: همسر عثمان بن مظعون، نزد پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم آمد و گفت: ای پیامبر خدا، عثمان کارش این شده که روزها را روزه بگیرد و شب ها را به عبادت بگذراند.
پیامبر خدا صلی الله علیه وآله وسلم با عصبانیت، کفش هایش را برداشت و بیرون رفت و نزد عثمان آمد. دید مشغول نماز است. عثمان، با دیدن پیامبر خدا صلی الله علیه وآله وسلم نمازش را قطع کرد. پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم به او فرمود:
یا عثمان الله تعالی بالرهبانیه، ولکن بعثنی بالحنیفیه السهله السمحه، أصوم واصلی وألمس أهلی ، لم یرسلنی؛(2) ای عثمان، خداوند متعال، مرا به رهبانیت نفرستاده؛ بلکه مرا با آیین یکتاپرستی سهل و ساده گیر، فرستاده است. من، هم روزه می گیرم و هم نماز میخوانم و هم با همسرم آمیزش میکنم.
فرمود: من بر یک دین رهبانیتی که مشقت و ریاضت داشته باشد، مبعوث نشده ام. در یک دین سهل و روان و آسان مبعوث شدم. پیغمبر ما می توانست
ص: 41

---

1- سوره بقره، آیه 286.
2- الکافی، ج 5، ص 494، ح 1؛ بحار الأنوار، ج 22، ص 264، ح 3.
صد رکعت نماز واجب کند. اما هفده رکعت نماز واجب قرار داده است. ماه رمضان یک ماه روزه می گیری و یازده ماه آزاد هستی. رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم فرمودند:
إن الله تعالی یجب السهل الطلیق؛(1) خداوند متعال، شخص آسانگیر و راحت را دوست دارد.
بر خود و دیگران سخت نگیریم که خدا انسان های سخت گیر را دوست ندارد. خدا آدم های آسان گیر را دوست دارد. قطعا افراد وسواسی به خودشان و به دیگران سخت می گیرند. خدا سهل و آسان گرفته است، چرا ما به خودمان سخت می گیریم؟

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

از سنخ بهشت

از امام صادق علیه السلام روایت شده است که پیامبر خدا صلی الله علیه وآله وسلم اصحاب خود فرمودند:
ألا أخبرکم بمن تحرم علیه النار غداً؛ آیا شما را از کسی که فردای قیامت، آتش بر او حرام است، خبر ندهم؟»
گفته شد: چرا، ای پیامبر خدا فرمودند:
الهین اللین القریب السهل؛(2)شخص آرام و نرم خو و خون گرم وآسان گیر.
«هین» یعنی آرام، «لیّن» یعنی کسی که نرم و منعطف است. تند و تیز و غلیظ و شدید نیست. «قریب» یعنی کسی که خون گرم است و زود انس
ص: 42

---

1- کنز العمال، ج3، ص3، ح 5139.
2- الخصال، ص 238، ح 83 بحار الأنوار، ج 75، ص 51، ح 4.
می گیرد. «سهل» یعنی کسی که بر خود و دیگران آسان می گیرد.
محال است آتش جهنم چنین شخصی را بسوزاند. او صفات بهشتیان را دارد و از سنخ بهشت است و بهشتی است. حافظ در غزلی زیبا می گوید:
دوش با من گفت پنهان کاردانی تیزهوش
وز شما پنهان نشاید کرد سر می فروش
گفت آسان گیر بر خود کارها کز روی طبع
سخت می گردد جهان بر مردمان سخت کوش(1)
اگر سخت بگیری، خدا هم بر تو سخت می گیرد. باید جواب بدهی. چرا این قدر آب می ریزی؟ چرا این قدر وضو را تکرار می کنی؟ خدا می گوید: من حرام کردم، دوست ندارم نمی خواهم، آسان بگیر. من آسان گرفتم، تو هم آسان بگیر

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

آموزگاری آسان گیر

افرادی که به زیر مجموعه شان سخت می گیرند و در برخوردها و معاشرتها سخت گیری می کنند، و گاهی برای تهیه یک جهیزیه بار سنگینی بر خود می بندد و اسیر تشریفات هستند، خودشان کار را بر خود سخت می کنند. در مسائلی که گفتند نباید سخت بگیریم، سخت نگیریم. پیغمبر
خدا صلی الله علیه وآله وسلم فرمودند:
إن الله لم یبعثنی معنتا ولا متعنتا، ولکن بعثنی معلماً میسراً؛(2)
ص: 43

---

1- غزل شماره 286.
2- کنز العمال، ج 11، ص 424 ح 31989.
خداوند، مرا سخت گیر و آزار دهنده برنینگیخت؛ بلکه مرا آموزگاری آسان گیر برانگیخت.
برای پیغمبر ما رنج امت سنگین و سخت بود. در احکام و آئینی که آورد سخت گیر نبود. «متعنت» یعنی کسی که طرف را به زحمت بیاندازد، ایراد بیجا بگیرد.
خداوند معلم هایی را که به شاگردان و خودشان و دیگران سخت می گیرند دوست ندارد. دنبال یک بهانه می گردد که طرف را بیندازد. پیغمبر خدا می فرماید: من معلم سخت گیری نیستم. معلم بهانه گیری نیستم.

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

آقایی می گفت: ما دبیری داشتیم که می گفت: من تا به حال نمره بیست به کسی نداده ام. اگر می خواهی به تو بیست بدهم، باید تمام این تاریخ را حفظ کنی. می گفت: حفظ کردم. آمدم جلوی بچه ها جواب دادم. عصبانی شد و گفت: من تا به حال بیست به کسی ندادم، ولی مجبورم کردی به تو بدهم.
البته هرج و مرج را قبول نداریم، ولی سخت گیری هم خوب نیست. فرمود: خدا مرا نفرستاده که سخت گیر و بهانه جو باشم.

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

مدارا در دین

خداوند در قرآن خطاب به پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم می فرماید:
یَا أَیُّهَا النَّبِیُّ إِنَّا أَرْسَلْنَاکَ شَاهِدًا وَمُبَشِّرًا وَنَذِیرًا؛(1)ای پیامبر! ما تو را گواه فرستادیم و بشارت دهنده و انذار کننده!
ابن عباس می گوید: هنگامی که این آیه نازل شد، پیامبر خداصلی الله علیه وآله وسلم
ص: 44

---

1- سوره احزاب، آیه 45.
امیر المؤمنین علیه السلام و معاذ بن جبل را که از آنان خواسته بود به سوی یمن رهسپار شوند، طلبید و فرمود:
انطلقا، وبشّرا ولا تنفرا، ویسرا ولا تعسرا؛ فإنه قد انزلت علیّ: یا أیها النبیّ...؛(1) رهسپار شوید و بشارت دهید و بیزاری ایجاد نکنید. آسان بگیرید و سختگیری نکنید، که بر من این آیه فرود
آمده است: «ای پیامبر! ...».
مخصوصا نسبت به کسانی که تازه مسلمان هستند باید آسان گرفت و با مدارا و نرمی پیش رفت. مرحوم آیت الله بهجت نقل می کردند که عالمی به هند رفته بود و اسلام را عرضه کرده بود. برخی مسلمان شده بودند. دیده بود پنج نماز برای این تازه مسلمانها مشقت دارد. گفته بود: نماز صبح بخوانید. یک ماه نماز صبح خوانده بودند. بعد گفته بودند: خیلی چیز خوبی است. گفته بود: نماز ظهر را هم بخوانید. قدم به قدم.
پیغمبر ما هم اسلام را قدم به قدم جلو برد. اول می گوید: اگر شراب نخورید بهتر است. بعد می گوید: ضرر شراب بیشتر از منافع آن است. آخرالامر می گوید: پلید و عملی شیطانی است و خوردن آن تازیانه دارد و شدیداً نهی می کند. رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم فرمودند:
إن هذا الدین متین فأوغلوا فیه برفق، ولا تکرهوا عباده الله إلی عباد الله، فتکونوا کالراکب المنبت الذی لا سفراً قطع ولا ظهراً أبقی؛(2) به راستی که این دین، استوار است. پس با مدارا، وارد آن
ص: 45

---

1- الدر المنثور، ج 6، ص 624.
2- الکافی، ج 2، ص 86 ،ح 1؛ بحارالأنوار، ج 71، ص211، ح 3.
شوید. عبادت خدا را نزد بندگانش ناگوار مسازید تا مانند سوارکارتازه کار شوید که نه راهی پیموده و نه مرکبی باقی گذاشته است.
دین اسلام دین محکم و متینی است، با مدارا و نرمی باید آن را بیان کرد. بعضی پدر و مادرها در انجام عبادات، یا غسل و وضو طوری عمل می کنند و سخت می گیرند که بچه ها وقتی می بینند، می گویند اصلا من این دین را نمی خواهم. مراقب باشید باعث دین زدگی و دین گریزی مردم نشویم.
سبک برگزار کردن نماز جماعت
امیرالمؤمنین علیه السلام در نامه خود به مالک اشتر می نویسند:
وإذا قمت فی صلاتک للناس فلا تکونن منفراً ولا مضیعاً؛ فإن فی الناس من به العله وله الحاجه، وقد سألت رسول الله حین وجهنی إلی الیمن: کیف اصلی بهم؟ فقال: صل بهم کصلاه أضعفهم وکن بالمؤمنین رحیماً؛(1) و چون برای مردم به امامت نماز ایستی، نه چندان با طول و تفصیل برگزار کن که مردم از نماز جماعت خسته و گریزان شوند و [نه با فرو گذاردن واجبات و آدابش] آن را ضایع گردان؛ زیرا در میان کسانی که با تو نماز میخوانند، افراد بیمار و گرفتار نیز هستند. هنگامی که رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم مرا به یمن فرستاد از ایشان پرسیدم که چگونه با آنها نماز بگزارم؟ فرمود: همچون ناتوان ترین آنان نماز بگزار، و با مؤمنان مهربان باش.
ص: 46

---

1- نهج البلاغه، نامه 53.
امام جماعت سعی کند مراعات ضعیف ترین مأموم ها را بکند. یعنی حال مأمومی را که بیمار و پیر است مراعات کند. نماز جماعت کوتاه و مختصر باشد. سخنرانی ها کوتاه و مختصر باشد. دعا و مراسم کوتاه و مختصر باشد.
نماز جماعت پیغمبر خدا صلی الله علیه وآله وسلم کوتاه بوده است. به انجام واجبات نماز اکتفا می کردند. کوتاه سخن می گفتند. در سیره پیامبر خدا صلی الله علیه وآله وسلم آمده است:
و کان أخف الناس صلاه فی تمام و کان أقصر الناس خطبه؛(1) و نمازش در جماعت از همه کس سبک تر و سخنرانی اش از همه کس کوتاه تر بود.
بهره مندی از رخصت خداوند
این که مسافر بگوید: من بدنم قوی است، در مسافرت هم روزه می گیرم، حرف خدا پسندی نیست. رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم فرمودند:
إن الله یحب أن تؤتی رخصه کما یجب أن تؤتی عزائمُهُ؛(2)خداوند، همچنان که دوست دارد واجباتش عمل شود، دوست دارد رخصتهایش نیز به جا آورده شود.
یعنی اگر خداوند فرمود: در مسافرت روزه نگیر، بگوییم چشم. اگر فرمود: چیزی را که نمی دانی پاک است، یا نجس، بنا را بگذار بر این که پاک است بگوییم: چشم و بنا را بر پاک بودن آن بگذاریم.
چنان که خداوند دوست دارد که به رخصتهایش ارج نهیم و به آن عمل کنیم، اگر بر خلاف آن عمل کردیم، خشمگین می شود. پیامبر خدا فرمودند:
ص: 47

---

1- مکارم الأخلاق، ص 23؛ بحار الأنوار، ج16، ص 236.
2- کنز العمال، ح 5334.
إن الله یغضب علی من لا یقبل رخصه؛(1) خداوند از کسی که رخصت های او را نپذیرد(و مورد عمل قرار ندهد)، خشمگین می شود.
جاهایی که خدا رخصت داده و فرموده است: من می خواهم این امتیاز را بدهم، آسان بگیرم و سخت نگیرم، اگر کسی به این تخفیف خداوند اعتنا نکند، خشم خداوند را برای خودش خریده است. کسی که بگوید: با این که خداوند فرموده است اگر روزه ضرر دارد، نباید روزه بگیری، ولی با این وجود من روزه می گیرم، این کارش خشم خدا را به جوش می آورد؛ چون دارد خلاف تکلیف عمل می کند و بدعت می گذارد. ما باید تابع امر خدا باشیم.
مدارا با نفس، در عبادت
اصل آسان گیری بسیار با اهمیت است. کسی حال دارد، نماز شب طولانی بخواند. اگر حال ندارد، همان سه رکعت آخر را بخواند. یا این که بعد از نماز عشا دو رکعت نماز نافله نشسته بخواند. ولی با توجه و میل و رغبت باشد.
دو رکعت نمازی که با عشق می خوانی، بالاتر از صد رکعتی است که با اکراه بخوانی. امام صادق علیه السلام فرمودند:
لا تکرهوا الی انفسکم العباده؛ عبادت را به نفس های خود تحمیل نکنید.
یعنی کاری نکنید که از عبادت زده شوید و حالت اکراه داشته باشید. امیر المؤمنین علیه السلام در نامه خود به حارث همدانی نوشتند:
خادع نفسک فی العباده وارفق بها ولا تقهرها، وخذ عفوها و
ص: 48

---

1- بحار الأنوار، ج 80 ص 335، ح 6.
نشاطها، إلا ما کان مکتوباً علیک من الفریضه؛ فإنه لابدّ من قضائها وتعاهدها عند محلها؛(1)نفس خود را برای عبادت کردن بفریب و با آن مدارا کن و به زور، به عبادت وادارش مساز و از اوقات فراغت و سرخوشی آن [برای عبادات مستحبی] بهره برگیر، مگر فرایضی که بر تو واجب گشته است، که در این موارد باید آنها را به موقع انجام دهی و بر آنها مواظبت نمایی.
غلبه آسانی بر سختی
اگر خداوند در یک جایی هم سخت گرفته، کنارش آسانی های فراوانی گذاشته است. می فرماید:
فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْرًا إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْرًا؛(2)به یقین با هر سختی آسانی است! (آری) مسلما با هر سختی آسانی است.
یعنی در کنار هر سختی، آسانی است. در ذیل این آیه در روایت زیبایی آمده است که پیغمبر خدا صلی الله علیه وآله وسلم از منزل خارج شدند، در حالی که متبسم و خندان بودند. فرمودند: «لن یغلب عسر یسرین؛(3) یک عسر و سختی هرگز بر دو یسر و آسانی غلبه نمی کند.
خدا تکرار کرده است. «فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْرًا إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْرًا .چون یسر نکره آمده است، از نظر قاعده عربی دو سر است و عسر معرفه آمده است و هر دو یکی است. یعنی خداوند با هر سختی دو تا آسانی قرار داده است.
ص: 49

---

1- نهج البلاغه، نامه 69.
2- سوره شرح، آیه 5 و 6.
3- کنز العمال، ج 2، ص14، ح 2946.
بنابراین، یسر و آسانی بر سر و سختی غلبه دارد. از این جهت حضرت متبسم و خندان بودند. این دو یسر، عسر را از بین می برد و ریشه اش را می زند. دین ما دین آسانی است. اصل آسان گیری در دین اصل مهمی است.
ص: 50

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم فرمودند:
إن هذا الدین متین فأوغلوا فیه برفق، ولا تکرهوا عباده الله إلی عباد الله، فتکونوا کالراکب المنبت الذی لا سفراً قطع ولا ظهراً أبقی؛(2) به راستی که این دین، استوار است. پس با مدارا، وارد آن
ص: 45

---

1- الدر المنثور، ج 6، ص 624.
2- الکافی، ج 2، ص 86 ،ح 1؛ بحارالأنوار، ج 71، ص211، ح 3.
شوید. عبادت خدا را نزد بندگانش ناگوار مسازید تا مانند سوارکارتازه کار شوید که نه راهی پیموده و نه مرکبی باقی گذاشته است.
دین اسلام دین محکم و متینی است، با مدارا و نرمی باید آن را بیان کرد. بعضی پدر و مادرها در انجام عبادات، یا غسل و وضو طوری عمل می کنند و سخت می گیرند که بچه ها وقتی می بینند، می گویند اصلا من این دین را نمی خواهم. مراقب باشید باعث دین زدگی و دین گریزی مردم نشویم.

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

سبک برگزار کردن نماز جماعت
امیرالمؤمنین علیه السلام در نامه خود به مالک اشتر می نویسند:
وإذا قمت فی صلاتک للناس فلا تکونن منفراً ولا مضیعاً؛ فإن فی الناس من به العله وله الحاجه، وقد سألت رسول الله حین وجهنی إلی الیمن: کیف اصلی بهم؟ فقال: صل بهم کصلاه أضعفهم وکن بالمؤمنین رحیماً؛(1) و چون برای مردم به امامت نماز ایستی، نه چندان با طول و تفصیل برگزار کن که مردم از نماز جماعت خسته و گریزان شوند و [نه با فرو گذاردن واجبات و آدابش] آن را ضایع گردان؛ زیرا در میان کسانی که با تو نماز میخوانند، افراد بیمار و گرفتار نیز هستند. هنگامی که رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم مرا به یمن فرستاد از ایشان پرسیدم که چگونه با آنها نماز بگزارم؟ فرمود: همچون ناتوان ترین آنان نماز بگزار، و با مؤمنان مهربان باش.
ص: 46

---

1- نهج البلاغه، نامه 53.

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

امام جماعت سعی کند مراعات ضعیف ترین مأموم ها را بکند. یعنی حال مأمومی را که بیمار و پیر است مراعات کند. نماز جماعت کوتاه و مختصر باشد. سخنرانی ها کوتاه و مختصر باشد. دعا و مراسم کوتاه و مختصر باشد.
نماز جماعت پیغمبر خدا صلی الله علیه وآله وسلم کوتاه بوده است. به انجام واجبات نماز اکتفا می کردند. کوتاه سخن می گفتند. در سیره پیامبر خدا صلی الله علیه وآله وسلم آمده است:
و کان أخف الناس صلاه فی تمام و کان أقصر الناس خطبه؛(1) و نمازش در جماعت از همه کس سبک تر و سخنرانی اش از همه کس کوتاه تر بود.
بهره مندی از رخصت خداوند
این که مسافر بگوید: من بدنم قوی است، در مسافرت هم روزه می گیرم، حرف خدا پسندی نیست. رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم فرمودند:
إن الله یحب أن تؤتی رخصه کما یجب أن تؤتی عزائمُهُ؛(2)خداوند، همچنان که دوست دارد واجباتش عمل شود، دوست دارد رخصتهایش نیز به جا آورده شود.
یعنی اگر خداوند فرمود: در مسافرت روزه نگیر، بگوییم چشم. اگر فرمود: چیزی را که نمی دانی پاک است، یا نجس، بنا را بگذار بر این که پاک است بگوییم: چشم و بنا را بر پاک بودن آن بگذاریم.
چنان که خداوند دوست دارد که به رخصتهایش ارج نهیم و به آن عمل کنیم، اگر بر خلاف آن عمل کردیم، خشمگین می شود. پیامبر خدا فرمودند:
ص: 47

---

1- مکارم الأخلاق، ص 23؛ بحار الأنوار، ج16، ص 236.
2- کنز العمال، ح 5334.

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

إن الله یغضب علی من لا یقبل رخصه؛(1) خداوند از کسی که رخصت های او را نپذیرد(و مورد عمل قرار ندهد)، خشمگین می شود.
جاهایی که خدا رخصت داده و فرموده است: من می خواهم این امتیاز را بدهم، آسان بگیرم و سخت نگیرم، اگر کسی به این تخفیف خداوند اعتنا نکند، خشم خداوند را برای خودش خریده است. کسی که بگوید: با این که خداوند فرموده است اگر روزه ضرر دارد، نباید روزه بگیری، ولی با این وجود من روزه می گیرم، این کارش خشم خدا را به جوش می آورد؛ چون دارد خلاف تکلیف عمل می کند و بدعت می گذارد. ما باید تابع امر خدا باشیم.