واجب فراموش شده در اثبات وجوب دعا براي فرج امام زمان ارواحنافداه

[راحیل السادات* تورا من چشم در راهم*]

خوشا به حال منتظران

18- عن أبی بصیر قال، قال الصادق علیه السلام: طوبی لمن تمسک بأمرنا فی غیبة قائمنا فلم یزغ قلبه بعد الهدایة.

فقلت له جعلت فداک و ما طوبی؟ قال: شجرة فی الجنة أصلها فی دار علی بن أبی طالب علیهما السلام و لیس من مؤمن إلا و فی داره غصن من أغصانها و ذلک قول الله عز و جل طوبی لهم و حسن مآب.(2)

از ابوبصیر روایت شده است که امام صادق علیه السلام فرمودند: طوبی از آنِ کسی است که در زمان غیبت قائم ما به فرمان ما چنگ زند که هرگز قلبش از هدایت منحرف نمی شود.

سپس ابوبصیر از حضرت سؤال می کند: جانم به فدایتان طوبی چیست؟ ایشان فرمودند: (طوبی) درختی است در بهشت که اصل و ریشه آن در خانه علی بن ابیطالب علیهما السلام است و شاخه ای از شاخه های آن در خانه هر یک از مؤمنان می باشد و فرموده خدای تعالی به این مطلب اشاره دارد:

ص: 74

1- .کمال الدین، ج2، ص 357
2- .کمال الدین، ج2، ص 358
«طوبی و حُسنِ عاقبت برای آنهاست.»

[راحیل السادات* تورا من چشم در راهم*]

منتظران در قرآن

19- عن الصّادق علیه السلام فی هذه الآیة الکریمة: «الم، ذلک الکتاب لا ریب فیه، هدیً للمتقین، ألذین یؤمنون بالغیب» فقال: المتقون شیعة علی علیه السلام و الغیب فهو الحجة الغائب علیه السلام.(1)

از امام صادق علیه السلام نقل شده است که در مورد آیه: «الم، قرآن آن کتابی است که شکی در آن نیست، مایه هدایت اهل تقوی است، آنهایی که به غیب ایمان دارند» فرمودند: متّقین، شیعیان علی بن ابیطالب علیهما السلام هستند و غیب هم حضرت مه-دی غایب علیه السلام است.

[راحیل السادات* تورا من چشم در راهم*]

منتظران در پیشگاه خدا

20-عن أبی عبداللّه علیه السلام قال: أقرب ما یکون العباد من الله جل ذکره و أرضی ما یکون عنهم إذا افتقدوا حجة الله عز و جل و لم یظهر لهم و لم یعلموا مکانه و هم فی ذلک یعلمون أنه لم تبطل حجة الله جل ذکره و لا میثاقه فعندها فتوقعوا الفرج صباحا و مساءاً، فإن أشد ما یکون غضب الله علی أعدائه إذا افتقدوا حجته و لم یظهر لهم و قد علم أن أولیاءه لایرتابون و لو علم أنهم یرتابون ما غیب حجته عنهم طرفة عین و لا یکون ذلک إلا علی رأس شرار الناس.(2)

ص: 75

1- . کمال الدین، ج1، ص 18
2- . کافی، ج1، ص 333

[راحیل السادات* تورا من چشم در راهم*]

امام صادق علیه السلام فرمودند: نزدیک ترین حالت بندگان به خدا و خشنودی او از آنها هنگامی است که حجّت خدا در میان آنها نباشد و برای آنها ظاهر نشود و آنها مح-ل او را ندانند و در این حال آنها می دانند که حجّت خدا و عهدش ساقط نمی شود، در این زمان شب و روز در انتظار فرج باشند، و شدیدترین زمان غضب خدا بر دشمنانش نیز، زمان غیبت حجت او است. خداوند مى داند که بندگان واقعى وى به جهت غیبت حجتش، دچار شکّ و تردید نمى شوند. زیرا اگر چنین بود، خدا چشم بهم زدنی حجت خود را از بندگانش غایب نمى فرمود و این امر (مسئله غیبت) نمى باشد مگر به خاطر شرور ترین افراد مردم.

[راحیل السادات* تورا من چشم در راهم*]

​
منتظران و حزب اللّه

21- قال النبی صلی الله علیه و آله و سلم: «طوبى للصابرین فی غیبته، طوبى للمقیمین على محبتهم، أولئک من وصفهم الله فی کتابه، فقال: «الذین یؤمنون بالغیب» و قال: «أولئک حزب الله ألا إن حزب الله هم المفلحون»(1)

پیامبراکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: خوشا به حال کسانی که در غیبت حضرت صبور باشند و خوشا به حال کسانی که در محبت ورزیدن در راه اهل بیت علیهم السلام استوار مانند، خداوند آنها را در کتابش توصیف نموده و فرموده است: «آنها که به غیب ایمان دارند» و فرموده: «آنها حزب -

ص: 76

1- . کفایة الاثر، ص 60
اللّه هستند، آگاه باشید به درستی که حزب اللّه رستگار است.»

[راحیل السادات* تورا من چشم در راهم*]

منتظران پیروز

22- عن أبی جعفر علیه السلام قال: ما ضر من مات منتظرا لأمرنا ألّا یموت فی وسط فسطاط المهدی و عسکره.(1)

امام باقر علیه السلام فرمودند: کسی که در حال انتظار امام زمان علیه السلام مرده باشد، زی-ان ن-کرده که در میان خیمه یا لشکر حضرت نمرده است. (یعنی هر جا بمیرد، پاداش شهید را دارد).

[راحیل السادات* تورا من چشم در راهم*]

منتظران استوار

23-عن أبی جعفر علیه السلام قال: یأتی علی الناس زمان یغیب عنهم إمامهم فیا طوبی للثابتین علی أمرنا فی ذلک الزمان إن أدنی ما یکون لهم من الثواب أن ینادیهم البارئ جل جلاله فیقول عبادی و إمائی آمنتم بسری و صدقتم بغیبی فأبشروا بحسن الثواب منی فأنتم عبادی و إمائی حقا منکم أتقبل و عنکم أعفو و لکم أغفر و بکم أسقی عبادی الغیث و أدفع عنهم البلاء و لولاکم لأنزلت علیهم عذابی. (قال جابر فقلت یابن رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم فما أفضل ما یستعمله المؤمن فی ذلک الزمان؟ قال:) حفظ اللسان و لزوم البیت.(2)

امام باقر علیه السلام فرمودند: زمانی بر مردم می آید که امام و پیشوای

ص: 77

1- . کافی، ج1، ص 372
2- . کمال الدین، ج1، ص330
آنان غیبت می کند، پس خوشا به حال کسانی که در آن زمان بر فرمان ما استوار و ثابت قدم باشند، بدرستی که کمترین پاداش آنها آنست که حضرت باری تعالی ندا کند ایشان را و گوید که ای بندگان و کنیزان من ایمان آوردید به سرّ من و تصدیق نمودید غیب مرا، پس بشارت باد شما را به نیکوئی پاداش از من، پس شما حقاً بندگان و کنیزان منید، از شما می پذیرم، و از شما می گذرم و شما را می آمرزم، و به سبب و برکت وجود شما باران به بندگانم می فرستم، و بلا را از ایشان دفع می کنم، و اگر شما نمی بودید حتماً بر آنها عذابم را می فرستادم. (جابر گفت که عرض کردم: ای فرزند رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم، بهترین چیزی که مؤمن در آن زمان باید انجام دهد چیست؟ آن حضرت فرمود:) نگاه داشتن زبان و ماندن در خانه.

[راحیل السادات* تورا من چشم در راهم*]

صبر و انتظار در قرآن

24- قال الرّضا علیه السلام: ما أحسن الصبر و إنتظار الفرج أ ما سمعت قول الله تعالی و ارتقبوا إنی معکم رقیب و قوله عز و جل فانتظروا إنی معکم من المنتظرین فعلیکم بالصبر فإنه إنما یجی ء الفرج علی الیأس فقد کان الذین من قبلکم أصبر منکم.(1)

امام رضا علیه السلام فرمودند: شکیبایی و انتظار فرج چقدر نیکو است، آیا گفته خدا را نشنیدید که فرمود: «شما منتظر باشید که من هم با شما منتظرم» و همچنین فرمود: «انتظار بکشید که من هم با شما از انتظار کشندگانم»،

ص: 78

1- . کمال الدین، ج2، ص 645
بنابراین صبور باشید، چون فرج بعد از زمان یأس و ناامیدی می رسد و افراد قبل از شما صبورتر بودند.

​


​

[راحیل السادات* تورا من چشم در راهم*]

شیعه در زمان انتظار

35-قال الکاظم علیه السلام: طوبی لشیعتنا المتمسکین بحبلنا فی غیبة قائمنا الثابتین علی موالاتنا و البراءة من أعدائنا أولئک منا و نحن منهم قد رضوا بنا أئمة و رضینا بهم شیعة فطوبی لهم ثم طوبی لهم و هم و الله معنا فی درجاتنا یوم القیامة.(1)

امام کاظم علیه السلام فرمودند: خوش به حال شیعیان ما که در زمان غیبت قائم ما به دوستی ما چنگ می زنند و در دوستی ما و برائت از دشمنان ما استوارند آنها از ما و ما از آنها هستیم، آنها به پیشوائی ما راضی شدند و ما هم به شیعه بودن آنها راضی و خشنودیم و خوشا به حال آنها، به خدا قس-م آنها در روز قیامت با ما و مرتبه ما هستند.

انتظار، نه یأس

36- قال امیرالمؤمنین علیه السلام: إنتظروا الفرج و لا تیأسوا من روح الله

ص: 87

1- . کمال الدین، ج2، ص 361
فإن أحب الأعمال إلی الله عز و جل إنتظار الفرج.(1)

امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند: منتظر فرج باشید، و از روح خدا مأیوس نشوید، که محبوب ترین اعمال در پیشگاه خدا انتظار فرج است.

انتظار وعده خدا

37- قال رسول اللّه صلّی الله علیه و آله و� ��سلم: معاشر المؤمنین، أبشروا بالفرج، فإن وعد الله لا یخلف، و قضاءه لا یرد، و هو الحکیم الخبیر، فإن فتح الله قریب.(2)

از رسول خدا صلّی الله علیه و آله و� ��سلم نقل شده که فرمودند: ای مؤمنان! بشارت باد بر شما فرج (مهدی عجّل اللَّه تعالی فرجه)، چون وعده خدا تخلّف پذیر نیست و حکم او برگشت ندارد و او حکیم و آگاه است و به راستی فتح الهی نزدیک است.

دعای زمان انتظار

38- قال ابو عبداللّه علیه السلام: یا زرارة! إن أدرکت ذلک الزمان فالزم هذا الدعاء:

اللَّهُمَّ عَرِّفْنِی نَفْسَکَ فَإِنَّکَ إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِی نَفْسَکَ لَمْ أَعْرِفْ نَبِیَّکَ اللَّهُمَّ عَرِّفْنِی رَسُولَکَ فَإِنَّکَ إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِی رَسُولَکَ لَمْ أَعْرِفْ حُجَّتَکَ اللَّهُمَّ عَرِّفْنِی حُجَّتَکَ فَإِنَّکَ إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِی حُجَّتَکَ ضَلَلْتُ عَنْ دِینِی.(3)

ص: 88

1- . الخصال، ج2، ص 616
2- . المالی للطوسی، ص 352
3- . بحارالانوار، ج52، ص 147
امام صادق علیه السلام در پاسخ به سؤال زراره که در زمان غیبت چه عملی را انجام دهد، فرمودند: اگر زمان غیبت را درک کردی، این دعا را همیشه داشته باش: خدایا، خودت را به من بشناسان، چون اگر خودت را به من نشناسانی، پیامبرت را نخواهم شناخت، خدایا رسول خود را به م-ن معرفی کن چون اگر پیامبرت را به من نشناسانی، حجّت تو را نخواهم شناخت، خدایا حجّت خود را به من معرفی کن، زیرا اگر حجّت خودت را به من نشناسانی، از دین خود گمراه شده ام.

عاقبت منکرین امام منتظر عجّل اللَّه تعالی فرجه

39-قال رسول اللّه صلّی الله علیه و آله و� ��سلم: من أنکر القائم من ولدی فی زمان غیبته فمات فقد مات میتة جاهلیة.(1)

رسول خدا صلی الله علیه و آله و  سلم فرمودند: کسی که در زمان غیبت، حضرت قائم علیه السلام را که از فرزندان من است، انکار کند همانند مردگان زمان جاهلیت مرده است.

انتظار، ملاک پذیرش اعمال

40- عن أبی عبداللّه علیه السلام انّه قال ألا أخبرکم بما لا یقبل الله عز و جل من العباد عملا إلا به؟ فقلت بلی! فقال شهادة أن لا إله إلا الله و أن محمدا عبده و رسوله و الإقرار بما أمر الله و الولایة لنا و البراءة من أعدائنا و

ص: 89

1- . کمال الدین، ج2، ص 413
التسلیم لهم و الورع و الاجتهاد و الطمأنینة و الانتظار للقائم علیه السلام.(1)

امام صادق علیه السلام به راوی فرمودند: آیا ملاک قبولی اعمال بندگان را به شما خبر دهم؟ راوی گفت: بله، امام فرمودند: ملاک قبولی اعمال عبارتند از:

1- شهادت این که معبودی بجز خدا نیست و حضرت محمّد صلّی الله علیه و آله و� ��سلم بنده و رسول اوست.

2- اقرار و اعتراف به دستور الهی.

3- ولایت اهل بیت علیهم السلام.

4- برائت از دشمنان اهل بیت علیهم السلام.

5- تسلیم در مقابل اهل بیت علیهم السلام.

6- تقوی الهی داشتن.

7- کوشش در راه خدا.

8- صبر و آرامش داشتن.

9- انتظار حضرت مهدی قائم علیه السلام.

ص: 90

1- . الغیبة للنعمانی، ص 200
موارد دعا

مواردی که مؤمنین در دعا برای فرج و ظهور حضرت بقیة الله ارواحنا فداه باید لحاظ کنند و آن ها را از خدای تعالی بخواهند عبارتند از:

1-دعا کنند تمامی موانع فرج که می دانند و نمی دانند، خداوند برطرف سازد.

2-جهت استجابت دعا برای فرج، توبه نصوح کنند (در معنای نصوح فرموده اند: «ان لا یعود الیه ابداً»(1) یعنی به گناهان گذشته هرگز برنگردد.)

3-دعا کنند خداوند هر سببی که باعث ظهور و فرج می شود میسر سازد.

4-دعا کنند تمامی مردم متوجه آن حضرت گردند و خواهان ظهور مقدسش شوند.

5-مؤمنین را تشویق و ترغیب به دعا کردن برای امام زمان علیه السلام نمایند که مثل آن است که خود او دعا کرده است.

6-از خدا بخواهند و مسئلت نمایند تا به همۀ مؤمنین توفیق توبه و دعا برای امام زمان علیه السلام مرحمت فرماید.

7-دعا کنند خداوند شرّ جمیع اشرار و منافقین را که سبب تأخیر در امر ظهور شده است، رفع کرده و آنها را به هلاکت رساند.

8-برای مؤمنین و مؤمناتی که موفق به دعا برای امام زمان علیه السلام شده اند، دعا کنند و از خدای تعالی برای ایشان ازدیاد یاری و توفیق طلب نمایند.

9-در شنیدن دعای کسی که برای فرج دعا می کند، آمین بگویند، زیرا در

ص: 91

1- . معانی الاخبار، ج1، ص 174
حدیثی آمده است: «آمین گوینده با دعاکننده شریک است.»(1)

10-با هر امکاناتی که در اختیار دارند درصدد تبلیغ برای دعای آن حضرت برآیند.

آثار و برکات دعا برای فرج

اشاره

در ابتدا باید به این حقیقت اشاره کنیم که بی تردید آن حضرت به دعای ما نیازی ندارد، بلکه این فریضه به نفع خود ماست و ما را به کمال و آسایش معنوی و مادی می رساند. لذا اسرار و فوائد زیاد آن در ارتقاء معنوی انسان نقش بسزایی دارد که در این بخش قسمت هایی از آثار و برکات دعا برای فرج را یادآور می شویم:

1-قرب معنوی

یکی از آثار بسیار مهم دعا برای فرج تقرب به ذات اقدس خداوند است به این معنا که مؤمن با دعا نمودن برای فرج ولیِّ خدا، اظهار می دارد من خواهان کمال و تقرب به ذات خدای تعالی هستم.

2-یاد امام زمان علیه السلام و آرامش روانی

ذکر و یاد امام زمان علیه السلام نقش تعیین کننده در آرامش روانی دارد، بسیاری از اضطرابات روحی در اثر یاد امام زمان علیه السلام زدوده می شود و به انسان امید

ص: 92

1- . مستدرک الوسائل، ج5، ص 240
به زندگی می بخشد، هرچند با مشکلات عدیده و طاقت فرسا روبرو شود.

3-عامل بازدارنده از گناه

یکی از آثار مهم دعا برای فرج جلوگیری از گناه است، بدون شک در قلب و روح انسانی که برای فرج دعا می کند، حرکت به سوی آن حضرت و قرب به سوی پاکی و جهش به سوی تقوا ایجاد می شود.

4-غفلت زدایی

بزرگترین مصیبت مسلمانان و مؤمنان، آن است که هدف آفرینش خود را فراموش کنند و غرق در زندگی مادی و لذائذ زودگذر آن گردند، دعا برای فرج در هر شبانه روز مرتباً به انسان اخطار و هشدار می دهد که هدف آفرینش او را که همان انسان با کمال است، از یاد نبرد.

5-ظلم زدایی

یکی از عوامل بسیار مهم ظلم زدایی "دعا برای فرج" است، هر مسلمانی که دائماً دعا برای وجود مقدس امام زمان علیه السلام می کند و برای آمدنش لحظه شماری می نماید هم خود به دیگران ظلم نمی کند و هم اینکه انتظار ریشه کن شدن ظلم را با ظهور آن حضرت از خدای تعالی تمنا می نماید.

6-عامل پرورش فضائل اخلاقی

"دعا برای فرج" در روح و قلب مؤمن باعث تقویت ایمان می گردد که نتیجۀ آن پرورش فضائل اخلاقی است، انسان با دعا برای فرج، برای خود ایجاد محبت به آن حضرت می کند و این محبت است که مؤمن را در راستای

ص: 93

محبوبش قرار می دهد و با کسب فضائل اخلاقی و تزکیۀ نفس درصدد تقرب به آن حضرت بر می آید.

7-همدلی و هم گرایی

یکی از عوامل مهم موفقیت اجتماعی، همدلی و هم گرایی بین مؤمنین است. جامعۀ مؤمنین نیازمند یکپارچگی و اتحاد با یکدیگرست که یکی از راه های مهم آن "دعا برای فرج" است.

همانطور که برنامه هایی همچون برقراری نماز جماعت در یک شهر یا محله، جمعی را جهت اتحاد گردهم می آورد و یا برنامه هایی همچون حج همه مسلمانان جهان را در یکجا گردهم می آورد و بین آن ها اتحاد و همدلی ایجاد می کند، این دستورات دینی ابزارهایی هستند که اتحاد بین مسلمین را تقویت می کند و استقامت آنان را استحکام می بخشد. مسئله قبله یکی دیگر از لوازم اتحاد بین مسلمانان است، نماز به عربی خواندن نیز ابزار دیگری برای اتحاد است، همچنین است "دعا برای فرج" که چه جمعی و چه فردی عامل مهمی در اتحاد و همدلی بین مؤمنین می گردد.

8-نفی طاغوت و ایستادگی در مقابل ظلم و ستم

انسانی که دائماً به یاد امام زمان علیه السلام است در مقابل آن حضرت خاضع و خاشع است و سر تسلیم در مقابل گردن کشان فرود نمی آورد و کسی نمی تواند با ظلم و ستم بر او چیره شود، خداوند این مسئله را یکی از اهداف بعثت انبیاء و اوصیاء قرار داده، چنانکه می فرماید: ما در میان هر امتی پیامبری را مبعوث

ص: 94

کردیم تا خداوند را عبادت نمایید و از طاغوت (هرچه در مقابل خداوند است) پرهیز کنید.(1)

مرحوم آیت الله سید محمد تقی موسوی اصفهانی رحمه الله فواید دعا برای امام زمان علیه السلام را در کتاب مستطاب "مکیال المکارم فی فوائد الدعاء للقائم علیه السلام" جمع کرده اند که حدوداً 90 فائده می باشد. چنانکه قبلاً در موضوع دلیل عقل ذکر کردیم در اینجا نیز بنحو اختصار به بخشی از آثار و فوائد و ویژگی هایی که بر دعا کردن برای "تعجیل فرج" مترتب است، می پردازیم.

صاحب مکیال می فرماید: این دعا، تحقّق فرمایش حضرت ولی عصر علیه السلام است که فرمود: «و بسیار دعا کنید برای تعجیل فرج که فرج شما در آن است»، سبب زیاد شدن نعمت ها، اظهار محبت قلبی، نشانۀ انتظار، زنده کردن امر ائمه اطهار علیهم السلام، مایه ناراحتی شیطان لعین، و نجات یافتن از فتنه های آخرالزمان، و اداء قسمتی از حقوق آن حضرت - که اداء حق هر صاحب حقی از واجب ترین امور است - تعظیم امر خداوند و دینش، موجب دعای حضرت صاحب الزمان علیه السلام در حق دعا کننده، ورود در شفاعت آن حضرت در قیامت و نیز شفاعت پیغمبر صلّی الله علیه و آله و� ��سلم و حضرت فاطمه زهرا علیها السلام است. "دعا برای فرج"، امتثال امر الهی و طلب فضل و عنایت او، مایه استجابت دعا، و اداء اجر رسالت، مایه دفع بلا، و وسعت روزی، و آمرزش گناهان، و تشرف به دیدار آن حضرت در بیداری یا خواب می گردد

ص: 95

1- . سوره نحل، آیه 36
و باعث رجعت به دنیا در زمان ظهور آن حضرت، و به شمار آمدن از برادران پیامبر خدا صلّی الله علیه و آله و� ��سلم و باعث تعجیل در فرج مولای ما حضرت صاحب الزمان علیه السلام می باشد.

این واجب الهی دارای احکامی می باشد

1-دعاکننده برای فرج باید خود منتظر باشد و چنانکه گذشت انتظار قدوم مهدی موعود عجّل اللَّه تعالی فرجه تکلیفی است وجوبی که لازمۀ آن "دعا برای فرج" است.

2-نیت و قصد: دعاکننده باید با توجه و با نیت و قصد برای ظهور و فرج مهدی موعود عجّل اللَّه تعالی فرجه دعا کند.

3-دعا حتماً بر زبان جاری شود و تنها در دل و قلب کفایت نمی کند تا تأثیر خود را داشته باشد ، دعایی که از دل می گذرد باید بر زبان آید، چنانکه امام محمد باقر علیه السلام فرمود: (دعا و ذکر و بطور کلی هر گفتاری که بر زبان نیاید) فرشته نمی نویسد جز آنچه را که شنیده باشد.(1)

4-به هر زبان و لغت: به هر زبان و لغتی که میسر است باید برای ظهور و فرج مهدی موعود عجل اللَّه تعالی فرجه دعا کرد و اختصاص به زبان خاصی مثل عربی ندارد.

5-فرادی و جماعت: مؤمن منتظر چه در خلوت و چه در جلوت و اجتماع

ص: 96

1- . عن زرارة عن أحدهما علیه السلام قال: لا یکتب الملک الا ما سمع. کافی، ج2، ص 502
باید برای فرج امام زمان علیه السلام دعا نماید.

مصداق این واجب الهی چگونه عمل می شود؟

1- برای انجام این فریضه الهی لااقل در شبانه روز یک مرتبه دعا شود و بهتر آن است که در هر ساعت از شبانه روز که به یاد آن امام مظلوم ارواحنا فداه افتادیم از خدای تعالی فرج حضرتش را طلب نماییم.

2- نیکوست که در قنوت، رکوع، سجود و در تعقیبات نمازهای واجب و مستحب این فریضه الهی را عملی سازیم و برای فرج آن حضرت دعا کنیم تا مصداق این واجب را عملی کرده باشیم.

3- بهترین ذکر این است که بگوییم «اللهم عجّل لولیک الفرج»

4- با یک صلوات همراه با «عجل فرجهم» به این تکلیف و فریضه الهی عمل کرده ایم «اللهم صلّ علی محمّد و آل محمّد و عجّل فرجهم»

5- دعا برای آن حضرت، لازم نیست به عربی باشد بلکه به هر زبانی که میسر است اداء شود مُجزی و کافی است، ان شاء الله.

6- چه نیکوست که در این فریضه به دعاهای منصوص از ائمه اطهار علیهم السلام رجوع شود و همانگونه که آن بزرگواران دعا برای فرج مهدی موعود عجّل الله تعالی فرجه الشریف کرده اند، دعا کنیم.

7- بسیار نیکوست که همانگونه که برای قضاء حوائج خود یا دیگران صلوات می فرستیم به نیت قضاء حوائج نیز "دعا برای فرج" کنیم و برای هر

ص: 97

حاجتی بگوییم: «اللهم عجّل لولیک الفرج»

8- بسیار بجاست که در شبانه روز دو رکعت نماز به نیت تعجیل در فرج مولایمان صاحب الزمان علیه السلام خوانده شود.

9- همچنین بسیار نیکوست که هر روز صد مرتبه صلوات برای تعجیل در امر فرج بفرستیم و اینگونه این فریضه الهی را ادا کنیم.

«اللهم صلّ علی محمّد و آل محمّد و عجّل فرجهم»

مستحبات ادای این فریضه الهی عبارتند از:

1- با طهارت دعا شود.

2- بهتر با الفاضی است که وارد شده است مثل: دعای فرج و دعای سلامتی.

3- نیکوست که در خلوت و تنهایی و در جماعت قیام به این فریضه الهی نماییم و دسته جمعی برای فرج آن حضرت دعا کنیم.

4- رو به قبله باشد.

5- اقل آن یک صلوات همراه با عجّل فرجهم است که تکلیف وجوبی آن ادا می گردد.

6- در شبانه روز بیش از یک مرتبه این تکلیف ادا شود.

7- بهتر و نیکو آن است که در هر نماز واجب و مستحبی و بعد از آن، دعا برای فرج نمود.

8- چه نیکوست که در قنوت نمازهای واجب و مستحبی دعا برای فرج کند.

ص: 98

9- در سجده، چه در نماز واجب و مستحب، و چه خارج از نمازها دعا برای ظهور نماید.

10- بهترین تعقیبات نمازها، دعا برای فرج می باشد.

11- چه بسیار نیکوست در اماکن مقدسه مثل حرم های امامان علیهم السلام و مساجد و حسینیه ها این فریضه الهی ادا شود.

12- بسیار بجا و نیکو است که دعا برای آن حضرت سرلوحه عرض حوائج به پیشگاه خدای تعالی باشد، یعنی اول دعا برای فرج و سپس درخواست دیگر حوائج را نمود که نشانه کمال ایمان است، چنانکه در زیارت جامعه تعلیم داده شده ایم که عرضه می داریم:

«مقدمکم أمام طلبتی و حوائجی و إرادتی فی کل أحوالی و أموری»

یعنی:

«شما را بر هر مطلب و بر همه حاجت هایم و بر هر چه اراده کرده ام و در همه احوال و امورم چه دنیوی و چه اخروی مقدم می دارم.»

ص: 99

برهان چیست؟

باید به این نکته بسیار مهم اشاره کنم که ما نمی خواهیم فقط و فقط از طریق برهان عقلی "حکم وجوب دعا برای فرج" را اثبات کنیم، ولی می خواهیم بگوییم بر فرض محال اگر هیچ دلیل نقلی از کتاب و سنت قطعیه نمی داشتیم باز عقل با براهینش "وجوب دعا برای فرج" را ثابت می کند، پس چرا ما از این امر مهم فقهی و تکلیفی غافل هستیم؟!!

مقدمتاً عرض می کنیم قیاس در منطق بر دو گونه است: قیاس یقینی که به آن برهان گفته می شود و قیاس ظنی که به آن تمثیل گفته می شود.

برهان، به معنای دلیل واضحی می باشد که به وسیله آن چهره حق روشن و آشکار می شود که در علم منطق قیاسی است مرکب از مقدمات یقینی که از آن برای استدلال های عقلی استفاده می شود، به این صورت که مقدمات تعیین شده که ذاتاً و بالضروره هستند نتیجه ای یقینی بدست می دهند.

در منطق اگر مقدمات یک قیاس یقینی باشند، این قیاس را قیاس برهانی می نامند. لذا برهان نوعی استدلال قیاسی منطقی است که مقدمات آن اموری یقینی هستند.

اما قیاس فقهی در اصطلاح فقها همان تمثیل منطقی است؛ یعنی سرایت حکم از موردی که فلسفه و حکمت آن را به دست آورده ایم(حدس زده ایم) به

ص: 100

موارد مشابه آن. در قیاس فقهی مقدمات قیاس، یقینی نیستند بلکه حدسی می باشند. قیاس فقهی یا تمثیل منطقی در فقه بر دو نوع تقسیم شده است، قیاس منصوص العلة و قیاس مستنبط العلة، که فقهای امامیه قیاس منصوص العلة را - بخلاف قیاس مستنبط العلة - قبول داشته و به آن عمل می کنند.

قیاس منصوص العلة مقابل قیاس مستنبط العلة بوده، و به قیاسی گفته می شود که "علتِ حکم" از طریق نصّ معتبر بیان شده است.

به عبارت واضح تر هرگاه حکمی از راه نصّ معتبر در اختیار مجتهد قرار گیرد و در آن نصّ، علت حکم نیز به صراحت یا به اشاره بیان شده باشد، مجتهد با تشکیل قیاسی درصدد سرایت حکم اصل به فرع دیگری بر می آید. به چنین قیاسی، قیاس "منصوص العلة" می گویند.

مثل اینکه اگر شارع بفرماید: "لا تشرب الخمر لانه مسکر" یعنی علت تحریم خمر را به طور صریح "اِسکار و مست کننده بودن" معرفی نماید و مجتهد از راه قیاس نبیذ را نیز که مست کننده است به خمر تشبیه می نماید و حکم حرمت را به نبیذ نیز سرایت می دهد، اینجا مجتهد با تنقیح مناط قیاس منصوص العلة تشکیل داده است.

به عبارت واضح تر اگر قیاس منصوص العلة باشد، حکم بر موضوعات متعدد قابل حمل است؛ ولی در قیاس مستنبط العلة چون علت حکم بیان نشده حمل بر موضوعات دیگر

ظنی است؛ زیرا علت حکم شرعی در آن توسط استنباط ظنی مجتهد به دست می آید، چون شارع علت حکم را در دلیل، بیان نکرده است بلکه

ص: 101

مجتهد می خواهد علیت را از کلام شارع استنباط کند. مانند اینکه مجتهد ظن پیدا می کند که علت تعلق زکات به گندم این است که گندم یک غذای عمومی است و مصرف عام دارد، آنگاه برنج را به آن قیاس می کند و می گوید چون برنج نیز یک غذای عمومی است پس باید مشمول حکم زکات گردد.

قیاس مستنبط العلة چون مفید ظن و گمان است، نزد علمای امامیه حجیت ندارد و بیشتر، علمای ابناء عامه آن را حجت می دانند.

بد نیست این موضوع را نیز متذکر شویم که تفاوت قیاس مستنبط العلة با تنقیح مناط در این است که در قیاس مستنبط العلة به علت حکم، و در تنقیح مناط به موضوع حکم نظر می شود. بدین جهت تنقیح مناط با قیاس مستنبط العلة فرق دارد و قیاس نهی شده در فقه امامیه نیست.

در اینجا باید عرض کنیم مسئلة قیاس و چگونگی برخورد با آن از مسائل دیرین در فقه و اصول مذاهب است. در این میان، در مذهب شیعه هر چند رویکرد کلی از دیر باز رویکردی منفی بوده است و هنوز هم این رویکرد ادامه دارد، ولی مطلب مهمی که صرف نظر از دیدگاههای اصولی فقها باید مورد توجه بیشتر و دقت نظر عمیق تری قرار گیرد، برخورد آنان با قیاس در

کتابهای فقهی است. در کتب فقهی مواردی را می توان یافت که به نظر می رسد مصداق استفاده از قیاس باشد که این مطلب با نظریۀ مشهور شیعه یعنی بطلان قیاس، سازگاری ندارد.

در مطالبی که اینجا ذکر می کنیم بر اساس همین رویکرد به ذکر اقسام قیاس می پردازیم که بعضاً مورد استفاده در فقه شیعه است و مورد نهی نمی باشد.

ص: 102

دور از حقیقت نیست اگر گفته شود که عدم اعتبار قیاس به معنای تنزیل نصوص بر مناط عقلی به جهت عدم اعتبار منشأ آن یعنی تمثیل منطقی و قیاس فقهی است.

جان کلام اینکه تعبد به قیاس ظنی منع عقلی ندارد، ولی از عمل به آن نهی شده است، زیرا اهل بیت علیهم السلام از قیاس ظنی برای استنباط احکام شرعی با تأکید و بر اساس مبنای اعتقادی نهی کرده اند و استنباط احکام از طریق قیاس ظنی را روش صحیح و علمی ندانسته اند. از این رو، از میان انواع قیاس ها تنها قیاسی که مناط آن قطعی باشد، حجت است.

بعضی خواسته اند برای پاسخگویی به بعضی از احکام مستحدثه که پاسخی برای آن در منابع روایی پیدا نمی کنند از شیوه های ناسازگار با مبانی مذهب شیعه استفاده کنند مثل قیاس ظنی، و حال آنکه چاره کار این نیست بلکه باید چاره کار را در چارچوب ساختارهای فقه مذهب اهل بیت علیهم السلام جستجو کرد، مثل اعتبار بخشیدن به قیاس ظنی که مناط آن قطعی باشد، مانند قیاس منصوص العله که قبلاً گذشت.

[راحیل السادات* تورا من چشم در راهم*]

انتظار، نه یأس

36- قال امیرالمؤمنین علیه السلام: إنتظروا الفرج و لا تیأسوا من روح الله

ص: 87

1- . کمال الدین، ج2، ص 361
فإن أحب الأعمال إلی الله عز و جل إنتظار الفرج.(1)

امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند: منتظر فرج باشید، و از روح خدا مأیوس نشوید، که محبوب ترین اعمال در پیشگاه خدا انتظار فرج است.