واجب فراموش شده در اثبات وجوب دعا براي فرج امام زمان ارواحنافداه

[راحیل السادات* تورا من چشم در راهم*]

6-عامل پرورش فضائل اخلاقی


"دعا برای فرج" در روح و قلب مؤمن باعث تقویت ایمان می گردد که نتیجۀ آن پرورش فضائل اخلاقی است، انسان با دعا برای فرج، برای خود ایجاد محبت به آن حضرت می کند و این محبت است که مؤمن را در راستای


ص: 93


محبوبش قرار می دهد و با کسب فضائل اخلاقی و تزکیۀ نفس درصدد تقرب به آن حضرت بر می آید.

[راحیل السادات* تورا من چشم در راهم*]

7-همدلی و هم گرایی


یکی از عوامل مهم موفقیت اجتماعی، همدلی و هم گرایی بین مؤمنین است. جامعۀ مؤمنین نیازمند یکپارچگی و اتحاد با یکدیگرست که یکی از راه های مهم آن "دعا برای فرج" است.


همانطور که برنامه هایی همچون برقراری نماز جماعت در یک شهر یا محله، جمعی را جهت اتحاد گردهم می آورد و یا برنامه هایی همچون حج همه مسلمانان جهان را در یکجا گردهم می آورد و بین آن ها اتحاد و همدلی ایجاد می کند، این دستورات دینی ابزارهایی هستند که اتحاد بین مسلمین را تقویت می کند و استقامت آنان را استحکام می بخشد. مسئله قبله یکی دیگر از لوازم اتحاد بین مسلمانان است، نماز به عربی خواندن نیز ابزار دیگری برای اتحاد است، همچنین است "دعا برای فرج" که چه جمعی و چه فردی عامل مهمی در اتحاد و همدلی بین مؤمنین می گردد.

[راحیل السادات* تورا من چشم در راهم*]

8-نفی طاغوت و ایستادگی در مقابل ظلم و ستم


انسانی که دائماً به یاد امام زمان علیه السلام است در مقابل آن حضرت خاضع و خاشع است و سر تسلیم در مقابل گردن کشان فرود نمی آورد و کسی نمی تواند با ظلم و ستم بر او چیره شود، خداوند این مسئله را یکی از اهداف بعثت انبیاء و اوصیاء قرار داده، چنانکه می فرماید: ما در میان هر امتی پیامبری را مبعوث


ص: 94


کردیم تا خداوند را عبادت نمایید و از طاغوت (هرچه در مقابل خداوند است) پرهیز کنید.(1)

3-دعا حتماً بر زبان جاری شود و تنها در دل و قلب کفایت نمی کند تا تأثیر خود را داشته باشد ، دعایی که از دل می گذرد باید بر زبان آید، چنانکه امام محمد باقر علیه السلام فرمود: (دعا و ذکر و بطور کلی هر گفتاری که بر زبان نیاید) فرشته نمی نویسد جز آنچه را که شنیده باشد.(1)


4-به هر زبان و لغت: به هر زبان و لغتی که میسر است باید برای ظهور و فرج مهدی موعود عجل اللَّه تعالی فرجه دعا کرد و اختصاص به زبان خاصی مثل عربی ندارد.


5-فرادی و جماعت: مؤمن منتظر چه در خلوت و چه در جلوت و اجتماع


ص: 96


1- . عن زرارة عن أحدهما علیه السلام قال: لا یکتب الملک الا ما سمع. کافی، ج2، ص 502
باید برای فرج امام زمان علیه السلام دعا نماید.

[راحیل السادات* تورا من چشم در راهم*]

مصداق این واجب الهی چگونه عمل می شود؟


1- برای انجام این فریضه الهی لااقل در شبانه روز یک مرتبه دعا شود و بهتر آن است که در هر ساعت از شبانه روز که به یاد آن امام مظلوم ارواحنا فداه افتادیم از خدای تعالی فرج حضرتش را طلب نماییم.


2- نیکوست که در قنوت، رکوع، سجود و در تعقیبات نمازهای واجب و مستحب این فریضه الهی را عملی سازیم و برای فرج آن حضرت دعا کنیم تا مصداق این واجب را عملی کرده باشیم.


3- بهترین ذکر این است که بگوییم «اللهم عجّل لولیک الفرج»


4- با یک صلوات همراه با «عجل فرجهم» به این تکلیف و فریضه الهی عمل کرده ایم «اللهم صلّ علی محمّد و آل محمّد و عجّل فرجهم»


5- دعا برای آن حضرت، لازم نیست به عربی باشد بلکه به هر زبانی که میسر است اداء شود مُجزی و کافی است، ان شاء الله.


6- چه نیکوست که در این فریضه به دعاهای منصوص از ائمه اطهار علیهم السلام رجوع شود و همانگونه که آن بزرگواران دعا برای فرج مهدی موعود عجّل الله تعالی فرجه الشریف کرده اند، دعا کنیم.


7- بسیار نیکوست که همانگونه که برای قضاء حوائج خود یا دیگران صلوات می فرستیم به نیت قضاء حوائج نیز "دعا برای فرج" کنیم و برای هر


ص: 97


حاجتی بگوییم: «اللهم عجّل لولیک الفرج»


8- بسیار بجاست که در شبانه روز دو رکعت نماز به نیت تعجیل در فرج مولایمان صاحب الزمان علیه السلام خوانده شود.


9- همچنین بسیار نیکوست که هر روز صد مرتبه صلوات برای تعجیل در امر فرج بفرستیم و اینگونه این فریضه الهی را ادا کنیم.


«اللهم صلّ علی محمّد و آل محمّد و عجّل فرجهم»

[راحیل السادات* تورا من چشم در راهم*]

مستحبات ادای این فریضه الهی عبارتند از:


1- با طهارت دعا شود.


2- بهتر با الفاضی است که وارد شده است مثل: دعای فرج و دعای سلامتی.


3- نیکوست که در خلوت و تنهایی و در جماعت قیام به این فریضه الهی نماییم و دسته جمعی برای فرج آن حضرت دعا کنیم.


4- رو به قبله باشد.


5- اقل آن یک صلوات همراه با عجّل فرجهم است که تکلیف وجوبی آن ادا می گردد.


6- در شبانه روز بیش از یک مرتبه این تکلیف ادا شود.


7- بهتر و نیکو آن است که در هر نماز واجب و مستحبی و بعد از آن، دعا برای فرج نمود.


8- چه نیکوست که در قنوت نمازهای واجب و مستحبی دعا برای فرج کند.


ص: 98


9- در سجده، چه در نماز واجب و مستحب، و چه خارج از نمازها دعا برای ظهور نماید.


10- بهترین تعقیبات نمازها، دعا برای فرج می باشد.


11- چه بسیار نیکوست در اماکن مقدسه مثل حرم های امامان علیهم السلام و مساجد و حسینیه ها این فریضه الهی ادا شود.


12- بسیار بجا و نیکو است که دعا برای آن حضرت سرلوحه عرض حوائج به پیشگاه خدای تعالی باشد، یعنی اول دعا برای فرج و سپس درخواست دیگر حوائج را نمود که نشانه کمال ایمان است، چنانکه در زیارت جامعه تعلیم داده شده ایم که عرضه می داریم:


«مقدمکم أمام طلبتی و حوائجی و إرادتی فی کل أحوالی و أموری»


یعنی:


«شما را بر هر مطلب و بر همه حاجت هایم و بر هر چه اراده کرده ام و در همه احوال و امورم چه دنیوی و چه اخروی مقدم می دارم.»


ص: 99

[راحیل السادات* تورا من چشم در راهم*]

برهان چیست؟


باید به این نکته بسیار مهم اشاره کنم که ما نمی خواهیم فقط و فقط از طریق برهان عقلی "حکم وجوب دعا برای فرج" را اثبات کنیم، ولی می خواهیم بگوییم بر فرض محال اگر هیچ دلیل نقلی از کتاب و سنت قطعیه نمی داشتیم باز عقل با براهینش "وجوب دعا برای فرج" را ثابت می کند، پس چرا ما از این امر مهم فقهی و تکلیفی غافل هستیم؟!!


مقدمتاً عرض می کنیم قیاس در منطق بر دو گونه است: قیاس یقینی که به آن برهان گفته می شود و قیاس ظنی که به آن تمثیل گفته می شود.


برهان، به معنای دلیل واضحی می باشد که به وسیله آن چهره حق روشن و آشکار می شود که در علم منطق قیاسی است مرکب از مقدمات یقینی که از آن برای استدلال های عقلی استفاده می شود، به این صورت که مقدمات تعیین شده که ذاتاً و بالضروره هستند نتیجه ای یقینی بدست می دهند.


در منطق اگر مقدمات یک قیاس یقینی باشند، این قیاس را قیاس برهانی می نامند. لذا برهان نوعی استدلال قیاسی منطقی است که مقدمات آن اموری یقینی هستند.


اما قیاس فقهی در اصطلاح فقها همان تمثیل منطقی است؛ یعنی سرایت حکم از موردی که فلسفه و حکمت آن را به دست آورده ایم(حدس زده ایم) به


ص: 100


موارد مشابه آن. در قیاس فقهی مقدمات قیاس، یقینی نیستند بلکه حدسی می باشند. قیاس فقهی یا تمثیل منطقی در فقه بر دو نوع تقسیم شده است، قیاس منصوص العلة و قیاس مستنبط العلة، که فقهای امامیه قیاس منصوص العلة را - بخلاف قیاس مستنبط العلة - قبول داشته و به آن عمل می کنند.


قیاس منصوص العلة مقابل قیاس مستنبط العلة بوده، و به قیاسی گفته می شود که "علتِ حکم" از طریق نصّ معتبر بیان شده است.

[راحیل السادات* تورا من چشم در راهم*]

به عبارت واضح تر هرگاه حکمی از راه نصّ معتبر در اختیار مجتهد قرار گیرد و در آن نصّ، علت حکم نیز به صراحت یا به اشاره بیان شده باشد، مجتهد با تشکیل قیاسی درصدد سرایت حکم اصل به فرع دیگری بر می آید. به چنین قیاسی، قیاس "منصوص العلة" می گویند.


مثل اینکه اگر شارع بفرماید: "لا تشرب الخمر لانه مسکر" یعنی علت تحریم خمر را به طور صریح "اِسکار و مست کننده بودن" معرفی نماید و مجتهد از راه قیاس نبیذ را نیز که مست کننده است به خمر تشبیه می نماید و حکم حرمت را به نبیذ نیز سرایت می دهد، اینجا مجتهد با تنقیح مناط قیاس منصوص العلة تشکیل داده است.


به عبارت واضح تر اگر قیاس منصوص العلة باشد، حکم بر موضوعات متعدد قابل حمل است؛ ولی در قیاس مستنبط العلة چون علت حکم بیان نشده حمل بر موضوعات دیگر


ظنی است؛ زیرا علت حکم شرعی در آن توسط استنباط ظنی مجتهد به دست می آید، چون شارع علت حکم را در دلیل، بیان نکرده است بلکه


ص: 101


مجتهد می خواهد علیت را از کلام شارع استنباط کند. مانند اینکه مجتهد ظن پیدا می کند که علت تعلق زکات به گندم این است که گندم یک غذای عمومی است و مصرف عام دارد، آنگاه برنج را به آن قیاس می کند و می گوید چون برنج نیز یک غذای عمومی است پس باید مشمول حکم زکات گردد.

[راحیل السادات* تورا من چشم در راهم*]

قیاس مستنبط العلة چون مفید ظن و گمان است، نزد علمای امامیه حجیت ندارد و بیشتر، علمای ابناء عامه آن را حجت می دانند.


بد نیست این موضوع را نیز متذکر شویم که تفاوت قیاس مستنبط العلة با تنقیح مناط در این است که در قیاس مستنبط العلة به علت حکم، و در تنقیح مناط به موضوع حکم نظر می شود. بدین جهت تنقیح مناط با قیاس مستنبط العلة فرق دارد و قیاس نهی شده در فقه امامیه نیست.


در اینجا باید عرض کنیم مسئلة قیاس و چگونگی برخورد با آن از مسائل دیرین در فقه و اصول مذاهب است. در این میان، در مذهب شیعه هر چند رویکرد کلی از دیر باز رویکردی منفی بوده است و هنوز هم این رویکرد ادامه دارد، ولی مطلب مهمی که صرف نظر از دیدگاههای اصولی فقها باید مورد توجه بیشتر و دقت نظر عمیق تری قرار گیرد، برخورد آنان با قیاس در


کتابهای فقهی است. در کتب فقهی مواردی را می توان یافت که به نظر می رسد مصداق استفاده از قیاس باشد که این مطلب با نظریۀ مشهور شیعه یعنی بطلان قیاس، سازگاری ندارد.

[راحیل السادات* تورا من چشم در راهم*]

در مطالبی که اینجا ذکر می کنیم بر اساس همین رویکرد به ذکر اقسام قیاس می پردازیم که بعضاً مورد استفاده در فقه شیعه است و مورد نهی نمی باشد.


ص: 102


دور از حقیقت نیست اگر گفته شود که عدم اعتبار قیاس به معنای تنزیل نصوص بر مناط عقلی به جهت عدم اعتبار منشأ آن یعنی تمثیل منطقی و قیاس فقهی است.


جان کلام اینکه تعبد به قیاس ظنی منع عقلی ندارد، ولی از عمل به آن نهی شده است، زیرا اهل بیت علیهم السلام از قیاس ظنی برای استنباط احکام شرعی با تأکید و بر اساس مبنای اعتقادی نهی کرده اند و استنباط احکام از طریق قیاس ظنی را روش صحیح و علمی ندانسته اند. از این رو، از میان انواع قیاس ها تنها قیاسی که مناط آن قطعی باشد، حجت است.

[راحیل السادات* تورا من چشم در راهم*]

بعضی خواسته اند برای پاسخگویی به بعضی از احکام مستحدثه که پاسخی برای آن در منابع روایی پیدا نمی کنند از شیوه های ناسازگار با مبانی مذهب شیعه استفاده کنند مثل قیاس ظنی، و حال آنکه چاره کار این نیست بلکه باید چاره کار را در چارچوب ساختارهای فقه مذهب اهل بیت علیهم السلام جستجو کرد، مثل اعتبار بخشیدن به قیاس ظنی که مناط آن قطعی باشد، مانند قیاس منصوص العله که قبلاً گذشت.









مرحوم آیت الله سید محمد تقی موسوی اصفهانی رحمه الله فواید دعا برای امام زمان علیه السلام را در کتاب مستطاب "مکیال المکارم فی فوائد الدعاء للقائم علیه السلام" جمع کرده اند که حدوداً 90 فائده می باشد. چنانکه قبلاً در موضوع دلیل عقل ذکر کردیم در اینجا نیز بنحو اختصار به بخشی از آثار و فوائد و ویژگی هایی که بر دعا کردن برای "تعجیل فرج" مترتب است، می پردازیم.


صاحب مکیال می فرماید: این دعا، تحقّق فرمایش حضرت ولی عصر علیه السلام است که فرمود: «و بسیار دعا کنید برای تعجیل فرج که فرج شما در آن است»، سبب زیاد شدن نعمت ها، اظهار محبت قلبی، نشانۀ انتظار، زنده کردن امر ائمه اطهار علیهم السلام، مایه ناراحتی شیطان لعین، و نجات یافتن از فتنه های آخرالزمان، و اداء قسمتی از حقوق آن حضرت - که اداء حق هر صاحب حقی از واجب ترین امور است - تعظیم امر خداوند و دینش، موجب دعای حضرت صاحب الزمان علیه السلام در حق دعا کننده، ورود در شفاعت آن حضرت در قیامت و نیز شفاعت پیغمبر صلّی الله علیه و آله و� �� �� ��سلم و حضرت فاطمه زهرا علیها السلام است. "دعا برای فرج"، امتثال امر الهی و طلب فضل و عنایت او، مایه استجابت دعا، و اداء اجر رسالت، مایه دفع بلا، و وسعت روزی، و آمرزش گناهان، و تشرف به دیدار آن حضرت در بیداری یا خواب می گردد


ص: 95


1- . سوره نحل، آیه 36
و باعث رجعت به دنیا در زمان ظهور آن حضرت، و به شمار آمدن از برادران پیامبر خدا صلّی الله علیه و آله و� �� �� ��سلم و باعث تعجیل در فرج مولای ما حضرت صاحب الزمان علیه السلام می باشد.


این واجب الهی دارای احکامی می باشد


1-دعاکننده برای فرج باید خود منتظر باشد و چنانکه گذشت انتظار قدوم مهدی موعود عجّل اللَّه تعالی فرجه تکلیفی است وجوبی که لازمۀ آن "دعا برای فرج" است.


2-نیت و قصد: دعاکننده باید با توجه و با نیت و قصد برای ظهور و فرج مهدی موعود عجّل اللَّه تعالی فرجه دعا کند.