واجب فراموش شده در اثبات وجوب دعا براي فرج امام زمان ارواحنافداه

[حدیث عشق* تورا من چشم در راهم*]

16- امام زمان علیه السلام نیز برای تعجیل در فرج خود دعا کرده و تعجیل در این امر را از ذات اقدس الهی خواستار است و بر ما است که به آن حضرت تأسی کنیم و برای فرجشان دعا کنیم، چنانچه از محمد بن عثمان سمری سفیر ایشان روایت است که از او پرسیدند: آیا صاحب این امر را دیده ای؟ گفت: بله! و آخرین باری که او را دیده ام کنار بیت الله الحرام بود در حالیکه می فرمود: «خداوندا! وعده ای را که به من داده ای تحقق بخش.»(2)

ص: 56

1- . جمال الاسبوع، ص307
2- . مکیال المکارم، ج2، ص75
17- بعد از نماز صبح از مواقعی است که دعا برای تعجیل فرج تأکید بیشتری شده است و دلیل آن روایتی است که علامه مجلسی رحمه الله در کتاب «مقباس المصابیح» در تعقیب نماز صبح آورده که پس از نماز صبح پیش از آنکه حرف بزند صد بار این دعا را بخواند:

«یَا ربِّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عَجِّلْ فَرَجَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أعْتِقْ رَقَبَتیِ مِنَ النَّارِ»

یعنی: «پروردگارا بر محمد و آل محمد درود فرست و گشایش کار آل محمد را زودتر برسان و گردنم را از آتش رهایی ببخش.»(1)

[حدیث عشق* تورا من چشم در راهم*]

18- این حدیث از حضرت باقر علیه السلام است که در طی آن می فرماید:

«...ان اصبحتم یوما لا ترون منهم احدا فاستغیثوا بالله عز وجل ... فما اسرع ما یأتیکم الفرج.»(2)

یعنی: «هرگاه صبحگاهان روزی دیدید که امامی از آل محمد صلّی الله علیه و آله و� ��سلم غایب گشته و او را مشاهده نمی کنید، پس به درگاه خداوند عز وجل استغاثه نمایید (وفرج و ظهور او را از پروردگاربخواهید)... پس چه زود باشد که فرج و گشایش به شما رخ نماید.»

ص: 57

1- .المقباس، ص 146 - مکیال المکارم، ج2، ص26
2- . عن أبی حمزة الثمالی عن أبی جعفر علیه السلام قال سمعته یقول إن أقرب الناس إلى الله عز و جل و أعلمهم به و أرأفهم بالناس محمد صلی الله علیه و آله و سلم و الأئمة علیهم السلام فادخلوا أین دخلوا و فارقوا من فارقوا عنى بذلك حسینا و ولده علیهم السلام فإن الحق فیهم و هم الأوصیاء و منهم الأئمة فأینما رأیتموهم فاتبعوهم و إن أصبحتم یوما لا ترون منهم أحدا فاستغیثوا بالله عز و جل و انظروا السنة التی كنتم علیها و اتبعوها و أحبوا من كنتم تحبون و أبغضوا من كنتم تبغضون فما أسرع ما یأتیكم الفرج. کمال الدین، ج1، ص 328
نکات این روایت

1-در این روایت گرانقدر، گرچه لفظ "تعجیل فرج" ظاهراً به کار نرفته، اما بخوبی در آن نهفته است، زیرا فراز اول حدیث شامل دو جمله است:

الف- هرگاه روزی امامی از آل محمد صلی الله علیه و آله و سلم غایب شد و او را ندیدید،

ب- پس به درگاه خدا استغاثه نمایید،

و جمله آخر نیز می فرماید: پس خدا بزودی باب فرج وگشایش را به روی شما می گشاید.

[حدیث عشق* تورا من چشم در راهم*]

این سبک و سیاق و نتیجه گیری در روایت، نشانگر آن است که منظور از درخواست از خداوند، درخواست ظهور و دیده شدن امام و دسترسی به اوست. (یعنی همان درخواست تعجیل فرج)

2- تعبیر "استغاثه" از "دعا" بسیار محکمتر و مؤکدتر است، یعنی در زمان غیبت، نه تنها باید دعا و درخواست نمود، بلکه باید سخت به درگاه حضرت حق عجز و ناله و طلب فریادرسی کرده و تعجیل فرج امام خود را از او خواست.

3- خطاب روایت به جمع است، نه فرد، یعنی مسلمانان یا حداقل معتقدان به امام عصر علیه السلام باید همه امام خود را از خداوند بخواهند، همه بایستی متوجه غیبت او شده و احساس کنند "باید او را بخواهند" و در پی این احساس واقعاً نیز او را از خداوند بخواهند. این احساس جمعی و خواستن جمعی برای رسیدن فرج و ظهور امام، یک مقدمه و زمینه طبیعی و لازم به شمار می آید.

ص: 58

این نکته را نیزباید همین جا استنتاج کرد که تلاش و مجاهدت برای فراهم آمدن این مقدمه و زمینه، یک مسئولیت و تکلیف است و هر کس به قدر توان خویش دراین رابطه باید بکوشد و مسئولیت خود را ایفا نماید.

[حدیث عشق* تورا من چشم در راهم*]

​
4- نکته دیگری که در روایت نهفته این است که اصل، ظهور و در دسترس بودن امام است و اگر امام غایب شد، باید از خداوند درخواست کرد تا او را ظاهر فرماید. البته این بحث هم که غیبت امام براساس حکمت خداوند بوده و خود دارای اسرار و حکمتهای فراوان از جمله تربیت مردم، امتحان خلق و مانند اینها می باشد صحیح و متین است، اما با این حال در مقایسه کلی میان غیبت و ظهور امام و حجت حق، ظهور اصالت دارد و اگر غیبتی واقع شد باید به علاج و زدودن زمینه ها

و علل آن مبادرت کرد، به همین دلیل در روایت مذکور فرموده است: «اگر روزی امام خود را ندیدید،با دعا و استغاثه او را از خدابخواهید.» معنای این سخن همان است که گفتیم اصل، ظهور است و در صورت وقوع غیبت باید به علاج آن پرداخت. این بحث نیز باید گسترده تر و جدی تر مطرح شود و مورد بررسی قرار گیرد و ما در اینجا تنها در حد بیان یک نکته به آن پرداختیم.

5- نکته پنجم این است که تعبیر «ان اصبحتم یوما لاترون امامکم» با تعبیر «ان غاب عنکم امامکم» بسیار تفاوت دارد، بدین معنا که نسبت فعل به مردم داده شده، نه به امام. یعنی گفته شده: هرگاه روزی امامتان را «ندیدید» نه اینکه: هرگاه روزی امامتان غایب شد.

ص: 59

شاید نکته تعبیر مذکور این باشد که: غیبت امام از خود شماست، شما خود موجب شدید نتوانید امامتان را ببینید. هرگاه چنین شد، پس خود نیز باید چاره کار کنید و زمینه ظهور را با عمل و دعای خویش فراهم سازید.

نکته مزبور (که علت اصلی غیبت امام عصر علیه السلام، خود مردمند) در احادیث دیگر به صراحت بیان شده است.

6- از فراز نخست حدیث به دست می آید که شیعه باید دغدغه و آرمان داشته باشد و آن، ظهور و فرج امام عصر علیه السلام است. روایت می فرماید: «هرگاه صبح کردید و امام خود را ندیدید، پس به درگاه الهی استغاثه کنید...» این خود می رساند که شیعه نباید رضا دهد که هیچ روزی را بدون امام زمانش سر کند. او هر روز که صبح می کند، باید این دغدغه را داشته باشد که امام من کجاست؟ چرا او را نمی بینم؟ چرا نباید بتوانم او را ببینم؟ و حال که چنین شده، پس باید به درگاه الهی استغاثه کرد و فرج او را از خداوند درخواست نمود (و البته این، در کنار ایفای مسئولیتها، تکالیف و وظایف گوناگون او در زندگی است).

پیام روایت این است که شیعه باید "از ندیدن امام خود به درد آید و آرام نباشد." شیعه باید "غیبت امام زمان" خویش را یک "درد" و "ابتلا" تلقی کرده و "ظهور" او را دوای آن و پاسخ به این نیاز حضور امام علیه السلام احساس نماید.

طبیعی است که یک فرد یا جامعه تا نیاز و دردی را احساس نکند،نسبت به پاسخ و دوای آن اقدامی نیز نخواهد کرد. به نظر می رسد که این روایت ارزشمند در مقام تذکر این حقیقت است که جامعه شیعه - و بلکه همه مسلمانان - از

ص: 60

"احساس این درد و ابتلای ناشی از غیبت امام علیه السلام" غفلت نورزند، اصالت حضور و ظهور امام را دریافته و خالی بودن جای او را در میان خود و همه انسانها درک کنند. همان گونه که گفتیم یک "احساس جمعی" پیدا کنند، و نیاز خویش و بشریت به حجت بالغه الهی را واقعاً حس نمایند، همچون حس انسانی عطشناک نسبت به چشمه ساری زلال و گوارا، یا غریقی نسبت به کشتی نجات.

همه باید احساس کنند "گمشده" دارند و آن، حجت خداست. در این صورت همه دست به دعا و نیاز به درگاه الهی برای ظهورش بر می دارند، امامی که با ظهورش "هویت" و "حریت" راستین انسانها را به آنان ارزانی خواهد داشت. رهایی از هر قیدی، چه برای شیعیان و چه برای مسلمانان، بلکه برای همه بشریت، به پیداکردن این گمشده است، و پیداکردن او به شناخت و احساس نیاز به آن حضرت، بستگی دارد. در این راستا بر آنان که به اندیشه مهدویت اعتقاد یا از آن خبر ندارند و

در غفلت به سر می برند، ملامتی نیست، اما شیعه که تمامی آرمان، اعتقاد، دین، کرامت، سیادت و سعادت دنیا و آخرتش را در این مکتب خلاصه می داند، چرا از آن حضرت غفلت ورزیده است؟!

حتی بزرگان دین و فقهای عظام از تحریص و تشویق امت به انتظار و دعای فرج و آوردن احکام آن در رساله های عملیه خود غفلت ورزیده اند!! چرا شیعه به غیبت امام خود "عادت" کرده است، در حالی که بنابر روایت مذکور، حتی اگر یک روز هم اورا ندید، باید فریادش بلند شود؟! آیا این درد نیست؟!!

7-نکته دیگر مربوط به جمله آخرحدیث است. در این جمله، رسیدن فرج

ص: 61

و ظهور امام عصر علیه السلام و بلکه زود رسیدن آن، نتیجه قطعی دعا و استغاثه به خداوند معرفی شده است. این روایت تأکید می کند که از تأثیر شگفت انگیز و سرنوشت ساز درخواست و ناله و استغاثه به درگاه الهی در زمینه رسیدن ظهور و فرج امام عصر علیه السلام، نباید غفلت ورزید.

19- از جمله دعوات، دعائی است که سید بن طاووس قدس سره در کتاب مهج الدعوات از محمد بن احمد بن ابراهیم جعفی به اسناد خود روایت کرده، که محمد مزبور به اسناد خود در ضمن حدیثی روایت کرده که معلوم نیست سند آن به کدام امام منتهی می شود، عین عبارتی که سید بن طاووس از او ذکر کرده این است:

قلت: «کیف تصنع شیعتک؟»

قال: «علیکم بالدعاء و انتظار الفرج فإنه سیبدو لکم علم فإذا بدا لکم فاحمدوا الله و تمسکوا بما بدا لکم»

قلت: «فما ندعوابه؟» قال: تقول...

یعنی: راوی گفت، گفتم: «چه کنند شیعیان تو؟» فرمود: «بر شما باد به دعا نمودن و انتظار فرج بردن، پس به درستی که زود است که ظاهر شود برای شما عَلَمی - شاید به معنی نشانه باشد - پس هرگاه ظاهر شد برای شما، پس حمد کنید خدا را و متمسک شوید به آنچه برای شما ظاهر شده. «گفتم:«پس چه دعا بخوانم؟» فرمود بگو:

ص: 62

«اللَّهُمَّ أَنْتَ عَرَّفْتَنِی نَفْسَکَ وَ عَرَّفْتَنِی رَسُولَکَ وَ عَرَّفْتَنِی مَلَائِکَتَکَ وَ عَرَّفْتَنِی نَبِیَّکَ وَ عَرَّفْتَنِی وُلَاةَ اَمْرِکَ اللَّهُمَّ لَا آخُذُ إِلَّا مَا اَعْطَیْتَ وَ لَا وَاقِیَ إِلَّا مَا وَقَیْتَ اللَّهُمَّ لَا تُغَیِّبْنِی عَنْ مَنَازِلِ أَوْلِیَائِکَ وَ لَا تُزِغْ قَلْبِی بَعْدَ إِذْ هَدَیْتَنِی اللَّهُمَّ اهْدِنِی لِوَلَایَةِ مَنِ افْتَرَضْتَ طَاعَتَهُ.»(1)

یعنی: «خدایا! تو خودت را به من شناسانیدی و فرستاده ات را به من معرفی فرمودی و فرشتگانت را به من شناسانیدی و پیغمبرت را به من شناسانیدی و والیان امرت را به من شناسانیدی. خدایا! من نمی پذیرم جز آنچه تو فرمایی و نپرهیزم جز از آنچه

تو پرهیز داده ای. خدایا! از منازل دوستانت مرا دور مدار و دلم را پس از آنکه هدایتم کرده ای منحرف مگردان. خداوندا!به ولایت کسی که اطاعتش را بر من واجب ساخته ای، هدایتم فرمای.»

20- مرحوم كلینی در كافی از «ابوعبداللّه جعفی» روایتی را نقل می كند كه توجه به مفاد آن بسیار مفید است:

«قال لی أبوجعفر محمد بن علی، كم الرباط عندكم؟ قلت: أربعون. قال علیه السلام، لكن رباطنا الدهر»(2)

یعنی: «حضرت ابوجعفر محمد بن علی (امام باقر) علیهما السلام، به من فرمودند: منتهای زمان مرابطه (مرزداری) نزد شما چند روز است؟ عرضه

ص: 63

1- .مهج الدعوات، ص 332
2- . کافی، ج8، ص 381
داشتم: چهل روز. فرمودند: ولی مرابطه ما مرابطه ای است كه همیشه هست.»

​

[حدیث عشق* تورا من چشم در راهم*]

علامه مجلسی در شرح این فرمایش امام علیه السلام می فرماید:

«أی یجب علی الشّیعة أن یربطوا أنفسهم علی طاعة إمام الحقّ، و إنتظار فرجه و یتهیاؤا دائماً لنصرته»(1)

یعنی: «بر شیعیان واجب است كه خود را بر اطاعت امام بر حق و انتظار فرج او ملتزم سازند و همیشه برای یاری نمودنش مهیا باشند».

شیخ محمدحسن نجفی نیز در كتاب جواهرالكلام در شرح روایت یادشده می فرماید:

«و هو محمول علی إرادة ترقّب الفرج ساعة بعد ساعة كما جائت به النّصوص لا الرّباط المصطلح»(2)

یعنی: «مرابطه در این روایت به معنای اراده انتظار فرج در تمام ساعات شبانه روز است، همچنانكه در بعضی روایات نیز به این معنا اشاره شده است، نه مرابطه مصطلح در فقه.»

گفتار صاحب جواهر نیز در نهایت به همان كلام علامه مجلسی بر می گردد كه فرمود: مرابطه در روایت یادشده به معنای آمادگی و مهیا بودن در هر ساعت و زمانی برای یاری امام منتظَر است.

ص: 64

1- . مرآة العقول، ج26، ص 582
2- . جواهرالکلام، ج21، ص 43
جان کلام اینکه با نگاهی به تاریخ شیعه می توانیم به عمق باور مردم به موضوع ظهور و آمادگی همیشگی آنها برای این موضوع پی ببریم، لذا علامه مجلسی رحمه الله ذیل روایت مذکور سه تکلیف واجب را استخراج و اجتهاد می نماید و صاحب جواهر آن را تأیید می نماید:

[حدیث عشق* تورا من چشم در راهم*]

1- وجوب اطاعت از امام زمان علیه السلام ؛

2- انتظار فرج ؛

3- وجوب نصرت و یاری امام زمان علیه السلام .

پرواضح است که اقل نصرت و یاری نمودن در زمان غیبت امام علیه السلام دعا برای آن وجود نازنین است، لذا یک فرد شیعه باید بر خود واجب بداند که شب و روز منتظر امام زمانش باشد و خود را مهیای حضرت و یاری آن حضرت نماید، بدین جهت رمز اینكه شیعه باید هر لحظه آماده یاری امام خود باشد این است كه زمان ظهور برای ما مشخص نیست و هر وقت كه اراده خداوند تعلق گیرد ممكن است ظهور واقع شود. بنابراین بر شیعیان واجب است که همواره در حال آماده باش به سر برند تا در موقع لزوم به فرمان امام خود با مستكبران و ظالمان جهان مبارزه كنند و با دعا و درخواست ظهور آن حضرت در هر مکان و زمانی ندای لبّیک را سر دهند.

ص: 65

دلیل انتظار

قبلاً عرضه داشتیم دلیل انتظار داخل در دلیل نقل است ولی به جهت اهمیت آن این دلیل را جداگانه قرار دادیم.

"انتظار داشتن" با "دعا نمودن برای ظهور" لازم و ملزوم یکدیگرند. در تعریف "لازم و ملزوم" گفته اند:

به دو مقوله که به یکدیگر چسبیده و وابسته باشند که غیر ممکن التفریق باشند، به عبارت دیگر به دو چیز که وجود یکی بر دیگری متوقف باشد لازم و ملزوم می گویند.

و در بعضی از تعاریف "لازم و ملزوم" اینگونه آمده است: هرگاه دو چیز را در نظر بگیریم یکی"الف" و دیگری "ب" و وضع آن دو طوری باشد که هر وقت "الف" وجود پیدا کند، "ب" هم وجود پیدا می کند در اینصورت "الف" را ملزوم و "ب" را لازم می نامند و رابطه بین آن دو را "لزوم" خوانند.

[حدیث عشق* تورا من چشم در راهم*]

تکلیف "دعا برای ظهور" لازمه "انتظار داشتن" است به این معنا که هرکس منتظر باشد حتماً دعا برای ظهور می کند و الّا انتظار در دلش محقق نشده است. لازمۀ انسان منتظر این است که با افعال و جوارح خود خواسته یا ناخواسته انتظارش را آشکار می سازد، مانند اینکه شما اگر منتظر مهمانی باشید، دائماً در حال تکاپو هستید و مقدمات پذیرایی از مهمان را فراهم می سازید، و اگر مهمان دیر کند و سر موعد نیاید با اضطراب و نگرانی در مقام جستجو بر می آییدو جویای حال و موقعیت او می شوید.

در این راستا "انتظار فرج" و "دعا برای فرج" دو تکلیف لزومی هستند که از یکدیگر جدا و منفک نیستند، زیرا هر فرد مسلمانی که ادعای انتظار داشتن مهدی موعود علیه السلام را دارد ملزماً دعا برای فرج را سرلوحه تکالیف عبادی خودش قرار می دهد. به عبارت دیگر همانگونه که "انتظار" بر هر فرد مؤمنی واجب است ملزوم آن یعنی "دعا برای فرج" نیز واجب است، زیرا نمی توان "انتظار" را بدون "دعا برای منتظَر" تصور کرد. بدین صورت وجوب "دعا برای فرج" ثابت می گردد.

[حدیث عشق* تورا من چشم در راهم*]

به بیانی دیگر، پر واضح است که برای هر چیزی می توان علامت و نشانه ای یافت، برای مثال هر فرقه و گروه خاصی برای خود نماد و علامتی را مد نظر قرار می دهند که بدان واسطه می توان آن ها را شناخت، مسلمان و انسان مؤمن و منتظر نیز علامت و نشانه ای دارد که لازمۀ ایمان اوست، و آن دعا برای ظهور امام زمان علیه السلام است. پس "دعا برای فرج" برای هر مؤمنی امری واجب است که تحت هیچ شرایطی از انسان ساقط نمی شود،

باید توجه داشت نسخه های دین در صورتی اثربخش است که شخصی که ادعای پذیرش اسلام را دارد آن ها را از متخصص دین و مجتهدین واجد شرایط فراگرفته و در زندگی و رفتار های خود بکار گیرد و صرف ادعای مسلمانی انسان را صالح و صادق نمی کند، که یکی از آن موارد یافتن فتوای مجتهد خود نسبت به دعا برای ظهور و فرج امام زمان علیه السلام است.

ص: 67

[حدیث عشق* تورا من چشم در راهم*]

در این قسمت چهل روایت در اهمیت و وجوب انتظار را بیان می کنیم که از آن وجوب ملزوم آن یعنی "دعا برای فرج" بدست می آید:

انتظار، بهترین عمل

1- عن الرّضا عن آبائه علیهم السلام قال: قال رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم أفضل أعمال أمتی إنتظار فرج الله.(1)

امام هشتم علیه السلام به نقل از پدران بزرگوارشان فرمودند: رسول خدا صلّی الله علیه و آله و� ��سلم فرمودند: برترین اعمال امّت من انتظار فرج از خدای عزّوجلّ می باشد.

[حدیث عشق* تورا من چشم در راهم*]

عبادت و انتظار

2-قال رسول اللّه صلّی الله علیه و آله و� ��سلم: ... إنتظار الفرج عبادة.(2)

رسول خدا صلّی الله علیه و آله و� ��سلم فرمودند:... انت-ظار ف-رج ع-بادت اس-ت.

برترین عبادتها

3- قال رسول اللّه صلّی الله علیه و آله و� ��سلم: أفضل العبادة إنتظار الفرج.(3)

رسول خدا صلّی الله علیه و آله و� ��سلم فرمودند: برترین عبادت انتظار فرج است.

ص: 68

1- . عیون اخبارالرضا علیه السلام، ج2، ص 36
2- . بحارالانوار، ج52، ص 122
3- . کمال الدین، ج1، ص 287
انتظار محبوب ترین اعمال

4- سئل عن علیّ رجل: أیّ الأعمال أحبّ إلی اللّه عزّوجلّ؟ق-ال علیه السلام: إنتظار الف-رج.(1)

مردی از امام علی علیه السلام سؤال کرد: محبوب ترین اعمال پیش خدا کدام است؟ ام-ام علیه السلام فرمودند: انت-ظار ف-رج.