جایگاه آرايش و زينت زن در سبک زندگی اسلامی

[مهراوه* باران اشک *]

جایگاه آرايش و زينت زن در سبک زندگی اسلامی

[مهراوه* باران اشک *]

توجه به اين گزارش‌ها، به‌خوبی نمايانگر جايگاه آرايش و زيبايي از ديدگاه رسول خدا صلی‌الله عليه و آله است. در اين بخش، به بيان نمونه‌هايي از اين موارد مي‌پردازيم.

امام صادق (ع) فرمود: پيامبر به زني به نام ام‌عطيه كه آرايشگر بود، گفت: اي ام عطيه، وقتي دختري را آرايش مي‌كني، صورتش را با پارچه پاره پاك مكن، بي‌شك، تكه پارچه، جلوه چهره را مي‌گيرد (الکلینی، ۱۳۶۳، 5: 118؛ همان، 6: 38؛ بدران،1398 ق، 6: 361)؛ اين جريان نشان دهنده توجه رسول خدا صلی‌الله عليه و آله نسبت به آرايش و زيبايي و بهداشت پوست براي حفظ زيبايي است.

[مهراوه* باران اشک *]

همچنين از امام صادق (ع) چنين نقل شده است: زن آرايشگري محضر رسول گرامي اسلام وارد شد، حضرت از جمله سفارش‌هایی كه به وي كرد، اين بود كه براي زيباتر شدن زنان، گيسو را به گيسو گره مزن (الکلینی، ۱۳۶۳، 5: 119).

امام صادق (ع) نقل مي‌كند: پيامبر فرمود: «عطر زنانه بايد خوش‌رنگ و داراي بوي ملايم باشد و عطر مردانه بايد کم‌رنگ و از بوي تندي برخوردار باشد» (حرّ عاملى، 1409 ق، 1: 444، باب 13، ابواب آداب الحمام). پيامبراعظم صلي الله عليه و آله درباره زينت و آرايش، به تفاوت ميان زن و مرد توجه ویژه‌ای داشت؛ همچنين به مردان دستور مي‌داد ناخن خود را كوتاه كنيد و به زنان مي‌گفت: ناخن خود را كوتاه نكنيد و براي زينت، كمي ناخن خود را بلند نگه‌ داريد (حرّ عاملى، 1409 ق، 1، باب 81، ح 1).

[مهراوه* باران اشک *]

رسول‌ خدا صلي الله عليه و آله به زنان اجازه مي‌داد تا موهاي خود را با رنگ بيارايند. ايشان به زنان همسردار فرمود خود را با رنگ براي شوهرانشان آرايش دهند و زنان بي‌همسر را دستور داد تا دست‌هاي خود را حنا ببندند تا به دست‌هاي مردان شباهت نداشته باشند (حرّ عاملى، 1409 ق، 1: 444، باب 13، ابواب آداب الحمام).

بر اساس سيره رسول خدا صلي الله عليه و آله، زينت و تجمل در نظر شارع مقدس, محبوب است و از جمله مستحبات، زينت به قصد اظهار نعمت‌هاي الهي است. توجه به زينت، تخلق به اخلاق الهي است؛ از اين‌رو پيامبر مي‌فرمود: «ان الله جميل و يحب الجمال » (طبرسي، ۱۴۱۵ ق، 4: 673).

در سيره نبوي، مسئله زينت و توجه به وضع ظاهر چنان مهم است كه حضرت به كساني كه به اين امر بي توجه بودند، اعتراض و با آنان برخورد مي‌كرد. ابن عباس نقل مي‌كند: پيامبر به يكي از همسران خود كه مويي ژوليده و ظاهري ناآراسته داشت، تذكر داد و به وضع ظاهري او اعتراض كرد (الکلینی، ۱۳۶۳، 5: 118).

در روايتي آمده است: شخصي به نام ابوريحانه به حضور رسول خدا صلي الله عليه و آله رسيد و عرض كرد: اي رسول خدا صلي الله عليه و آله, من زيبايي را دوست دارم، حتي زيبايي كفش را. آيا اين از تكبر است؟ حضرت فرمود: «خداوند زيباست و زيبايي را مي‌پسندد و دوست دارد كه اثر نعمت خود را در بنده‌اش ببيند» (احسان بخش، 1366، 2: 312).

از منظر دين، هزينه كردن براي زينت و آرايش جزو امور ضروري و لازم است و حتي اين امر از انفاق در راه خدا پسنديده‌تر است. پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله در وصاياي خود به امير مؤمنان (ع) فرمود: دِرهَمٌ فِي الخِضابِ اَفضَلُ مِن اَلفِ دِرهَمِ في سَبيلِ اللهِ و فيه اَربَعَ عَشَرَةً خَصلَةً.( حرّ عاملى، 1409 ق، 2: 85)؛ هزينه يك درهم براي خضاب ارزشمندتر از هزينه هزار درهم در راه خداست و در خضاب كردن چهارده ويژگي است؛ دليل اين سخن پيامبر، وجود آثار مثبت خضاب است.

[مهراوه* باران اشک *]

آن زمان كه پيامبر فهرست جهيزيه دخترش را تهيه كرد، عطر جزء يكي از كالاها بود؛ اين موضوع نشان دهنده اهميت مسئله زينت است. همچنين از حضرت رسول صلي الله عليه و آله نقل شده است: احسنوا لباسكم و اصلحوا رحالكم حتي تكونوا كانكم شاته في الناس (محمدي ري‌شهري، ۱۴۱۶ ق، 1: 414)؛ زيبا لباس بپوشيد و مركب خوب سوار شويد تا در نگاه مردم خوب جلوه كنيد؛ سفارش براي بهره‌مندي از عطر، خضاب، مسواك و داشتن لباس پاكيزه، همه بر استحباب مسئله زينت دلالت دارد.

[مهراوه* باران اشک *]

3- دستورهاي سلبي اسلام درباره زينت

شارع مقدس، زينت و آرايش را به عنوان امري محبوب، براي زنان مطرح و در اين راستا رهنمودهاي لازم را ارائه كرد به موازات تأكيد بر زينت و زيبايي، توجه دين‌داران زنان را همچنين به بخش آسيب زاي زينت هم جلب كرده‌اند و دستورهاي سلبي هم در اين راستا بيان داشته است كه به بخشي از آنها اشاره مي‌كنيم:

[مهراوه* باران اشک *]

یک. آشكار نكردن زينت

از عنوان‌هاي مهمي كه حكم استحباب زينت را به حرمت تغيير مي‌دهد، آشكار كردن زينت زن است كه قرآن كريم از اين عمل نهي فرموده است: "لا يُبدِينَ زِينتَهُن إِلا ما ظَهَرَ مِنْها " (نور،آیه 31 ).

فقهاى مسلمين اتفاق‌نظر دارند كه زن بايد بدن خود را به‌جز دست و صورت بپوشاند، همان‌طور كه در حرمت نگاه كردن مرد به غيرِ دست و صورت زن، وحدت نظر دارند. زيرا حرمت نشان دادن زينت بر زن يقيناً براى بازداشتن مردان از نگاه به آنها است و زينت موضوعيتى نداشته تا سبب حرمت شود؛ بلكه مقدمه‌ای براى بازداشتن نگاه مردان به زنان است؛ برای این منظور باید زینت شناخته شود تا حکم به حرمت نشان دادن زینت زن به مرد شود. در این اثر سعی شده با توجه به آیات قرآن زینت، تبین و مشخص شود که برای این منظور دو آیه انتخاب شده است: آیه: «وَ قُلْ لِلْمُؤْمِناتِ يَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصارِهِنَّ وَ يَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَ لا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلا ما ظَهَرَ مِنها وَ لْيَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَل جُيُوبِهِنَّ وَ لا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلا لِبُعُولَتِهِنَّ ...؛ ( نور، آيۀ 31)؛ به زنان با ايمان بگو چشم‌های خود را از نگاه (هوس آلود) فرو گيرند و دامان خويش را حفظ كنند و زينت خود را جز آن مقدار كه نمايان است، آشكار ننمايند و [اطراف] روسری‌های خود را برسينۀ خود افكنند [تا گردن و سينه با آن پوشانده شود] وزينت خود را آشكار نسازند، مگر براى شوهرانشان ....»

[مهراوه* باران اشک *]

تفسیرهای متعدّدى براى واژۀ «زينت» در آیۀ كريمه بيان شده كه همۀ آنها بر وجوب پوشش زن دلالت دارد:

الف) مرحوم طبرسى و برخى ديگر قائلند: «زينت» به معناى محل زينت از بدن زن است (طبرسي ، ۱۴۱۵ق، 4: 138).

ب) مقصود از «زينت» زیورآلات و زینت‌های آويخته به بدن است كه نگاه به آنها حرام است؛ نه زیورآلات كه جداى از بدن باشد؛ زيرا نگاه به زينتى كه بربدن زن است، به‌طورمعمول در اكثر موارد، ملازم با نگاه به بدن زن است. روشن است كه حرمت نگاه كردن به زینت‌های آويخته به بدن زن، نوعى مبالغه و تأكيد در حرمت نگاه به محل زينت از بدن زن است. «جمع الجوامع» درست گفته است كه زمانى زنان از اظهار زیورآلات نهى شدند؛ سپس از اظهار صداى آنها مورد نهى قرار گرفتند. از اینجا دانسته مى‌شود كه نهى از نشان دادن مواضع زیورآلات شدیدتر است (رضوی لکهنوی، 1347 ق، 35).

[مهراوه* باران اشک *]

مرحوم جزايرى در تفسير قلائد الدرر، در آيات احكام مى‌نويسد: احتمال دارد مراد از زينت، خود زیورآلات باشد، به اين معنا كه هرگاه آنها بربدن آويخته است، نگاه به آنها حرام است و در چگونگى تعبير در آيه كه نگاه به زینت‌های آويخته به بدن را حرام كرده، نه اعضاى بدن كه موضع زينت است، نوعى مبالغه در لزوم پوشاندن بدن و حرمت نگاه به آن، به چشم مى‌خورد؛ زيرا در حليّت نگاه به زيور آلاتِ جدا از بدن زن، بحثى نيست؛ پس حرمت نگاه به آنها به اعتبار همراه بودنشان با بدن، به طريق اولى مستلزم حرمت نظر به مواضع زينت است ( جزایری،1391، 3: 167).

[مهراوه* باران اشک *]

ج) مقصود از «زينت» معنايى است كه شامل اعضاى بدن زن و زيور آلاتى كه بر بدن اوست، مى‌شود. در روايتى از زراره از امام صادق (ع) نقل شده : الزينة الظاهرة: الكحل و الخاتم؛ (حرّ عاملى، 1409 ق، 14: 146، باب 109، مقدمات النكاح، ح 3) زينت نمايان، سرمه و انگشتر است؛ ودر صحيحۀ فضيل روايت شده: «سألتُ أبا عبداللّه (ع) عن الذرا عين من المرأة، هما من الزينة التي قال اللّه: ولايبدين زينتهنّ إلا لبعولتهنّ؟ قال: نعم ...؛ (همان،14: 145، ح 1) از امام صادق (ع) پرسيدم: آيا دو ساعد زن جزء زينتى است كه خداوند فرمود: زينت خود را آشكار نسازيد، مگر براى شوهرانتان؟ فرمود: بله».

سيد محمد باقر لكنهوى گويد: استعمال واژۀ «زينت» در زينت‌هاى طبيعى شايع و فراوان است؛ همان‌طور كه در شعر آمده «و كفّ خضيب زيّنت ببنان؛ كف دست خضاب شده‌ای كه به انگشتان مزيّن شده است»، بلكه در قرآن نيز در همین معنا استعمال شده: المال و البنون زينة الحياة الدنيا؛ مال و فرزندان زينت زندگى دنيا هستند (رضوی لکهنوی، 1347 ق، 46؛ كهف، آيۀ 46).