معناشناسی درخت در عرفان کابالا

[حسنعلی ابراهیمی سعید]

✡ معناشناسی درخت در عرفان کابالا (1)

1⃣ مفاهیم و واژگان به‌کار گرفته‌شده در منظومه‌های فکری و فرقه‌ای گوناگون، گاه شباهت‌ها و اشتراکات بسیاری با یکدیگر دارند. برای مثال در تمامی ادیان و در بسیاری از فرقه‌های نوظهور از مفاهیمی همچون «حیات پس از مرگ»، «سعادت»، «زندگی معنوی» و… استفاده می‌شود؛ ولی هریک از این مفاهیم متناسب با منظومه‌ای که به آن تعلق دارند جایگاه و معنایی متفاوت دارند که گاه با معنای همان مفهوم در منظومه‌ی دیگر، در تعارض است.

2⃣ یکی از مفاهیمی که در جریان‌های دینی و شبه‌دینی مختلف جایگاه ویژه دارد، مفهوم #درخت است. در قرآن کریم نیز بارها به این مفهوم اشاره شده است. درخت در لسان قرآن، گاه برای تمثیل انگاره‌ی توحید و انگاره‌ی شرک در تعابیری همچون شجره طیبه [ابراهیم : 24] و شجره خبیثه [ابراهیم : 26] و گاه در توصیف توحید عمومی خلقت با تعابیری همچون «وَ النَّجْمُ وَ الشَّجَرُ یسْجُدانِ» [الرحمن : 6] مورد استفاده قرار گرفته است. در روایت نبوت حضرت موسی (ع) نیز ذکر شده که خداوند از ورای درختی با این پیامبر الهی سخن گفت. [قصص : 30] در داستان هبوط آدم (ع) از بهشت نیز قرآن کریم ذکر می‌فرماید که شیطان با وسوسه‌ی «درخت جاودانگی» او را فریفت. [طه : 120]

3⃣ اما هیچ‌یک از توصیفاتی که در قرآن از پدیده‌هایی همچون درخت، سنگ (همچون: وَ إِنَّ مِنْهَا لَمَا یهْبِطُ مِنْ خَشْیةِ اللهِ)، خوراکی‌ها (همچون: زیتون، عسل، انجیر و…)، حیوانات (همچون: سگ اصحاب کهف، هدهد و مورچه سلیمان، شتر صالح، پرندگان ابابیل و…) و سایر پدیده‌های طبیعی (همچون: آتش، کوه، دریا، بادها، ماه، ستارگان، شهاب‌ها، خورشید و…) موجود است، به‌معنای تقدّس‌بخشیِ متافیزیکی به این امور نیست. بلکه همه‌ی آن‌ها از آن جهت که بخشی از خلقت شگرف خداوند و جلوه‌ای از زیبایی و حکمت و رحمت و عظمت او هستند، قابل توجه‌اند.

4⃣ هیچ‌یک از تعابیر قرآن درباره‌ی این پدیده‌ها را نمی‌توان توجیهی برای بزرگداشت و #تقدس‌بخشیِ خرافی به بخش‌های طبیعت دانست. تقدّس مکان‌ها و اشیاء مادی همواره بالعَرَض و به‌اعتبار حقیقتی متافیزیکی و متعالی بوده است که با آن شیء نسبت دارد. برای مثال تقدّس تربت کربلا بواسطه ارتباط این خاک با وجود مقدس سیدالشهداء و واقعه‌ی عاشوراست نه ویژگیِ باطنی‌ای که «زمین» واجد آن است.

5⃣ در خصوص عنصر طبیعیِ «آب» خداوند در قرآن کریم تعبیری به کار برده است که در خصوص هیچ عنصر مادی ذکر نشده است (و جعلنا من الماء کل شیء حی)؛ با این حال این تعبیر سبب تقدّسی خرافی برای آب در میان مسلمانان نشده است و هرچند باران و آب همواره «نشانه‌ی رحمت خداوند» دانسته شده ولی هیچ گروه و فرقه‌ای به این مطلب قائل نشده كه آب «واسطه‌ی میان زمین و آسمان» (عالم جسمانی و ملکوت) است!

[حسنعلی ابراهیمی سعید]

معناشناسی درخت در عرفان کابالا (2)




1با این حال #درخت در #کابالا و فرقه‌های پاگانیستی جایگاهی مقدّس و متافیزیکی دارد. تمام هستی‌شناسی آیین کابالا و #اسطوره‌شناسی_یهود به‌صورت سمبلیک در درخت‌واره‌ای با نام #درخت_حیات معرفی می‌شود.



2 درخت حیات، درخت دانش، درخت مرگ، درخت ارواح و درخت کیهانی از جمله استعاره‌هایی هستند که با تکیه بر مفهوم درخت، در #آموزه‌های_کابالیستی برای توصیفِ جهان خلقت مورد استفاده قرار گرفته‌اند.



3 با این حال جایگاه مقدّس و حلقه‌ی آسمان و زمین بودنِ درخت در #آیین_کابالا تنها به معانیِ استعاره‌ایِ آن محدود نمی‌شود. در آیین کابالا درختِ زمینی نه به‌عنوان «جلوه‌ای از خلقت خداوند» بلکه به‌عنوان «واسطه‌ای میان عالم بالا و عالم جسمانی» و «حلقه‌ای میان عالم ملکوت و عالم ناسوت» مورد توجه است.



4 این اعتقادِ عمیق عمدتاً بر اساس کشف و شهود و اظهارات بزرگان تصوفِ کابالا صورت‌بندی شده است و کمتر به ارائه‌ی دستمایه‌های کلامی برای توجیه آن پرداخته شده است.

[حسنعلی ابراهیمی سعید]

معناشناسی درخت در عرفان کابالا (3)


1 حاخام «اسحاق بن سلیمان لوریا» مشهور به #اسحاق_لوریا [Isaac Luria] که به‌عنوان پدر کابالای امروزین شناخته می‌شود، از جمله کسانی بود که به «حلقه‌ی واسط» بودنِ #درخت میانِ عالم ملکوت و عالم جسمانیات اعتقاد داشت.




² او درختان را جایگاه آرام‌گرفتنِ نفوس انسانی پس از مرگ می‌دانست. در شرح احوالات او آمده است که وی به #بهار توجه خاص داشت و در ماه «نیسان» هنگام شکوفه‌زدن درختان به انجام اعمال عبادیِ خاص در مقابل درختان اقدام می‌نمود.




3 او اعتقاد داشت با این اعمال به روح سرگشته کسانی که در درختان هستند یاری می‌رساند تا به جای سقوط به مراتب پایین‌تر، به سوی تعالی بالا بروند. به‌گفته #کابالیست‌ها سنّت «لوریا» این بود که شاگردانش را به میان درختان و طبیعت ببرد و در آنجا به آنها آموزش دهد.




4 به‌گفته شاگردانش در یکی از این روزها لوریا چشمان خود را باز می‌کند و درختان را #نفوس_انسانی با روح‌های بی‌شمار می‌بیند. لوریا از نفوس مردگان می‌پرسد شما چرا اینجا (در درختان) توقف کرده‌اید؟ نفوس پاسخ می‌دهند: این به دلیل آن است که در زمان حیات تبه‌کار نبودیم. ما تو را می‌شناسیم و می‌دانیم می‌توانی به ما کمک کنی. لوریا نیز قول می‌دهد کمک کند تا آن‌ها از برزخِ درخت رها شده و بالا بروند.




5 شاگردان، لوریا را در حال گفت‌وگو می‌دیدند در حالی‌که تنها او بود که سخن می‌گفت و روحِ درختان از دید شاگردان پنهان بودند. شاگردان بعدها از او پرسیدند تو با چه کسانی سخن می‌گفتی و لوریا پاسخ داد: اگر می‌توانستید آنها را ببینید، از این‌که چه جمعیتی از ارواح در درختان هستند، حیرت‌زده می‌شدید!

[حسنعلی ابراهیمی سعید]

معناشناسی درخت در عرفان کابالا (4)




1 اولین اشارات در خصوص این‌چنین جایگاهی برای #درخت در آثار #موسی_لئونی نویسنده کتاب مشهور #زوهر [Zohar] به چشم می‌خورد. او در کتاب «نِفِش هاخامه» (النفس الحکیمه) از این ویژگی و جایگاه درخت برای توضیح جهان کابالا در تمثیل درخت زندگی استفاده می‌نماید.



2 در آموزه‌های #کابالا درختان نه‌تنها جایگاه نفوس و ارواح انسانی هستند، بلکه خودشان نیز «نفس مجرده» دارند. این عقیده در شرح احوال حاخام #ناخمن_برسلاوی [Nachman of Breslov] توضیح داده شده است. او روزی در سفر، برای اقامتِ شب مسافرخانه چوبی را برمی‌گزیند. حاخام ناخمن در دل شب با صدای بلند شروع به گریه می‌کند به‌نحوی که صاحب مسافرخانه و همراهان حاخام متوجه حالت غیرعادی او می‌شوند. همگی گرد او می‌آیند تا علت را جویا شوند.




3 حاخام قبل از هر سخنی کتابی را بیرون می‌آوَرَد و با چشمان بسته آن را باز می‌کند و سپس جمله‌ی نوشته‌شده در صفحه را می‌خواند: «قطع‌کردن درخت پیش از موعد، همانند کشتن یک نفس است.» حاخام از صاحب مسافرخانه سؤال می‌کند: آیا چوب دیوارهای مسافرخانه از درختانی است که پیش از موعد قطع شده است؟ صاحب مسافرخانه تأیید می‌کند. حاخام توضیح می‌دهد: من در مکاشفه‌ام با بدن کسانی که کشته شده بودند احاطه شده بودم. بسیار ترسیده بودم. حالا می‌دانم آنها روح درختان بودند که برای من گریه می‌کردند.

[حسنعلی ابراهیمی سعید]

✡ معناشناسی درخت در عرفان کابالا (5)




1 u #اسحاق_لوریا پدر عرفان #کابالا، «حلقه‌ی واسط میان آسمان و زمین» بودنِ #درخت را با دلیل دیگری نیز توضیح می‌دهد:




2 طبق #اسطوره‌شناسی کابالا و #یهود، در بهشت عدن در آسمان هفتم درختی به نام #درخت_زندگی [Tree of Life] وجود دارد که ارواح از آن تولید می‌شوند. ارواح تولیدشده در گنج‌هایی به نام #گوف [Chamber of Guf] یا بدن سقوط می‌کنند و در آنجا منتظر نزول به زمین و تولد می‌مانند.




3 اسحاق لوریا توضیح می‌دهد که حلقه‌ی واسطِ درخت زندگی در آسمان هفتم و تولد نوزاد در زمین، #درختان هستند. ارواح به‌تدریج از آسمان بر درختان نزول می‌کنند و درختان همانند یک گهواره‌ی واسط، ارواح را تا زمان تولد نگه می‌دارند.




4 لوریا همچنین معتقد است از میان حیوانات #گنجشک این نزول را به‌خوبی حس می‌کند و می‌تواند پایین‌آمدن ارواح را بر روی درختان مشاهده کند. او دلیل آواز غوغاگونه گنجشکان را همین ادراک ارواح می‌داند!



متن کامل مقاله به همراه منابع:


goo.gl/Yqxapc

[حسنعلی ابراهیمی سعید]

✡ معناشناسی درخت در عرفان کابالا (6)

1⃣ رابطه‌ی ارواح با درختان در #آموزه‌های_پاگانیستی اروپای کهنِ پیش از مسیحیت نیز وجود داشته است. پرستش #درخت_بلوط یکی از آموزه‌های پاگان‌های ژرمن بود.

2⃣ در زمان فراگیرشدن مسیحیت برخی از این آموزه‌های خرافی با شکل‌های تغییریافته به‌تدریج وارد مسیحیت شد و در مناسکی همچون برپایی #درخت_کریسمس در روزهای پایانی سال و زمان منتسب به تولد عیسی مسیح، خود را به‌خوبی نشان داد.

3⃣ در مدارسِ نوین #کابالا به هنرجوها گفته می‌شود کابالا یک #درخت است که با بالا رفتن از شاخه‌های آن می‌توانید به مقامی نزدیک به خدا و شبیه به خدا برسید. در عرفان کابالا رسیدنِ انسان به خدا به‌معنای «فنای فی‌الله» نیست، بلکه به‌معنای «رسیدن به مقام خدایی» است.

4⃣ در این سیستمِ معنوی، فردِ سالک قرار نیست فانیِ در خداوند گردد و هستیِ خود را در مقابل هستیِ لایزال خداوند ناچیز و نامقدار ببیند، بلکه قرار است خود را به اندازه‌ی خداوند و در جایگاه خدایی درک کند!

5⃣ در واقع از منظر کابالا انسانِ در مقام خداوند، عبد و بنده نیست، بلکه مخلوقی است که می‌تواند به خدایی برسد. از این‌رو انسان و خدا در این منظومه‌ی عجیب، در واقع دو روی یک سکه هستند!



متن کامل مقاله به همراه منابع:

goo.gl/Yqxapc

[حسنعلی ابراهیمی سعید]

✡ معناشناسی درخت در عرفان کابالا (7)

1⃣ این جایگاه ویژه‌ی طبیعت‌شناختی و معناگرا برای #درخت و نسبت آن با آفرینش انسان در محصولات رسانه‌ای وابسته به #کانون‌های_کابالیستی، با گستردگی، عمق و تنوع بسیاری مورد تبلیغ و تأکید قرار گرفته است.

2⃣ فیلم سینمایی #سرچشمه [The Fountain 2006] محصول 2006 میلادی در آمریکا، سه داستان موازی درباره‌ی خاستگاه، زندگی و فرجام انسان است که در 500 سال گذشته، زمان حال و 500 سال آینده روایت می‌شود. در این فیلم نقطه‌ی اتکای داستان «درختی کهنسال» است که منشأ #خلقت_انسان به‌شمار می‌آید.

3⃣ این درخت در هیبتی همانند «درخت دانش در بهشت عدن» در داستان اول دیده می‌شود. توماس قهرمان داستان اول، شوالیه‌ای اسپانیایی است که قصد دارد #درخت_زندگی را برای ملکه‌ی خود بیابد.

4⃣ در داستان دوم #درخت_حیات درختی عجیب در آفریقاست که دکتر کرئو قصد دارد از شیره‌ی آن برای درمان سرطان همسر محبوبش استفاده کند.

5⃣ در داستان سوم تام در حبابی افسانه‌ای که درخت کهنسالی در آن وجود دارد، به‌سوی سحابیِ دوردستی در فضا در حرکت است. روح همسر تام در درون درخت است و تام امیدوار است بتواند با رسانیدن درخت به سحابی که در سخنان همسرش از آن تعبیر به #بهشت و محل آرامش ارواح انسان‌ها شده است، معشوق زندگی‌اش را به سکون و آرامش برساند.

6⃣ جای‌جای و بند بند سناریوی این فیلم با عقاید و آموزه‌های اساتید #کابالا از #اسحاق_لوریا تا #موسی_لئونی تطبیق تام دارد.

متن کامل مقاله به همراه منابع:
goo.gl/Yqxapc

[حسنعلی ابراهیمی سعید]

✡ معناشناسی درخت در عرفان کابالا (8)

1⃣ فیلم سینمایی #آواتار [Avatar 2009] محصول 2009 میلادی در آمریکا که پرفروش‌ترین فیلم تاریخ نام گرفت نیز داستان خود را حول محور درختی مقدس به نام #درخت_ارواح روایت می‌کند. این درخت محل تجمع ارواح گذشتگان است و با عالم بالا و وجود مقدس الهه ایوا در ارتباط است. همین درخت سرنوشت قوم ناوی را پس از نیایشِ «جک سالی» در پای درخت، رقم می‌زند و آنها را بر دشمن مهاجم پیروز می‌گرداند.

2⃣ فیلم #درخت_زندگی [The tree of Life 2011] محصول 2011 میلادی در آمریکا و برنده نخل طلایی کن 2011 میلادی نیز از جمله آثاری است که با الهام از آموزه‌های #کابالا، در قالب تمثیلِ #درخت_حیات سعی دارد باطن زندگی و حیات انسان را بر اساس آنچه در #تورات و به‌ویژه سِفر پیدایش آمده است، تبیین نماید.

������ جمع‌بندی:

3⃣ در واقع آنچه حائز اهمیت است، توجه به جریانی مرموز و شوم است که در دهه‌های اخیر سعی دارد تا با تقدس‌بخشیِ بی‌بنیان به پدیده‌های مادی و طبیعی همچون درخت، زمین، آب و یا عناصر اربعه، مبانی عرفان‌واره‌هایِ شرک‌آلود را در جوامع گوناگون نهادینه سازد.

4⃣ اگرچه این جریان بیشتر در آمریکای‌جنوبی و پس از آن اروپا، به جنبشی معنوی با پوششِ #محیط‌زیست‌گرایی تبدیل شده است و افرادی همچون #ال_گور از رهبران آن هستند، با این حال در کشور ما نیز رگه‌هایی از این اندیشه درباره‌ی تقدّسِ فصول یا پدیده‌های طبیعی، از سوی برخی افراد و #جریان‌های_خاص در حال بازنشر است.

������ متن کامل مقاله به همراه منابع:
������ goo.gl/Yqxapc
✅ اندیشکده مطالعات یهود:
������ @jscenter