*^^*شيوه‌هاي ياري قائم آل محمد *^^*

[شكوه انتظار]

4- موارد لزوم تقيه و چگونگي آن
از احاديثي كه بيان شد و از احاديث ديگر استفاده مي‌شود كه تقيه بر دو قسم است:
1. قولي.
2. عملي.
تقية قولي خود بر دو وجه است:
وجه اول: مؤمن از بيان احديث اهل‌بيت ـ عليهم السلام ـ خصوصاً آن‌چه متضمن شئونات جليلة و خاصة آن‌ها است ـ در جائي كه مورد استهزا و استخفاف قرار گيرد و به آن بخندد، يا از روي ناداني انكار كرده و ردّ نمايند؛ احتراز نمايد، زيرا كه خود داري نكردن در اين موارد موجب هتك حرمت اولياء الهي مي‌شود، و يا آن ‌كه با شنيدن آن اخبار از روي حسادت يا دشمني در صدد اذيت و آزار و قتل و غارت آن‌ها بر مي‌آيند.
وجه دوم: ازگفتن سب و شتم و لعن وتبري در مقامي كه موجب سب و شتم و تبري نادانان و منافقين و اشرار، به امر الهي و اولياء او شود، خود داري كند.‌ چنان‌چه در اين آيه شريفه هم به آن اشاره فرموده است:
«وَلا تَسُبُوا الَّذيِنَ يَدْعُونَ مِنْ دونِ اللهَ فَيْسَبُوا اللهَ عَدْوًا بِغَيْرِ عِلْمٍ»[1]
واما تقيه عملي؛ پس آن هم بر دو وجه است:
وجه اول: مؤمن از مجالست و معاشرت با گمراهان و نادانان و كساني‌كه امر حق و قول حق را زشت مي‌شمارند و استهزاء مي‌كنند، دوري نمايد.
وجه دوم: در مقامي كه ناچار به مجالست با افراد مذكور باشد، پس با آن‌ها به طريق مدارا و حسن اخلاق معاشرت و رفتار نمايد، به طوري‌كه تاليف قلوب آن‌ها شود، و اهل حق از ضرر و خطر آن‌ها سالم بمانند.
و هريك از اين اقسام چهارگانه بايد در چهارمورد ملاحظه شود:
اول : در مورد دشمنان دين و منافقين.
دوم: در مورد اهل گناه و معصيت آشكار.
سوم: در مورد مؤمنين نادان.
چهارم: در مورد عموم مؤمنين حتي كاملين.
يعني در هريك از آن‌ها نسبت به هركدام كه از جهت ايمان و يقين پائين‌تر مي‌باشد تقيه كند.
چنانچه در «كافي» است در ذكر احاديث صعبة مستصعبه از امام سجاد ـ عليه السلام ـ به اين مضمون روايت شده كه:
«سلمان از اباذر تقيه مي‌نمود.»[2]
بنابراين؛ حال سائر مؤمنين چگونه خواهد بود؟

[شكوه انتظار]

مواردي كه تقيه لازم نيست
تقيه در وقتي لازم است كه با آن دفع محذورات وخطرات بشود، لكن در جائي كه تقيه فائده‌اي نداشته و مشكلي را برطرف نكند يا تخفيف ندهد، تقيه لازم نيست، همان‌طور كه امام باقر ـ عليه السلام ـ فرموده است:
«تقيه قرار داده شده براي آن كه مؤمن به سبب آن خون و جانش حفظ شود، پس هرگاه انسان در معرض كشته شدن قرار گرفته است،
(يعني يقين دارد كه او را مي‌كشند) در اين صورت تقيه لازم نيست.»[3]
و در روايت ديگري آن حضرت فرمودند:
«در مورد هر ضرورتي مي‌شود تقيه نمود ـ يعني در مورد هرخطر و ضرري كه متوجه جان يا مال و يا آبروئي مي‌شود ـ و هركس خودش به موارد ضرورت داناتر است و مي‌فهمد كه كجا و چه وقت درضرورت و ناچاري قرار مي‌گيرد.»[4]
پس هرگاه مؤمن درميان دشمنان واقع شد، و ناچار به مجالست و معاشرت با آن‌ها گرديد، بايد در ظاهر نوعي رفتار نمايد كه آن‌ها او را از خود گمان نمايند ـ البته باحفظ اعتقادات قلبي خود ـ و هيچ متوجه نشوند كه او بر خلاف طريق آن‌ها است، تا آن كه از ناحية او خطر و ضرري براي خودش يا سائر مؤمنين يا امور ديني پيش نيايد.[5]
تذكري مهم در مورد تقيه
در «تفسير حضرت امام حسن عسكري ـ عليه السلام ـ روايت شده كه آن حضرت از پدران بزرگوارش ـ صلوات الله عليهم اجمعين ـ نقل فرموده:
«دو عمل و عبادت است كه اهميت زيادي دارد، تا آن‌جا كه سزاوار است مؤمن بسيار دعا نمايد، و طلب توفيق آن دو عمل را از خداوند بخواهد، يكي معرفت و شناخت نسبت به اداء حقوق برادران مؤمن، و ديگري نيكو تقيه كردن.»[6]
و در همان كتاب از حضرت امام زين‌العابدين ـ عليه السلام ـ روايت شده كه فرمود:
«خداوندهرگناهي را كه مؤمن مرتكب شده بيامرزد و او را از آن گناه در دنيا و آخرت پاك كند جز دو گناه: يكي ترك اداء حقوق مؤمنين و تضييع آن است، و ديگري ترك تقيه در مورد لزوم آن است.»[7]
پس بندة مؤمن بعد از آن كه به فضيلت تقيه و تأكيدي كه در مورد آن شده پي‌برد، و فهيمد كه بزرگترين فائدة آن، اين است كه ياري و نصرت حضرت حجت ـ عليه السلام ـ به واسطة آن حاصل مي‌شود، بايد از خداوند توفيق عمل كردن به آن را طلب نمايد و چنانچه تا كنون بر خلاف آن عمل كرده توبه نمايد و به نوعي گذشته را جبران كند.
مواردي كه تقيه جايز نيست
چنان‌چه ترك تقيه در مورد آن، مذموم است و از آن نهي شده، تقيه نمودن و كتمان امر حق در موردي كه ضرورتي ندارد بلكه از روي سهل انگاري و تنبلي و يا به خاطر هواي نفس و دنيا طلبي باشد، خصوصاً تقيه كردن علما در اظهار علم‌شان، در چنين مواردي بسيار مذمت شده است.
در تفسير امام حسن عسكري ـ عليه السلام ـ است كه: جابر عبدالله انصاري خدمت اميرالمؤمنين ـ عليه السلام ـ شرفياب شد، حضرت به او فرمودند:
«يا جابر! قوا هذه الدنيا بأربع‍‌‍‍‍‍ة، عالم يستعمل علمه، و جاهل لايستنكف أن يتعلم، و غني جواد بمعروفه، و فقير لا يبيع آخرته بدنيا غيره...»[8]«اي جابر! قوام و برقراري اين دنيا به چهار طايفه بستگي دارد: عالمي كه علم خود را به كار ببندد و مطابق علمش رفتار نمايد. و ناداني كه از پرسيدن و ياد گرفتن عارش نشود، و ثروتمندي كه از مالش ببخشد بخل نورزد، و فقيري كه آخرت خود را به دنياي ديگران نفروشد.
اي جابر! كسي كه نعمت‌هاي خداوند نزد او زياد باشد حوائج و خواستة مردم پيش او زياد است، پس اگر با آنان چنان رفتار كند كه خداوند دوستدارد آن نعمت‌ها برايش باقي خواهند ماند، و اگر در آن‌چه خداوند بر او واجب كرده است كوتاهي كند. نعمت‌ها رو به زوال و فنا خواهند رفت، و حضرت اين اشعار را انشاء فرمود كه:
دنيا و روي آوردن دنيا چه زيبا است ـ البته براي كسي كه وقتي چنين موقعيتي يافت اطاعت خدا كند ـ كسي كه با مردم با زيادي نعمتي كه خدا به او بخشيده مواسات نكند، اقبال و رو آوردن دنيا از دست او مي‌رود.
اي جابر از زوال نعمت حذر كن ـ ازمال دنياي خود ببخش و عطا كن. چرا كه صاحب عرش خيلي بخشنده است ـ نيكي و احسان را چند برابر مي‌كند. سپس فرمودند: اگر عالم علمش را كتمان كند و ظاهر ننمايد، و نادان از پرسيدن آن‌چه ضروري دين اوست عارش آيد و دنبال فهيميدن احكام نباشد، و دولتمند از بخشش بخل ورزد، و فقير دين خود را به دنياي ديگري بفروشد، بلا زياد مي‌گردد و عقاب بزرگ مي‌شود.»
و نيز در همان كتاب نقل مي‌كند كه حضرت اميرالمؤمنين ـ عليه السلام ـ فرمود:
«سمعت رسول الله ـ عليه السلام ـ يقول: منسئل عن علم فكتم حيث يجب اظهارة تزول عنه، جاءيوم القيامة ملجماً بلجام من النار.»[9]
«از رسول الله ـ صلي الله عليه و اله و سلم ـ شنيدم كه فرمود: كسي كه از علمي سؤال شود، و آن راكتمان نمايد در جائي كه اظهار كردن واجب است و تقيه لازم نيست، روز قيامت در حالي‌كه او را به لجامي از آتش بسته شده باشد مي‌آوردند.»
و به اين مضمون اخبار بسياري، در تفسير آية مباركة
«الَّذِينَ يَكْتُمُونَ ما أَنْزَلْنا مِنَ الْبَيِّناتِ وَ الْهُدى مِنْ بَعْدِ ما بَيَّنَّاهُ لِلنَّاسِ...»[10]
و غير آن آورده شده است.

[1] . سورة انعام، آية 108.
[2] . كافي، ج 1، ص 401، حديث 2.
[3] . كافي، ج 2، ص 220، حديث 16.
[4] . كافي، ج 2، ص 219، حديث 13.
[5] . روايات تقيه در جلد دوم كافي در باب تقيه، ص 217، و باب كتمان، ص 221، ودر باب عشرت، ص 635، آمده است.
[6] . تفسير امام حسن عسكري ـ عليه السلام ـ ، ص 323.
[7] . تفسير امام حسن عسكري ـ عليه السلام ـ ، ص 321.
[8] . تفسير امام حسن عسكري ـ عليه السلام ـ ، ص402.
[9] . تفسير امام حسن عسكري ـ عليه السلام ـ ، ص402.
[10] . سورة بقره، آيه 159 تا 174.

[شكوه انتظار]

یاری امام زمان

1- دعا در تعجيل فرج
احاديث و اخبار قطعي و معتبر دلالت دارند بر اين كه احقاق حقوق الهي، و حقوق همة‌ انبياء و اوصياء و اولياء ـ عليهم السلام ـ و نيز ظهور آثار حق و معالم دين به طوري كه خداوند در قرآن وعده فرموده است[1]،
همگي بستگي كامل به ظهور موفور السرور حضرت بقية الله ـ عليه السلام ـ دارد و متوقف بر آن مي‌باشد.
و نيز از بسياري از اخبار و فقرات ادعيه و زيارات استفاده مي‌شود كه امر ظهور آن حضرت اصل وقوعش يك وعدة تخلف ناپذير الهي است، ولي زمان وقوع آن از امور بدائيه است كه قابل تعجيل و تأخير است، و نيز از بعضي از اخبار به دست مي‌آيد كه دعاي مؤمنين هنگامي كه با شرايط و آدابش انجام شود تأثير به سزايي در تعجيل فرج خواهد داشت.
و روشن است كه اگر فعل كسي در وقوع امري تأثير و دخالت داشته باشد، به نوعي در آن امر كمك كرده است، پس دراين مورد دعاء مؤمن براي تعجيل فرج در حقيقت نصرت و ياري امام عصر ـ عليه السلام ـ است.
در اين‌جا بيان دو مطلب لازم و ضروري است:
1. رواياتي كه دلالت مي‌كند ظهور آثار حق متوقف به ظهور آن حضرت است.
2. اخباري كه دلالت مي‌كند دعا تاثير كامل در اين امر دارد.

[1] . در سورة توبه آيه 33 فرموده است:
«هُوَ الَّذِي اَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدي وَدِينِ الْحَقَّ لِيُظْهِرَهُ عَلَي الدَّينِ كُلَّهُ وَ لَوْ كَرِهَ الْمُشْرِكُونَ»
«اوست آن كه پيامبرش را براي هدايت و دين حق فرستاد تا بر همة اديان پيروز و غالب گرداند و اگرچه مشركين كراهت داشته باشند.»
و در سورة نور آيه 55 فرموده است:
«وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَيَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِي الْأَرْضِ كَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَ لَُيمَكِّنَنَّ لَهُمْ دِينَهُمُ الَّذِي ارْتَضي لَهُمْ وَ لَيُبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْناً يَعْبُدُونَنِي لا يُشْرِكُونَ بِي شَيْئاً»
«كساني‌كه از شما ايمان آورده‌اند و كارهاي شايسته انجام داده‌اند، خداوند وعده داه كه آنان را در زمين خليفه قرار دهد،‌ همچنان كه افرادي را قبل از اين‌ها خليفه قرار داده بود، و متمكن خواهدكرد بر ايشان دين ايشان را كه براي آن‌ها پسنديد، و خوف و ترس آنان را به امن و امان تبديل خواهد كرد، تا مرا پرستش نمايند و چيزي را بر من شريك قرار ندهند.»
و در سورة قصص آيه 5 فرموده است:
«وَ نُريدُ اَنَّمُنَّ عَلَي الَّذينَ اسْتُضْعِفوا في الْاَرْضِ وَ نَجْعَلُهُمْ اَ ئمَّةً وَ نَجْعَلُهُمُ الْوارِثونَ»
«و ما اراده كرديم بر آنان كه در زمين ضعيف شمرده شده بودند، منت گذشته و آنان را پيشوايان و وارثان قرار دهيم.‌»

[شكوه انتظار]

2- ظهور آثار حق، با ظهور امام زمان ـ عليه السلام ـ

روايات زيادي در اين باره نقل شده، ولكن از جهت تيمن وتبرك به ذكر تعدادي از آن‌ها اكتفا مي‌كنيم.
حديث اول: شيخ صدوق روايت كرده كه حضرت رسول ـ صلي الله عليه و اله و سلم ـ فرمود:
«لمّا اسري بي الي السماء ـ الي أن قال: ـ فقال الله عزّوجلّ: ارفع رأسك فلمّا رفعت رأسي و إذاً بأنوارعليٌّ و فاطمة و الحسن والحسين و علي بن الحسين و محمد بن علي و جعفربن محمد و موسي بن جعفر و علي بن موسي و محمد بن علي و علي بن محمد و الحسن بن علي و «م ح م د» ابن الحسن القائم كأنهم كوكب دري.
قلت: يا ربّ و من هولاء؟
قال: الائمة، و هذا القائم يحلّل حلالي و يحرم حرامي، و به انتقم من أعدائي و هو راحة لأوليائي، و هو الذي يشفي قلوب شيعتك من الظالمين و الجاهدين والكافرين. فيخرج اللات والعزّي طريين فيحرقهما، ففتنة الناس يومئذٍ بهما أشدّ من فتنة العجل و السامري.»[1]
«چون مرا به سوي آسمان بردند، ـ از مشاهداتي كه در آن سير آسماني داشتم اين بود كه ـ خداوند عزّوجلّ فرمود:
سر خود را بلند نما ، چون بلند نمودم انوار علي و فاطمه و يازده فرزند ايشان برايم نمايان شد، آخرين آن ها را ديدم كه در ميان ايشان همچون ستاره‌اي درخشان ايستاده بود.
عرض كردم:
پروردگارا! اين‌ها چه كساني هستند؟
فرمود:
اين‌ها امامان‌اند ،
و آن كه ايستاده حلال مرا حلال و حرام مرا حرام خواهد كرد ،
و به واسطه او از دشمنان خودانتقام خواهم گرفت، و او باعث آسايش خاطر و شادماني اولياء من مي‌باشد،
و دل‌هاي شيعيانت را از ستمكاران و منكران و كافران شفا و بهبودي مي‌بخشد، پس لات و عزي را در حالي كه بدن آن‌ها تازه باشد از قبر بيرون مي‌آورد و آن‌ها را مي‌سواند و امتحاني كه مردم در آن روز به واسطة اين دو مي‌شوند از امتحان بني‌اسرائيل به گوساله و سامري سخت‌تر خواهدبود.»

[شكوه انتظار]

حديث دوم: از احمد بن اسحاق قمي روايت كرده كه گفت:
خدمت حضرت امام حسن عسكري ـ عليه السلام ـ رفتم و مي‌خواستم كه دربارة جانشين و حجّت بعد از ايشان سؤال كنم، ـ بعد از آن كه امام عسكري ـ عليه السلام ـ بر او منت گذاشت و فرزند خود را كه در سن سه سالگي بود و چهرة مباركش چون ماه شب چهارده مي‌درخشيد به او نشان داد، و فرمايشاتي دربارة او و غيبتش نمود مي‌گويد ـ :
عرض كردم: اي مولاي من! آيا از براي امر ايشان علامتي هست كه به واسطة آن اطمينان خاطر براي من حاصل شود؟
پس آن جان جانان به زبان عربي فصيح فرمود: من هم بقية الله در زمين،
و منم انتقام گيرنده از دشمنان حق، و اي احمد بن اسحاق! علامتي رابعد از مشاهده نمودن حقّ به چشم خود طلب نكن.[2]

حديث سوم: و در روايتي ديگر خداوند تبارك و تعالي انوار اهل‌بيت ـ عليهم السلام ـ را به حضرت آدم نشان داد، آخرين نور از آن انوار پاك كه در ميان آن‌ها مانند ستارة صبح مي‌درخشيد نور وجود مقدس حضرت بقية الله ـ عليه السلام ـ بود، آن‌گاه خداوند تبارك و تعالي فرمود:
«و بعبدي هذا السعيد افك عن عبادي الأغلال، و ‌أوضع عنهم الاصار، و أملأ الأرض حناناً و رأفةً وعدلاً كما ملئت من قبله قسوةً و شقوةً و جوراً.»

[3]توسط اين بندة سعادتمند غل‌ها و زنجيرها را از پاي بندگانم باز مي‌كنم، و بارهاي سنگين بدبختي را از دوش ايشان بر مي‌دارم، و زمين را از مهر و محبت و لطف و عدالت پر مي‌كنم، همان‌گونه كه پيش از آن از سنگدلي و شقاوت و ستم پر شده باشد.
حديث چهارم: به مقتضاي اخبار متعدد در تفسير اين آية شريفه:
«وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَيَسْتَخْلِفَنَّهُمْ...»[4]اين آيه مباركه دربارة وجود مبارك حضرت مهدي ـ عليه السلام ـ نازل شده، و در آن سه كرامت الهي براي عهد ظهور آن حضرت بيان شده، يعني:
1. جانشيني در زمين؛
2. غلبة دين ايشان ـ كه اسلام واقعي است ـ بر همة اديان؛
3. برطرف كردن ترس و وحشت دربارة شيعيان و اهل ايمان.

[شكوه انتظار]

حديث پنجم: در «تفسير عياشي» از حضرت موسي بن جعفر ـ عليه السلام ـ در بيان اين آية شريفه:
«وَلَهُ اَسْلَمَ مَنْ ِفي الْسَّمَواتِ وَاْلَارْضَ طَوْعَاً وَ كَرْهاً»[5]
روايت شده كه آن حضرت فرمود:
اين آيه در حق قائم ـ عليه السلام ـ نازل شده،
چون ظهور كند به كافران و مرتدان مشرق و مغرب اسلام را عرضه مي‌كند، هركس از روي علاقه بپذيرد، او را به نماز و زكات و ديگر اعمالي كه بر مسلمانان واجب است فرمان مي‌دهد، و كسي كه اسلام را نپذيرد گردنش را مي‌زند، تا آن كه در شرق و غرب جهان جز موحدان و يكتاپرستان كسي باقي نماند.[6]
حديث ششم: فقراتي از خطبة غديريه است كه حضرت رسول ـ
صلي الله عليه و اله و سلم ـ فرمود:
«معاشر الناس ألا و إنّي منذر وعلي هادٍ، معاشر الناس إني نبيّ و عليّ وصيّ، ألا إنّ خاتم الائمة منا القائم المهدي، ألا إنه قاتل كلّ قبيلة من أهل الشرك، ألا إنّه المدرك بكل ثار لأولياء الله عزّوجلّ، ألا انّه النّاصر لدين الله.»[7]«اي گروه مردمان! آگاه باشيد؛ همانا من بيم دهنده‌ام و علي هدايت كنده.
اي مردمان! آگاه باشيد؛ به درستي كه من پيغمبر شما هستم و علي وصي و جانشين من است.
آگاه باشيد؛ به درستي كه آخرين امام از ما مهدي قائم خواهد بود،
آگاه باشيد؛ به درستي كه دين او برهمة اديان چيره گردد.
آگاه باشيد؛ به درستي كه او از ستمكاران انتقام خواهد گرفت.
آگاه باشيد؛ به درستي كه او همة‌ دژها را فتح خواهد كرد و سنگرهاي دشمن را ويران مي‌نمايد.
آگاه باشيد؛ به درستي كه او همة‌ مشركين را نابود خواهد كرد.
آگاه باشيد؛ به درستي كه او انتقام خون همة اولياء الهي را خواهد گرفت.
آگاه باشيد؛ به درستي كه او ياري كنندة دين خدا است.»

[1] . كمال الدين، ص252.
[2] . كمال الدين، ص384، حديث 1.
[3] . بحارالانوار، ج 26، ص 312.
[4] . سورة نور، آية 55، ترجمة اين آيه در ابتداي كيفيت هفتم گذشت.
[5] . و هرچه در آسمان‌ها و زمين است، خواه ناخواه فرمانبردار خداوند متعال است. سورة آل عمران، آية 83.
[6] . تفسير عياشي، ج 1، ص 183، ح 82.
[7] . بحارالانوار، ج 37، ص 213، حديث 86

[شكوه انتظار]

3- اثر دعا در تعجيل فرج
در روايات وارد شده كه دعا در تعجيل فرج آن حضرت، اثر زيادي دارد، و آن‌چه از اخبار دلالت بر اين امر دارد، پنج قسم است:
قسم اول
دعا باعث تعجيل فرج و ترك آن موجب تاخير فرج مي‌شود
در بعضي از روايات تصريح شده‌‌است كه دعاي مؤمنين در مورد فرج، موجب تعجيل فرج مي‌شود، و ترك دعا براي فرج، موجب تأخير آن مي‌شود.
از آن جمله روايتي است كه در «نجم الثاقب» از شيخ جليل عياشي از فضل بن ابي قره نقل شده، كه گفت: از حضرت صادق ـ عليه السلام ـ شنيدم كه مي‌فرمود:
«خداوند به حضرت ابراهيم ـ عليه السلام ـ وحي فرمود:‌به زودي پسري براي تو از ساره متولد مي‌شود. ساره گفت:‌كه من پيره زن و عجوزه‌ام.
خداوند فرمود: به زودي فرزندي آورد و فرزندان آن پسر تا چهارصد سال در دست دشمن گرفتار عذاب شوند، به سبب آن كه كلام مرا ردّ نمود.
پس چون قوم بني‌اسرائيل در دست فرعون مبتلا شدند تا چهل روز در درگاه خداوند ناله و گريه نمودند.
حق تعالي به حضرت موسي و هارون ـ عليه السلام ـ وحي فرستاد كه ايشان را از چنگال فرعون نجات دهند، و صدوهفتاد سال از آن چهار صد سال باقي‌مانده بود كه آن را بخشيد. آن‌گاه حضرت صادق ـ عليه السلام ـ فرمود:
اگر شما هم اين‌گونه تضرّع و زاري مي‌كرديد، حق تعالي فرج ما را مقدر مي‌فرمود، و چون چنين نكنيد، اين امر به نهايت خود خواهد رسيد.»[1]
و در كتاب «احتجاج» در توقيع مبارك آن حضرت چنين آمده:

«و أكثروا الدعا بتعجيل الفرج فإنّ ذالك فرجكم‌»

[2]

«براي تعجيل فرج بسيار دعا كنيد، همانا اين دعاء موجب فرج شما است.»
و اين جامع‌ترين و كامل‌ترين كلام در امر دعا در تعجيل فرج مي‌باشد.
در اين‌جا يادآوري چند نكته لازم و ضروري است:
اول: تأكيد شديد در دعا براي فرج، زيرا در روايت امر به دعا شده، و تا شاهد و قرينه‌اي بر ارادة ‌استحباب از امر نباشد، حمل بر وجوب مي‌شود.
دوم: زياد دعا كردن است، به طوري كه لازم است در همة اوقات شب و روز و در هر مجلس و در هر حالي، خصوصاً بعد از نمازها و مواقع استجابت دعا بر آن مواظبت و محافظت شود.
سوم: امر دعا براي فرج ايشان بر همة بندگان واجب و لازم است، و بر فرد فرد ايشان ـ مانند امر اقيموا الصلوات ـ تكليفي است ثابت.[3]
چهارم: اهتمام در طلب فرج به وجه عموم است، چنانچه مقتضاي اطلاق كلمه «الفرج» همين است، يعني: دعا در تعجيل فرج، هم فرج عام كلي ايشان را و هم فرج در هر امري از امور ايشان را ديني يا دنيوي كه مربوط به وجود مبارك ايشان يا يكي از شيعيان آن حضرت باشد شامل مي‌شود.
پنجم: فائدة دعا در تعجيل فرج اين است كه از براي دعا كننده در همة امور دنيوي و اخروي، وسيله و سبب فرج مي‌شود.

[شكوه انتظار]

قسم دوم
دستور ائمه ـ عليهم السلام ـ به دعا براي حوائج و مهمات ايشان
در اين جا به بيان اخباري مي‌پردازيم كه ائمه اطهار ـ عليهم السلام ـ به شيعيان و دوستان خود دستور مي‌دادند براي حوائج و مهمات ايشان دعا نمايند.
روايت اول: در مزار «بحار» از ابي هاشم جعفري روايت كرده:
دخلت علي أبي الحسن علي بن محمد ـ عليه السلام ـ و هو مهموم عليل، فقال لي: يا أباهشم! إبعث رجلاً من موالينا إلي الحير يدعوا الله لي.
فخرجت من عنده فاستقبلني علي بن بلال فأعلمته ما قال لي و سألته أن يكون الرجل الذي يخرج.
فقال: السمع والطاعة، ولكنني اقول: إنه أفضل من الحير، إذ اكان بمنزلة من في‌الحير، و دعائه لنفسه أفضل من دعائي له بالخير، فأعلمته ـ عليه السلام ـ ما قال.
فقال لي: قل له: كان رسول الله ـ صلي الله عليه و اله و سلم ـ افضل من البيت والحجر، و كان يطوف بالبيت و يستلّم الحجر، و إن لله تبارك و تعالي بقاعاً يحبّ أن يدعي فيه فيستحب لمن دعاه.»[4]
«خدمت امام هادي ـ عليه السلام ـ شرفياب بودم، در حالي كه آن حضرت اندوهگين و بيمار بودند. به من فرمود: اي ابوهاشم يكي از دوستان ما را به طرف كربلا روانه كن تا آن جا برايم دعا كند، پس از نزد ايشان خارج شدم و در ميان راه به علي بن بلال برخورد كردم، به او فرمايش امام ـ عليه السلام ـ را بازگو كردم و از او خواستم كه اطاعت امر امام كند و اين كار را انجام دهد، علي بن بلال پس از آن كه با دل و جان پذيرفت به من گفت:
آن جضرت كه خود از كربلا برتر است و مقام و رتبه‌اش مانند كسي است كه در آن‌جا مدفون است، و حتماً دعاي ايشان براي خودش از دعاي من براي او بهتر است.
من گفتارعلي بن بلال را به عرض آن حضرت رساندم، در جواب فرمود: به او بگو: رسول خدا ـ صلي الله عليه و اله و سلم ـ از كعبه و حجرالاسود برتر، بود ولي اطراف كعبه طواف مي‌نمود، و حجرالاسود را استلام مي‌كرد و مي‌بوسيد، همانا از براي خداوند بقعه‌ها و مكان‌هاي مقدسي است كه دوست دارد مردم در آن‌جا دعا كنند و او را بخوانند، و دعاء آن‌ها را مستجاب گرداند.»
روايت دوم: احمد بن فهد حلي ـ رحمة الله عليه ـ
در كتاب «عدة الداعي» مي نويسد:
«امام صادق ـ عليه السلام ـ دچار درد و بيماري شد،‌به كساني كه آن‌جا حضور داشتند فرمود: كسي را اجير كنند تا كنار قبر امام حسين ـ عليه السلام ـ براي آن حضرت دعا كند، يكي از دوستان امام ـ عليه السلام ـ بيرون رفت.‌شخصي را كنار درب خانه يافت و به او دستور امام ـ عليه السلام ـ را بازگو نمود، گفت من مي‌روم، ولي سئوالم اين است كه امام حسين ـ عليه السلام ـ امامي است مفترض الاطاعه و او نيز امامي است مفترض الطاعه، پس چگونه چنين دستوري داده است؟
آن شخص برگشت و قضيه را به عرض امام رسانيد، حضرت صادق ـ عليه السلام ـ فرمود: مطلب همان است كه او گفت، ولي آيا نمي‌داند كه براي خدا بقعه‌ها و مكان‌هاي مقدسي است كه دعا در آن مكان‌ها مستجاب مي‌شود؟
حرم امام حسين ـ عليه السلام ـ يكي از آن بقعه‌ها است.»
پس از اين‌گونه اخبار استفاده مي‌شود كه دعاء مؤمن تأثير در اصلاح حوائج و برطرف شدن همومم و غموم ائمه ـ عليهم السلام ـ دارد.
و اين منافات ندارد با آنكه ايشان خود وسيلة همة فيوضات الهي براي ديگران هستند، و از غير خود از هر جهت بي‌نياز مي‌باشند، چنان‌كه خداوند متعال با آن كه از غير خود غني و بي‌نياز مي‌باشد، ولكن بندگان را امر به عبادتش فرموده، و نيز از آن‌ها طلب ياري نموده و از آن‌ها قرض خواسته است.
حكمت اين امور، آن است كه بندگان خود را در راستي عقيده و گفتارشان، در مقام دوستي با او امتحان كند، و نيز با انجام اين اعمال لياقت و قابليت رحمت او را پيدا نمايند،‌ چنانچه در مقدمه به آن اشاره‌شد.
همچنين است نسبت به ائمة معصومين ـ عليه السلام ـ تا دوستان ايشان در مقام خدمت و احسان و ياري آن‌ها، و در دوستي و محبت خود با آن‌ها امتحان شوند، و نيز به وسيلة اين اعمال تطهير و تزكيه شوند، و از براي فيوضات و رحمت الهي كه به وسيلة ائمة معصومين ـ عليهم السلام ـ به آن‌ها عطا مي‌شود قابل گردند.
چناچه در احاديث بسياري در «كافي» و غير آن خصوصاً در باب «صله به امام ـ عليه السلام ـ و باب «خمس» حكمت آن تصريح شده است.[5]
پس دعا براي ايشان هم مانند ياري كردن آن‌ها با جهاد، و جنگ كردن با دشمنان آن‌ها و مغلوب كردن آن‌ها است، و به اين وسيله حزن و اندوه ائمة معصومين ـ عليهم السلام ـ برطرف مي‌شود، گرچه شكست دادن دشمنان نيز در واقع به بركت افاضة غيبي الهي از جانب خود آن‌ها مي‌باشد.
قسمت سوم
دعاء مؤمنين براي تعجيل فرج
اخباري وارد شده است كه در آن‌ها، دعاء مؤمنين و درخواست فرج آن حضرت از خدداوند تصريح و تأكيد شده است، و نيز دعاهاي ويژه‌اي است كه در خصوص آن وارد شده و در زمان غيبت ايشان، به خواندن آن امر شده‌اند.
قسم چهارم
دعاي ائمه اطهار ـ عليهم السلام ـ براي تعجيل فرج آن حضرت
اخباري وارد شده كه ائمة‌ اطهار ـ عليهم السلام ـخودشان دعاء مي‌فرمودند، و تعجيل فرج ايشان را از خداوند تقاضا مي‌كردند.
و روايات فراواني در اين دو قسم وارد شده و از آن‌ها استفاده مي‌شود كه زمان ظهور آن حضرت از امور بدائي غير حتمي است، يعني قابل تقديم و تأخير است، ‌و دعا تأثير به سزائي در تعجيل آن دارد.
و اين كه با كثرت دعاي ائمه اطهار ـ عليهم السلام ـ مي‌بينيم باز غيبت به طول انجاميده، عمده علت آن، سوء اعمال بندگان است كه در توقيع مبارك به آن اشاره شده است:
«ولو أنّ أشياعنا ­ـ وفقهم الله لطاعته ـ علي اجتماع من القلوب في الوفاء بالعهد عليهم لما تأخّر عنهم اليمن بلقائنا، ولتعجّلب لهم السعادة بمشاهدتنا علي حق المعرفة و صدقها منهم بنا، فما يحبسنا عنهم إلا ما يتّصل
بنا مما نكْرههه ولا نؤثره منهم.»[6]
«اگر شيعيان ما ـ كه خداوند براي اطاعت خويش توفيقشان دهد ـ دلهايشان در وفا به عهد و پيماني كه باما دارند، گردهم مي‌آمد، از فيض ديدار ما محروم نمي‌شدند، وسعادت ديدار ما زودتر نصيبشان مي‌شد، ديداري از روي معرفت و راستين، ما را از آنان، جز ابار ناخوش آيند و ناروائي كه از آن‌ها به ما مي‌رسد، چيزي باز نمي‌دارد.»
پس سعي و كوشش در توبه و تضرع به درگاه الهي، و تقاضاي فرج باعث برطرف شدن مانع از طرف آن‌ها مي‌شود، و آن‌ها قابل مي‌شوند كه مورد آن دعاهاي معصومين ـ عليهم السلام ـ واقع شوند، و به زودي اثرش براي آن‌ها ظاهر شود.

[1] . تفسير عياشي، ج 2، ص 154، حديث 49.
[2] . بحارالانوار، ج 52، ص 92، حديث 7.
[3] . حضرت امام حسن مجتبي ـ عليه السلام ـ در عالم مكاشفه يا خواب به مرحوم مؤلف فرمودند:
در منبرها به مردم بگوئيد و به آن‌ها دستور دهيد توبه نموده و براي تعجيل ظهور حضرت حجت «ارواحنا فداه» دعا نمايند.
دعا براي آمدن آن حضرت مانند نماز ميت نيست كه واجب كفائي باشد، و با انجام دادن عده‌‌اي، از ديگران ساقط شود، بلكه مانند نمازهاي پنجگانه است،‌ و بر هر فرد بالغ عاقل واجب است براي ظهور امام زمان « ارواحنا فداه» دعا كند. «به نقل از كتاب مكيال المكارم».
[4] . بحارالانوار ج 101، ص 113، حديث 34.
[5] . كافي، ج 1، ص 537 و 538.
[6] . الاحتجاج، ج 2، ص 499، بحارالانوار، ج 53،‌ص 177، حديث 8.

[شكوه انتظار]

و اگر در دعا و توبه سستي و سهل‌انگاري و معصيت سرگرم شوند مانع مي‌شود از آن كه اثر آن دعاها به سرعت ظاهر گردد. هر چند بعضي از آثار آن دعاها از ايشان ظاهر شود.
و اگر دعاهاي آن‌ها نبود، چه بسا بدي اعمال شيعيان باعث مي‌شد كه غيبت بسيار طولاني شود، ولي به واسطة آن دعاها تخفيف پيدا كرده است.
علت ديگر آن كه: به واسطة آن دعاها سختي‌هاي زمان غيبت كاسته مي‌شود، كه اگر آن دعاها نبود، در اثر بدي اعمال شيعيان، سختي‌ها و گرفتاري‌هاي دوران غيبت بسيار زيادتر بود، چنانچه در امت‌هاي پيشين خصوصاً بني‌اسرائيل چنين بود كه زماني در غل و زنجير و به حال غلامي وكنيزي گرفتار فرعونيان بودند.
چنانكه به اين ويژگي در فقراتي از توقيع حضرت اشاره شده‌است:
«إنّا غير مهملين لكم و لا ناسين، ولولا ذلك لنزل بكم اللاواء و اصطلمكم الأعدلاء.»[1]
«به درستي كه ما در رعايت امر شما اهمال ننموده و ياد شما را از خاطر نبرده‌ايم. و اگر اين نبود، هر آينه به بلاي سخت گرفتار مي‌شديد، و دشمنان شما را مستاصل و نابود مي‌كردند.»
و در توقيع ديگر ـ بعد از خبر از حال ظهور ظالم منافقي ـ مي‌فرمايد:
«ولا يبلغ بذلك غرضه من الظلم لهم والعدوان، لأنّنا من وراء حفظهم بالدعاء الذي لايحجب عن ملك الأرض والسماء ‌فلتطمئن بذلك من أوليائنا القلوب، وليثقوا بالكفاية منه و إن راعتهم الخطوب، والعاقبة لجميل صنع الله سبحانه تكون حميده لهم، مااجتنبوا المنهي عنه من الذنوب.»[2]
«او با كارهايش به هدف خود كه ظلم و ستم به شيعيان است نمي‌رسد، چرا كه ما در پشت سر آنان با دعائي كه از پروردگار زمين و آسمان پنهان نيست براي حفظ آنان دعا مي‌كنيم، و با اين دعا دلهاي دوستان ما بايد آرامش پيدا كند و به كفايت از آن مطمئن شود، گرچه سر و صداي آن‌ها رعب آفرين باشد، و سر انجام نيكو براي ايشان است مادامي‌كه از گناهاني كه نهي شده است دوري ورزند.»
و هرگاه عموم مردم از اجتماع در توبه و دعا غفلت ورزند. ولي بعضي از مؤمنين ـ به اندازة توانائي خويش ـ درآن كوششش نمايند، بر دعاي آنان فوائد مهم ديگري هم مترتب مي‌شود كه در كيفيت يازدهم ذكر خواهدشد.
قسم پنجم
روايات وارده در شرايط تأثير و استجابت دعا
اخباري كه در باب تأثير دعا در كليه حوائج و قبولي توبه وارد شده است.كه به وسيلة آن، نعمت‌هائي كه به واسطة ‌بدي اعمال از انسان سلب شده باشد بر مي‌گردد، خصوصاً هرگاه با آداب و شرايط ظاهري و باطني آن همراه باشد[3]، پس چنين دعائي مشكلات را هر چند بزرگ باشد و هر چند تقدير آن مبرم و محكم شده باشد، برطرف مي‌كند، چنانچه بلاي عظيم بر قوم حضرت يونس ـ عليه السلام ـ نازل شد و به توبه و تضرع واقعي برطرف گرديد.
پس از ملاحظة اين نوع آيات و اخبار كه بسيار زياد است معلوم مي‌شود كه هرگاه مؤمنين به درگاه الهي جمع شوند و با توبه و تضرع و ناله به درگاه الهي، برطرف‌شدن مصائبي را كه به خاطر غيبت بر آن‌ها وارد شده است را درخواست نمايند و فرج و ظهور را مسئلت كنند، خداوند متعال اجابت خواهد فرمود و در فرج آن حضرت تعجيل خواهد نمود.
و مؤيد اين مطلب فرمايش امام باقر ـ عليه السلام ـ است در عالم رؤيا به يكي از مؤمنين:
او در عالم رؤيا خدمت آن حضرت رسيد و پرسيد: چرا در امت‌هاي گذشته وقتي حجت خدا غائب مي‌شد غيبت او اين مقدار كه براي اين امت پيش آمده طولاني نمي‌شد؟ حضرت فرمودند:
زيرا آن‌ها براي برطرف شدن غيبت براي توبه و تضرع و دعا اجتماع مي‌كردند، ولي در اين امت تا كنون چنين اجتماع و تجمعي صورت نگرفته است.
تكميل بحث دعا در تعجيل فرج آن حضرت
بنابر آن‌چه بيان شد، واضح گرديد كه دعاي براي فرج، نصرت و ياري آن حضرت است نسبت به خود ايشان، و نصرت و ياري آن حضرت است نسبت به شيعيان و دوستان آن حضرت، كه امورشان اصلاح وغم و اندوه ايشان برطرف گردد و نيز ياري آن حضرت است در بر طرف كردن غصه‌ها و ابتلائات ايشان كه ناشي از غيبت است. زيرا در بعضي از روايات فرموده‌اند:
« از شباهت‌هاي آن جضرت به انبياء شباهتي است كه به حضرت يوسف دارد، يعني او مانند كسي است كه گرفتار زندان و دچار غم و اندوه است.»[4]
و نيز در بعضي از احاديث است كه از القاب و اوصاف آن حضرت؛ طريد، شريد، وحيد، مضطرّ وخائف مي‌باشد، يعني ايشان در زمان غيبت طرد شده و آواره و تنها و غريب و پريشان خاطر و ترسان است.
و نيز اين دعا ياري و نصرت آن حضرت است در بازگشت حقّش به او كه اكنون غصب شده و در تصرف ديگران است.
و از بعضي از روايات استفاده مي‌شود كه هرگاه بنده‌اي اقدام به كار نيكي نمايد اجر و پاداش آن عمل به او عنايت شود، گرچه نتواند آن را انجام دهد و به پايان برساند، بنابراين؛ هركس به اندازة استعداد و توانائي خويش در اين وسيلة الهي ـ يعني توبه و دعا ـ تلاش كند و به حصول آن اميدوار باشد، به مقتضاي آن روايات، امام ـ عليه السلام ـ را ياري نموده، گرچه در خارج دعاي او فوراً مستجاب نشود.
نكتة ديگر اين كه: دعاء در تعجيل فرج منحصر به يك عنوان خاص يعني درخواست تعجيل فرج نيست، بلكه با عناوين گوناگون تحقق مي‌يابد كه بعضي از آن‌ها را بيان مي‌كنيم.

[1] . به ص 23 مراجعه شود.
[2] . بحارالانوار، ج 53، ص 177، حديث 8.
[3] . از جمله آن آداب و شرايط توبة حقيقي و خضوع و قطع اميد از غير خدا، و خلوص و دوستي و ولايت اهل بيت‌ ـ عليهم السلام ـ و شناختن حقوق واجب و شخصيت والاي ايشان است.
[4] . در اين جا مناسب ديدم شعري را كه يكي از شاعران در اين زمينه سروده است ياد آورد شوم.
اي عاشقان براي ظهورم دعا كنيد روز و شبان به سوي خدا التجا كنيد
آن يوسفي كه در چه غيبت بود منم اي قافله! طناب برايم رها كنيد
زندان غم مرا به اسارت كشيده است اي عاشقان! مرا ز اسارت رها كنيد
از من در اين زمانه نباشد غريب‌تر از بهر اين غريب زمانه دعا كنيد

[شكوه انتظار]

4- انواع دعا در ظهور
اول: به دعاي معصومين ـ عليهم السلام ـ كه براي تعجيل فرج نموده‌اند، آمين بگويد. در حديث است كه:
آمين گوينده با دعا كننده شريك است.[1]
واضح است كه چنين شركتي اگر براي كسي ميسر شود و توفيقش را پيدا نمايد، مشمول
«فَذلِكَ فَضْلُ اَلله يُؤْتيِهِ مَنْ يَشَاء.»[2]

خواهد بود.
دوم: از مؤمنين خواهش كند كه دعا كنند، و به هر شكلي كه بتواند آن‌ها را تشويق و ترغيب نمايد، و هر كس به واسطة تشويق او دعا كند، مثل آن است كه خود او دعا كرده است، چون در بعضي از اخبار است كه:

«هركس سنتي و عمل خيري را پايه گذارد به طوري‌كه در ميان مردم رواج پيدا كند.‌ تا هنگامي كه اين سنت و عمل خيرباقي است، هركس به آن عمل نمايد، مانند ثواب عمل كننده براي آن شخص نوشته مي‌شود،‌ خواه زنده باشد يا مرده، بدون آن كه از ثواب آن عمل كننده چيزي كم شود.»[3]

و واضح است كه اين دعا از بهترين اقسام صدقات جاريه است.
علاوة بر آن، بعد از آن كه ثابت شد كه دعا براي فرج و ظهور امام زمان ـ عليه السلام ـ نصرت و ياري آن حضرت مي‌باشد، پس كمك كردن وسعي و تلاش در وقوع آن هم، نصرت و ياري خواهدبود.