آیت مجاهدان: یادمان شهید دکتر مصطفی چمران

[تهمینه محمدی* در باغ شهادت را نبندید...*]

آیت مجاهدان: یادمان شهید دکتر مصطفی چمران

محید نظری

[تهمینه محمدی* در باغ شهادت را نبندید...*]

مقدّمه

در طول تاریخ زندگی بشر، چهره های درخشانی ظهور کرده اند که هم چون مشعل فروزانی، فراراه زندگی مردمان را روشن ساخته و آنان را به سوی اهداف متعالی رهبری کرده اند. آشنایی با شیوه ی زندگی مردان بزرگ، انسان را در پیمودن راه کمال و فضیلت، علاقه مند و مصمم ساخته و پویندگان راه انسانیت را همتی بلند بخشیده و راه سلوک خالصانه را به آنان رهنمون می شود.
یکی از این مردان بزرگ شهید مصطفی چمران فرزند اسلام ناب محمدی صلی الله علیه و آلهاست که هم درد دین و مکتب داشت و هم وضعیت دنیای اسلام و مسلمانان آرامش را از او ربوده بود.
ایشان گرچه مدتی را در غرب به سر برد امابر خلاف بسیاری از تحصیل کردگان آن دیار، مجذوب ظاهر پر زرق و برق آن جا نشد و با هجرت به لبنان، حضور در میان محرومان و پابرهنگان لبنان را افتخاری برای خویش شمرد.
شهید چمران شاگرد مکتب عشق و ایثار بود. او بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، با تمام وجود به خدمت انقلاب در آمد و هرجا نیاز به شیرمردان ظلم ستیز بود، حضوری مردانه داشت. هنوز قله های سر به فلک کشیده ی کردستان و دشت های تفتیده ی خوزستان، نعره های دشمن کوب آن مجاهد را به یاد دارند.
ص:7
و پس از عمری تلاش و مجاهدت سرانجام تاب دوری از معشوق را نیاورد و با صورتی سرخ فام به دیدار حق شتافت و آیتی برای مجاهدان راه حق شد.
این مجموعه که به همت جناب حجت الاسلام مجید نظری به رشته ی تحریر در آمده، بر آن است تا زندگانی این مجاهد نستوه را در فصل هایی چون: زندگی علمی، فعالیت های سیاسی در خارج و داخل کشور، حضور در جبهه های جنگ، افکار و اندیشه ها، خصوصیات اخلاقی و عرفانی و پیشنهادهای برنامه ای و... به قلم در آورد. با سپاس از ایشان و جناب آقای علی حائری، در تنظیم فصول افکار و اندیشه ها و متون ادبی، امید است مورد استفاده برنامه سازان واقع گردد.
«انشاءاللّه»
«انّه ولیّ التوفیق»
«مدیریت پژوهشی مرکز پژوهش های اسلامی صدا و سیما»
ص:8

[تهمینه محمدی* در باغ شهادت را نبندید...*]

بخش اوّل: زندگی نامه ی شهید چمران
اشاره
بخش اوّل: زندگی نامه ی شهید چمران
زیر فصل ها
فصل یکم: کودکی و زندگی علمی
فصل دوم: فعالیت های سیاسی تا قبل از انقلاب اسلامی
فصل سوم: فعالیت های سیاسی _ انقلابی بعد از انقلاب اسلامی ایران
فصل چهارم: به سوی قربان گاه
فصل پنجم: خصوصیات اخلاقی و عرفانی شهید چمران
فصل ششم: دیدگاه های شهید چمران
فصل هفتم: شهید چمران از نگاه بزرگان
فصل هشتم: نیایش های شهید چمران
ص:9
ص:10

[تهمینه محمدی* در باغ شهادت را نبندید...*]

فصل یکم: کودکی و زندگی علمی
فصل یکم: کودکی و زندگی علمی
مصطفی چمران در اسفندماه سال 1311 در خانواده ای مذهبی در محله ی سرپولک که از قدیمی ترین محله های تهران و نزدیک چهارراه سیروس بود به دنیا آمد.(1) کودکی بود گوشه گیر، دایم غرق در تفکر و اندیشه، گریزان از شلوغی ها و محو تماشای جمال و جلال زیبای خداوندی. دوران دبستان را در مدرسه ی انتصاریه نزدیک پامنار گذراند و سپس به دبیرستان دارالفنون راه یافت و دو سال آخر را به صورت رایگان در دبیرستان البرز گذراند. در طول این دوران همواره شاگرد ممتاز بود. روحی بسیار حساس و لطیف داشت. درد و رنج محرومین او را به شدت می آزرد واو را به هم دردی جوان مردانه وا می داشت.
پدرش، حسن چمران، از زحمت کشانی بود که با کوشش و تلاش فراوان فرزندان خود را بزرگ کرد. با وجود مشکلات اداره ی خانواده ی بزرگ، پدرش بارها اعلام می کرد که حاضر است شب و روز کار کند تا فرزندانش به مدرسه بروند و درس بخوانند و افراد صالح و مفیدی برای جامعه بشوند.
شهید چمران در سال 1332 به دانش کده ی فنی دانش گاه تهران، در رشته ی مهندسی برق راه یافت. او با وجود مشکلات و حضور فعال در عرصه های پر تنش سیاسی _ اجتماعی آن دوران، در سال 1336 با رتبه ی اول از دانش کده ی فنی فارغ

---

1- در کتاب یاران امام به روایت اسناد ساواک، در صفحه ی 3 آمده است که شهید در شهر قم دیده به جهان گشوده و از یک سالگی در تهران بزرگ شده است.
ص:11
التحصیل شد، به گونه ای که نام او سال ها زبان زد استادان و دانشجویان آن دانش کده بود.
پس از فراغت از تحصیل، در پایه ی لیسانس، در همان دانش کده به تدریس مشغول شد تا آن که به عنوان شاگرد ممتاز دوره، برای ادامه ی تحصیل در مقطع دکترا، از بورس تحصیلی خارج از کشور استفاده کرد.
شهید چمران در سال 1338 عازم آمریکا شد ابتدا به دانش گاه استیشن در تگزاس رفت و فوق لیسانس خود را در رشته ی مهندسی برق با درجه ی ممتاز گرفت و سپس برای دوره ی دکترا به دانش گاه برکلی رفت. این دانش گاه از معروف ترین و مجهزترین دانش گاه های آمریکا ست. رشته ی الکترونیک آن هم در تجهیزات آموزشی و پژوهشی و هم در استادان و مدرسان معروف است. مصطفی در مدت سه سال دکترای خود را در الکترونیک و فیزیک پلاسما با درجه ی عالی به پایان رساند.
به همین دلیل ازطرف موسسات بزرگ آموزشی و تحقیقاتی آمریکا پیشنهادهای بسیاری برای هم کاری دریافت کرد. چمران برای آن که به نیویورک نزدیک باشد و بتواند در کنار دوستانش در مبارزات سیاسی خارج از کشور نقش فعال تری داشته باشد، پیشنهاد موسسه ی بل را در نیوجرسی پذیرفت ودرسال 1963 در این موسسه آغاز به کار کرد. از اوایل سال 1964 (تیرماه 1344) که همراه یارانش به خاورمیانه و مصر رفت، کار علمی و حرفه ای را کنار گذاشت و تمام وقت نیروی خود را در خدمت آرمان های حرکت اسلامی متمرکز ساخت.(1)

---

1- زندگی نامه ی سردار رشید اسلام شهید دکتر مصطفی چمران، ص 2.

ص:12

[تهمینه محمدی* در باغ شهادت را نبندید...*]

فصل دوم: فعالیت های سیاسی تا قبل از انقلاب اسلامی
اشاره
فصل دوم: فعالیت های سیاسی تا قبل از انقلاب اسلامی
زیر فصل ها
21_ آغاز مبارزات:
22_ مبارزات در آمریکا
23_ سفر به مصر و مبارزه ی مسلحانه
24_ استقرار در لبنان
21_ آغاز مبارزات:
21_ آغاز مبارزات:
شهید چمران فعالیت های سیاسی خود را در سال آخر دبیرستان، در مدرسه ی البرز آغاز کرد. از آن سال در بیش تر جلسات بخش اسلامی دانش جویان شرکت فعال داشت.
شهید چمران درباره ی شروع فعالیت های سیاسی اش و آن جریان اسلامی که تربیت یافته ی آن بوده است، چنین می گوید:
از سن پانزده سالگی در انجمن اسلامی دانش آموزان شرکت داشتم که باز در همان جا هم با آیت اللّه طالقانی برخورد و آشنایی داشتم و در مسجد هدایت، در خیابان استانبول (سابق) یکی از شاگردان پر و پا قرص آیت اللّه طالقانی و درس تفسیر ایشان بوده ام و درس های تفسیر قرآن ایشان را از همان سال ها تا وقتی که به خارج رفتم گوش می دادم و مقدار زیادی از آموزش های ایدئولوژیک خود را از آقای طالقانی و انجمن های اسلامی آن وقت فراگرفتم.(1)
ایشان هم چنین در جلسات درس فلسفه و منطق استاد شهید مطهری شرکت می جست.
شهید چمران درباره ی اوضاع آن روز دانش گاه ها می نویسد: در آن سال ها، جو غالب فکری و سیاسی در مراکز دانش گاهی و از جمله دانش گاه تهران در دست توده ایها بود. مسلمان ها نیرویی به حساب نمی آمدند. فعالیت های اجتماعی و دسته جمعی در بین مسلمان ها رسم نبود. دین و سیاست دو مقوله ی مجزا محسوب می شد.
________________________________________
1- روزنامه ی اطلاعات، 27/5/58.
ص:13
تنها نمازخانه ی دانش گاه، اتاقی محقر در دانش کده ی فنی بود. برخی از دانش جویان مسلمان با ترس و لرز برای نماز در این نمازخانه حاضر می شدند. البته ترس از ساواک نبود، چرا که هنوز ساواک به وجود نیامده بود. اما ترس از هوچی گری های توده ی ها بود که دانش جویان مسلمان، خصوصا آن هایی که آن قدر جسور و متعهد بودند که برای نماز به نمازخانه بروند شیخ، قشری و... می خواندند.
مصطفی از آغاز ورودش به دانش کده فنی، با جسارت به تعهدات اسلامی اش عمل می کرد بدون آن که هوچی گری توده ای ها، کم ترین اثری در اراده ی او داشته باشد. چمران برای شکستن سدی که از این جو سازی ها به وجود آمده بود، مثل سایر برادران مسلمان، در رفتن به نمازخانه و بروز تعهد اسلامی اش تقیه نمی کرد.

[تهمینه محمدی* در باغ شهادت را نبندید...*]

در همان سال ها، اگر چه دانش جویان مسلمان در دانش گاه کم نبودند، اما جو حاکم و عدم حضور یک حرکت اسلامی قوی، مانع آن بود که دانش جویان بتواننداسلام خود را عرضه کنند، شرم و خجالت زدگی بر دانش گاه حاکم بود. انجمن اسلامی دانش جویان، از آغاز تأسیس خود، تلاش و کوشش خود را به شکستن این جو و روحیه دادن به دانش جویان مسلمان معطوف داشت. گروه های سیاسی ضد اسلامی مثل حزب توده، با دانش جویان مسلمان برخوردهای بسیار شدیدی داشتند. آن ها می گفتند که دانش مندان، سال ها زحمت کشیده اند که مذهب را از صحنه علم و دانش گاه خارج سازند! حالا شماها می خواهید مذهب را به دانش گاه برگردانید و ما نمی گذاریم.(1)
پس از کودتای 28 مرداد و تشکیل نهضت مقاومت ملی توسط جمعی از مردان دین و سیاست، شهید چمران نماینده ی دانشکده ی فنی در آن نهضت بود.
در حادثه ی خونین 16 آذر سال 1333 که دژخیمان شاه، دانش جویان را به گلوله
________________________________________
1- زندگی نامه ی سردار رشید اسلام، شهید مصطفی چمران، صص 3و4.
ص:14
بستند و سه تن از آن ها را در راه روهای دانش کده ی فنی پیشاپیش ورود نیکسون قربانی کردند، او نیز جراحت مختصری برداشت. در همان سال ها، مفصل ترین و رساترین مقاله در مورد واقعه ی 16 آذر را او نگاشت. این مقاله بعدها در نشریه ای به همین نام در آمریکا نیز منتشر شد.(1)

[تهمینه محمدی* در باغ شهادت را نبندید...*]

22_ مبارزات در آمریکا

از بخش های زیبای زندگی سیاسی _ اجتماعی شهید چمران، نقش برجسته اش در شکل گیری تشکل های دانش جویی ضد رژیم، به خصوص انجمن اسلامی دانش جویان، در آمریکا بود. در فاصله ی سال های 38 _ 40، به علت خفقان حاکم بر ایران، فعالیت سیاسی چندانی نیز در خارج از کشور صورت نگرفت، زیرا حرکت های خارج از کشور تابع تحرک های داخلی بود.
نیروهای فعال در آن مقطع زمانی، در خارج از کشور عبارت بودند از:
1. مارکسیست ها: شاید در کمیت و کیفیت، مهم ترین بخش را تشکیل می دادند و بیش تر با حزب توده ارتباط داشتند. حرکت مارکسیستی، به دلیل اتصالش به حرکت جهانی مارکسیستی، تحرکش بیش از سایر نیروها بوده است.
2. ملّیّون: کسانی که با انگیزه ی ملی و سیاسی به صحنه آمده بودند. این ها کسانی بودند که در سال های گذشته، از زمان دکتر مصدق، فعالیت هایی داشتند. این اشخاص، بیش تر به گرد شخصیت هایی نظیر شایگان جمع می شدند و یا با آن ها در ارتباط بودند.
________________________________________
1- یاران امام، به روایت اسناد ساواک، ش 11، ص 5.
ص:15
3. نیروهای مذهبی: تعدادشان بسیار کم بود. عناصر فعال این بخش، کسانی بودند که در سال های پیش، در انجمن اسلامی دانش جویان یا در نهضت مقاومت ملی در ایران فعالیت داشتند و در اطراف شهید چمران و برخی دیگر گرد آمده بودند.
اولین حرکت مهم سیاسی وی و دوستانش در آن زمان (سال 1340) به دست گرفتن کنترل سازمان دانش جویان ایرانی در آمریکا بود. او هم چنین یکی از شکل دهندگان فدراسیون های دانش جویی ایرانی در آمریکا بود. سازمان دانش جویان ایرانی در امریکا به دلیل نقش به سزا و قابلیت های ویژه ی فردی وی، در نهمین کنگره ی خود در سال 1962 او را غیابا به عنوان نخستین عضو دایمی و افتخاری کنفدراسیون در امریکا برگزید، لیکن او به دلیل دسته بندی های شدیدی که بین چپی ها و ملیون در کنفدراسیون وجود داشت، اصالتی برای این جریان قایل نبود و همت خود را بر تقویت انجمن اسلامی دانش جویان مقیم امریکا متمرکز ساخت. البته وی علاوه بر فعالیت در انجمن اسلامی دانشجویان، بر حضور در سایر مجامع سیاسی _ ملی ضد رژیم نیز تأکید داشت و مشارکت فعال می نمود. از آن جمله، می توان به حضور وی در جبهه ی ملی سوم، انتشار ماهنامه ی اندیشه ی جبهه و بولتن خبری جبهه ی ملی امریکا که به همت او و دوستانش چاپ و منتشر می شد اشاره کرد. سخنرانی های او در جمع دانش جویان و محافل جبهه ی ملی، انجمن اسلامی و... و هم چینن انتشار مقالاتی بانام مستعار یا اصلی مثل «انقلاب»، «حکومت علی» و «مانیفست دموکراسی» نیز در زمره ی همین حضور و بروز فعال سیاسی وی به حساب می آیند.(1)
________________________________________
1- یاران امام به روایت اسناد ساواک، ش 11، ص 7.
ص:16
در راه پیمایی 90 کیلومتری، در دوران «کندی» از شهر «بالتیمور» تا «واشنگتن» فعال تر از همه و پیشاپیش همه حضور داشت و جالب این که بر اساس اشاراتی در طول مسیر از بحث های عرفانی و سیر و سلوک روحانی نیز غافل نبوده است.
در اعتصاب غذایی که در داخل عبادت گاه سازمان ملل متحد به مناسبت دستگیری و محاکمه ی آیت للّه طالقانی و یاران او ترتیب داده شده بود، شرکت فعال داشت. از همان محل،درنامه ای به برادرش چنین نگاشت:(1)
با آخرین رمق حیاتم این سطور را می نویسم.
در تظاهرات بزرگ و گسترده ی دانش جویان ایرانی در امریکا، پس از کشتار 15 خرداد به نحو مؤثری حضور و شرکت فعال داشت.
در خرداد 43، مصادف با ژوئن 1964، شاه به امریکا رفت، ایرانی ها وسیع ترین تظاهرات ضد رژیم را تدارک دیده بودند. سفارت ایران در امریکا از این تظاهرات وحشت زده بود و سفیر ایران برای خوش خدمتی تلاش فراوانی می نمود که به هر ترتیبی که باشد، جلوی آن ها را بگیرد، سفارت که می دانست سازماندهی تظاهرات توسط گروهی است که چمران و... در آن شرکت دارند، سعی کرد با حیله، به هدف شیطنت آمیز خود برسد، از این رو واسطه ای فرستاد که اگر شماها دست از تظاهرات ضد شاهی بردارید، دولت، آقای طالقانی و مهندس بازرگان و... و سایر فعالین نهضت آزادی را آزاد خواهد ساخت. این دوستان که به خوبی از ماهیت شیطنت آمیز سفارت آگاهی داشتند، جواب دادند که نماینده ی ما برای هر گونه صحبتی، آقایان طالقانی و... می باشند که در زندان شما هستند. بروید با آن ها صحبت کنید. هر دستوری آن ها بدهند، ما اجرا خواهیم کرد. به این ترتیب تیر دشمن به سنگ خورد.
________________________________________
1- یاران امام به روایت اسناد ساواک، ش 11، ص 7.
ص:17
در همان سفر برای مقابله با تظاهرات ضد رژیمی ایرانیان، رژیم شاه حدود 400 نفر از کادر ارتش را به امریکا آورد تا در مقابل مخالفین، اقدام به تظاهرات به نفع رژیم کنند و همین افراد بودند که بر صف تظاهرات ضد شاه در مقابل هتل محل اقامت شاه حمله کردند و عده ای از جوانان را مضروب ساختند.(1)

[تهمینه محمدی* در باغ شهادت را نبندید...*]

23_ سفر به مصر و مبارزه ی مسلحانه

شهید چمران در مورد آغاز مبارزات مسلحانه و سفر به مصر این چنین می گوید:
«از اواخر سال 1341 و اوایل سال 1342، به خصوص پس از قیام 15 خرداد 42 و تحت تأثیر جنگ انقلابی در کوبا و پیروزی انقلاب الجزایر و شکست مبارزات سیاسی سنتی داخل کشور، بین گروهی از مبارزان خارج و داخل کشور این فکر به وجود آمد و به طور جدی پیگیری شد که برخورد نهایی با رژیم شاه، تنها از راه مبارزه ی مسلحانه است. مبارزات سنتی به بن بست رسیده بود. قیام 15 خرداد به سبب تأثیری که در این روند فکری باقی گذاشت. بسیار مهم محسوب می شود. گروه های مختلف، مسلمان ها و غیر مسلمان ها به تدارک چنین مبارزه ای شتافتند و نخستین مسأله ای که مطرح شد، آن بود که انقلاب هم مثل دیگر پدیده های اجتماعی یک علم است. باید به علم انقلاب مجهز شد، به خصوص مشخص بود که بدون آشنایی با علم سازماندهی مبارزات مخفی، حفظ امنیت فعالیت ها و مقابله با ساواک و سیا و موساد، امکان پذیر نیست.
________________________________________
1- زندگی نامه ی سردار رشید اسلام، شهید دکتر چمران، صص 13 و 18.
ص:18
تجهیز و تدارک برای کمونیست ها خیلی آسان بود. کشورهای کمونیستی، اغلب آمادگی برای پذیرش جوانان و دادن آموزش های لازم را داشتند. عده ای از جوانان ایران به چین رفتند. برخی با کوبا و آلبانی تماس گرفتند، اما مسلمان ها که تعهد آن ها بیش از هر چیز به اسلام بود و خواستار انقلابی اسلامی بودند، نمی توانستند آموزش های ضروری را از آموزش های ایدئولوژیک جدا کنند، لذا با توجه به پیروزی انقلاب الجزایر و هم چنین سیاست های ضد استعماری حکومت ناصر، عناصر مسلمان به سوی آن ها توجه پیدا کردند. پس از بررسی های بسیار، برنامه ای تنظیم شد و برای انجام آن برنامه چند اقدام اولیه صورت گرفت. یکی از برادران مقیم پاریس به الجزایر رفت و با سران جبهه ی آزادی بخش تماس گرفت. هدف اصلی در این تماس ها ایجاد اردوگاه برای آموزش های لازم بوده است. و به معلمین ورزیده ای نیاز بود که تجارب انقلابی را به جوانان داوطلب ایرانی منتقل سازند، تجارب انقلابی در زمینه ی سازماندهی مخفی، آموزش سلاح های سبک، آموزش مواد انفجاری، آموزش بینش جنگ های انقلابی و نظایر این ها. قرار بود که اگر در الجزایر نتوانیم این چنین مرکزی را به وجود بیاوریم، حداقل بتوانیم کسانی از سران جبهه ی آزادی بخش را قانع کنیم که به عنوان مدرس در اردوگاه هایی که احتمالاً در خاورمیانه تشکیل خواهد شد تدریس کنند. برادران الجزایری از این فکر استقبال کردند.
اقدام دیگر تماس با دولت مصر بود. افرادی قبلاً به مصر رفته بودند. در اروپا و در امریکا تماس هایی با مقامات مصری گرفته شده
ص:19
بود. مقامات مصری در این تماس ها، تمایل و موافقت اولیه خود را ابراز داشته بودند. پس از ارایه ی معرفی نامه های لازم از شخصیت های مورد اعتماد و شناخته شده از ایران مقامات مصری از این برنامه و فعالیت ها استقبال کردند».(1)
برای هماهنگی بهتر در این زمینه، شهید همراه با عده ای دیگر مسؤول سازماندهی این کار می شوند و در تهران با مرحوم آیت اللّه طالقانی هم دائما در ارتباط بوده اند. در تیرماه 1343 کادرهای اصلی مسؤول این برنامه در مصر مستقر شدند و «سازمان مخصوص اتحاد و عمل» (سماع) را پایه گذاری کردند. کلاس های آموزش تأسیس شد. شبکه ی ارتباطی تهران و خارج برقرار گردید اولین گروه های داوطلب از ایران و خارج به مصر رفتند و دوره های آموزشی را گذراندند. این آموزش ها شامل سازماندهی مخفی، اصول جنگ های غیرعادی چریکی، مواد انفجاری، اسلحه شناسی، استراتژی و تاکتیک، اصول جنگ های تن به تن و... بود. برای آن که سازمان بتواند هر چه سریع تر در این آموزش ها مستقل شود، کلیه ی اعضایی که این دوره ها را می گذرانیدند، موظف شدند که تمامی جزئیات آموزش ها را یادداشت کرده به مسؤول آموزش ها بدهند. پس از چند دوره، تمامی این یادداشت ها جمع آوری شدند و طرح اساسی و کافی برای آموزش های لازم توسط اعضای خود سازمان که دوره دیده بودند تهیه شد. شهید در این دوره ها بالاترین حد ورزیدگی و آمادگی را از خود نشان داد. سرعت انتقال ذهنی، قدرت و استعداد تکنیکی و ورزیدگی بدنی وی، شهید را از بهترین شاگردان این دوره ها ساخت. به طوری که پس از یک دوره وی از طرف سازمان، مسؤول تمامی کلاس های آموزشی گردید و اساسی ترین جزوات آموزشی تهیه شدند.
________________________________________
1- زندگی نامه ی سردار رشید اسلام، شهید دکتر مصطفی چمران، صص 19،20،21.
ص:20
از اواسط سال 1966 به تدریج بین دولت مصر و سازمان، برسر خط مشی اختلافاتی رخ داد، مصری ها اصرار داشتند که هر چه زودتر برنامه ی تبلیغاتی ضد رژیم شاه از رادیوی قاهره شروع شود، اما سازمان به سر و صدا و تبلیغات اعتقاد نداشت و به کار اساسی در زمینه ی تدارک مقدمات جهاد مسلحانه اعتقاد داشت و از آن جایی که سازمان، آموزش های دیده شده در مصر را کافی برای شروع مقدماتی کار می دانست و کار تبلیغاتی رادیویی را هم در این مرحله زمانی مفید نمی دانست، دفتر سازمان در مصر بر چیده شد و دوستان به لبنان منتقل شدند.
نکته ی دیگر این که سیاست مصر در منطقه، شدیدا سیاست ناسیونالیستی و ضد ایرانی بود. این سیاست برای سازمان قابل قبول نبود. تشدید جنگ سیاسی _ روانی میان اعراب و ایرانیان به نفع هیچ یک از طرفین نبود. بلکه آب به آسیاب دشمن مشترک می ریخت.(1)
شهید چمران در یکی از مصاحبه هایش در این باره، چنین می گوید:
البته درگیری هایی هم با بعضی جناح های افراطی ناسیونالیزم عربی داشتیم و در مورد عنوان خلیج عربی یا اطلاق عربستان به خوزستان اعتراضاتی به ناصر کردیم که ناصر اعتراضات ما را وارد دانست و تأکید کرد. وی گفت که جریان ناسیونالیزم عربی آن قدر قوی است که نمی تواند به راحتی با آن مقابله کند و تأکید کرد افسوس که ما هنوز ندانسته ایم که بیش تر این تحریکات از ناحیه ی دشمن و برای ایجاد تفرقه در بین مسلمانان است و به ما گفت تنها کاری که می تواند بکند این است که به ما اجازه بدهد حرف های خودمان را بزنیم و شاید هم بتوانیم اعراب را روشن کنیم و آن ها را متقاعد بکنیم که این برنامه ها، برنامه های تفرقه انداز است و نباید پی گیری شود. این
________________________________________
1- زندگی نامه ی سردار رشید اسلام، شهید دکتر مصطفی چمران، صص 22،23،24.
ص:21
مشکل تنها با ناصر نبود؛ با اکثر دولت های عربی بود و ما با صراحت روش آن ها را نادرست می دانستیم.

[تهمینه محمدی* در باغ شهادت را نبندید...*]

24_ استقرار در لبنان

در سال 1346 دکتر چمران برای مدتی از مصر به امریکا بازگشت و مقدمات هجرت بزرگ خود را به لبنان فراهم آورد. اواخر سال 49 بنا به دعوت امام موسی صدر، رهبر شیعیان لبنان، وارد سرزمین پرماجرای لبنان شد. واز همکاران نزدیک وی شد.
در دست نوشته های وی این طور می خوانیم:
من در امریکا زندگی خوشی داشتم. از همه نوع امکانات برخوردار بودم. ولی همه ی لذات را سه طلاقه کردم و به جنوب لبنان رفتم، تا در میان محرومین و مستضعفین زندگی کنم.(1)
در لبنان میان شهید چمران و امام موسی صدر روابط نزدیکی برقرار شد و این روابط به سرعت به یک دوستی عمیق و درک مشترک در بینش ها و گرایش های سیاسی و اسلامی تبدیل شد، به طوری که برنامه های مشترکی تنظیم گردید. محورهای اصلی این برنامه ها ایجاد مدرسه ی فنی در جنوب، ایجاد مرکز پزشکی در بیروت و تأسیس مجلس اعلای اسلامی شیعی لبنان بود. از میان این برنامه ها، ایجاد مدرسه ی فنی از همه سریع تر صورت گرفت.
شهید چمران به همین منظور به جنوبی ترین نقطه ی لبنان «شهر صور» کنار مرزهای اسراییل رفت و مدیریت مدرسه ی صنعتی جبل عامل برج شمالی، در
________________________________________
1- یاران امام به روایت اسناد ساواک، ص 10.
ص:22
فاصله ی 5 کیلومتری صور و در جوار اردوگاه های فلسطینی، را بر عهده گرفت.

[تهمینه محمدی* در باغ شهادت را نبندید...*]

​ در این هنرستان فرزندان یتیم شیعی لبنان آموزش می دیدند. همان هایی که بعدها، کادر اصلی صف مقدم مقاومت شیعی در مقابل اسراییل، از بین آن ها بیرون آمدند. در مدرسه ی صنعتی جبل عامل، هنرجویان با علوم و تکنیک روز آشنا می شدند. در کارگاه های مختلف مدرسه که بعضی به دست خود دکتر چمران ساخته شده بود، برای رفع نیازهای مالی هنرستان، از بیرون هم سفارشات صنعتی می پذیرفتند که این خود سبب رشد تجربه ی علمی آنان می شد.
همین جوانان بودند که بارها در طول تهاجمات هفت گانه ی اسراییل به جنوب لبنان، به زیباترین و شجاعانه ترین شکل ممکن جنگیدند. بدون شک نام این مدرسه و این جوانان در تاریخ مبارزات لبنان به عنوان نمونه های شجاعت، ایثار و اعتقاد ثبت شده است.
مجاورت این مدرسه با اردوگاه فلسطینی، دارا بودن هدف های مشترک و حس نوع دوستی زاید الوصف دکتر چمران باعث شده بود که اردوگاه کمک های زیادی از این مدرسه دریافت نماید، به طوری که سازمان ملل به طور کتبی از شخص وی تقدیر و تشکر نمود.
​