تربيت، خانواده و سبك زندگی اسلامی

[خادمه زینب کبری(س)]

​
شادی

یکی از بهترین مهارت های زندگی، توانایی شاد زیستن و شاد بودن است که والدین می توانند آن را به فرزندان خود هدیه دهند. در آموزه های اسلامی، به این نیاز روانی و عاطفی مهم در کودکان تصریح شده است؛ چنانکه پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله می فرمایند: «إن فی الجنة دارا یقال لها دار الفرح، لا یدخلها إلا من فرح الصبیان» «خانه ای در بهشت است که به آن خانه شادی می گویند. جز کسی که کودکان را شاد کرده باشد وارد آن نمی گردد». (1)
باید از همان سال های اولیه زندگی، شاد زندگی کردن را به کودکان آموخت؛ چرا که شادی کودکان موجب تقویت روحیه، انگیزه، عزت نفس و ... می شود. علاوه بر این کودکان موفق، اغلب بچه های شادی هستند. فشار بیش از اندازه به بچه ها برای گرفتن نمرات عالی در مدرسه یا انجام دادن کارهای منزل آن ها را از یادگیری چگونه شاد بودن محروم می سازد.
بچه ها برای شاد بودن نیازمند فعالیت های آزاد و اوقات فراغت هستند. بنابراین والدین در هنگام برنامه ریزی برای فعالیت های روزانه
ص: 37
________________________________________
1- . کنز العمال ج 3، ص 170.
فرزندان، از انباشتن فعالیت های زیاد در برنامه روزانه خودداری کنند، گاهی اجازه دهند فرزندان آزادانه بازی کنند و تخیلاتشان راهنمای آنها در انتخاب فعالیت هایشان باشد.

[خادمه زینب کبری(س)]

شیوه های افزایش شادمانی
برخی افراد نمی¬توانند شاد باشند و بالطبع نمی¬توانند به دیگران شادی منتقل کنند در حالی که برای شاد بودن امکانات زیادی لازم نیست و به سادگی می توان شادی را ایجاد کرد. در ادامه به نمونه های از روش هایی که در ایجاد شادمانی و افزایش آن مؤثر است، اشاره می شود:

[خادمه زینب کبری(س)]

​
- بیان احساسات

یکی از راه های ایجاد شادی بیان احساسات، مخصوصاً احساسات منفی است. در یک خانواده شاد، همه اعضای خانواده فرصت بیان و تخلیه احساسات خود را دارند. در این خانواده گریه ی بچه ها، انتقاد از یکدیگر ویا حتی غر زدن موضوعی منفی تلقی نمی شود بلکه به عنوان بیان احساس پذیرفته می شود و اعضای خانواده خود را موظف می دانند به بیان احساسات سایر اعضای خانواده گوش فرا دهند. اگر امکان بیان احساسات وجود ندارد می توان احساسات منفی خود را نوشت و بعد آن را پاره کرد. به همین ترتیب می توان کودکان را تشویق کرد تا احساسات خود را در قالب نوشته یا نقاشی بیان کنند.
ص: 38

[خادمه زینب کبری(س)]

- خوش بینی
خوش بینی به معنی مثبت نگری و دیدن وجوه مثبت زندگی یکی از عوامل مؤثر در شادابی و رهایی از گناهان است. چنانکه امام علی علیه السلام می فرمایند: «حُسْنُ الظَّنِّ یُخَفِّفُ الْهَمَّ وَ یُنْجِی مِنْ تَقَلُّدِ الْإِثْم»
خوش بینی اندوه را می کاهد و [آدمی را] از افتادن در بند گناه، می رهاند.(1)

[خادمه زینب کبری(س)]

در خانواده هایی که غیبت رواج دارد و پدر و مادر به راحتی درباره ی دیگران بدگویی می کنند، همچنین در خانواده هایی که سرزنش کردن و عیب جویی رایج است معمولاً بدبینی و بدگمانی بین اعضا آن از جمله ی کودکان بیشتر است.
چه خوب است والدین بکوشند از عیبجوی دیگران پرهیز کنند تا بتوانند فرزندانی خوش بین تربیت کنند. برای این منظور ابتدا باید خود به عنوان الگوی فرزندان افراد خوش بین و دارای حسن ظن باشند و از صفات مذمومی همچون بدگمانی، سوء ظن، غیبت و عیب جویی، بپرهیزند.
از امام علی علیه السلام است که:
«حُسْنُ الظَّنِّ رَاحَةُ الْقَلْبِ وَ سَلَامَةُ الْبَدَن» «خوش بینی، مایه آسایش دل و سلامت بدن است».(2)
ص: 39
________________________________________
1- . غرر الحکم و درر الکلم، ص 344.
2- . همان.

[خادمه زینب کبری(س)]

افراد ناراضی و ناخشنود بر حوادث منفی زندگی متمرکز می شوند، در حالی که افراد شاد به وقایعی می اندیشند که چشم انداز بهتری نسبت به آینده به آن ها می دهد.
برای افزایش خوش بینی گام هایی وجود دارد که می توان آن ها را به کار گرفت. گام اول مثبت اندیشی و مثبت نگری است. پدر و مادر می توانند برای ایجاد و تقویت خوش بینی در فرزندان به آن ها تمرین مثبت دیدن بدهند؛ برای مثال از کودک خود بخواهند ویژگی های خوب ومثبت اطرافیان یا سفرهایی که رفته اند را برشمرند. قدم بعدی برای افزایش خوش بینی، تمرکز بر حوادث مثبت زندگی حتی در شرایط سخت است.
مرحله بعد، خوش بینی نسبت به ویژگی های مثبت و توانایی های خود فرد است. گام بعد، خوش بینی نسبت به آینده است. اینکه فرد آینده خود را چگونه ارزیابی کند. خوب، بد یا نامعلوم. افراد خوش بین معمولاً موقعیت های نامعلوم را خوب ارزیابی می کنند و خوب می بینند. لازم به ذکر است خوش بینی با خوش خیالی تفاوت دارد. در خوش خیالی واقعیت ها نادیده گرفته می شود در حالی که در خوش بینی ویژگی های مثبت امور مد نظر قرار می گیرد.

​

[خادمه زینب کبری(س)]

- فعالیت جسمانی

معمولاً افرادی که فعالیت جسمانی دارند انسان های شادی هستند. می توان گفت بین فعالیت جسمانی و شادمانی رابطه مستقیمی وجود
ص: 40
دارد. یعنی افراد فعال تر شادتر نیز هستند. فعالیت می تواند از نوع سرگرمی یا کارهای معمول روزانه باشد. نظیر انجام تکالیف مدرسه، انجام امور شخصی، ورزش، کارهای مختلف منزل و ...پس برای شادی بیشتر بهتر است فعالیت های گوناگون انجام داد.
- روابط اجتماعی
از آنجایی که انسان موجودی اجتماعی است، روابط اجتماعی در افزایش شادمانی و سلامت روانی افراد تأثیر بسزایی دارد. از این رو افرادی که روابط اجتماعی گسترده ای دارند میزان بروز بیماری ها در آن ها کمتر است و در صورت ابتلا به بیماری بهبود آن ها سریع تر خواهد بود. پس شایسته است والدین به فرزندشان کمک کنند تا آنان ارتباطات دوستانه ای با دیگران ایجاد کرده، آن را حفظ و گسترش دهند زیرا داشتن ارتباطات قوی و مهارت برقراری آن از شروط اصلی شاد زیستن در آینده است.

[خادمه زینب کبری(س)]

- صمیمیت

در روابط اجتماعی، نوعی از روابط وجود دارد که بسیار عمیق هستند این رابطه می تواند با خانواده یا فامیل، دوستان باشد. در رابطه های صمیمانه به سبب اعتمادی که بین افراد وجود دارد می¬توانند به راحتی افکار و احساسات خود را تخلیه کنند و در صورتی که نیاز به حمایت باشد به این رابطه پناه برند. به همین خاطر وجود این روابط
ص: 41
باعث شادمانی افراد می شود. دیدن فرد صمیمی، انسان را خوشحال می کند و در مواقع بحران، گفت وگو با چنین افرادی باعث شادی و آرامش می شود.

[خادمه زینب کبری(س)]

- خلاقیت

ذهن خلاق داشتن در تحصیل، شغل و کار باعث می شود که فرد احساس کسالت نداشته باشد و همیشه به دنبال راه حل های تازه و نو برای حل مسائل باشد. همین رفتار باعث ایجاد شادی و سرزندگی می شود.
- کاهش توقعات
میزان انتظار انسان از خود و دیگران باید واقع بینانه باشد. خواسته هایی که فرد از خود یا دیگران دارد اگر فراتر از انتظار باشد و به گونه ای باشد که برآورده نشود، باعث ناراحتی، سرخوردگی و نگرانی او می شود.
به هر حال کاهش توقع از خود، دیگران، زندگی، آینده و ... می توانددر ایجاد شادمانی سهم موثری داشته باشد.

[خادمه زینب کبری(س)]

- خود واقعی داشتن

اگر انسان ضعف ها و نقص های خود را بشناسد و بپذیرد نیازی به نقش بازی کردن و پنهان کردن خود واقعی ندارد. همچنین دیگر نگران
ص: 42
قضاوت از جانب دیگران نمی شود. بنابراین خود واقعی داشتن شرایط شادی در زندگی فرد فراهم می کند.
- برنامه ریزی و سازمان دهی
سردرگمی ناشی از بی برنامگی آشفتگی می آورد و این آشفتگی از شادی انسان می کاهد. برای رفع چنین مشکلی ابتدا باید به شناخت امور حیاتی زندگی مشغول شد و بعد با برنامه ریزی های صحیح به انجام آن ها پرداخت. برنامه ریزی می تواند بلند مدت یا کوتاه مدت باشد. مهم، داشتن برنامه است. برنامه ریزی های تحصیلی، شغلی و ... فرد را از سرگردانی، تشویش و فشار رها می سازد. همین امر باعث افزایش شادمانی او در زندگی می شود.
- زندگی در زمان حال
ذهن اکثر افراد نمی تواند در زمان حال سیر کند و همین امر شادی را از آن ها سلب می کند. بسیاری از مواقع فشارهای گذشته و نگرانی های آینده این اجازه را به ذهن نمی دهد که در حال سپری شود. این حالت ناشی از افکار است. با تمرین کردن و تمرکز حواس می توان افکار را کنترل کرد، به آن ها جهت بخشید و افکار مزاحم را کنار زد، تا فرد بتواند در حال زندگی کند. به این ترتیب با کنترل افکار مزاحم و زندگی در زمان حال، می توان شادی و نشاط را ایجاد کرد.
ص: 43
- دوری از افکار نگران کننده
روزانه در زندگی انسان ها افکار نگران کننده زیادی نظیر احتمال به وجود آمدن بیماری، فوت عزیزان، قبول نشدن در امتحان، نگرانی از اختلاف والدین و مشکلات مالی وجود دارد که اهمیت دادن و پرداختن به آن ها می تواند همه ی شادی ها را از بین ببرد. کودکان باید بدانند که مشکلات همیشه در زندگی وجود دارد ولی باید به صورت منطقی با آنها برخورد کرد. بسیاری از مردم قبل از آنکه با مشکلی روبرو شوند، هراس روبرو شدن با آن مشکل آنان را از پای در می آورد به قول سعدی:
مردی همه شب بر سر بیمار گریست * چون صبح بشد بمُرد و بیمار بزیست
افکار مثبت را می توان جایگزین افکار نگران کننده کرد این جایگزینی می تواند شادمانی را زیادتر کند. والدین نیز این نکته را رعایت کنند و اگر در زندگی خود مشکل، نگرانی و ناراحتی دارند آن را به دنیای کودکشان منتقل نکنند. از امام علی علیه السلام است که:
«الْمُؤْمِنُ بِشْرُهُ فِی وَجْهِهِ وَ حُزْنُهُ فِی قَلْبِه»؛ «شادی مومن در چهره اش و اندوه وی در دل اوست».(1)
ص: 44
________________________________________
1- . الکافی، ج 3، ص 573.