تربيت، خانواده و سبك زندگی اسلامی

[خادمه زینب کبری(س)]

پیشنهاد می شود پدر و مادر برای آموزش نظم و انضباط به فرزندان، نکات ذیل را به خاطر داشته باشند:
- برنامه و ساعات خواب و بیداری، تغذیه، بازی و اجرای برنامه های دینی کودکان را طبق روش صحیح و عملی مقرر سازید و آنان را از همان کودکی با نظم واقعی آشنا کنید.
- کودکان خود را عادت دهید هر چیزی را از هر جا برداشتند دوباره سر جایش بگذارند.- هیچ گاه ایجاد گرسنگی را به عنوان بخشی از روش انضباطی قرار ندهید.
- در حالی که تلاش می کنید نظم و انضباط را به فرزندان خود بیاموزند، مراقب باشید که تبعیضی بین آنها قائل نشوید.
- هرگز بر سر فرزندان خود فریاد نزنید؛ این امر به ارتباط شما و فرزندانتان آسیب می زند و همچنین باعث بروز رفتارهای نادرست در کودک می شود. بنابراین شما سعی کنید مؤدب و محکم با کودکان خود صحبت کنید.
ص: 118
- هنگامی که درباره ی سوء رفتار فرزند خود با او صحبت می کنید مطمئن شوید که به یک راه حل نیز برای اصلاح رفتار او اشاره می کنید.

[خادمه زینب کبری(س)]

ضروری است که پدر و مادر بر سر انتخاب اقدامات انضباطی با یکدیگر موافق باشند. اگر پدر یا مادر مخالفت خود را آشکارا با روش انضباطی نشان دهد، مسلماً کودک از این وضعیت بهره ای نخواهد برد. والدین باید منطبق بر ماهیت روش انضباطی خودشان رفتار کنند. در صورتی که یک کودک سوء رفتار از خود نشان می دهد باید بلافاصله اصلاح شود و معمولاً بهترین و اولین روش صحبت کردن با کودک و آگاه کردن اوست.

[خادمه زینب کبری(س)]

آموزش احترام به والدین

یکی از مهم ترین ارزش اخلاقی که به کودک آموخته می شود احترام به والدین است و این زمانی آغاز می شود که والدین به کودک خوداحترام بگذارند؛ اگر کودک خود را به عنوان یک انسان ندانند و عشق و احترام و توجه را از اطرافیان دریافت نکنند در نتیجه نباید انتظار داشته که به بزرگترها احترام بگذارد.
اما این کار چگونه میسر می شود؟ راه کارهایی ساده برای کمک به کودکان جهت داشتن روابطی دلپذیر:
- برخواستن هنگام ورود والدین و افراد بزرگ تر، خشوع و احترام وادب در مقابل آنان الگوی مناسبی برای کودکان خواهد بود (کمتر حرف بزنید و بیشتر عمل کنید)
ص: 119
- وقتی بعد از چند ساعت با کودک تان روبه رو می شوید، به گرمی با او دست بدهید و سلام و احوال پرسی و روبوسی کنید.
- همواره آنان را به احترام و حفظ حریم ها با خود و همسرتان تشویق کنید. نزد آنان با تواضع و امتنان از پدر یا مادرش یاد کنید (برخاستن و استقبال از پدر یا مادر هنگام آمدن او به خانه و بدرقه در زمان خارج شدن)
- در عین صمیمیت و مهربانی با اطفال اجازه بی ادبی و وارد شدن به حریم والدین را ندهید.

[خادمه زینب کبری(س)]

- هنگام بی نزاکتی در مقابل جمع هرگز به او تذکر ندهید و دعوا نکنید.
- با القاب زیبا و در عین حال جدی و بزرگوارانه نزد دیگران از او یاد کنید و به فرزندتان توجه و احترام بگذارید.- هنگام دعوا و برخورد با او از نسبت دادن صفات بد به او جداً بپرهیزید و تنها کار بدش را به او یادآور شوید.
- هرگز و هرگز نزد او از دیگران بدگویی نکنید و کلمات رکیک به کار نبرید. این کار موجب بدبینی خردسالان نسبت به دیگران می شود (من خوبم، تو بدی)
- در میهمانی ها، در حد توان، پذیرایی میوه و شیرینی را به عهده فرزندان بگذارید و از آنان نیز پذیرایی کنید.
ص: 120
- به فرزندان تان اجازه بی احترامی به یکدیگر را ندهید. روش برخورد آن ها اغلب تمرینی برای روش برخورشان با دیگران است.
- اگر کودکی رفتار غیرمحترمانه ای دارد و حرفی مغایر با شخصیت معمول خود زد، با آرامش و جدیت به او تذکر بدهید: «وقتی با احترام صحبت کردی به حرفت گوش می دهم» و یا خود را به نشنیدن بزنید.
- رفتارها و معاشرت های صحیح او را تشویق کنید. نزد دیگران طوری که کودک بشنود، از او ذکر خیر و تمجید کنید.
- بیشتر تشویق و کمتر انتقاد کنید.

[خادمه زینب کبری(س)]

و در آخر، تنها عمل ما و رفتارها و معاشرت های ماست که چهارچوب شخصیتی آنان را خواهد ساخت. برای داشتن فرزندانی خوشبخت، خوش بین، آرام و خلاق، ابتدا خود باید به این خصوصیات آراسته شویم. بیایید خودمان را بشناسیم و صادقانه دریابیم؛ وگرنه افتان و خیزان در بیراهه های زندگی کودکان مان را قربانی امر و نهی هایبی حد و حصر کرده، سردرگمی، نارضایتی و فقدان اعتماد به نفس را برای شان به ارمغان می آوریم. زمان ما زمان سخن گفتن تشعشعاتی است، نه دهانی.
خود را دوست بداریم، به خود و دیگران احترام بگذاریم تا آنان نیز با خود، جامعه، هستی و خدا در صلح و آشتی باشند و با اطمینان در جاده کمال گام بردارند.
ص: 121

[خادمه زینب کبری(س)]

شکرگزاری

شایسته است والدین با استناد به آیه
«لَئِنْ شَکَرْتُمْ لَأَزِیدَنَّکُمْ، وَ لَئِنْ کَفَرْتُمْ إِنَّ عَذابِی لَشَدِید» «اگر شکرگزاری کنید، (نعمت خود را) بر شما خواهم افزود؛ و اگر ناسپاسی کنید، مجازاتم شدید است!».(1)
شکر نعمت نعمتت افزون کندکفر نعمت از کفت بیرون کند(2)
و آیات و روایات مشابه، در مورد شکرگزاری وآثار آن از جمله ازدیاد نعمت ها با ادبیاتی کودکانه با فرزند خود صحبت کنند و آنان را به سپاسگزاری از خداوند تشویق کنند؛ برای مثال به او بگویند وقتی که تو یک هدیه برای دوستت می خری اگر او از تو تشکر کند و بگوید چه قدر من را خوشحال کردی، تو باز هم دوست داری به او هدیه بدهی.
حیا، عفاف و حجاب
حیا و عفت از جمله موضوعاتی است که هم عقل انسان آن را ستایش می کند و هم شرع به آن اهمیت داده است.
حیاء به معنای شرم داشتن است و منظور خودداری از انجام دادن کارهای زشت، به سبب ترس از سرزنش شدن است.(3)
ص: 122

---

1- . سوره مبارکه ابراهیم، آیه 7.
2- مولوی
3- مجمع البحرین، طریحی، ذیل «ح ی ی».
عفت؛ به وجود آمدن حالتی برای نفس انسان است که وی را ازغلبه یافتن شهوت حفظ می کند.(1)
شهید مطهری نیز عفت را به معنای رام بودن قوه ی شهوانی تحت حکومت عقل و ایمان معرفی می کند.(2)

[خادمه زینب کبری(س)]

بنابر فرمایش ارزشمند حضرت علی علیه السلام:

«الْحَیَاءُ یَصُدُّ عَنْ فِعْلِ الْقَبِیح» «حیا، انسان را از اعمال زشت بازمی دارد».(3)
والدین باید حریم عفاف و حیا را نگه دارند، این حریم را به فرزندان خود بیاموزند و مصادیق آن از جمله حیا در گفتار، حیا در کردار وحیا در پوشش را برای آن ها روشن سازند.در قرآن کریم مردان و زنان به رعایت عفاف و حجاب توصیه شده اند:
«قُلْ لِلْمُؤْمِنِینَ یَغُضُّوا مِنْ أَبْصارِهِمْ وَ یَحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ...» «به مردان مؤمن بگو چشم های خود را (از نگاه به نامحرمان) فروگیرند و عفاف خود را حفظ کنند؛ این برای آنان پاکیزه تر است؛ خداوند از آن چه انجام می دهید آگاه است».(4)
ص: 123

---

1- . ترجمه و تحقیق مفردات الفاظ قرآن، راغب اصفهانی، ج 2، ص 618.
2- . تعلیم وتربیت در اسلام، مرتضی مطهری، ص 150.
3- . غرر الحکم و درر الکلم، ص 74.
4- . سوره مبارکه نور، آیه 30.

[خادمه زینب کبری(س)]

و درآیه بعد می فرماید: «وَ قُلْ لِلْمُؤْمِناتِ یَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصارِهِنَّ وَ یَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ» «و به زنان با ایمان بگو چشم های خود را (از نگاه هوس آلود) فروگیرند و دامان خویش را حفظ کنند و زینت خود را - جز آن مقدار که نمایان است - آشکار ننمایند و (اطراف) روسری های خود را بر سینه خود افکنند (تا گردن و سینه با آن پوشانده شود) و زینت خود را آشکار نسازند مگر برای شوهرانشان، یا پدرانشان، یا پدر شوهرانشان، یا پسرانشان، یا پسران همسرانشان، یا برادرانشان، یا پسران برادرانشان، یا پسران خواهرانشان، یا زنان هم کیششان، یا بردگانشان (کنیزانشان)، یا افراد سفیه که تمایلی به زن ندارند، یا کودکانی که از امور جنسی مربوط به زنان آگاه نیستند؛ و هنگام راه رفتن پاهای خود را به زمین نزنند تا زینت پنهانیشان دانسته شود (و صدای خلخال کهبرپا دارند به گوش رسد)؛ و همگی به سوی خدا بازگردید ای مؤمنان، تا رستگار شوید».(1)
با توجه به سفارش آیات و روایات، باید از دوران کودکی نسبت به رعایت حجاب و عفاف در فرزندان اهتمام ورزید و مخصوصاً دختران را، پیش از سن تکلیف، با مسأله حجاب آشنا ساخت تا در جوانی و بزرگسالی پوشش کامل برای آن ها سخت و دشوار نباشد.
ص: 124

---

1- . سوره مبارکه نور، آیه 31.

[خادمه زینب کبری(س)]

پاکیزگی

آموزش آداب پاکیزگی یکی از گام های تربیت دینی است. پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله می فرمایند:
«النظَافَةُ مِنَ الْإِیمَانِ وَ الْإِیمَانُ مَعَ صَاحِبِهِ فِی الْجَنة» «پاکیزگی نشانه ایمان است و فرد با ایمان، بهشتی است».(1)
مسواک زدن، نیانداختن آب دهان و بینی در گذرگاه های عمومی، لباس پاکیزه و تمیز پوشیدن، اگرچه نو نباشد، استعمال عطر و خوش بو شدن از آداب اسلامی است.
از امام رضا علیه السلام است که:
«الطیبُ مِنْ أَخْلَاقِ الْأَنْبِیَاء» «استعمال عطر و بوی خوش از کار و اخلاق پیامبران است».(2)و به فرموده امام صادق علیه السلام پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله نیز این خلق پسندیده را داشتند:
«کَانَ رَسُولُ اللهِ (ص) یُنْفِقُ عَلَی الطیبِ أَکْثَرَ مِما یُنْفِقُ عَلَی الطعَامِ» «هزینه تهیه عطریات خاتم المرسلین صلی الله علیه وآله از تهیه خوراکش بیشتر بود».(3)
ص: 125

---

1- . بحارالانوار، ج 59، ص 291.
2- . وسائل الشیعه، ج 2، ص 142.
3- . مکارم الاخلاق، ص 34.

[خادمه زینب کبری(س)]

با توجه به اهمیت پاکیزگی در دین اسلام و تأثیر آن بر سلامت فرد، بایستی از همان سنین طفولیت رعایت بهداشت و نظافت به کودکان آموزش داده شود؛ برای مثال قبل و بعد از خوردن غذا آن ها را به شستن دست ها واداشت؛ در کلام گهرباری از امام علی علیه السلام آمده است:
«غَسْلُ الْیَدَیْنِ قَبْلَ الطعَامِ وَ بَعْدَهُ زِیَادَةٌ فِی الْعُمُرِ ... وَ یَجْلُو الْبَصَر» «شستن دست ها پیش از غذا و پس از آن، مایه طول عمر است... و چشم را روشنی می بخشد».(1)
متخصصان توصیه می کنند که در هر بار شست وشو باید حداقل 20 ثانیه دست ها را با صابون و آب گرم سالم شست. بیش از 80 درصد آلودگی ها از طریق دست منتقل می شوند، بنابراین لازم و ضروری است که کودکان شیوه صحیح شست وشوی دست را بیاموزند، زیرا کودکان در سنین پیش از دبستان خیلی به هم نزدیک می شوند و همه وسایلخود اعم از خوراکی، اسباب بازی، لوازم نقاشی و کاردستی و غیره را با یکدیگر مبادله می کنند، پس شست وشوی دست برای این کودکان بسیار مهم است تا از انتقال بیماری ها جلوگیری شود.