نماز محبوب عارفان

[مولاتی یا فاطمه الزهرا(س)]

نخستين سؤ ال روز قيامت ، از نماز است
از ائمه معصومين عليهم السلام در روايات متعددى نقل شده است كه فرموده اند در روز قيامت اولين سؤ الى كه از بنده مى شود، درباره نماز است . اين كسى كه نام مسلمان بر خود نهاده و از شيعيان على بن ابيطالب است ، نمازش را چگونه به جا آورده است ؟ آيا شرايط صحت نماز را رعايت كرده تا نمازش صحيح باشد؟ آيا شرط و شروط قبولى نماز را به جا آورده است تا صلوتش بقبول خداوند واقع شود؟ در روايات وارد شده است كه هر كس نمازش قبول افتد، بقيه اعمالش نيز پذيرفته مى شود و اگر رد شود بقيه اعمال هم رد مى شود. در روايتى چنين آمده است :
اول ما ينظر فى عمل العبد فى يوم القيامة فى صلاته فان قبلت نُظِرَ فى غيرها و ان لم تُقبل لم ينظر فى عمله بشى ء.(1)
اول عملى كه در روز قيامت مورد نظر و توجه حضرت حق قرار مى گيرد، صلاة عبد است ؛ اگر قبول واقع شود در مابقى اعمال نيز نظر و توجه مى شود و اگر قبول واقع نشده ، در هيچ يك از اعمال او نظر نمى شود.
در روايت ديگرى از رسول گرامى اسلام وارد شده است كه آن حضرت فرمودند:
ان عمودالدين الصلوة و هى اوّل ما ينظر فيه من عمل ابن آدم فان صحت نُظِر فى عمله و ان لم تصح لم يُنظَر فى بقية عمله .(2)
نماز ستون دين است و آن نخستين چيزى از اعمال بنى آدم است كه مورد نظر و توجه قرار مى گيرد. اگر صحيح به جا آورده شود، در بقيه اعمالش هم نظر مى شود و اگر صحيح نباشد، در بقيه اعمالش نظر نمى شود.
خلاصه ، اولين سؤ ال روز جزا، سؤ ال از نماز است و همين مطلب براى درك اهميت و جايگاه عبادت در شرع مقدس اسلام كفايت مى كند و بندگان را متوجه مى سازد كه قدر اين عبادت را كماهوحقه به جا آورند و در آن سستى و كاهلى نورزند.

[مولاتی یا فاطمه الزهرا(س)]

خشوع در نماز و معانى سه گانه آن
قد افلح المومنون ، الذين هم فى صلوتهم خاشعون
يكى از آداب نماز خشوع نمازگزار است . خشوع ممكن است در ظاهر جلوه كند و يا در باطن فرد مصلى به وجود آيد. خشوع ظاهرى آن طور كه از روايات استفاده مى شود، اين طور است كه نماز گزار به جايگاه سجده خيره شود، به راست و چپ نگاه نكند به سمت يمين و يسار توجه نداشته باشد و با جوارح خويش بازى نكند، بلكه جوارحش در نماز به خشوع باشد.
و اما خشوع باطنى اقبال و توجه تام قلب بسوى خداست . يعنى قلب نمازگزار به يمين و يسار التفات نكند و به تمامه متوجه خدا نباشد. اگر قلب در نماز خاشع شود، بالتبع جوارح در نماز خاشع مى شوند، ولكن اگر قلب حال خشوع پيدا نكند و از ما سوى الله اعراض ‍ ننمايد و خود را هر آن متوجه مطلبى از مطالب دنيا سازد، قطعا جوارح نيز مثل چشم ، دست و... حالت خشوع پيدا نخواهند كرد. در روايتى آمده است كه :
سُئل النبى صلى الله عليه و آله ماالخشوع ؟ قال : التواضع فى الصلاة و ان يقبل العبد بقلبه كله على ربه .(3)

[مولاتی یا فاطمه الزهرا(س)]

از رسول گرامى اسلام سئوال شد كه خشوع داراى چه معنايى است ؟ فرمود: خشوع تواضع در نماز است و اينكه عبد به تمام قلبش ‍ به پروردگار خود روى آورد، نه اينكه نيمى از قلب به دنيا مشغول باشد و نيمى هم به خود، و هيچ سهمى براى خدا نماند.
معناى ديگر خشوع ، خشوع در صورت است . يعنى نمازگزار صدايش را بلند نكند و با آرامش نماز بخواند. بايد گفت كه در نماز هر سه معناى خشوع مورد نظر است . به عبارت ديگر مصلى هم بايد به قلبش خاشع باشد و به تمام و كمال قلب و باطن به خدا روى آورد؛ هم به جوارحش خاشع باشد، يعنى دست و پا و چشم و... خاشع باشند و چشم به اطراف توجه و التفات نكند و دست با محاسن بازى نكند و هم به صورت خاشع باشد، يعنى با آرامش و تانى نماز گزارد. و نيز بايد دانست كه نكته عمده در خشوع ، خشوع قلب است و خشوع در جوارح و صورت از آثار خشوع قلبى است .

[مولاتی یا فاطمه الزهرا(س)]

فضيلت نماز

بر طبق رواياتى كه از ائمه دين عليهم السلام رسيده است ، بعد از معرفت ، بهترين اعمال نماز است . ابى كهس مى گويد: از ابى عبدالله عليه السلام سؤ ال كردم بعد از معرفت كدام يك از اعمال افضل است ؟ آن حضرت فرمود: بعد از معرفت ، عملى وجود ندارد كه عِدل صلوة واقع شود و با آن برابرى كند. قال : ما من شى بعد المعرفة يعدل هذه الصلوة .(4)
در روايت ديگرى معاوية بن وهب از ابى عبدالله سؤ ال مى كند:
افضل ما يتقرب به العباد الى ربهم و احب ذالك الى الله عزوجل ما هو؟ فقال : ما اعلم شيئا بعد المعرفة افضل من هذه الصلوة الاترى ان العبد الصالح عيسى بن مريم قال : (( اوصانى بالصلوة ...))(5)
و همچنين فرموده اند: اوصيكم بالصلاة و حفظها فانها خيرالعمل و هى عمود دينكم (6)
نماز آن گونه در نزد رسول گرامى اسلام و ائمه هدى از فضيلت و ارج و قربى والا برخوردار است كه رسول گرامى اسلام مى فرمايد: نور چشم من در نماز است . همان گونه كه آدم گرسنه طعام را دوست دارد و آدم تشنه آب را، من هم نماز را دوست دارم و هر چه نمازگزارم ، از آن سير نمى شوم . در روايت ديگرى فرموده اند كه نماز بهترين اعمال نزد خداوند تبارك و تعالى است و وصيت به نماز، آخر وصيت انبياء الهى بوده است . معمولا شخص در آخر كلام خود و در آخرين لحظات حيات خويش به امورى توصيه مى كند كه در نظر او از اهميت زيادى برخوردار است . انبياء، فرستادگان خدا و راهنمايان بشر از ظلمت طبيعت به نور ملكوت بوده اند و هم ايشان در آخر وصاياى خويش به نماز وصيت كرده اند و اين امر اهميت اين عبادت را در نظر شارع مقدس بيان مى دارد. باشد كه امر صلوة را گردن نهيم و آن را سبك نشمرده ، از نمازگزاران واقعى باشيم .

[مولاتی یا فاطمه الزهرا(س)]

معانى برخى از فقرات نماز
تكبيرة الاحرام
الله اكبر شروع نماز است . با اين ذكر است كه نمازگزار بايد تمام حواس خويش را مصروف معانى نماز سازد و دل را از غير نماز و غير ياد خدا خالى كند. الله اكبر يعنى خدا بزرگ است . بزرگتر از آن است كه به زبان آورده شود يا به كتابت و نوشتن درآيد. بزرگتر از آن است كه به وهم و خيال آيد يا با عقل بتوان كنه او را درك كرد و بزرگتر از آن است كه به وصف درآيد. خداوند از همه چيز و از هر كس بزرگتر، والاتر و عظيم تر است . لازم است كه نمازگزار در اين ذكر صادق و راستگو باشد. بدين معنا كه اگر در زندگانى فردى ، خانوادگى ، اجتماعى و بطور كلى در همه امور حيات ، بين خدا و غير خدا، در دو راهى هاى مختلف قرار گرفت ، جانب حق را برگزيند و در عمل اثبات كند كه خداوند اولى به هر چيز است ، حتى بر لذت هاى نفسانى كه بزرگترين ، و بلكه شايد بتوان گفت تنها مانع رسيدن بنده به درجات قرب الهى است . اگر بنده نمازگزار بتواند در همه شوون زندگى پا بر لذائذ و خواستهاى نفس خويش ‍ گذارد و خدا را بر همه چيز مقدم دارد، مى توان گفت چنين نمازگزارى در گفتن تكبيرة الاحرام صادق و راستگو است . اما اگر اين كسى كه اكنون در مقابل خداى خويش ايستاده و در حال سخن گفتن و مناجات و راز و نياز با اوست ، در همين قدم اول و پله نخستين كلام ، كلام نادرست و دروغين را بر زبان جارى كند و در حالى كه خدا را در عمل و رفتار خود بزرگ نمى داند، در كلام بگويد: الله اكبر، معلوم نيست نماز چنين شخصى مقبول خداى تبارك و تعالى قرار گيرد. خداوند تبارك و تعالى به شخصى كه قلب و اعمالش از حقيقت تكبير روى گردان است و فقط با زبان تكبير مى گويد، با ديده رحمت نمى نگرد. بلكه چنين شخصى را از حلاوت مناجات با خويش محروم مى كند و از قرب و نزديكى به خويش محجوب مى سازد. پس اى بنده نمازگزار، اگر حلاوت و لذتى از مناجات با رب ودود براى تو حاصل نمى شود، بايد در صدق گفتار خود و صدق تكبيرة الاحرام خويش شك كنى . با گفتن تكبير بر عبد لازم است كه به مقتضاى معناى تكبير از هر آنچه غير خداست روى گردان شود و با قلب خويش از همه چيز قطع نظر كرده ، ماسوى الله را پشت سر گذارد. به طرف جلب نظر و توجه الهى كه به خشوع و حضور قلب بنده امكان آن فراهم مى آيد، حركت كند. چنين تكبيرة الاحرامى هم صادقانه است و هم منشاء آثار و بركات در اعمال و ظواهر شخص .

[مولاتی یا فاطمه الزهرا(س)]

بسم الله الرحمن الرحيم
به نام خداوندى كه بخشنده و مهربان است .الحمدلله - حمد و ستايش مخصوص ذات پاك اوست و هيچ كس در عالم وجود سزاوار حمد و ستايش نيست و اگر كسى و چيزى مستحق ستايش و مدح است به جهتى است كه در آن است و آن جهت اولا، بالذات و اصالتا به خدا تعلق دارد و اوست كه مرجع و منتهى همه خوبيها و زيباييهاست .رب العالمين - خداوندى كه پرورش ‍ دهنده جهانيان است . اصل هدايت عامه عوالم هستى از مُلك تا ملكوت و از ماده و حس تا مثال و از آنجا تا عالم عقول ، همه و همه در تحت هدايت خداوندى است كه هم خالق و پديد آورنده آنهاست و هم تربيت كننده و رشد دهنده آنها. و نيز بر آنچه كه مى كند دانا و حكيم است .الرحمن الرحيم - او هم رحمان است و هم رحيم ، هم بخشنده است گناهان را و هم مهربان است نسبت به بندگان و انسانها.مالك يوم الدين - اختياردار روز جزا، اوست . هم اوست كه هر كس را بخواهد مى آمرزد و هر كس را بخواهد به بهشت مى برد و هر كس را بخواهد به دوزخ مى كند و هر كس را بخواهد مورد شفاعت قرار مى دهد. اختيار همه چيز در دست اوست ، كما اينكه در عالم دنيا و قبل از مرگ چنين است . اما در آن سراى ديگر كه همه خلائق به محشر گرد مى آيند و مورد حساب و سؤ ال دقيق قرار مى گيرند، در آن روز مالكيت و تسلط خداوند آشكارتر است و هر كس به قلب و تمام وجودش در خواهد يافت كه اى كاش در دنيا نيكوكار مى زيست . اياك نعبد و اياك نستعين - فقط تو را مى پرستيم و تنها از تو كمك مى جوييم .

[مولاتی یا فاطمه الزهرا(س)]

بايد گفت كه اگر نمازگزار تنها همين جمله را حقيقتا راست گويد و براستى آنچه را كه در قلب خويش دارد و از اعمالش ظاهر مى سازد بر زبان آورد، هم نمازش مقبول خداوند است و هم خداوند به نظر لطف و رحمت به او مى نگرد و خطاهاى ديگرش را ناديده مى گيرد. نفى عبوديت غير خدا و نفى استعانت از غير خدا، اگر در اعمال جوارحى و جوانحى جارى و سارى شود، بزودى عبد را به مقامات معنوى بالا مى رساند. اهدنا الصراط المستقيم - خداوندا ما را به راه راست و مستقيم هدايت فرما. راه راست تنها يك راه است ، اما طرق باطله فراوان است و حد و حصر ندارد. آن يك راه را خداوند از طريق وحى و انبياء و پيامبران و رسول گرامى اسلام و ائمه معصومين عليه و عليهم السلام بيان فرموده و ضلالت و گمراهى را از هدايت و حقيقت جدا ساخته است . ما در نماز، هر روز چند بار از خداوند مى خواهيم كه ما را در راه مستقيم قرار دهد. راه مستقيم راه رسول خدا و ائمه هدى است . صراط مستقيم ، راه ائمه معصومين ، راهنمايان و امامان مظلوم است . صراط الذين انعمت عليهم غير المغضوب عليهم و لا الضالّين - صراط آنان كه به ايشان نعمت عطا فرمودى ، نه آنان كه مورد غضب قرار دادى و نه گمراهان .

[مولاتی یا فاطمه الزهرا(س)]

سجده
يكى از اجزاى نماز، سجده است . سجده افضل اعمال بدنى است و اگر در معناى باطنى آن دقت كنيم شايد بتوان گفت كه افضل اعمال قلبى است . در حالت بدنى ، جسم نمازگزار و خصوصا مهمترين و بهترين عضو بدن يعنى سر بر خاك گذارده مى شود. اين كمال خضوع بدنى همراه با ادب است و اين حالت ، كمال ذلت بدن و بيان كمال مقام ربوبيت حق تعالى است . در حالت باطنى سجده كه هر كس بايد سعى در تحصيل آن كند، بايد گفت سجده فناى از ماسوى الله و حضور در محضر خداست . اين حال باطنى ، حال نيكو و افضلى است . همان طور كه در حالت بدنى همه چيز از ديده نمازگزار پوشيده و پنهان مى شود، در حالت قلبى هم بايد همه امور از قلب نمازگزار بيرون شود و روح و جان وى به هيچ مطلبى توجه نكند و تنها و تنها، توجه او به خدا باشد تا بتواند لطف و رحمت و انعام الهى را جلب كند.
در روايتى كه از حضرت صادق عليه السلام نقل شده ، آمده است كه : آن حضرت فرمودند: نور را در دو چيز يافتم . در گريه و سجده . گريه از خوف خدا و براى غمومى كه از فراق يار حقيقى پديدار شده است ، امرى بسيار پسنديده است و نور را در جان انسان به وجود مى آورد. همچنين اگر سجده كه كمال ذلت عبد و كمال رفعت مولا را بيان مى دارد، همراه با وجد باطنى آن صورت گيرد، مفيد اثر خواهد بود.
از اميرالمؤ منين عليه السلام از معناى سجده اول سؤ ال شد. حضرت فرمود: تاءويل آن اين است كه بارالها تو ما را از اين خاك آفريدى ، و چون سر از سجده اول بردارى ، تاءويلش اين است كه ما را از اين خاك خارج ساختى . و سجده دوم يعنى دوباره ما را به اين خاك برمى گردانى ، و چون سر از سجده دوم بردارى ، يعنى ما را دوباره از اين خاك خارج خواهى كرد.

[مولاتی یا فاطمه الزهرا(س)]

پــــــــــــــــــــایــ ــــــــــــــــــان