نماز محبوب عارفان

[مولاتی یا فاطمه الزهرا(س)]

نخستين سؤ ال روز قيامت ، از نماز است
از ائمه معصومين عليهم السلام در روايات متعددى نقل شده است كه فرموده اند در روز قيامت اولين سؤ الى كه از بنده مى شود، درباره نماز است . اين كسى كه نام مسلمان بر خود نهاده و از شيعيان على بن ابيطالب است ، نمازش را چگونه به جا آورده است ؟ آيا شرايط صحت نماز را رعايت كرده تا نمازش صحيح باشد؟ آيا شرط و شروط قبولى نماز را به جا آورده است تا صلوتش بقبول خداوند واقع شود؟ در روايات وارد شده است كه هر كس نمازش قبول افتد، بقيه اعمالش نيز پذيرفته مى شود و اگر رد شود بقيه اعمال هم رد مى شود. در روايتى چنين آمده است :
اول ما ينظر فى عمل العبد فى يوم القيامة فى صلاته فان قبلت نُظِرَ فى غيرها و ان لم تُقبل لم ينظر فى عمله بشى ء.(1)
اول عملى كه در روز قيامت مورد نظر و توجه حضرت حق قرار مى گيرد، صلاة عبد است ؛ اگر قبول واقع شود در مابقى اعمال نيز نظر و توجه مى شود و اگر قبول واقع نشده ، در هيچ يك از اعمال او نظر نمى شود.
در روايت ديگرى از رسول گرامى اسلام وارد شده است كه آن حضرت فرمودند:
ان عمودالدين الصلوة و هى اوّل ما ينظر فيه من عمل ابن آدم فان صحت نُظِر فى عمله و ان لم تصح لم يُنظَر فى بقية عمله .(2)
نماز ستون دين است و آن نخستين چيزى از اعمال بنى آدم است كه مورد نظر و توجه قرار مى گيرد. اگر صحيح به جا آورده شود، در بقيه اعمالش هم نظر مى شود و اگر صحيح نباشد، در بقيه اعمالش نظر نمى شود.
خلاصه ، اولين سؤ ال روز جزا، سؤ ال از نماز است و همين مطلب براى درك اهميت و جايگاه عبادت در شرع مقدس اسلام كفايت مى كند و بندگان را متوجه مى سازد كه قدر اين عبادت را كماهوحقه به جا آورند و در آن سستى و كاهلى نورزند.

[مولاتی یا فاطمه الزهرا(س)]

خشوع در نماز و معانى سه گانه آن
قد افلح المومنون ، الذين هم فى صلوتهم خاشعون
يكى از آداب نماز خشوع نمازگزار است . خشوع ممكن است در ظاهر جلوه كند و يا در باطن فرد مصلى به وجود آيد. خشوع ظاهرى آن طور كه از روايات استفاده مى شود، اين طور است كه نماز گزار به جايگاه سجده خيره شود، به راست و چپ نگاه نكند به سمت يمين و يسار توجه نداشته باشد و با جوارح خويش بازى نكند، بلكه جوارحش در نماز به خشوع باشد.
و اما خشوع باطنى اقبال و توجه تام قلب بسوى خداست . يعنى قلب نمازگزار به يمين و يسار التفات نكند و به تمامه متوجه خدا نباشد. اگر قلب در نماز خاشع شود، بالتبع جوارح در نماز خاشع مى شوند، ولكن اگر قلب حال خشوع پيدا نكند و از ما سوى الله اعراض ‍ ننمايد و خود را هر آن متوجه مطلبى از مطالب دنيا سازد، قطعا جوارح نيز مثل چشم ، دست و... حالت خشوع پيدا نخواهند كرد. در روايتى آمده است كه :
سُئل النبى صلى الله عليه و آله ماالخشوع ؟ قال : التواضع فى الصلاة و ان يقبل العبد بقلبه كله على ربه .(3)

[مولاتی یا فاطمه الزهرا(س)]

از رسول گرامى اسلام سئوال شد كه خشوع داراى چه معنايى است ؟ فرمود: خشوع تواضع در نماز است و اينكه عبد به تمام قلبش ‍ به پروردگار خود روى آورد، نه اينكه نيمى از قلب به دنيا مشغول باشد و نيمى هم به خود، و هيچ سهمى براى خدا نماند.
معناى ديگر خشوع ، خشوع در صورت است . يعنى نمازگزار صدايش را بلند نكند و با آرامش نماز بخواند. بايد گفت كه در نماز هر سه معناى خشوع مورد نظر است . به عبارت ديگر مصلى هم بايد به قلبش خاشع باشد و به تمام و كمال قلب و باطن به خدا روى آورد؛ هم به جوارحش خاشع باشد، يعنى دست و پا و چشم و... خاشع باشند و چشم به اطراف توجه و التفات نكند و دست با محاسن بازى نكند و هم به صورت خاشع باشد، يعنى با آرامش و تانى نماز گزارد. و نيز بايد دانست كه نكته عمده در خشوع ، خشوع قلب است و خشوع در جوارح و صورت از آثار خشوع قلبى است .
فضيلت نماز
بر طبق رواياتى كه از ائمه دين عليهم السلام رسيده است ، بعد از معرفت ، بهترين اعمال نماز است . ابى كهس مى گويد: از ابى عبدالله عليه السلام سؤ ال كردم بعد از معرفت كدام يك از اعمال افضل است ؟ آن حضرت فرمود: بعد از معرفت ، عملى وجود ندارد كه عِدل صلوة واقع شود و با آن برابرى كند. قال : ما من شى بعد المعرفة يعدل هذه الصلوة .(4)
در روايت ديگرى معاوية بن وهب از ابى عبدالله سؤ ال مى كند:
افضل ما يتقرب به العباد الى ربهم و احب ذالك الى الله عزوجل ما هو؟ فقال : ما اعلم شيئا بعد المعرفة افضل من هذه الصلوة الاترى ان العبد الصالح عيسى بن مريم قال : (( اوصانى بالصلوة ...))(5)
و همچنين فرموده اند: اوصيكم بالصلاة و حفظها فانها خيرالعمل و هى عمود دينكم (6)
نماز آن گونه در نزد رسول گرامى اسلام و ائمه هدى از فضيلت و ارج و قربى والا برخوردار است كه رسول گرامى اسلام مى فرمايد: نور چشم من در نماز است . همان گونه كه آدم گرسنه طعام را دوست دارد و آدم تشنه آب را، من هم نماز را دوست دارم و هر چه نمازگزارم ، از آن سير نمى شوم . در روايت ديگرى فرموده اند كه نماز بهترين اعمال نزد خداوند تبارك و تعالى است و وصيت به نماز، آخر وصيت انبياء الهى بوده است . معمولا شخص در آخر كلام خود و در آخرين لحظات حيات خويش به امورى توصيه مى كند كه در نظر او از اهميت زيادى برخوردار است . انبياء، فرستادگان خدا و راهنمايان بشر از ظلمت طبيعت به نور ملكوت بوده اند و هم ايشان در آخر وصاياى خويش به نماز وصيت كرده اند و اين امر اهميت اين عبادت را در نظر شارع مقدس بيان مى دارد. باشد كه امر صلوة را گردن نهيم و آن را سبك نشمرده ، از نمازگزاران واقعى باشيم .
معانى برخى از فقرات نماز
تكبيرة الاحرام
الله اكبر شروع نماز است . با اين ذكر است كه نمازگزار بايد تمام حواس خويش را مصروف معانى نماز سازد و دل را از غير نماز و غير ياد خدا خالى كند. الله اكبر يعنى خدا بزرگ است . بزرگتر از آن است كه به زبان آورده شود يا به كتابت و نوشتن درآيد. بزرگتر از آن است كه به وهم و خيال آيد يا با عقل بتوان كنه او را درك كرد و بزرگتر از آن است كه به وصف درآيد. خداوند از همه چيز و از هر كس بزرگتر، والاتر و عظيم تر است . لازم است كه نمازگزار در اين ذكر صادق و راستگو باشد. بدين معنا كه اگر در زندگانى فردى ، خانوادگى ، اجتماعى و بطور كلى در همه امور حيات ، بين خدا و غير خدا، در دو راهى هاى مختلف قرار گرفت ، جانب حق را برگزيند و در عمل اثبات كند كه خداوند اولى به هر چيز است ، حتى بر لذت هاى نفسانى كه بزرگترين ، و بلكه شايد بتوان گفت تنها مانع رسيدن بنده به درجات قرب الهى است . اگر بنده نمازگزار بتواند در همه شوون زندگى پا بر لذائذ و خواستهاى نفس خويش ‍ گذارد و خدا را بر همه چيز مقدم دارد، مى توان گفت چنين نمازگزارى در گفتن تكبيرة الاحرام صادق و راستگو است . اما اگر اين كسى كه اكنون در مقابل خداى خويش ايستاده و در حال سخن گفتن و مناجات و راز و نياز با اوست ، در همين قدم اول و پله نخستين كلام ، كلام نادرست و دروغين را بر زبان جارى كند و در حالى كه خدا را در عمل و رفتار خود بزرگ نمى داند، در كلام بگويد: الله اكبر، معلوم نيست نماز چنين شخصى مقبول خداى تبارك و تعالى قرار گيرد. خداوند تبارك و تعالى به شخصى كه قلب و اعمالش از حقيقت تكبير روى گردان است و فقط با زبان تكبير مى گويد، با ديده رحمت نمى نگرد. بلكه چنين شخصى را از حلاوت مناجات با خويش محروم مى كند و از قرب و نزديكى به خويش محجوب مى سازد. پس اى بنده نمازگزار، اگر حلاوت و لذتى از مناجات با رب ودود براى تو حاصل نمى شود، بايد در صدق گفتار خود و صدق تكبيرة الاحرام خويش شك كنى . با گفتن تكبير بر عبد لازم است كه به مقتضاى معناى تكبير از هر آنچه غير خداست روى گردان شود و با قلب خويش از همه چيز قطع نظر كرده ، ماسوى الله را پشت سر گذارد. به طرف جلب نظر و توجه الهى كه به خشوع و حضور قلب بنده امكان آن فراهم مى آيد، حركت كند. چنين تكبيرة الاحرامى هم صادقانه است و هم منشاء آثار و بركات در اعمال و ظواهر شخص .