زینب علیها السلام شکوه شکیبایی

[اشک مهتاب*خادمه فاطمه زهرا(س)تا ابدالدهر*]

نقش حضرت زینب در قیام امام حسین (2) ..... ص : 19
بسم الله الرحمن الرحیم، والحمدلله رب العالمین، و الصلاه و السلام علی سیّدنا محمّد و علی آله الطیّبین الطّاهرین.
بنابر برخی قراینِ تاریخی در مقاتل و کتبی که درباره واقعه کربلا و نتایج و زمینه‌هایش بحث می‌کند، خاندان امام حسین و آل بیت رسول خدا در آغاز ماه صفر، یعنی پس از گذشت بیست روز از شهادت امام حسینع وارد شام شدند. علت این مسئله و گذراندن آنان از شهرهای متعدد این بود که در گذشته وسایل کافی و سریع برای تأمین عبور کاروانها از صحرا، وجود نداشت. با توجه به کمبود آب و وسایل زندگی و امکانات استراحت سوار و چارپا، از صحرا بیم داشتند و
زینب(س) شکوه شکیبایی، ص: 20
می‌کوشیدند که از شهرها و آبادیها بگذرند.
این شهرها و مسیری که این کاروان از آن گذشت، چندان روشن نیست و در تاریخ ثبت نشده است. زیرا می‌کوشیدند تا کاروان اسرا را و سرهای پاک را بنا به علل سیاسی و محافظه‌کاری و ترس از شورشها و مشکلات احتمالی راه، از راهی غیرمتعارف بگذرانند. از این رو، از شهرهای بزرگ می‌گذشتند.

[اشک مهتاب*خادمه فاطمه زهرا(س)تا ابدالدهر*]

پاره‌ای آثار و علایمی که از اهل بیت در برخی شهرها مانده است، نشان می‌دهد که آنان از این شهرها گذشته‌اند. این آثار مشاهدی است که به نام «مشهد رأس‌الحسین» ساخته شده است. در شهرهای بسیاری، از این مشاهد ساخته‌اند و شکّی نیست که سرِ امام حسین در آنجا دفن نیست، اما این سرِ مبارک در آنجا قرار داده شده و یا ساعاتی در آنجا مانده و یا قطراتی چند از خونش در آنجا ریخته است، مردم آن مکان را محترم داشته و مشاهد و مساجدی ساخته‌اند. رسول خدا در حدیثی می‌فرمایند: «
ما بنی مسجد إلا علی قبر نبیأووصیأوشهیداپستشهد
فأصاب تلک البقعه قطره من دمه، فأبی اللَّه إلا أن یبنی فیها مساجد.
» این استدلال و شبیه آن منجر به ساخت مشاهدی به نام «رأس‌الحسین» در شهرهای بسیاری شد. این مشاهد نشانه‌هایی هستند که بر مسیر عبور اهل بیت از کوفه به شام دلالت می‌کنند. سفری که بیست روز یا کمتر به طول انجامید.
در برخی از شهرها از جمله عسقلان، حماه، حمص و غیر اینها اماکنی به نام «رأس‌الحسین» هست. حتی در شهر حلب نیز مکانی به نام مشهد النقطه وجود دارد. این مکان در حلب، ساختمان بزرگ و باشکوه و یکی از بزرگ‌ترین مساجد حلب است. این مشهد در دوره عثمانی‌ها تخریب شد، چون در آن اسلحه و مهمّات نگهداری می‌کردند. این مهمّات منفجر و مسجد ویران شد. اخیرا به دستور آیت‌الله حکیم، و با حمایت مالی او و دیگر مؤمنین، در حال تجدید بنای مسجد با همان معماری پیشین هستند. این مساجد ساخته شد و در زمان حمدانیان که در آن مناطق بودند و به آل بیت
زینب(س) شکوه شکیبایی، ص: 22
ارادت بسیار داشتند، توسعه یافت.

[اشک مهتاب*خادمه فاطمه زهرا(س)تا ابدالدهر*]

​
پس، می‌توانیم بگوییم که اسرا و سرهای پاک از شهرهای مرکزی گذشته‌اند و بنابر خط جغرافیایی مسیر، بسیار محتمل است که از بعلبک هم عبور کرده باشند. خلاصه سخن اینکه آنان از شهرهای بزرگ میان کوفه و خط ساحلی شام گذشته‌اند.
برخی از آثار و پاره‌ای تواریخ می‌گویند که این کاروان وارد رمله و عسقلان شده است و مردم این شهرها با شادمانی آماده استقبال از اسرا بوده‌اند. اینها نشان می‌دهد که اهل بیت از این شهرها و مراکز بزرگ که در آن زمان جزئی از فلسطین و لبنان و سوریه بودند، گذشته‌اند.
بی‌شک، مانند هر جنگ دیگری، عبور اسرا از این شهرها، برای خلیفه پیروزی به شمار می‌رفت؛ سرهای بریده، اسرا، سپاه پیروز. این همه نظرها را جلب می‌کرد. به طور طبیعی هر گاه سپاهی از جایی می‌گذرد، اهالی شهر برای تماشای سپاه می‌آیند، چه رسد به اینکه سپاه، سپاه
زینب(س) شکوه شکیبایی، ص: 23
خودشان یعنی سپاه خلیفه و سرزمینشان باشد.

[اشک مهتاب*خادمه فاطمه زهرا(س)تا ابدالدهر*]

به همین سبب، می‌توان گفت که از کوفه تا شام، در شهرها و سرزمینهایی که اهل بیت و اسرا و سرهای پاک وارد می‌شدند، با اجتماعات و جشنهای مردمان این سرزمینها مواجه می‌شدند.
شکّی نیست که این مسائل در همه شهرها رخ داده است، زیرا برای فهم این مسئله ضرورتی ندارد که ماجرا در مقاتل آمده باشد، بلکه از روحیه مردم و اوضاع عمومی می‌توان این مسئله را دریافت. بی‌شک، به هر شهری که پا می‌گذاشتند، حکام خلیفه برای پیروزی جشن می‌گرفتند و شادی می‌کردند. کاروان با مردم مواجه می‌شد. به طور طبیعی مردم بنابر روحیه کنجکاوشان می‌خواستند بپرسند و بفهمند که ماجرا چیست؟ اینان کیستند؟ چرا این سرها بریده شده؟ چرا اسرا را آورده‌اند؟ آیا اینان خوارج‌اند؟
در سرزمینهای اسلامی، در آن وقت، بودند کسانی که آنان را بشناسند، و به سرعت متوجه شوند، در غیر این صورت، بی‌شک، طفلی، کوچکی، بزرگی، پیرمردی
زینب(س) شکوه شکیبایی، ص: 24
پیدا می‌شد که به اسرا نزدیک شود و بپرسد: شما کیستید؟ شما از کدام اسرایید؟ این عبارات در بسیاری از مقاتل آمده است: شما از کدام اسرا هستید؟ شما از زنگیان هستید؟ یا از دیلم؟ یا از تاتارها هستید؟ یا از سرزمین کفر؟

[اشک مهتاب*خادمه فاطمه زهرا(س)تا ابدالدهر*]

در آن وقت، در جهان اسلام خوارج را کسانی می‌دانستند که از دین خارج شده و بر امام شوریده و منحرف شده باشند. آنان این پرسش را که مکرر نقل شده است، مطرح می‌کردند: شما از کدام اسرا هستید؟
بی‌شک اهل بیتع، از مرد و از زن، و از کوچک و بزرگ، می‌دانستند که چگونه به این پرسش پاسخ دهند. می‌گفتند: ما اسرا، اهل بیت محمّدیم.
چگونه ممکن است؟ اسرا از اهل بیت محمّد؟ مگر می‌شود اهل بیت محمّد اسیر باشند؟ در این هنگام، اسرا ماجرا را شرح می‌دادند. این قصه در شنوندگان بازتاب داشت، پس توجه می‌کردند و بیشتر گوش می‌سپردند. در اینجا بود که نقش خطابه و سخنرانی به میان می‌آمد؛ یا علی‌بن‌الحسینع سخن می‌گفت یا زینب
زینب(س) شکوه شکیبایی، ص: 25
و یا ام کلثوم. یکی از آنان سخن می‌گفت و به مردم می‌گفت که چه گذشت. از اینجاست که در مقاتل دهها خطبه و سخنرانی ثبت و ضبط شده است.

[اشک مهتاب*خادمه فاطمه زهرا(س)تا ابدالدهر*]

این خطبه‌ها کجا ایراد شده‌اند؟ در کوفه و شام که روشن است، اما در دیگر شهرها روشن نیست؛ یا به علت نبودِ راوی یا به این سبب که مقتل‌نویسان ذکر نکرده‌اند که هر خطبه‌ای کجا گفته شده است. خلاصه اینکه این کاروان از کوفه خارج شده، به سرزمین شام رسیده، و از شهرهای بزرگ گذشته است و در راه، در هر شهری، استقبال انجام می‌شد و پرسش و پاسخ و توجّه می‌شد، و ایراد خطبه و پی بردن به ماجرا و پشیمانی و گریه و حرکتهای شورش‌گونه و جز اینها صورت می‌گرفت. طبیعتاً این مسائل در هر مرحله‌ای از این سفر وجود داشته است.
این مسئله به خوبی روشن می‌کند که نقش زنان اهل بیت، یعنی حضرت زینب و خواهرانش، و کاری که صورت دادند، چه بوده است.
چنان‌که گفتم، دشمنان بر آن بودند که امام حسینع را و همه مردان را نیز بکشند و در صحرا
زینب(س) شکوه شکیبایی، ص: 26
پنهان کنند تا شنهای صحرا خون و اجساد را بپوشاند و کسی نداند که چه گذشت. اما چنان‌که امام حسینع می‌گوید: «
إن اللَّه شاء أن یراهن سبایا
.» چرا خداوند می‌خواهد آنان را اسیر ببیند؟

[اشک مهتاب*خادمه فاطمه زهرا(س)تا ابدالدهر*]

تا این وظیفه را به جای آورند و از این واقعه شگفت در تاریخ اسلام پرده برگیرند و آن را برای همه جهان آشکار کنند. به همین سبب از کوفه آغاز کردند و از شهرهای مهم گذشتند و به شام رسیدند و سپس به مدینه بازگشتند و حضرت زینب به مصر هم رفت. در هر شهری ماجرا را می‌گفتند و درباره رفتار بنی‌امیه، خصوصاً یزید، که با دین و شرع و انسانیّت و شرافت به مخالفت برخاست، داوری می‌کردند.
چندی بود که حضرت زینبس و دیگر زنان با رهبری او همه جهان اسلام را از اوضاع واقعی و مقاصد حقیقی بنی‌امیه آگاه ساختند. و مردم دانستند که فرمانروایانشان چه کسانی هستند و چه مایه در منطق اسلام ارزش دارند.
زینب(س) شکوه شکیبایی، ص: 27
آدمی وقتی که در این خطبه‌های شگفت تأمل و آنها را بررسی می‌کند، بی‌تردید و ناخودآگاه در برابر این عظمت سر تکریم و تعظیم فرود می‌آورد.

[اشک مهتاب*خادمه فاطمه زهرا(س)تا ابدالدهر*]

زینبِ مصیب‌زده، همه‌جا، بی‌احساس مصیبت، و بی‌آنکه در او خستگی و سختی راه نمایان باشد، و بی‌آنکه اثری از اسارت در او دیده شود، و بی‌ترس از سپاهیان مراقب و حتی بی‌هراس از حکام و بزرگ و کوچکِ آنان می‌ایستد و سخن می‌گوید. حضرت زینب را در هر خطبه چنان بی‌اعتنا به همه مسائل روحی و جسمی می‌بینیم که گویی در خانه نشسته است و به هر خطبه‌ای که ادا می‌کند، می‌اندیشد و آن را بررسی می‌کند.
این سفر بیست، سی و یا چهل روز در صحرا و سوار بر شتر طول کشیده است. سفری بدین شکل جسم را خسته می‌کند و از توان آدمی می‌کاهد.
در هیچ کدام از این خطبه‌ها حرفی از گریه و زاری و شیون نیست، و هرگز سخنی خارج از اعتدال ملاحظه نمی‌شود. هر خطبه‌ای، با منطق و آرامش تمام با حمد خداوند و شکر و ثنای او و حمد و مدح پیامبر و صلوات بر
زینب(س) شکوه شکیبایی، ص: 28
او و اهل بیتش آغاز می‌شود. سپس حضرت در هر خطبه داستان را مختصر، ولی مؤثر، شرح می‌دهد، و مردم را بر می‌انگیزد و آنان را به توبه و تأثر وامی‌دارد. اما در مجلس یزید، حضرت زینب سخن را به اوج می‌رساند.

[اشک مهتاب*خادمه فاطمه زهرا(س)تا ابدالدهر*]

چنان‌که شنیده‌اید، در مجلس یزید، در برابر پادشاه طغیانگر پیروز و مغرور می‌ایستد، و بی توجه به او سخنانش را می‌گوید. درباره ورود حضرت زینب به مجلس یزید تعبیر خاصی وجود دارد. می‌گویند حضرت زینب در حالی که کم‌ارزش‌ترین لباس خود را بر تن داشت، پا به مجلس یزید نهاد. این تعبیر به خوبی وضعیت روحی و جسمی حضرت زینب را روشن می‌کند، که افزون بر همه مصیبتها، لباس ژنده نیز مشکل دیگری بود. امروزه، هنگامی که آدمی با کسی یا با دشمنی یا با مردم روبه رو می‌شود و لباسی مرتب بر تن ندارد، احساس حقارت، کوچکی و یا ضعف می‌کند. همه موجبات ضعف برای زینب و همه اسباب قوت برای یزید فراهم بود؛ اسباب مادی. جز یک مورد که سبب اصلی توان و قوّتِ زینب و ضعف یزید
زینب(س) شکوه شکیبایی، ص: 29
بود، و آن ایمان زینب به خدا و بی‌ایمانی یزید به خدا بود. زینب حس می‌کرد که متعهد و در حال جهاد است و از راه خدا دفاع و به تکلیف خود عمل می‌کند، ولی یزید درست بر خلاف او بود.
از این رو و با همه آن موجبات و شرایط، هنگامی که سخنان زینب و یزید را مقایسه می‌کنیم، زینب را در اعلی علّیین می‌بینیم که با شخصی در اسفل سافلین سخن می‌گوید؛ با ادب و قدرت و قاطعیتِ هر چه تمام‌تر. در خطبه حضرت زینب پاره‌هایی هست که به راستی آدمی را شگفت‌زده می‌کند و انسان در برابر این توان و قدرت چاره‌ای ندارد، جز اینکه سر احترام و تعظیم و تکریم فرود آورد.

[اشک مهتاب*خادمه فاطمه زهرا(س)تا ابدالدهر*]

پس از حمد و صلوات و ذکر آیات قرآن و تبیین دیدگاه، حضرت زینب چگونگی واقعه و فلسفه آن را توضیح می‌دهد. اینکه چگونه خداوند می‌پذیرد که حسین کشته شود و یزید پیروز. او توضیح می‌دهد و به یک آیه استدلال می‌کند: «ولایحسبن الذین کفروا انما نملی لهم خیرا لأنفسهم انما نملی لهم لیزدادوا اثما و لهم عذاب مهین»
(آل عمران/ 178)
زینب(س) شکوه شکیبایی، ص: 30
می‌فرماید که پیروزیِ تو زودگذر است، تو پیروز شدی تا مردم تو را بشناسند. خداوند به تو ثروت داد و فرصت، تا آنچه در دل داری روشن شود، تا تو را عذری نباشد و حجت نیز بر مردم تمام باشد. و کسی نیز درباره عذاب تو و رسوایی‌ات در دنیا و آخرت حرفی نداشته باشد.
او موضوع را با این کلمات تبیین و سخنانی شگفت بر زبان جاری می‌کند. در خطبه، این جمله شگفت را می‌گوید: «ولئن جرّت علیَّ الدواهی مخاطبتک» یعنی سخن گفتن من با تو برای من مسئله‌ای طبیعی نیست. اما فجایع و مصیبتهای بزرگ وادارم کرده است که با تو سخن بگویم. مصیبتها وادارم کرد تا در برابر تو قرار بگیرم و با تو سخن بگویم.