زیبائی های نماز

[طهورا*کنیز فاطمه زهرا(س)*]

[طهورا*کنیز فاطمه زهرا(س)*]

پیشگفتار

بسم الله الرحمن الرحیم

الحمد لله رب العالمین و صلی الله علی سیدنا محمد و آله الطاهرین
فطرت های پاک انسانها همواره جویای سعادت و کمال و آرامش و خوشی دائم اند. از زیبایی و کمال لذت می برند و به دنبال سرچشمه خوبیها و زیبایی ها هستند.
و بی تردید معدن و خالق همه کمالات خدای بزرگ و مهربان است که محبوب واقعی و منشأ همه جلوه ها و زیبایی ها و گمشده همه انسانهاست.
و نماز برترین عبادت و بهترین راه برای رسیدن به معبود حقیقی و جمال و کمال مطلق است. راهی است میانبر و سریع و بدون واسطه که انسانها را به مبدأ آفرینش و منشأ زیبایی ها متصل می سازد.
نماز از چنان جایگاهی برخوردار است که اول شخصیت عالم هستی، پیامبر مهر و رحمت می فرمایند:
ص: 15
ان الله تعالی جعل قرة عینی فی الصلاة و حببها إلی کما حبب إلی الجائع الطعام والی الظمان الماء فان الجائع إذا أکل الطعام شبع وإذا شرب الماء روی و انا لا اشبع من الصلاة ؛(1) خداوند بزرگ مرتبه نور چشم مرا در نماز قرار داد، و آن را محبوب من گردانید؛ چنان که غذا را محبوب انسان گرسنه و آب را محبوب انسان تشنه قرار داد. بی گمان انسان گرسنه هرگاه طعام بخورد سیر می شود و هرگاه آبی بیاشامد سیراب می شود، ولی من از نماز سیر نمیشوم.
خدای بزرگ در کوتاه ترین سوره کتابش بعد از منت نهادن بر پیامبرش به نعمت کوثر و فراوانی و افزونی فرزندان فاطمه سلام الله علیها به جا آوردن شکر این نعمت را در نماز و قربانی می داند.
إِنَّا أَعْطَیْنَاکَ الْکَوْثَرَ فَصَلِّ لِرَبِّکَ وَانْحَرْ؛(2) ما به تو کوثر عطا کردیم، پس برای پروردگارت نماز گزار و قربانی کن.
یعنی با جانت برای پروردگارت نماز بگزار و با مالت
ص: 16
________________________________________
1- الأمالی للطوسی، ص 528؛ بحارالانوار، ج 79، ص 232.
2- سورۂ کوثر، آیه 1و 2.
قربانی کن که این بهترین وسیله شکرگزاری است.
یک شبانه روز 1440 دقیقه است. ما اگر حداقل 17 دقیقه آن را به نماز که بهترین شیوه شکر گزاری و پرستش است اختصاص ندهیم، زهی بی ادبی است.
آنچه پیش روی شما خوانندگان گرامی است، حاصل مباحثی پیرامون زیبایی های نماز است که توفیق شد در برهه ای از بهترین زمانها در برنامه جذاب و دلنشین سمت خدا ارائه کنیم.
در پایان از همه عزیزانی که در به ثمر رسیدن این مباحث دخیل بودند، خصوصا تهیه کننده محبوب و زحمت کش برنامه، آقای سید عبدالمجید رکنی و مجری دوست داشتنی آن، آقای نجم الدین شریعتی. و نیز از کسانی که زحمت تدوین و ویرایش و نشر این مطالب را به عهده داشتند صمیمانه تشکر می کنم
عشق به نماز و حشر با پیامبر و آلش را در دنیا و آخرت برای همه شما عزیزان آرزومندم!
بهار 1394 - قم مقدس
حبیب الله فرحزاد

ص: 18

[طهورا*کنیز فاطمه زهرا(س)*]

گفتار اول: عشق به نماز
اشاره
دوست داشتن نماز

چه کنیم که هم خود ما و هم فرزندان ما نماز را دوست بداریم؟
فاصله بین نمازخوان و نماز دوست بسیار زیاد است. پیامبر عظیم الشان صلی الله علیه و آله وسلم فرمودند: دو نفر از امت به من نماز می ایستند. رکوع و سجود آنها همانند است، اما فاصله نماز آنها از زمین تا آسمان است.(1) یعنی یک نماز روح و جان دارد، و یک نماز پیکر بدون جان است. یک نماز معراج و ملاقات خداست، و یک نماز هم ممکن است از بالای سر فراتر نرود.
محبت بین امام و مأموم
در روایت آمده است که رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم فرمودند: نماز چند گروه پذیرفته نیست. یکی هم امام جماعتی است که مردم پشت سر او نماز می خوانند، ولی از او خوششان
ص: 21
________________________________________
1- عوالی اللئالی، ج 1، ص 322، بحار الانوار، ج 81، ص 249.
نمی آید.(1) یعنی باید رابطه محبت آمیز بین امام جماعت و کسانی که به او اقتدا می کنند برقرار باشد.
بنابراین، باید به کسی اقتدا کنیم که او را دوست بداریم، او هم مردم را دوست بدارد. اگر این محبت و دوستی نباشد، نماز از سر امام جماعت بالا نمی رود.
آنجا هم باید محبت باشد. اگر بین امام و مأموم محبت بود، امام کاری کرده است که باعث شده است مأمومها او را دوست بدارند، این نماز بالا می رود. صرف اینکه من مجبور باشم به این آقا اقتدا کنم، چندان تأثیری ندارد. ایجاد محبت بسیار مهم است.

[طهورا*کنیز فاطمه زهرا(س)*]

حقیقت نماز

باید ببینیم چه کار کنیم که نماز را دوست بداریم و دیگر این که چه کنیم که در نماز دل ما حاضر باشد.
یکی از نکاتی که باید به آن توجه داشته باشیم، این است که بر اساس روایات و آیات قرآن، حقیقت نماز توجه و میل و رغبت و اتصال قلبی است.
پوست بادام قابل خوردن نیست، ولی باید باشد، اگر
ص: 22
________________________________________
1- من لا یحضره الفقیه، ج 1، ص 59؛ بحارالانوار، ج 74، ص50.
این پوسته نباشد، آن مغز حفظ نمی شود. اما آنچه قابل خوردن است و ارزش غذایی دارد، مغز بادام است.
البته یک وقت از این حرف سوء استفاده نشود. پوسته نماز باید باشد، خیلی هم صحیح و مرتب. ولی توجه داشته باشیم که حقیقت نماز، جان نماز است، مغز و روح نماز است. آن محبت و حضور قلب و اتصال قلبی است.

[طهورا*کنیز فاطمه زهرا(س)*]

محبت در دین

یکی از بزرگان سخن زیبایی دارد. می گوید: دین همین است که علما و فقها نوشته اند و در کتابها آورده اند و می گویند. فقط یک چیز کم داریم و آن محبت است. یعنی اگر چاشنی محبت و اتصال قلبی بر آن افزوده شود و مسائل دینی را با محبت و عشق، و با قلب خود قبول کنیم، آن دین کامل است و الا یک پوسته ظاهری است. یعنی مسلمان نماست.

[طهورا*کنیز فاطمه زهرا(س)*]

صورت ظاهری نماز

انجام صورت و ظاهر عبادت لازم است، اما کافی نیست. باید به عبادت دل ببندیم و عاشق آن باشیم. عشق به تنهایی هم کافی نیست. می فرمایند: هم پوسته را و هم مغز را بیاورد. «و باشرها بجسده؛ با جوارحش انجام دهد!»
قابل توجه کسانی که می گویند: ما دین را دوست داریم، روحانیت را دوست داریم، امام ها را دوست داریم، نماز را دوست دارم، ولی نمی خوانیم. این نمی شود. «و باشرها بجسده»، یعنی با بدن خود مباشرت کند و آن را انجام دهد. «فعانقها»، یعنی آن عبادت را در آغوش بگیرد، و از صمیم دل دوست داشته باشد.

[طهورا*کنیز فاطمه زهرا(س)*]

هم آغوش با نماز
می فرماید: باید با نماز هم آغوش بشوید. یعنی نماز را در آغوش خود بگیرید. از «مالک یوم الدین» لذت ببرید. امامان ما گاهی «ایاک نعبد و ایاک نستعین...» را اینقدر تکرار می کردند که از حال می رفتند. یعنی اینقدر شیفته مناجات با خدای متعال بودند!
درباره امام صادق علیه السلام نقل شده است که آن حضرت گاهی در نماز از هوش می رفتند. از حضرت در آن باره پرسیدند. فرمودند:
ما زلت أردد هذه الآیة یعنی «إیاک نعبد وایاک نستعین» حتی سمعت من قائلها؛(1) همواره آیه «إیاک نعبد و ایاک نستعین» را تکرار می کنم تا این که از گوینده آن می شنوم.
ص: 26
________________________________________
1- مفتاح الفلاح، ص 372؛ ریاض السالکین، ج 5، ص 401.
توجه قلبی در عبادت
امام جواد علیه السلام در بیانی کلیدی و کاربردی می فرمایند:
القصد إلی الله تعالی بالقلوب أبلغ من إتعاب الجوارح بالأعمال؛(1)با دل قصد خدای تعالی کردن، رساتر است از به زحمت انداختن اعضا و جوارح به وسیله عمل.
یعنی اگر انسان با قلب خود، و با عشق و معرفت و محبت خود به طرف خدا برود، این او را بیشتر و سریعتر به خدا می رساند، تا این که اعمال ظاهری را به جا بیاورد، و خود را به رنج و تعب بیندازد، ولی دل همراه آن نباشد و قلب او جای دیگر باشد. در عبادت باید حضور قلب باشد، نه صرف یک سری حرکات فیزیکی.
فراوان اند افرادی که سر کلاس درس می نشینند، اما دل نمیدهند. کسانی می توانند از درس و مباحث و گفتار گویندگان استفاده کنند که دل می دهند. اما آن کسی که دل نمی دهد، هرچند نگاه می کند، حضور فیزیکی هم دارد، ولی بهره قابل توجهی نمی برد. سعدی می گوید:
هرگز حدیث حاضر و غایب شنیده ای
من در میان جمع و دلم جای دیگر است
ص: 27
________________________________________
1- نزهة الناظر، ص 134؛ بحار الأنوار، ج 75، ص 364.

[طهورا*کنیز فاطمه زهرا(س)*]

زینت عبادت کنندگان

امام سجاد علیه السلام آن قدر به عبادت عشق می ورزیدند که زین العابدین، یعنی زینت عبادت کنندگان و سید ساجدین، یعنی سرور سجده کنندگان لقب گرفتند. آنقدر به نماز علاقه داشتند و نماز می خواندند که اطرافیان آمدند و گفتند: آقا کافی است، بدن شما خسته می شود. فرمودند: بروید آن نامه ای که عبادت های جدّ من امیرالمؤمنین در آن نوشته شده است را بیاورید. آوردند. فرمودند:
من یقوی علی عبادۃ علی بن ابی طالب؛(1)چه کسی قدرت و توان بر عبادت علی بن ابی طالب علیه السلام دارد؟!
می فرمودند: من چه موقع به عبادت های جدم امیر المؤمنین علیه السلام می رسم؟ عبادت خود را در برابر عبادت جدشان امیرالمؤمنین علیه السلام اندک می شمارند. این قدر به عبادت عشق می ورزیدند و به آن توجه داشتند!

[طهورا*کنیز فاطمه زهرا(س)*]

ابن طاووس در نماز

ممکن است بعضی بگویند: امام سجاد علیه السلام کجا و ما کجا؟ باید بدانیم که در میان افراد، به خصوص بزرگان، کسانی هم هستند که با حضور قلب و عشق فراوان به خدا، به نماز می ایستند.
در حالات سید بن طاووس نوشته اند که ایشان می گوید: من یک موقع مشغول نماز بودم. ماری آمد و به دور پای من پیچید. من غرق توجه به خدا بودم و معتقد بودم بدون اذن خدا هیچ جنبده ای نمی تواند کاری بکند، لذا
ص: 30
________________________________________
1- کشف الغمة، ج 2، ص 74؛ بحار الانوار، ج 46، ص 50.
هیچ تغییری در حال من به وجود نیامد و نماز را با همان حال ادامه دادم. این مار هم دوباره برگشت و رفت.(1) اگر آن معرفت و عشق بالا برود، توجه ما هم بالا می رود.

[طهورا*کنیز فاطمه زهرا(س)*]

عشق ورزیدن به نماز

باید توجه داشته باشیم که پیغمبر و امام های ما چقدر به نماز عشق می ورزیدند. ما می گویم: ای امام حسین، ما عاشق شما هستیم. آن جانان و دلبر ما عاشق نماز بوده است.
ص: 23
از دشمن مهلت می گیرد که شب تا صبح نماز بخواند. می گوید: من عاشق نماز هستم. برای آنهایی که عاشق نماز و عبادت هستند و با دل و جان با نماز ارتباط برقرار می کنند، در روایات تعبیرهای بسیار بلندی آمده است.
شدت و اوج محبت را عشق می گویند. اصلا خود کلمه عشق هم عربی است و در «نهج البلاغه» هم آمده است. اما برخلاف کلمه محبت، بسیار کم آمده است. یکی از مواردی که کلمه عشق به کار رفته است، کلام پیغمبر خدا صلی الله علیه و آله وسلم است که فرمودند:
أفضل الناس من عشق العبادة فعانقها و أحبها بقلبه وباشرها بجسده؛(1) بهترین مردم کسی است که به عبادت عشق بورزد، آن را در آغوش کشد و از دل دوست داشته باشد و با جوارحش آن را به جا آورد.
افق چه کسانی از همه بالاتر است؟ برترین انسانهای روی زمین چه کسانی هستند؟ فرمود: آنهایی که عاشق عبادت هستند، نه این که فقط عبادت صوری و ظاهری به جا می آورند. نه کسی که خم و راست می شود، ولی دل
ص: 24
________________________________________
1- الکافی، ج 2، ص 83 بحار الانوار، ج 67، ص 253.
نمی بندد، بلکه کسانی که به عبادت خود عشق می ورزند و عاشق عبادت هستند.