سرّ مناجات
تا روی دلت سوی خرابات نباشد
آگاهی ات از سرّ مناجات نباشد
ای زاهد خودبین، به خدا راه نیابی
تا عاشقی ات حاصل اوقات نباشد
جز یار نبینی اگر دیده شود باز
ص:145
رو دیده بجو حاجت اثبات نباشد
عکس رخ جانان نپذیرد دل تنگت
گر سینه تو پاک چو مرآت نباشد
در صیقل اخلاص، بزن لوح درون را
کاین کار _ به تزویر به طامات نباشد
جز نامه انسان که ز عشقش شده نامی
کس در خور این فخر و مباهات نباشد
ایزدی کازرونی
ص:146
بخش دوم: همراه با برنامه سازان
اشاره
بخش دوم: همراه با برنامه سازان
زیر فصل ها
بایدها و نبایدهای نماز در رسانه
پیشنهادها و توصیه های کلی
برنامه های پیشنهادی
موضوع های داستانی جهت برنامه سازی
پرسش های مردمی
پرسش های کارشناسی
بایدها و نبایدهای نماز در رسانه
بایدها و نبایدهای نماز در رسانه
در این بخش، با بررسی مباحث رسانه و نماز (وضع فعلی و آینده)، به نقاط قوت و ضعف آن اشاره می کنیم. بی شک، توجه به امور مذهبی در رسانه ها یک موهبت الهی و قدرت و امکانی است که خداوند به برکت جمهوری اسلامی و قیام الهی امام خمینی رحمه الله به اهل ایمان بخشیده است:
«الَّذینَ اِنْ مَکنّاهُمْ فی الأرضِ اَقاموا الصَّلاةَ؛ کسانی که چون در زمین تمکنی به آنها دادیم نماز به پای دارند».
صدا و سیما در راستای این وظیفه خطیر، به پخش مستقیم نمازهای جمعه، نماز عیدین و... می پردازد. از فعالیت های دیگر این رسانه می توان این موارد را برشمرد:
پخش آیاتی از قرآن و یا اشعاری مناسب پیش از اذان؛
ترجمه قرآن؛
ص:147
دعای بعد از اذان؛
تأسیس شبکه قرآن در رادیو و همچنین شبکه معارف و پخش مسابقات قرآن.
نکته هایی که رعایت آنها جهت اجرای برنامه ها بهتر ضروری به نظر می رسد، بدین قرار است:
1. برنامه نیایش به ویژه دعای کمیل در بیشتر موارد از حیث صدای گوینده و ایجاد حال بی کیفیت است، به گونه ای که به رفع تکلیف شبیه است و حتی بسیاری از افراد مذهبی نیز علاقه ای به شنیدن آن ندارند. بنابراین، رعایت حُسن صدا در این برنامه ها ضروری است.
2. در کشور ما برخلاف کشورهای عربی، نوایی که تداعی کننده احساس مذهبی باشد، وجود ندارد. برای مثال، در کشور عراق: نوعی فلوت با آهنگی حزین و مخصوص، تداعی کننده یک احساس مذهبی و عامل جلب توجه به امور عبادی است.
3. تبلیغ نشدن احادیث مربوط به نماز در برنامه ها برای مثال، در عراق هنگام پخش برنامه اذان، معمولاً از پیامبراسلام صلی الله علیه و آله حدیثی با صوتی دل نشین خوانده می شود.
4. نبود برنامه های تبلیغی برنامه ریزی شده و مرحله ای در جهت تبلیغ، تقویت و تعمیق نماز و نزدیک کردن مردم به معنای نماز واقعی. (در قسمت های بعد درباره تبلیغ و تقویت و تعمیق نماز بیشتر توضیح خواهیم داد).
ص:148
5. پخش نشدن تصاویر مناسب هنگام اذان. برای مثال، یک جوی کوچک آب برای همه تداعی گر احساس مذهبی نیست، ولی تصویر نماز حضرت امام در بیمارستان، خود، نوعی تبلیغ است.
6. نبود هماهنگی در پخش برنامه ها بین شبکه های سیما، به گونه ای که گاهی یک برنامه بسیار مهم و حساس (روایت فتح) از یک شبکه پخش می شود و در همان لحظه، فیلم کمدی و جذاب تری از شبکه ای دیگر پخش می شود یا پخش سریال یا فیلم پرطرف دار بعد از اذان سبب تأخیرِ نماز افراد نمازگزار می شود. در حدیث آمده است: مادامی که مؤمن به حفاظت از نماز اول وقت بپردازد، شیطان در مقابل او ضعیف است. ولی اگر به تأخیر آن عادت کرد، حتی در گناهان بزرگ هم خواهد افتاد. ازاین رو، شایسته است پس از اذان، برنامه مذهبی، ادبی یا عرفانی پخش گردد.
7. مسئله دیگردر پخش برنامه پس از اذان، مسئله تبلیغ کالا است. در حدیث آمده است: «دنیا و آخرت همانند هوو هستند؛ یعنی هیچ گاه این دو با هم در دلی جای نمی گیرند».
بی شک، در تعلیم و تربیت، شناخت مخاطب امری ضروری است. ازاین رو، برنامه های مذهبی صدا و سیما باید با نیازهای معنوی گروه های مختلف جامعه متناسب باشد.
خانواده ها و نماز
نمازگزاران به چند گروه تقسیم می شوند:
ص:149
1. نمازگزار آگاه و مقید: این گروه بیشتر به زنده بودن شعایر مذهبی، از جمله نماز در صدا و سیما و جامعه حساسیت دارند. ازاین رو، نیاز آنان تقویت روحی و تشویق در تعمیق نماز و عمل به اسرار آن است.
2. نمازگزاران سنتی: این گروه بیشتر به تقویت روحی و تشویق به ادامه مسیر نیاز دارند. ازاین رو، صدا و سیما در برنامه های خود باید با استفاده از احادیث و آیات تبشیری و انذاری (تشویق و تقدیر) هم آنان را امیدوار به عمل خود کند و هم از خطر سستی بترساند (زیرا آگاهی در بین این گروه کم است).
3. کاهل الصلاة: سیاست و روح برنامه های صدا و سیما برای این گروه، باید بیشتر انذار و ترساندن و بعد تقویت باشد که کارسازتر است.
4. تارک الصلاة: این افراد به چند گروه تقسیم می شوند:
الف) بی اعتقاد: این افراد به دلیل گرایش های غربی به بیشتر برنامه های صدا و سیما توجهی نشان نمی دهند. این گروه اگر دارای عناد یا قلب منکوس باشند، با هیچ برنامه ای نمی توان مطلبی به آنان القا کرد. در غیر این صورت، باید از زبان قوم استفاده کرد؛ به این معنا که چون آنان مستندات دیگر را بهتر از حدیث و آیه می پذیرند، بهتر است در برنامه های صدا و سیما به تأثیر نماز و دیگر امور معنوی از زبان صاحب نظران غربی پرداخت و یا به تحقیقات مراکز درمانی غرب درباره تأثیر نماز و دعا اشاره کرد تا از این راه، مخاطب بیشتری جلب گردد.
ب) معتقد غیرمقید: با توجه به اینکه این گروه بیشتر از میان خانواده های
ص:150
مذهبی هستند، انجام فریضه نماز را از سر اجبار و تکلیف می دانند. با توجه به آگاهی این گروه از ضرورت دین، استفاده از روش های مذهبی ها و غیرمذهبی ها در برنامه ها ضروری است.
ج) معتقد راغب غیرمقید: این گروه با وجود میل باطنی به انجام فریضه نماز، به دلیل شرایط خاص، مانند محیط خانواده، احساس حقارت و ناهماهنگی بین شیوه رفتار گذشته با طریقه جدید خویش، کم رویی و خجالت در به جا آوردن نماز و... عامِل به نماز نیستند. نیاز این گروه تقویت روحی و اعتماد به نفس و تقویت اعتقاد و روحیه مؤمن بودن است تا جسارتِ به جا آوردن این فریضه را پیدا کنند. امام علی علیه السلام در این باره می فرماید: «در طریق هدایت از کمیِ اهل آن نگران نباش». به عبارت دیگر، در عمل به دین، حیا نیست.
پیشنهادها و توصیه های کلی
پیشنهادها و توصیه های کلی
جهت انتقال معارف نماز به جامعه و افکار مردم و غنی سازی برنامه های صدا و سیما در تقویت فرهنگ نماز، شیوه های مختلفی وجود دارد که پیش از پرداختن به آن نکات بسیار مهمی را درباره محتوا و شیوه کار برنامه هایی که با هدف تقویت ایمان و روحیه معنوی جامعه انجام می گیرد، یادآور می شویم، سپس نوع برنامه های مفید را ذکر خواهیم کرد:
1. توجه برنامه ریزان صدا و سیما به پرهیز از دنیاگرایی: حضرت علی علیه السلام می فرماید: إنَّ الدّنیا و الاخرة عَدوّانِ مُتفاوِتانِ، وَ سبیلانِ مُختلفانِ، فَمنْ احبَّ الدنیا
ص:151
وَ تولاّها أَبْغَضَ الاخرةَ و عاداهاَ... کُلّما قَرُبَ مِنْ واحدٍ بَعُدَ مِنَ الاخِرَ(1)
دنیا و آخرت دو دشمن متفاوت از هم و دو راه مختلف اند. پس هر کس دنیا را دوست بدارد، آخرت را دشمنی می کند... هر قدر به یکی نزدیک شود، از دیگری (به همان اندازه) دور می شود.
بنابراین، هر چه با تبلیغ مُد و کالاهای مصرفی، ذهنِ مردم به دنیا گرایش پیدا کند، به یقین به همان اندازه، روح زهد و دل نبستن به دنیا و ظواهر آن در وجود آنها از بین می رود.
2. تذکار و تکرار نکات مثبت: امام علی علیه السلام می فرماید:
«قلیلٌ تَدومُ علیه أرْجی من کثیر مملولٍ مِنْهُ».(2) ازاین رو، تکرار یک مطلب مهم و مثبت از بیان صد مطلب غیرضروری بهتر است.
3. توجه به آموزه های اسلام در پرورش و تربیت روح انسان: قرآن کریم هیچ گاه با تشویق یک سویه، مردم را به دین و پرهیز از انحراف در دین دعوت نمی کند، بلکه از سیاست انذار و تحذیر هم استفاده می کند.
قرآن به رسول گرامی صلی الله علیه و آله خویش می فرماید:
حتی به رسول گرامی خویش می فرماید: اگر بر ما گفته هایی ببندد، رگ های گردن او را خواهیم برید ... این تحذیرها و ترساندن ها، غفلت و خوش خیالی را از ذهن انسان دور می کند.
1- نهج البلاغه، ص 1133، حکمت 100.
2- نهج البلاغه، ص 1122، حکمت 270.
ص:152
ازاین رو، صدا و سیما باید در وادار کردن مردم به تفکر (که در برنامه های صدا و سیما چنین امری مشاهده نمی شود) از طریق یادآوری یاد مرگ و قیامت و تاکید بر گذرا بودن این زندگی، نقش اساسی ایفا کند.
بسیاری از مطالب نهج البلاغه در نکوهش دنیا و دنیاگرایی و تذکر در جهت بیداری انسان است که پسندیده است در برنامه های صدا و سیما به آن توجه شود.
4. یکی از عوامل موفقیت درامر تعلیم و تربیت روحی و اخلاقی، ایجاد انگیزه از طریق ایجاد افق فکری بالا است.
باید توجه داشت که عصمت به خاطر افق فکری بالا در شناخت واقعیت های هستی است و تحمل مشقت ها در اعمال و عبادت ها به دلیل شناخت هدف ها است. ازاین رو، در تمام برنامه های صدا و سیما باید راه های ایجاد انگیزه و بالا بردن سطح آگاهی های انسان شناسی و هستی شناسی و ارتباط عبادت با پیشرفت روحی و اخلاقی، از متون دینی استخراج و با شیوه ائمه دین علیهم السلام به مردم القا شود.
صدا و سیما و پیشبرد فرهنگ نماز
مقام معظم رهبری می فرماید:
در صدا و سیما نماز همچون موضوعی که باید به همه آموخت، تلقی گردد و در برنامه ای جداگانه یا در دل برنامه های گوناگون، از آن سخن رود و اعماق و رازها و درس های آن برای همه
ص:153
مردم بیان گردد.(1)
صدا و سیما نه تنها یک دانشگاه عمومی و تأثیرگذار است، بلکه یک آینه عیب نمای جامعه هم می تواند باشد. ازاین رو، صدا و سیما می تواند در موارد زیر بر استحکام جایگاه نماز در جامعه، نقش آفرینی کند:
1. آموزش عمومی و بالا بردن سطح آگاهی جامعه؛ از طریق بیان اهمیت نماز با استناد به آیات و روایات، توجه دادن مردم نمازگزار به مراتب و مقامات اهل نماز در جهت تشویق آنان به تلاش و تکراری نشدن امر نماز و عبادت، بیان شرح حال بزرگان و درجات آنان، بیان قصه ها و داستان های مربوط به نماز، آموزش و اصلاح فرهنگ نمازگزاران از راه بیان اخلاق و اعمال خاص آنان که در قرآن و حدیث آمده است؛ همچنین چگونگی استفاده از آب به هنگام وضو گرفتن و خلاصه توجه دادن اهل نماز به انتظار مردم از آنان و... .
2. آموزش ویژه خانواده ها؛ با توجه به نقش اساسی والدین در تربیت فکری کودک، می توان با برنامه های متنوع و جذاب خانوادگی اهمیت تأثیر و نقش نماز در سلامت روحی فرد را القا کرد.
3. اصلاح افکار عمومی (اعم از مذهبی ها و غیر آنان) در مورد با نماز؛ از جمله اصلاح تصورهای غلط و عامیانه در نزد مردم که بیشتر
1- نماز؛ گنجینه رمز و راز پیام های مقام معظم رهبر به مجامع سراسری نماز، پیام چهارم، 1/6/73، ص 29.
ص:154
پیشرفت های علمی و تکنولوژی را مدیون افراد غیرمذهبی می دانند، یا نماز را بیشتر یک عبادت شخصی تصدیق می کنند.
4. تبلیغ نماز به روش های جدید و با استفاده از نظر مردم.
5. بازگو کردن مشکلات نمازگزاران و نمازگزاری از طریق تهیه گزارش (در قسمت های بعد راه های تهیه گزارش بیان می شود).
نقل قول
