وسواس، شناخت و راه های درمان

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

ترس های نابجا

با فرض آن که بگوییم مایه اصلی ترس، ریشه فطری دارد و با سرشت کودک آمیخته شده است، باید قبول کنیم که قسمت اعظم ترس های نابجایی که دامن گیر اطفال می شود و بعضی از آنها تا سنین جوانی و احیانا تا پایان عمر باقی می مانند و پیوسته صاحبانشان را رنج می دهند، ناشی از نادانی و عقاید خرافی والدین و مربیان یا سوء تربیت آنان است. اگر چه بعضی از ترس های دوران کودکی که اغلب جنبه فردی دارد، با فرارسیدن ایام جوانی و توسعه نیروهای جسمی و فکری، خود به خود برطرف می شود، ولی آثار آن در اعماق جان باقی می ماند و در دوران شباب به صورت ترس های اجتماعی آشکار می گردد.
مثلاً کودکی که اسیر پدر و مادر تندخو و ستم کار باشد و هرگز از زورگویی و تجاوز آنان ایمنی نداشته باشد، همواره احساس وحشت و نگرانی می کند و در باطن، از ترس شر آنها بیم و هراس دارد. چنین کودکی وقتی به جوانی می رسد و پدر و مادرش می میرند، گر چه موضوع ترس فردی او قهرا منتفی شده است، ولی اثر آن از خاطرش محو نمی گردد. او خویشتن را حقیر می بیند و در خود احساس کمبود می کند. او در معاشرت های اجتماعی، در اجرای برنامه های تحصیلی، در سخن گفتن با معلم یا مردم و خلاصه در سازش با محیط و اظهار وجود دچار ترس و وحشت است.
این قبیل جوانان همواره در یک کشاکش درونی و تضاد روحی به سر می برند. از طرفی طبق خواهش فطری، مایلند در جامعه به شایستگی پیشروی کنند و به وسیله حسن سازش با مردم، شخصیت خود را اثبات نمایند و از طرف دیگر به علت ضعف و ترسی که در باطن دارند، به خود اجازه پیشروی نمی دهند. جرأت نمی کنند که با مردم بیامیزند و خویشتن را با اوضاع عمومی تطبیق دهند، گویی خود را لایق هم آهنگی با جامعه نمی دانند. مایلند حتی المقدور از مردم کناره گیری کنند و بدین وسیله، ضعف درونی خویش را پنهان نگاه دارند.

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

درمان بیماری ترس

خوشبختانه ترس های مضر و مزاحم که از بیماری های اخلاقی است، درمان پذیر و قابل علاج است. جوانان اگر بخواهند، می توانند با تحلیل حالات و تمرینات روحی خود بر آن مسلط گردند و خویشتن را از شرش رهایی بخشند.
کم رویی نشانه ترس از شکست و دلیل بر وحشت از برخورد با اشخاص است. علت اصلی آن را باید در اوان طفولیت جستجو کرد. طفلی که در بچگی مورد نامهربانی و سخت گیری واقع می شود، در آینده از عهده پیکار زندگی و مبارزه با دیگران بر نمی آید و ناچار انزوا را بر آمیزش ترجیح می دهد و احیانا برای جبران شکست، خود را به وسایل دیگری سرگرم می کند.
این نقیصه و ضعف روحی را با فرار از معاشرت نمی توان رفع کرد، بلکه باید خود را به حشر و آمیزش مجبور ساخت و در مقابل انکار نفس، از خود پرسید که چرا از این شخص یا از این جمعیت می گریزی از چه می ترسی از که بدت می آید آیا نمی دانی که اگر عاقل باشی و درست رفتار کنی، همه را دوست و هواخواه خود خواهی کرد؟(23)

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

فکر چاره جویی

اولین مطلبی که در بحث ترس باید مورد توجه قرار گیرد، این است که نگرانی و ترس، همه جا و در هر صورت ناپسندیده و مذموم نیست، بلکه برعکس، ترس های به جا و عاقلانه که ناشی از احساس خطر واقعی و حاکی از فکر دوراندیشی آدمی است، پسندیده و ممدوح است.
ترس های به جا در جنبه روان بشر، مانند دردهای عضوی در ناحیه جسم است. همان طور که احساس درد از عارضه بیماری خبر می دهد و آدمی را به درمان عضو دردناک وامی دارد، ترس های به جا نیز به منزله اعلام خطر است و صاحبش را به فکر چاره جویی و پیش گیری می اندازد.

قالَ عَلِی علیه السلام : «کمْ مِنْ خائِفٍ وَفَدَ بِخَوْفِهِ عَلی قَرارَةِ الاْءَمْنِ»؛(24)
علی علیه السلام فرموده است: «چه بسا فرد خائفی که خوفش او را در سرمنزل آرامش و ایمنی مستقر می سازد».
ترس دانشجو از رد شدن در امتحانات، ممکن است باعث پیشرفت و موقعیت وی گردد و به جبران گذشته، تنبلی و مسامحه کاری را ترک گوید و با سعی و کوشش در مطالعه کتاب های درسی و تمرین های لازم، خویشتن را برای امتحان آماده کند و سرانجام کامروا و پیروز گردد.

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

ترس های مفید

ترس بیمار از خطر تشدید مرض یا مزمن شدن بیماری، عامل محرک وی در به کار بستن دستور پزشکی است. ترس است که بیمار را به فکر چاره جویی می اندازد و او را به استعمال داروهای مفید و مراعات پرهیزهای لازم وامی دارد و بدین وسیله موجبات بهبود و سلامتش را فراهم می آورد.
ترس مردان باایمان از عذاب الهی، پایه اصلی اطاعت آنان از اوامر و نواهی خداوند است. مردان باایمان از ترس کیفرهای عادلانه پروردگار توانا، دامن خود را به پلیدی های گناه آلوده نمی کنند و از راه وظیفه شناسی و اطاعت اوامر الهی موجبات کامیابی و سعادت ابدی خویش را مهیا می سازند.
«اَلَّذینَ یوفُونَ بِعَهْدِ اللّه وَ لاینْقُضُونَ الْمیثاقَ * وَ الَّذینَ یصِلُونَ ما أَمَرَ اللّه بِهِ أَنْ یوصَلَ وَ یخْشَوْنَ رَبَّهُمْ وَ یخافُونَ سُوءَ الْحِسابِ»؛(25)
«آنان که به عهد خدا وفادارند و پیمان الهی را نمی شکنند و آنچه که امر به پیوند آن فرموده است اطاعت می کنند، از خدا می ترسند و از سختی عذاب و حساب الهی بیم دارند».
قالَ عَلِی علیه السلام : «اَلْخَوْفُ سِجْنُ النَّفْسِ وَ رادِعُها عَنِ الْمَعاصی»؛(26)
علی علیه السلام فرموده است: «ترس از مجازات برای نفس سرکش آدمی، به منزله زندان است و او را از ارتکاب معاصی بازمی دارد».
خلاصه، ترس های عاقلانه ای که نشانه خطر است و آدمی را از پیش آمدهای ناگوار بر حذر می دارد، مفید و لازم است. کسانی که از خطر نمی ترسند و به موقع چاره جویی نمی کنند، غفلتا در برابر آن قرار می گیرند و بر فرصت از دست رفته خویش افسوس می خورند.
قالَ عَلِی علیه السلام : «مَنْ قَلَّتْ مَخافَتُهُ کثُرَتْ آفَتُهُ»؛(27)
علی علیه السلام فرموده: «کسی که کمتر می ترسد و از خطر پرهیز ندارد، در زندگی با آفت های بیشتری مواجه خواهد شد».

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

ترس های مضر

ترس مذموم و زیان آور، آن ترسی است که سر راه سعادت انسان و مانع از پیشرفت و تکامل است. ترسی است که از جهل و نادانی و از ضعف و زبوبی سرچشمه می گیرد و اراده آدمی را متزلزل می کند. ترس مذموم علاوه بر آن که محرک عمل مفیدی نیست، مضر و مزاحم است، پیوسته جسم و جان صاحبش را می کاهد و او را به راه سقوط و تباهی سوق می دهد.
ترس های نابجا و مضر در همه ادوار، بین ملل و اقوام مختلف وجود داشته و دارد و نتایج شوم آن کم و بیش دامن گیر مردم بوده و هست. آیین مقدس اسلام در ضمن برنامه های تربیتی خود، پیروان خویش را از اسارت چنین ترس هایی آزاد نموده و از عوارض زیان بخش آنها بر حذر داشته است و برای نمونه در اینجا به پاره ای از موارد اشاره می شود.
یکی از ترس های زیان بخش که از قرن های گذشته تا کنون در نهاد انسان ها وجود داشته و از نسل های پیشین به نسل های بعد منتقل شده است، ترس از فال بد است. این ترس در زندگی بشر تیرگی ها و بدبختی های بزرگی به بار آورده و عوارض نامطلوبی از خود به جای گذارده است.

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

ترس از فال بد

چه بسیار مردمی که عدد سیزده، خواندن کلاغ، صدای جغد و چیزهایی نظایر اینها را شوم دانسته و به آنها فال بد می زنند. کسی که در معرض یکی از آن شومی ها قرار می گرفت، دچار نگرانی و تشویش خاطر می شد. می ترسید از این که مبادا با خطر ناشناخته ای مواجه گردد و به اساس خوشبختی و سعادتش لطمه وارد شود.
اسلام با این عقیده غلط که مایه ناراحتی فکر و ناشی از جهل و نادانی بود، جدا مبارزه کرد و پیشوایان مذهبی در ضمن روایات متعددی، آن را یک عقیده خرافی و منافی به اساس توحید معرفی نموده اند.
قالَ عَلِی علیه السلام : «اَلطِّیرَةُ لَیسَتْ بِحَقٍّ»؛(28)
علی علیه السلام فرموده است: «فال بد یک امر حقیقی و واقعی نیست».
قالَ رَسُولُ اللّه صلی الله علیه و آله : «اَلطِّیرَةُ شِرْک»؛(29)
رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرموده: «اعتقاد به تأثیر فال بد، شرک به خداوند است».
فال بد در قوانین نظام آفرینش منشأ اثری مفید نیست و نمی تواند مسیر علل و معالیل جهان را بگرداند و مستقلاً حادثه نامطلوبی به وجود آورد. کسانی که بدان معتقد نیستند، آسوده خاطرند و کمترین تأثر فکری از فال بد ندارند. ولی کسانی که بدان معتقدند اگر در معرض فال بد قرارگیرند، دچار اختلال فکر و نگرانی می شوند. البته پریشان فکری و ناراحتی روح، خود یک امر واقعی روانی است و می تواند گفتار و رفتار صاحبش را از مسیر صحیح خارج کند و نتایج شومی به بار بیاورد. بدیهی است آن نتایج شوم، اثر مستقیم فال بد نیست، بلکه معلول اختلالات روانی است که از عقیده به فال بد سرچشمه گرفته است.
قالَ الصّادِقُ علیه السلام : «اَلطِّیرَةُ عَلی ما تَجْعَلُها إِنْ هَوَّنْتَها تَهَوَّنَتْ وَ إِنْ شَدَّدْتَها تَشَدَّدَتْ وَ إِنْ لَمْ تَجْعَلْها شَیئا لَمْ تَکنْ شَیئا»؛(30)
امام صادق علیه السلام فرمود: «تأثیریابی فال بد در روان تو تابع وضعی است که آن را در نهاد خود قرار می دهی. اگر سست و ناچیزش بدانی سست و ناچیز خواهد بود، اگر آن را یک امر قوی و مهم پنداری، اثرش در تو نیز مهم و شدید خواهد بود و اگر اصلاً به فال بد، ترتیب اثر ندهی و آن را هیچ و غیرواقعی بدانی، هیچ و بی اثر خواهد بود».
از جمله ترس های مذمومی که در گذشته فکر بسیاری از مردم را ناراحت داشته و مفاسد زیادی به بار آورده، ترس از شومی زن، مرکب و خانه بوده است. کسانی که به این عقاید خرافی معتقد بودند، پیش آمدهای بد و حوادث ناگوار زندگی خود را که هر یک معلول علت مخصوصی بوده، به شومی یکی از آنها مستند می کردند و به وجودشان فال بد می زدند و از ترس این که مبادا با حوادث تلخ تازه ای مواجه گردند، در باره آنها تصمیم های غیرعاقلانه و احیانا ظالمانه می گرفتند و هنوز هم کسانی اسیر این طرز تفکر ناصحیح هستند.
چه بسیار خانواده هایی که به گمان شومی و بدقدمی زن، متلاشی شده و کودکان بی گناهشان به بدبختی و سیه روزی افتاده اند. چه بسیار خانه هایی که به تصور شومی و نامیمونی ویران گشته و به صورت خرابه های متروکی در آمده است.

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

مبارزه اسلام با خرافات

پیشوای عالی قدر اسلام با آن عقاید خرافی و ناصحیح که از جهل و نادانی سرچشمه گرفته بود، مبارزه کرد و به مردم خاطرنشان ساخت که به وجود آنها فال بد نزنند و ندانسته بدآمدهای زندگی را به آنها نسبت ندهند و از پی آن، تصمیم های ناروا نگیرند. به علاوه در ضمن برنامه های تربیتی خود، نامیمونی زن، خانه و مرکب را به معنی واقعی تبیین و توضیح نمود و افکار مردم را در باره آنها به مسیر صحیح و عاقلانه هدایت فرمود.
عَنْ خالِدِ بْنِ نَجیحٍ عَنْ أَبیعَبْدِاللّه علیه السلام قالَ: تَذاکرُوا الشُّؤْمَ عِنْدَهُ، فَقالَ: «اَلشُّؤْمُ فی ثَلاثَةٍ: فِی الْمَرْأَةِ وَ الدّابَّةِ وَ الدّارِ، فَأَمَّا الشُّؤْمُ الْمَرْأَةِ فَکثْرَةُ مَهْرِها وَ عُقُوقُ زَوْجِها وَ أَمَّا الدّابَّةُ فَسُوءُ خُلْقِها وَ مَنْعُها ظَهْرَها وَ أَمَّا الدّارُ فَضیقُ ساحَتِها وَ شَرُّ جیرانِها وَ کثْرَةُ عُیوبِها»؛(31)
خالد بن نجیح می گوید: در محضر امام صادق علیه السلام سخن از شومی به میان آمد، حضرت علیه السلام فرمود: «شومی در سه چیز است: در زن و مرکب و خانه، شومی زن در این است که مهرش سنگین باشد و بر اثر بی مهری و عصیانش نسبت به شوهر، موجبات جدایی اش فراهم گردد. شومی مرکب در این است که بدخلق باشد و در موقع سواری رکاب ندهد. شومی خانه در این است که فضایش تنگ و همسایگانش بد و عیوبش بسیار باشد».
در این حدیث امام صادق علیه السلام از شومی موهومی که مردم نادان در این سه مورد از آن می ترسند و بدان فال بد می زنند، نامی نبرده و غیرمستقیم آن را مطرود و غیرقابل اعتنا شناخته است و به جای آن در باره آنها صفات نامطلوبی را که مایه شومی واقعی و باعث ناراحتی و اختلال زندگی است، یادآور شده و پیروان خود را از آنها بر حذر داشته است.

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

بشر و ستاره شناسی

بشر از دیر زمانی علاقه داشت که اجرام سماوی را بشناسد و از جهان ستارگان آگاه گردد و به اسرار کاخ آفرینش پی ببرد. افراد بسیاری که دارای هوش و فراست طبیعی بودند، در این باره به مطالعه و تحقیق برخاستند و در طول قرن های متمادی عمر خویش را در راه شناسایی اسرار کیهان صرف کردند. سخنان درست و نادرست، زیاد گفتند و به عنوان علم نجوم کتاب ها نوشتند و فرضیه های صحیح و ناصحیح بسیاری به جهانیان عرضه کردند و با هدایت ستارگان راه دریا و صحراها را پیمودند.
در جهان امروز بر اثر پیشرفت های علوم و صنایع، بسیاری از حقایق ناشناخته کیهانی واضح گشته و مجهولات زیادی بر بشر معلوم شده است. اکنون در دنیا مسئله تسخیر فضا مطرح گشته و تسلط بر اجرام سماوی به صورت یکی از مهم ترین مسائل روز در آمده است و هر یک از کشورهای بزرگ جهان می کوشند تا هر چه زودتر خود را بدین هدف بزرگ برسانند و در این مسابقه از رقبای خویش پیشی گیرند.
در روزگار گذشته ضمن بحث های نجومی و تحقیقات کیهانی، این سخن به میان آمد که پاره ای از حوادث ارضی مربوط به کرات سماوی است و قسمتی از خوشبختی هاو بدبختی های مردم روی زمین، به اوضاع و احوال مخصوص اجرام کیهانی بستگی دارد و کسانی ادعا کردند که از این راز بزرگ باخبرند و می توانند از راه محاسبه های نجومی مسیر خیر و شر بشر را تعیین کنند.
آنان که به سخن غیرواقعی این گروه دل بستند و بدان معتقد شدند، همواره از ترس برخورد با ضررهای ناشناخته ستارگان، احساس بیم و هراس می کردند و در تصمیم های خویش، دودل و متحیر بودند و مشورت با کاهنان و مدعیان علم غیب را، برای مصون ماندن از شرور مجهول کیهانی ضروری و لازم می دانستند.
چه بسیار مردمی که بر اثر عقیده خرافی، گرفتار بدبختی و تیره روزی شدند و چه بسیار افرادی که از ترس شرور ستارگان و ضررهای کیهان از پیروزی هاو موفقیت های درخشانی که بر سر راه زندگی خود داشتند محروم ماندند.
آیین مقدس اسلام در زمینه مطالعه اجرام سماوی، از یک طرف به منظور بسط علوم و اطلاعات حقیقی و پی بردن به عظمت آفرینش، پیروان خود را به تفکر در عوالم سماوی تشویق نموده و از طرف دیگر، آنان را از عقاید نادرست و غیرواقعی برحذر داشته است.
خداوند در قرآن شریف به آفتاب، ماه و ستارگان، همچنین به روز و شب سوگند یاد کرده و چند سوره را به اسم نجم، شمس، قمر، لیل و ضحی، نام گذاری نموده است و این خود، نشانه توجه اسلام به ارزش و اهمیت علوم کیهانی است.
قالَ مُوسَی بْنُ جَعْفَرٍ علیه السلام : «اَللّه تَبارَک وَ تَعالی قَدْمَدَحَ النُّجُومَ وَ لَوْ لا أَنَّ النُّجُومَ صَحیحَةٌ ما مَدَحَهَا اللّه عَزَّ وَ جَلَّ وَ الاْءَنْبِیاءُ کانُوا عالِمینَ بِها»؛(32)
حضرت موسی بن جعفر علیه السلام به هارون الرشید فرمود: «خداوند از نجوم به نیکی یاد کرده و آنرا مدح فرموده است و اگر نجوم، صحیح و واقعی نمی بود، خداوند آن را مدح نمی کرد». سپس فرمود: «پیامبران الهی از علم نجوم آگاهی داشتند»؛ و به چند آیه استشهاد کرد.
قرآن شریف در موارد متعدد از خلقت حیرت انگیز اجرام سماوی که دلیل بارزی بر وجود پروردگار جهان است، سخن گفته و مردم را به تدبر و تفکر در نظام حکیمانه آن تشویق فرموده است:
«إِنَّ فی خَلْقِ السَّمواتِ وَ الاْءَرْضِ وَ اخْتِلافِ اللَّیلِ وَ النَّهارِ لاَیاتٍ لاِءُولِی الاْءَلْبابِ * الَّذینَ یذْکرُونَ اللّه قِیاما وَ قُعُودا وَ عَلی جُنُوبِهِمْ وَ یتَفَکرَّوُنَ فی خَلْقِ السَّمواتِ وَ الاْءَرْضِ رَبَّنا ما خَلَقْتَ هذا باطِلاً»؛(33)
«در آفرینش آسمان ها و زمین و رفت و آمد روز و شب، برای مردان عقل و خرد، آیات بسیاری وجود دارد. آنان که در حال ایستادن و نشستن و موقعی که به پهلو آرمیده اند، به یاد خدا هستند و پیوسته در آفرینش آسمان ها و زمین فکر می کنند و می گویند: پروردگارا! این کاخ مجلل کیهان را بیهوده و بی حساب نیافریده ای».
در این پرده یک رشته بیکار نیست * سر رشته بر ما پدیدار نیست
نه زین رشته سر می توان تافتن * نه سر رشته را می توان یافتن
اولیای گرامی اسلام در ضمن تشویق مسلمین به تفکر در اجرام سماوی و پی بردن به نظام حکیمانه الهی و تحکیم مبانی ایمانی، آنان را از دل بستن به عقاید باطل و پندارهای غیرواقعی تحذیر می کردند و به موازات مجاهده و کوشش در راه بسط علوم و معارف حقیقی، از نشر معتقدات خرافی جلوگیری می نمودند.

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

پندار نادرست

موقعی که علی علیه السلام سربازان خود را برای جنگ خوارج مهیا ساخته و آماده حرکت بود، یکی از اصحاب آن حضرت گفت: ای پیشوای مسلمین! اگر در این ساعت حرکت کنی، می ترسم به مراد خود نایل نشوی و در مقابل دشمن دچار شکست گردی و ترس من، بر اساس محاسبه نجومی است.
علی علیه السلام در جواب وی فرمود: «آیا گمانت این است که تو مردم را هدایت می کنی به ساعتی که هر کس در آن ساعت به مقصد خود حرکت کند، از پیش آمد بد مصون خواهد بود؟ و می ترسانی از ساعتی که هر کس در آن ساعت حرکت کند، دچار ضرر و خطر می شود؟ آن کس که تو را در این امر تأیید و تصدیق نماید، خدا را تکذیب کرده است و در استمداد از ذات الهی در رسیدن به مقصود خود، بی نیازی به خرج داده است و به گفته تو، سزاوار است کسی که به دستورت عمل کند، تو را حمد و سپاس گوید، زیرا تو او را به ساعت منفعت و ایمنی از ضرر راهنمایی نموده ای».
سپس حضرت علیه السلام به سربازان خود توجه کرد و فرمود: «به نام خدا به سوی جبهه جنگ حرکت کنید».
آن شخص تصور می کرد که می تواند از راه محاسبه نجومی غیب گویی کند و از حوادث آینده اشخاص با واقع بینی خبر دهد. لذا به رهبر کشور اسلام می گوید: اگر در این ساعت به جنگ دشمن حرکت کنی، می ترسم با شکست مواجه گردی.(34)
علی علیه السلام اگر مانند بعضی از مردم به این قبیل سخنان بی اساس عقیده می داشت، لازم بود از شنیدن خبر شکست خود بترسد و به گفته وی ترتیب اثر داده، از تصمیم حرکت در آن ساعت منصرف گردد. ولی امیر المومنین علیه السلام که در مکتب علمی و ایمانی اسلام پرورش یافته بود، به آن سخن غیرواقعی اعتنا نکرد و کمترین ترس و نگرانی به خود راه نداد و در کمال صراحت، گفتار او را رد کرد و به اتکای خداوند بزرگ، در همان ساعت سربازان خود را به جبهه جنگ حرکت داد و سرانجام بر دشمن غلبه کرد و با فتح و پیروزی مراجعه نمود.

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

ترس و تضعیف جسم و جان

امروز در سراسر جهان ترس و غصه، همچون وبا و طاعون به جان بشر افتاده و سبب بروز چنان امراضی گشته که اطبا را دچار حیرت کرده است. آنچه ما خود حس می کنیم و به چشم می بینیم، این است که ترس و غصه، از قدرت روحی، جسمی و توانایی حافظه و قابلیت کار ما، به مقدار زیادی کم می کند.
مگر ترس مولد تصور نیست؟ مثلاً تصور می کنیم که اگر رعد و برق درگیرد، ممکن است خانه ما بسوزد، یا اگر جنگی بشود، خانه و خانمان ما برافتد. اینها همه تصور است و احتمال. باید به جای این که خود را به این تصورات تسلیم کنیم، در مقابل آنها افکار دیگری را واداریم و به خود بگوییم که صاعقه ها زده و به ما آسیبی نرسیده، جنگ ها شده که خانمان ما را ویران نکرده است.
چون وقایع آینده به جز خیال و تصور چیزی نیست، خود را در آینده چنان تصور کنید که از هر محنت و بلایی در امان خواهید بود و قلم سرنوشت چنان که تاکنون به حفظ شما رقم خورده، از این به بعد نیز به خیر و صلاح شما خواهد رفت. ایمان و خوش بینی را مایه زندگی قرار بدهید و خود را از هر گونه ترس، ضعف و اندوه، بری بپندارید، زیرا هر کس در آینده همان خواهد بود که خود را می پندارد.(35)
نتیجه آن که ترس های موهوم و نابجا مانند چند موردی که بدان ها اشاره شد، برای نسل جوان و نسل کهن مضر و زیان بخش است و همه جا و برای همه مردم، سد راه خوشبختی و سعادت است. این قبیل ترس ها شخصیت آدمی را درهم می شکند، عزم و اراده را متزلزل می کند، حس اعتماد به نفس را تضعیف می نماید و موجبات ناکامی و محرومیت صاحبش را فراهم می سازد.
آیین مقدس اسلام ضمن برنامه های تربیتی خود، با استفاده از نیروی عقل و استمداد از قدرت عظیم ایمان، مسلمین را از شر ترس های مضر و غیرواقعی نجات داد و آنان را از اسارت و ذلت آزاد نمود.