تار و پود عاشقی : چگونگى تعامل همسران با یكديگر، خانواده ها، خويشاوندان و دوستان

[مهراوه* باران اشک *]

[مهراوه* باران اشک *]

مقدمه
همۀ ما در بزنگاه های مهم زندگی، از مناجات با خدا و توسل به اولیای او کمک می گیریم. به طور حتم، ازدواج یکی از تصمیم های مهم و سرنوشت ساز زندگی انسان است. از همین رو، از دیرباز رسم است که بسیاری از خانواده ها علاوه بر رعایت همۀ مقدمات لازم برای ایجاد پیوندی سالم و اصولی، برای دریافت تبرک و تیمن بیشتر، پیوند مقدس زوج های جوان را در حرم مطهر رضوی منعقد می کنند.
در همین راستا، معاونت تبلیغات اسلامی حرم مطهر رضوی، بر خود لازم دید علاوه بر فراهم آوردن مقدمات مناسب برای اجرای عقد در حرم مطهر، بر اساس آسیب شناسی مسائل ازدواج و آموزه های متون دینی، در موضوع «ازدواج و خانواده » کتاب آموزشی و کاربردیِ مناسبی آماده و به زوج های جوان اهدا کند.
پس از بررسی اولیه موضوع در کارگروه تولید کتاب مدیریت فرهنگی حرم مطهر رضوی، مسئولیت آماده سازی محتوای کتاب مذکور به آقای دکتر بانکی پور به عنوان پژوهشگر برتر حوزه خانواده، واگذار شد. در نهایت بعد از دو سال پژوهش و قلمزنی و رفت و برگشت های اصلاحی، کتاب حاضر شامل آموزش های لازم برای مراقبت مداوم از پیوند ازدواج و تحکیم بنیان خانواده، به عنوان نتیجۀ کار به زوج های جوان و خانواده ها و کارشناسان مسائل خانوادگی تقدیم می شود.
امید که به برکت عنایت امام رأفت و مهربانی، این گام کوچک در جهت ایجاد سلامت در پیوند زناشویی و استحکام بنیان خانواده مؤثر باشد.
معاونت تبلیغات اسلامی آستان قدس رضوی
ص: 10

[مهراوه* باران اشک *]

فصل نخست: نقش های جدید من
اشاره

1. آغاز تغییر نقش ها
از آثار ازدواج و آغاز زندگی مشترک، تغییر و افزایش نقش هایی است که شخص متأهل با آن ها مواجه می شود. به محض ایجاد پیوند زناشویی، نقش های جدیدی به وجود می آید که سازگاری با آن ها مستلزم شناخت و تحمل و تأمل فردِ تازه ازدواج کرده در مواجهه با هرکدام است.
شخص در آغاز تأهل، مانند فارغ التحصیلی است که وارد مدرسۀ آشنا و قدیمی خود می شود، اما نه در نقش دانش آموز، بلکه در نقش معلم. درست است که کلاس همان کلاس است و مدرسه همان مدرسه؛ اما نقش او دیگر در همان نقش سابق نیست؛ بلکه صاحب نقش و جایگاهی شده است که برایش مسئولیّت ها و انتظارات جدیدی به دنبال دارد. دختر یا پسری که تا دیروز از حمایت خانوادۀ خود برخوردار بودند و کمتر انتظاری از آن ها می رفت و مسئولیت کمتری متوجه شان بود، پس از تأهل لازم است از کالبد کودکی خویش بیرون آمده و نقش های دیگری را بپذیرند. آن دو باید بدانند که رفتارهای پسر خانواده با رفتارهای داماد خانواده بسیار متفاوت است؛ همان طور که رفتارهای دختر خانواده با عروس خانواده تفاوت دارد.
در واقع به محض ازدواج و متأهل شدن، دو تغییر عمده برای شما به وجود آمده است که اگر نتوانید به خوبی با آن سازگار شوید، دچار تنش خواهید شد: اول اینکه وارد شبکه ای جدید از ارتباط با اطرافیان شده اید. شما پیش ازاین، همسر کسی نبودید و عروس یا داماد هیچ خانواده ای محسوب نمی شدید. دومین تغییر این است که حتی ارتباطات قبلی شما نیز
ص: 13
تعریفی جدید پیدا کرده است. شما که پسر یا دختر والدینتان بوده اید، هم اکنون به عنوان فرزندی شناخته می شوید که برای خودش زندگی مستقلی دارد. این تعریف جدید از نقش ها، شامل ارتباط شما با دوستانتان نیز می شود. شما قبلاً فردی مجرد بودید و اکنون متأهلید؛ پس باید انتظارات دیگران از شما و نیز وظایف و نقش هایی که شما در جمع دوستانتان برعهده می گیرید، براساس نقش جدیدتان تعدیل شود.
زندگی زوج بعد از تأهل، برنامه ریزی لازم دارد؛ چون بعد از ازدواج، کانونی تشکیل می شود که سقف آن بر روی دو پایه استوار است. مجردانی که قبل از ازدواج، اوقات خود را با دوستان، تفریح، اتّکای به پدر و مادر و... می گذراندند، اکنون باید به مصلحت زندگی مشترکشان بیندیشند و خودخواهی های فردی را کنار بگذارند.(1)
پسری که تا دیروز رفتن به مهمانی های خانوادگی را به راحتی نمی پذیرفت، اکنون در جایگاه داماد، باید به گونۀ دیگری عمل کند. شخص متأهل باید خواسته های خود را تعدیل کند و براساس انتظاری که از او می رود و جایگاه جدیدی که برای او تعریف شده است، ایفای نقش کند؛ مثل معلم کلاس که هرقدر هم تشنه باشد، برای خوردن آب از کلاس خارج نمی شود؛ هرچند در گذشته، در جایگاه دانش آموز بارها این کار را انجام داده باشد.
یکی از فواید ازدواج همین است که شما بتوانید خواسته های خود را مهار کنید؛ مثلاً دختری که اکنون در جایگاه همسر قرار دارد، باید
ص: 14
________________________________________
1- حسین مصلحتی، ازدواج و ازدواج درمانی، ص290تا295، با تلخیص.
برخلاف عادت دوران مجرّدی، زودتر از خواب بلند شود و صبحانه را برای همسرش آماده کند. او باید متوجه باشد که شوهرش هیچ گاه در جایگاه پدرش نیست. مرد متأهل هم اگر در دوران مجردی، ساعت ده شب به خانه می آمده است، نباید حالا نیز به همان روند ادامه دهد و در جایگاه داماد خانواده نباید انتظار داشته باشد تمام کارهایی که مادرش برای او می کرده است، اکنون همسرش برای او انجام دهد یا همان انتظاری را که از پدرش داشته است، از پدر همسرش داشته باشد.
عروس و دامادها باید بدانند ازاین پس، نگاه به آن ها، نگاهی است که محور اصلی آن «مسئولیت» است. در واقع عاملی که نقش پذیری متأهلین را پررنگ تر می کند، مسئولیت پذیری ایشان است. زن و مرد در آغاز زندگی مشترک، در کنار منافعی که به دست می آورند، وظایفی را نیز برعهده می گیرند که موجب رشد آن ها و حفظ نشاط زندگی شان می شود. پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) دراین باره فرموده اند: «مرد سرپرست خانواده است و دربارۀ آنان از او سؤال می شود و زن سرپرست خانوادۀ شوهرش و فرزندان اوست و دربارۀ آنان از وى سؤال می شود.»(1)
زن و مرد باید بدانند که با پیوند ازدواج، به تملّک یکدیگر درنمی آیند. مالک ما خداست و او ما را به امانت در اختیار یکدیگر قرار داده است؛ درعین حال، هم زن و هم مرد، ده ها حق بر گردن یکدیگر دارند که یکی از آن ها حق زن وشوهری است؛ البته در این میان، پدر و مادر، همسایگان، فرزندان و... هم صاحب حقوقی هستند که باید ادا شود.
ص: 15
________________________________________
1- حسن بن محمد ديلمى، ارشاد القلوب، ج 1، ص184.

[مهراوه* باران اشک *]

2. خودباوری؛ پیش نیاز پذیرش نقش
اشاره
همۀ زوج های جوان، توانایی هایی دارند که زمینۀ سازگاری و رفتار مثبت و مفید را برای ایشان در طول زندگی فراهم می کند. کسانی که این توانایی ها را بشناسند، مسئولیت های جدید زندگی را به بهترین وجه می پذیرند و با کشف چنین گنجی، خلأهایی که نوعاً در زندگی زوج های جوان وجود دارد، برطرف می شود.
اگر اعتمادبه نفس، به معنای تکیه بر توانایی های خود به صورت مستقل باشد، «شرک» است؛ ولی اگر به معنای تکیه انسان به خداوند و نیروهایی باشد که به او داده است، این باور مطلوب بوده و همان خودباوریِ مؤمنانه است که ریشه در خداباوری دارد؛ چراکه خداوند بهترین استعدادها را به ما داده است؛ چنان که در قرآن کریم آمده است:«ما انسان را در بهترین صورت و نظام آفریدیم.»(1)
با خودباوریِ مؤمنانه به موقعیت های زیادی دست خواهیم یافت:
* توانایی ابراز وجود؛
* بالارفتن قدرت تحمل در قبال اظهارنظرِ دیگران؛
* مدیریت امور با توجه به موقعیت های مختلف زمانی و مکانی؛
* مدیریت زمان و برنامه ریزی؛
* رازداری و کنترل رفتار؛
* برداشت واقع بینانه از وقایع پیرامونِ محیط خود؛
* وابسته نبودن به دیگران.
با خودباوری از مرزهای تنگ نظرانه می گذریم و با استفاده از
ص: 16
________________________________________
1- تین، 3.
تجربه های گذشته، به پیش بینی های مدبّرانه می رسیم. خداوند این مسیر تکاملی را در اختیار ما گذاشته است تا به زندگی شیرین تری دست پیدا کنیم.

[مهراوه* باران اشک *]

یکی از راه هایی که می تواند ما را به خودباوری برساند، صحبت دربارۀ توانایی های خود و کاربرد آن هاست. هرگز نباید مهارت های خود را دستِ کم بگیریم. کارهایی مثل بچه داری، ورود به دانشگاه، آموختن یک زبان خاص، طراحی یک لباس، تدارک یک مهمانی، تدریس، سخنرانی، کارکردن در کنار تحصیل و... موفقیت های خوبی هستند که توانایی های ما را برای خودمان به نمایش می گذارند. امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) در تعبیری به این مطلب اشاره کرده و فرموده اند: «خدا رحمت کند فردی را که به ارزش خود پی ببرد.»(1)
خودباوری علاوه بر اینکه فرد را برای پذیرش نقش های متعدد آماده می کند، موجب می شود وی با همسر و فرزند و اطرافیانش رابطۀ بهتری برقرار کند؛ چراکه چنین شخصی دربارۀ موضوعات پیرامون خود، نظر واقع بینانه ای دارد و غرور کاذب نداشته و نیز سعی ندارد برتری و سلطۀ خود بر دیگران را اثبات کند؛ بنابراین تا حد ممکن و معقول، خود را با توقعات همسر و اجتماع اطرافش سازگار می کند.
تصویر

ص: 17
________________________________________
1- عبدالواحدبن محمد تميمى آمُدى، غرر الحکم و درر الکلم، ص373.

[مهراوه* باران اشک *]

حفظ خودباوری در مواقع شکست

همواره تلاش کنید که خودباوری خود و همسرتان را حفظ کنید. خودباوری در مواقع شکست دچار آسیب می شود. برای اینکه بتوانید از خودباوری خود و همسرتان و در آینده از خودباوریِ فرزندانتان حمایت کنید، باید در مواقعِ شکست این مراقبت ها را انجام دهید:
* شکست را به همۀ زندگی خود تسرّی ندهید. لازم نیست در چنین موقعیت هایی که معمولاً شکست های دیگرتان را به خاطر می آورید، لازم نیست فکر کنید همیشه شکست خورده اید؛ بلکه باید به موفقیت های پیشین خود نیز فکر کنید.
* همۀ مسئولیت شکست را خودتان برعهده نگیرید. عوامل بیرونیِ شکست ها را نیز درنظر بگیرید؛ البته مراقب باشید که همۀ مشکلات را با فرافکنی به دیگران نسبت ندهید.
* فرصت های جبرانِ پیش رو را درنظر بگیرید و در مواقع مشاهدۀ اشتباه دیگران، به آن ها هم فرصت جبران بدهید.


ص: 18

[مهراوه* باران اشک *]

3. تغییر و تحولات در نظم شخصی و ارتباط با خود

بعضی افراد قبل از ازدواج، زندگیِ درهم ریخته و نابسامانی دارند. دیگران به آن ها توصیه می کنند ازدواج کنند تا سامان پیدا کنند؛ چراکه ازدواج به خودیِ خود، به شما ساختار خواهد داد. البته افرادی هم هستند که در دوران مجردی، در بعضی از جنبه ها برای خودشان برنامۀمنظمی دارند؛ مثلاً برنامۀ ویژۀ ورزشی، برنامۀ تفریحیِ منظم، برنامۀ درسی و مطالعاتیِ خاص یا برنامۀ تغذیۀ مشخصی دارند. گاهی ساختار ازدواج، این برنامه های آن ها را به هم می ریزد و احساس می کنند سیر رشد و تکامل دوران مجردی شان دچار خدشه شده است؛ حتی گاهی شنیده می شود کسانی که در دوران تجرّد، در امور عبادی، برنامۀ خاصی داشته اند، می گویند: «ازدواج کردیم که نصف دینمان کامل شود؛(1)
اما نصف دیگرش هم از دست رفت!»

[مهراوه* باران اشک *]

طبیعی است که هر تحول اساسی در زندگی انسان، مانند مهاجرت و تغییر شغل و دیگر شکوفایی ها یا شکست های علمی و اقتصادی، قطعاً برنامه های منظم زندگی را تحت الشعاع خود قرار خواهد داد. ازدواج نیز به عنوان تحولی بزرگ، چنین اثری دارد. مهم این است که در وسط معرکۀ تحوّل، برنامۀ انسان تنظیم شدنی نیست: نه می تواند نظم قبلی را حفظ کند و نه می تواند نظم جدیدی ایجاد کند؛ بلکه باید فرصت بدهد تا هیجان و نقطۀ اوج مراحل اولیۀ این تحول بگذرد؛ سپس، پس از آشناشدن با وضعیت جدید و پایدار زندگی، به تدریج برنامه های قبلی خود را متناسب با این موقعیت،
ص: 19
________________________________________
1- نک: حسین نوری طبرسی (محدث نوری)، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج14، ص154.
بازتنظیم کند. در این صورت، روشن است که وقفۀ کوتاه مدتی در برنامۀ فرد ایجاد می شود؛ ولی خواهید دید اگر برنامۀ جدید درست طراحی شود، به سبب آرامش و استقلالی که با ازدواج به دست می آید، بازدهی برنامه های جدید او بسیار بیشتر از قبل خواهد بود.

[مهراوه* باران اشک *]

4. حفظ زندگی نوپا به کمک شبکۀ روابط

پیوند یک دختر و پسر جوان، مانند نهالی است که نیاز به مراقبت دارد. ازدواج صِرف کاشتن یک نهال و رهاکردن آن نیست؛ بلکه این رابطه، به حمایت و حفاظت دقیق نیاز دارد؛ به خصوص در سال های اول که دچار افت وخیزهای طبیعی خواهد شد. برای مثال،
با شروع ازدواج، یکی از مشکلات مهم و رایج همسران، آن است که شروط و اقتضائات قبل و بعد از ازدواج را به درستی در نمی یابند و در ارزیابی از یکدیگر دچار مشکل و بعضاً در حُسن انتخاب خود گرفتار تردید می شوند.

[مهراوه* باران اشک *]

معمولاً شاگردهای متوسطی که برای امتحان خیلی زحمت کشیده اند، از نمره ای که خواهند گرفت، تخمین درستی ندارند. چنین شاگردانی به امید نمرۀ 20 و با خوش حالی و رضایت، برگه را تحویل می دهند؛ اما بعد متوجه می شوند سؤالِ پشت برگه را ندیده اند. کمی که می گذرد، از گفت وگوی دوستانشان می فهمند که سؤال دیگری را هم اشتباه پاسخ داده اند و وقتی در خانه، کتاب را ورق می زنند، متوجه چند غلط دیگر نیز می شوند؛ با این حساب، نهایتاً نمره شان که در آغاز 20 پیش بینی کرده بودند، به 14 یا 15 تنزّل پیدا می کند. این اتّفاق بی شباهت به نمره ای نیست که قبل و
ص: 20
بعد از ازدواج، به همسرتان می دهید. در آشنایی های اولیه، می اندیشید که او تمام امتیازهای لازم را دارد و همان فرد ایده آل شماست؛ اما بعد از ازدواج که تعامل ها و تعهدها آغاز می شود، متوجه می شوید که این امتیازها یک به یک پایین می آیند و نمرۀ 20 او کم کم به 13و14 تنزّل پیدا می کند. دلیلش روشن است: شما هنگام انتخاب، به نکاتی توجه نکرده اید و به نکاتی هم که توجه کرده اید، امتیازی بیشتر از امتیاز واقعی داده اید که دلایل این اتفاق بعداً بیان خواهد شد؛ حال آنکه در نمره دادنِ قبل و بعد از ازدواج، تفاوت بسیاری وجود دارد.در نمره دادنِ قبل از ازدواج، باید سخت گیر بود؛ اما بعد از ازدواج، اگر معدلِ نمرات، پایین تر از برآورد ما بود، نه باید سخت بگیریم و نه باید نگران شویم. در اینجا نگاه و نوع مواجهۀ ما، باید با زمان خواستگاری متفاوت باشد. برای پذیرش در دانشگاه، داشتن نمرات بسیار خوب الزامی است؛ اما برای ماندن در دانشگاه و اخراج نشدن، کسب نمرات عالی ضرورت ندارد و اگر معدل نمرات تا 12 هم پایین بیاید، اخراجی در کار نیست؛ ولی با همین معدل 12، معمولاً کسی را به دانشگاه راه نمی دهند. نمره دادن به شریک زندگی هم باید همین گونه باشد؛ یعنی لازم است در آغاز سخت بگیریم، اما بعد از ازدواج، سهل.
باید قبول کرد که امتیاز هیچ کس، کامل نیست: خود شما هم نمرۀ کاملی ندارید؛ البته این را هم در نظر بگیرید که این نمرۀ فعلی همسر شماست و قرار نیست پیوسته در همین سطح باقی بماند. او تا قبل از ازدواج به این سطح رسیده است؛ اما بعد از ازدواج باید طوری رفتار کنید که هم نمرۀ او و هم نمرۀ شما به 20 نزدیک شود.
ص: 21