تسبیح موجودات

[نصرالله عاشق خداومولا]

تسبيح مؤمنان

((انما يؤمن باياتنا الذين اذا ذكروا بها خروا سجدا و سبحوا بحمد ربهم و هم لا يستكبرون ))(16).
همانا ايمان مى آورند به آيات ما كسانى كه چون آن آيات را ياد آورند به سجده افتاده و به حمد خدا تسبيح گفته و كبر نمى ورزند.

[نصرالله عاشق خداومولا]

تسبيح عامه موجودات

در آيات ذيل تسبيح خداوند به هر موجودى نسبت داده شده است :
((سبح لله ما فى السموات و ما فى الارض و هو العزيز الحكيم ))(17).
آنچه در آسمانها و زمين است خداوند را تسبيح گفته و او مقتدر و حكيم است .
اين آيه در سوره حشر/ 1 و نيز صف / 1 تكرار گرديده است .
((يسبح لله ما فى السموات و ما فى الارض الملك القدوس العزيز الحكيم ))(18).
آنچه در آسمانها و زمين است به تسبيح و ستايش پادشاه منزه و مقتدر و دانا مشغول است .
((و ان من شيى ء الا يسبح بحمده و لكن لا تفقهون تسبيحهم انه كان حليما غفورا))(19).
هيچ چيزى نيست مگر آنكه بحمد و ستايش خداوند تسبيح مى كند ولى شما تسبيح آنانرا نمى فهميد. او بردبار و بخشنده است .

[نصرالله عاشق خداومولا]

تسبيح آسمانها و زمين

((تسبح له السموات السبع الارض و من فيهن ...))(20).
آسمان هاى هفت گانه و زمين و آنكه در آنان است تسبيح خداى را مى كند.
تسبيح پرندگان
((الم تر ان الله يسبح له من فى السموات و الارض و الطير صافات كل قد علم صلاته و تسبيحه و الله عليم بما يفعلون ))(21)
آيا نديده اى كه هر كه در آسمانها و زمين است و نيز مرغانى كه در هوا پر گشوده اند تسبيح خداوند كرده و همه آنان به نيايش و تسبيح خود آگاهند و خداوند نيز به آنچه آنان انجام ميدهند آگاه است .
((و سخرنا مع داود الجبال يسبحن و الطير و كنا فاعلين ))(22).
و ما كوهها و پرندگان را با آهنگ و نغمه داود مسخر كرديم تا تسبيح گويند و ما انجام دهند آن هستيم .

[نصرالله عاشق خداومولا]

تسبيح كوه ها

((و سخرنا مع داود الجبال يسبحن ...))(23).
و ما كوهها را با نغمه تسبيح داود مسخر نموده تا تسبيح گويند.
((انا سخرنا الجبال معه يسبحن بالعشى و الاشراق ))(24).
و كوهها را با نغمه تسبيح داود مسخر نموده تا در هر شام و صباح تسبيح گويند.

[نصرالله عاشق خداومولا]

تسبيح رعد

((و يسبح الرعد بحمده ...))(25).
و رعد به حمد خداوند تسبيح مى گويد.
اين بخشى از آيات مربوط به تسبيح موجودات بود كه به نقل متون آنها اكتفا گرديد. بخواست خداوند در بخشهاى آينده به تفسير و كلمات مفسرين پيرامون آنها خواهيم پرداخت .
اكنون مناسب آن است كه پس از نقل آيات ، چشم اندازى به روايات مربوط به تسبيح موجودات داشته باشيم تا در فصول بعدى نگرشى بهتر به مفهوم و مراد از تسبيح پيدا نماييم .

[نصرالله عاشق خداومولا]

اينك جرعه اى از درياى بى كران روايات :
تسبيح موجودات در روايات
قبلا خاطر نشان ساختيم كه تكيه كلام در اين رساله بر تسبيح عامه موجودات بالخصوص حيوانات و نباتات و جمادات است ، لذا در اين بخش به ذكر آن دسته از رواياتى كه تسبيح آنان را متعرض شده اند اكتفا مى شود.
تسبيح حيوانات و طيور در روايات :
((... عن جعفر بن محمد عن ابيه عليهم السلام قال : نهى رسول الله صلى الله عليه و اله عن ان توسم البهائم فى وجوهها و ان يضرب وجوهها فانها تسبح بحمد ربها))(26)
امام صادق (ع ) از پدرش امام باقر(ع ) روايت كرده است كه پيامبر(ص ) از علامت گذارى در صورت حيوانات و زدن به صورت آنان نهى فرموده است زيرا آنان به حمد پروردگارشان تسبيح مى گويند.
((اسحق بن عمار ابى عبدالله (ع ) قال : ما من طير يصاد فى بر و لا بحر و لا شيى ء يصاد من الوحش الا بتضييعه التسبيح ))(27).
اسحاق بن عمار از امام صادق (ع ) روايت نموده كه فرمود: هيچ پرنده اى در خشكى و دريا صيد نگردد و هيچ حيوان وحشى صيد نمى شود مگر از آن سبب كه او تسبيح خداوند را ضايع نموده است .
((عن ابى سعيد الخدرى رضى الله عنه قال قال رسول الله صلى الله عليه و آله : لا تضربوا وجوه الدواب فان كل شيى ء يسبح بحمده .))(28)

[نصرالله عاشق خداومولا]

ابى سعيد خدرى از پيامبر(ص ) روايت نموده است كه آن حضرت فرمود: به صورت چهارپايان و جنبندگان نزنيد كه هر چيزى تسبيح به حمد خداوند مى كند.
((اخرج ابن مردويه عن ابى هريره ان رسول الله (ص ) قال : ان النحل يسبحن ))(29).
ابن مردويه از ابى هريره روايت كرده كه پيامبر(ص ) فرمود: زنبوران تسبيح خداوند مى گويند.
((عن ابن عمر قال : نهى رسول الله (ص ) عن قتل الضفدع و قال : نعيقها تسبيح ))(30).
از ابن عمر روايت شده كه گفته است : پيامبر از كشتن قورباغه نهى نموده و فرموده است كه صدايش تسبيح خداوند است .

[نصرالله عاشق خداومولا]

تسبيح نباتات و جمادات در روايات
((عن مسعده بن صدقة عن جعفر بن محمد عن ابيه عليه السلام ، انه دخل عليه رجل فقال : فداك ابى و امى انى اجد الله يقول فى كتابه : (و ان من شيى ء الا يسبح بحمده و لكن لا تفقهون تسبيحهم ). فقال له : هو كما قال ، فقال : اتسبح الشجر اليابسة ؟ فقال : نعم ، اما سمعت خشب البيت كيف ينقض و ذلك تسبيحه فسبحان الله على كل حال ))(31).
مسعدة بن صدقة از امام صادق از پدرش روايت نموده كه : مردى بر آن حضرت وارد شد و گفت : پدر و مادرم فدايت باد من ديدم كه ، خداوند در قرآن مى فرمايد: هيچ چيزى نيست مگر آنكه تسبيح بحمد خداوند مى كند ولى شما تسبيحشان را نمى فهميد. حضرت فرمودند كه همين گونه است . او گفت : آيا درخت خشك تسبيح مى گويد؟ حضرت فرمودند: آرى ، آيا صداى شكستن چوب هاى خانه را نشنيده اى ؟ اين همان تسبيح او است . پس خداوند بهر حال منزه است .
((عن زرارة قال : سألت ابا جعفر(ع ) عن قول الله : (و ان من شيى ء الا يسبح بحمده )، فقال ماترى ، ان تنقض الحيطان تسبيحها))(32).
از زراره روايت است كه گفت از امام باقر درباره كلام خداوند: (و هيچ چيزى نيست مگر آنكه تسبيح به حمد خداوند مى كند) پرسيدم . حضرت فرمود: چه ديده اى ، همانا شكستن ديوارها تسبيح آنها است .
((عن ابن عباس فى قوله : (و ان من شيى ء الا يسبح بحمده )، قال : الزرع يسبح بحمده و اجره لصاحبه ، و الثوب يسبح ، و يقول الوسخ : ان كنت مؤمنا فاغسلنى اذا))(33).

[نصرالله عاشق خداومولا]

از ابن عباس درباره كلام خداوند كه مى فرمايد: (و هيچ چيزى نيست مگر آنكه تسبيح به حمد خداوند مى گويد)، روايت شده كه گفته است : زراعت تسبيح به حمد خدا مى كند و پاداشش براى صاحب آن است . و لباس ، تسبيح مى گويد و چرك آن مى گويد: اگر تو مؤمنى مرا بشوى .
((عن عكرمة فى قوله : (و ان من شيى ء الا يسبح بحمده ) قال : الا سطوانة تسبح و الشجرة تسبح ))(34).
از عكرمه درباره كلام خداوند كه مى فرمايد: ((هيچ چيزى نيست مگر آنكه تسبيح بحمد خداوند مى گويد: روايت شده كه گفته است : ستون تسبيح مى گويد و درخت تسبيح مى گويد.
((عن ابن مسعود قال : كنا نأكل مع النبى (صلى الله عليه و آله ) فنسمع تسبيح الطعام و هو يأ كل ))(35).
از ابن مسعود روايت شده است كه : ما با پيامبر(ص ) غذا مى خورديم و تسبيح طعام را مى شنيديم و پيامبر ميل مى فرمود.
((عن انس قال : اتى رسول الله صلى عليه و آله بطعام ثريد فقال : ان هذا الطعام يسبح . قالوا: يا رسول الله ، و تفقه تسبيحه ؟ فقال : نعم . ثم قال لرجل : ادن هذه القصعه من هذا الرجل . فادناها منه فقال : نعم يا رسول الله هذا الطعام يسبح ))(36)
از انس روايت شده است كه : پيامبر(ص ) ظرف آبگوشتى آورد و سپس ‍ فرمود: اين طعام تسبيح مى گويد. اصحاب گفتند اى پيامبر آيا تسبيح آنرا مى فهمى ؟ فرمود: آرى ، سپس به مردى كه حاضر بود فرمود: اين ظرف را به اين شخص نزديك نما و او نزديك آورد، سپس آن شخص گفت : آرى اى رسول خدا، اين طعام تسبيح مى گويد.
((عن الحسن قال : هذه الاية فى التوراة كقدر الف آية : (و ان من شيى ء الا يسبح بحمده )، قال : فى التوراة : تسبح له الجبال و يسبح له الشجر و يسبح له كذا و يسبح له كذا))(37)
از حسن روايت شده است كه اين آيه در تورات بمقدار هزار آيه است : (و ان من شيى ء الا يسبح بحمده )، در تورات است كه : كوهها تسبيح او را مى كنند و درخت تسبيح او مى گويد و اين و آن تسبيح او مى كنند.
((عن النبى (ص ) قال : من قرأسوره الحشر لم يبق جنة و لا نار و لا عرش و لا كرسى و لا الحجب و السموات السبع و الارضون السبع و الهواء و الريح و الطير و الشجر و الجبال و الشمس و القمر و الملائكة الا صلوا عليه و استغفروا له ...))(38).

[نصرالله عاشق خداومولا]

از پيامبر(ص ) روايت شده است كه فرمود: هر كس سوره حشر را قرائت كند باقى نمى ماند بهشت و آتش و عرش و كرسى و حجاب ها و آسمان هاى هفت گانه و زمين هاى هفت گانه و هوا و باد و پرنده و درخت و كوه و خورشيد و ماه و ملايك ، مگر آنكه بر او درود فرستاده و برايش استغفار كنند.
اين بخش كوچكى از روايات بسيار در تسبيح موجودات بود و در آينده نيز به تعدادى ديگر از اين قبيل روايات اشاره خواهيم داشت .
اينك نوبت آن رسيده است كه به مفهوم تسبيح در لغت و حقيقت آن در كلام علما و دانشمندان اشاره نماييم ، ليكن قبل از ورود به آن ، پايانه اين فصل را اشعارى نغز و دلنشين از عارف رومى قرار داده به اميد آنكه غلغله ى اجزاى عالم وجود در ذكر و تسبيح حضرت معبود، جان و دل ما را به وجد آورده و ما را با ذرّات ذاكر جهان طبيعت همنوا سازد.


گر ترا از غيب چشمى باز شد
با تو ذرات جهان همراز شد
جمله ذرات عالم در نهان
با تو مى گويند روزان و شبان
ما سميعيم و بصير و باهشيم
با شما نامحرمان ما خامشيم
چون شما سوى جمادى مى رويد
محرم جان جمادان كى شويد
از جمادى در جهان جان رويد
غلغل اجزاى عالم بشنويد
فاش تسبيح جمادات آيدت
وسوسه تاويلها بزدايدت
چون ندارد جان تو قنديلها
بهر بينش آيدت تاويلها
دعوى ديدن خيال عار بود
بلكه مر بيننده را ديوار بود
كه غرض تسبيح ظاهر كى بود
دعوى ديدن خيال و غى بود
نطق خاك و نطق آب و نطق گل
هست محسوس حواس اهل دل