حکمت ها و اسرار نماز

[طهورا*کنیز فاطمه زهرا(س)*]

نماز جامع اصول و فروع دین
نماز نسخه ی جامع اصول و فروع دین است، معارف الهی در نماز موج می زند و عصاره ی سایر عبادات نیز در آن به چشم می خورد.(1)
ص:34

---

1- (1) . در نماز همه ی اصول دین درج شده است؛ توحید، نبوت، امامت و معاد، در حمد و صلوات اشاره شده؛ و در تسبیحات، عدل مکرّر یادآوری می شود.نماز حاوی روزه است، زیرا نمازگزار در حال نماز روزه دار نیز می باشد؛ و همچنین نمازگزار بعد از پرداخت خمس و زکات و امور مالی واجب بر او، وارد فضای ملکوتی نماز می شود. و با طلب خیر و دعا برای دیگران در نماز، آن اعمال خود را تثبیت می کند. نماز مثل حجّ، توجه به صاحب بیت اللَّه و احرام به تکبیر واحلال به تسلیم است؛ نماز ناهی از فحشاء و منکر و امر به طاعات است؛ نماز جهاد با نفس و شیطان است، ومحل نماز محراب و میدان جنگ است.

[طهورا*کنیز فاطمه زهرا(س)*]

نماز جامع عبادات ملائکه
در روایات معراج آمده که هر دسته از ملائکه، یک نوع عبادت دارند، که الی الابد به همان نوع خاص اشتغال داشته و توجهی به غیر خدا ندارند.
بعضی از آنها پیوسته به قیام، برخی به رکوع، بعضی به سجود، و پاره ای به قعود وبعضی به قنوت.
آن دسته که در رکوعند، الی الابد به حال رکوع باقی، و آن دسته که در سجودند همیشه به همان حال هستند، و هیچ موقع از سجده سر بر نمی دارند، آن دسته که به حال قیام و قنوتند، پیوسته به همان حال می باشند و التفاتی به راست و چپشان ندارند.
شخص مؤمن نمازگزار در حال نماز، گاهی به قیام، گاهی به قعود، گاهی به رکوع، گاهی به سجود، و گاهی به قنوت می باشد و همه ی عبادات ملائکه را در هر نماز، به جا می آورد.

[طهورا*کنیز فاطمه زهرا(س)*]

نماز جامع عبادات تکوینی مخلوقات
نماز جامع جمیع عبادات مخلوقات است. برای توضیح این مطلب نظر شما را به ذکر سه مطلب جلب می کنیم:
الف: قرآن کریم در چند مورد به طور صریح می فرماید: انسان از خاک به وجود آمده و دوباره به حالت خاکی باز می گردد: «کما بدأکم تعودون»،(1) و باز گوید: «منها خلقناکم وفیها نعیدکم و منها نخرجکم تارۀً أخری».(2)
ص:35

---

1- (1) . اعراف/ 29 «به همان نحو که شما را از خاک خلق کردم دو مرتبه این ترکیب شیمیائی بدن شما به عناصر اولیه ی خاک برمی گردد باز شما را زنده می کنیم.»
2- (2) . «یعنی از خاک و مواد اولیه و اتم عناصر در خاک، شما را خلق کردم و دو مرتبه شما را به همان صورت اولیه ی خاک بر می گردانم، و باز شما را از خاک بیرون آورده برای معاد جسمانی آماده می نمایم.»
و دانشمندان نیز بعد از تحقیقات به همین نتیجه رسیده اند.
آدمی از خاک و عناصر موجود در خاک با سیر صعودی، خود را به مقام عالی انسانیت رسانیده و هر مرتبه را که طی کرده، امتیازات و مزایائی بر او افزوده شده است. وقتی از مرحله ی کانی ترقّی کرد، وارد مرحله ی گیاهی می گردد،(1) و مزایا و قوای نباتی نیز بر کمالات کانی او افزوده می شود.
و چون وارد مرحله ی حیوانی گردید، قوا و کمالات حیوانی بر او افزوده می شود و هیچ از کمالات کانی و گیاهی او کاسته نشود، و چون وارد مرحله ی انسانیت گردید، جامع جمیع کمالات کانی و گیاهی و حیوانی گردد و مزایای انسانی بر آن کمالات پیشین افزوده شود.
روح انسانی هم، از عالم فوق مادّیات سرچشمه گرفته، که آن را به عالم امر تعبیر می کنند. و آن فراتر از علم و عقل بشری است.(2) از این رو انسان
ص:36

---

1- (1) .از جمادی مُردم و نامی شدم مردم از حیوان و آدم شدم بار دیگر هم بمیرم از بشر بار دیگر از ملک پران شوم از نما مردم به حیوان سر زدم پس تو گوئی کی ز مردن کم شدم تا بر آرم از ملائک بال و پر آنچه اندر وهم ناید آن شوم
2- (2) . آیه ی 87 اسراء: «یسئلونک عن الروح قل الروح من أمر ربّی وما اوتیتم من العلم إلّا قلیلاً»، «از تو می پرسند از حقیقت روح انسانی، بگو در جواب آنها که روح از عالم امر است وعلم بشر کوتاه است به آنجا نمی رسد.»
نمایه ی عالم خلق و امر است، و نمونه ی عالم ملک و ملکوت(1) وگل سر سبد موجودات است.
و این معجون عالم مُلکی و ملکوتی را ملائکه به تماشا نشستند و بر او سجده کردند.
و در سوره ی إسراء می فرماید: «و لقد کرّمنا بنی آدم و حملناهم فی البرّ و البحر ورزقناهم من الطیبات و فضّلناهم علی کثیر ممن خلقنا تفضیلاً»؛ (2)«ما آدمیزادگان را گرامی داشتیم؛ و آن ها را در خشکی و دریا (به مرکب های راهوار) حمل کردیم؛ و از انواع روزی های پاکیزه به آنان روزی دادیم؛ و آن ها را بر بسیاری از موجوداتی که خلق کرده ایم، برتری بخشیدیم.»
و نیز در سوره ی تین می فرماید: «لقد خلقنا الانسان فی أحسن تقویم»؛ (3)«بشر را در بهترین صورت و قوام خلق کردیم.»
ب: قرآن کریم می فرماید: همه ی موجودات عالم، پیوسته به تسبیح تکوینی و عبادت تسخیری اشتغال دارند، «و إن من شیء إلّا یسبّح بحمده ولکن لا تفقهون تسبیحهم»؛(4)
ص:37

---

1- (1) دو عالمی و تو خود را نکو نمی دانی تو را رسد به جهان سروری و جباریهمت ز عالم امر است جان روحانیهمت ز عالم خلق است جسم مقداریستارگانت ق - واها و آسمان اعضاتز جسم خاکی و بادی و آبی و ناریهزار سال اگ - ر مدح خویشتن گوئیبه حق خود که حق خود تمام نگذاری
2- (2) . إسراء/ 70
3- (3) . تین/ 4
4- (4) . إسراء/ 44.
«و هر موجودی تسبیح و حمد او می گوید؛ ولی شما تسبیح آن ها را نمی فهمید.»
جمله اشیاء عالم در نهان

[طهورا*کنیز فاطمه زهرا(س)*]

کلام تکوینی و تدوینی
کلمه ی تکوینی نیز، مثل کلمه ی تدوینی، دلالت بر معنایی دارد، چنانچه برخی گویند: زبان، عبارت است از چیزی که بر معنای مقصود دلالت نماید.
مثل گریه ی کودک، که بر گرسنه شدن او دلالت دارد. و مثل دلالت بنا بر بنّا، و دلالت مصنوع بر صانع، که به کلمه ی تکوینی، این بنا، خبر از بنّا می دهد؛ بنابراین چون تمام موجودات عالم، بر وجود صانع عالم دلالت دارند،
و به قول شاعر:
هر گیاهی که از زمین روید وحده لا شریک له گوید
پس همه ی موجودات کلمات تکوینی هستند، و در قرآن حضرت عیسی را «کلمۀ اللَّه» می خواند.(1) و ائمه ی اطهار، کلمات تامّات می باشند و در دعای سحر گوئیم: «اللهمّ انّی أسئلک من کلماتک بأتمّها»؛
ص:38

---

1- (1) . آل عمران / 45.
و از آنجا که هر موجودی ایجاد کننده ی خود را ثنا گوید، و همه ی موجودات را خداوند از کتم عدم به عرصه ی وجود آورده، لذا همه به زبان تکوینی، ثنا خوان و تسبیح حق گویند «أنطقنا اللَّه الذی أنطق کلّ شیء».(1)
چون هر جمیلی مستحق ثنا است و خداوند جمیل و همه ی جمال ها از او گرفته شده، از این رو هر موجودی ثنای حق گوید.
«کامیل فلاماریون»، فرانسویِ موحّد، در کتاب «خدا در طبیعت»(2) می گوید: آن وجود سرمدی و قادر، مدبّر، حکیم، مقدّر، در جزئی ترین و حقیرترین آثار طبیعت با ما تکلّم می کند.
این اشارات و تکلمات قادر لایزال، به طوری با فصاحت و بلاغت آمیخته گردیده که بزرگ ترین آثار و برجسته ترین شاهکارهای بشری در صنایع شعری و هنری را نمی توان با آنها مقایسه نمود.
بعضی از مخلوقات پیوسته در حال قیام و به زبان حال به تسبیح و تمجید حق اشتغال دارند، مثل درختان که در صفوف منظّم وغیرمنظّم، ثنا خوان وتسبیح گویایند.
ص:39

---

1- (1) . فصلت / 21 «گویا کرد خداوند ما را، آن خداوندی که همه چیز را گویا گردانید.»یکی از عرفا گوید: معجزه ی پیامبر در تسبیح سنگریزه ها، فهمانیدن صدای ذکر و تسبیح سنگریزه ها به دیگران بود، نه اصل تسبیح، زیرا آن تسبیح به سنگریزه های در دست رسول اکرم صلی الله علیه وآله اختصاص ندارد و همه ی سنگریزه های عالم، بلکه همه ی موجودات تسبیح حق گویند و لیکن با توجه به کلام الهی که می فرماید: «شما تسبیح آنها را نمی فهمید»، اسراء / 44 پیغمبرصلی الله علیه وآله تسبیح سنگریزه ها را، به آنها فهمانید و شنوانید، و این است معجزه ی او
2- (2) . خدا در طبیعت، ص 29.
بعضی مخلوقات به حال نشسته مثل برخی گیاهان و کوه ها، بعضی به حال رکوع همچون چهار پایان، بعضی به حال سجود همچون خزندگان و گیاهان بی ساق که پهنای زمین تکیه گاه آنها است، همگی همواره ثنای حضرت حق و تسبیح و تمجید صانع قادر مطلق را می نمایند.
ج. انسان چون جامع جمیع کمالات مخلوقات، مادی و مجرد، مُلکی و ملکوتی عالم خلق و امر، و دارای همه ی مراحل عالم «کانی» و «جمادی» و «نباتی» و «حیوانی» و لطیفه ی ربانی که «نفس ناطقه ی قدسیه ی» اوست، لهذا برای او عبادتی به نام نماز تشریع و قرار داده شده، که جامع عبادات همه ی مخلوقات مختلف باشد.
گاهی به قیام، گاهی به قنوت، گاهی به جلوس، گاهی به رکوع، و گاهی به سجود است.
نماز فرمولی است، جامع همه ی خیرات و سعادات، و مانع با همه ی شرها و مفاسد و آفات، نماز گزاری که مزین به زینت ایمان و اعمال صالح، و متخلّق به اخلاق حسنه باشد، این نماز او را از خطاها و اخلاق ذمیمه باز می دارد.(1)
و اجتماع نماز گزاران واقعی، مدینه ی فاضله ای تشکیل می دهد که از زمان افلاطون تا به حال، 2500 سال است بزرگان و سیاستمداران آرزوی آن را داشته، و فقط در خواب و خیال آن را مشاهده می کنند.
ص:40

---

1- (1) . عنکبوت / 45. «إِنَّ الصَّلاَۀَ تَنْهَی عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنکَرِ»

[طهورا*کنیز فاطمه زهرا(س)*]

چهارم: نماز، کارخانه ی آدم سازی

برای توضیح، نمونه ای از تأثیر اصلاحی نماز و چگونگی «کارخانه ی آدم سازی» بودن نماز را بررسی می کنیم تا سرّ فرمایش نبوی (صلی الله علیه و آله): «الصلاۀ عمود الدّین، إن قبلت قبل ما سواها، و إن ردّت ردّ ما سواها»(1) معلوم گردد.
یکی از شرائط صحّت نماز دوری از «غصب» است، زیرا لباس یا مکان یا فرش یا آب وضو یا غسل یا خاک تیمّم و...، هر کدام غصبی باشد، نماز او از اعتبار می افتد.
«غصب» نسبت به «نماز»، مثل آتش و پنبه است، به هر نحوی «غصب»، با نماز تماس پیدا کند آن را باطل می کند.
بنابراین شخص نماز گزار ناگزیر است به طور جدّی از غصب اجتناب نماید و همه ی موارد مذکور را از راه حلال به دست آورد و این مطلب مستلزم آن است که از تمام تجاوزات به حقوق مردم از قبیل: خیانت، رشوه، غش و اختلاس، دزدی، قمار، ربا، معاملات غیر مشروع، منع زکات و خمس و غیره، دوری نماید تا نماز او صحیح گردد.
ص:41

---

1- (1) . «نماز ستون دین است، اگر مورد قبول واقع شود بقیه ی اعمال نیز قبول می شود؛ و اگر مردود شود بقیه ی اعمال هم مورد قبول واقع نمی شود.» من لایحضره الفقیه، ج 1، ص 208، ح 626.
اگر به همین یک شرطِ صحّت توجه شود چقدر جامعه ی نماز گزاران اصلاح می شود!
یکی از شرائط صحّت نماز طهارت است که در جلد اوّل بیان شد که برای بهداشت و سلامتی جامعه ی نمازگزاران، نظافت نهادینه می شود و موجب بهداشت و پیراستن اموری است که موجب تنفّر جامعه می شود.
یکی از شرائط قبول نماز تخلّق به اخلاق حسنه و دوری از اخلاق رذیله وصفات و ملکات مذموم است.
به طور کلّی نماز کامل، امکان وقوع ندارد، مگر از مسلمانی که مسلمان کامل باشد؛ و اجتماع مسلمان واقعی و مؤمن حقیقی همان مدینه ی فاضله است.
در نتیجه هر اندازه شخص نمازگزار از وظائف دینی، دور باشد، به همان اندازه یا بیشتر نمازش مهجور و از ارزش ساقط می گردد.
ص:42

[طهورا*کنیز فاطمه زهرا(س)*]

پنجم: حقیقت نماز، یاد خدا

در آیه ی شریفه ی «أقم الصلاۀ لذکری»(1) به طور صریح فلسفه ی نماز را «یاد خدا» می داند زیرا فلسفه ی نماز را «ذکر» معرفی می کند. از این رو گاهی «نماز» را نیز به نام «ذکر» خوانده و آیه ی شریفه ی «فاسعوا إلی ذکر اللَّه»(2) تفسیر شده به اینکه «بشتابید به سوی نماز!»
و همچنین در کریمه ی «ومن أعرض عن ذکری فانّ له معیشۀً ضنکاً»؛ (3)«کسانی که از یاد من روی گردانند، زندگی دنیا بر آنها تنگ می شود.» یکی از تفاسیر ذکر، نماز است و اطلاق ذکر به نماز، از باب تسمیه ی شیء به اسم جزء مجاز می باشد.
و ذکر نسبت به نماز یا شطر است یا شرط، زیرا ذکر به چند نوع تقسیم شده است: ذکر زبانی، ذکر قلبی و ذکر کامل، که زبانی و قلبی با هم توأم باشد.
ص:43

---

1- (1) . طه / 14
2- (2) . جمعه / 9
3- (3) . طه / 124.
بنابر اوّل شطر است، چون اکثر اجزاء نماز ذکر است؛ و بنا بر دومی شرط صحّت است فی الجملۀ به واسطه ی نیّت و تداوم آن؛ و بنابر سومی شرط قبول است که به معنای حضور قلب در تمام اذکار نماز باشد، و روایت «لاصلاۀ إلّا بحضور القلب»(1) مؤیّد آن است؛ یعنی نماز نیست مگر با حضور قلب، که علما روایت را بر نفی کمال حمل کرده اند نه نفی ماهیّت. به عبارت دیگر نمازی کامل می باشد که همراه با حضور قلب باشد.
حقیقت ذکر توجّه قلبی به مبدء است که مستلزم غرق در اقیانوس عظمت حضرت حق و موجب حصول خوف و خشیت الهی و اطاعت اوامر و ترک نواهی گردد.
امام صادق (علیه السلام) به ابوعبیده خزاعی فرمودند: می خواهی تو را خبر دهم به سخت ترین وظائفی که خداوند بر بندگان واجب کرده است؟ گفت: بله.
آن گاه حضرت فرمود: از جمله ی آن تکالیف سخت، اوّل: انصاف دادن به مردم نسبت به خودت می باشد؛ یعنی اگر چه به ضرر خودت باشد انصاف را از دست ندهی.
دوّم: مواسات و برابری با برادر مسلمان در مال و ثروت تو، که به هیچ وجه از او مضایقه نداشته باشی.
سوّم: خدا را بسیار یاد کردن....
ص:44

---

1- (1) . اربعین شیخ بهائی، حدیث 37.
بعد از آن حضرت فرمود: مقصود من از یاد کردن و ذکر خدا، گفتن کلماتی مثل: «سبحان اللَّه» یا «الحمد للَّه» نیست، اگر چه این هم ذکر است، بلکه مقصود من از ذکر بسیار، این است که در محلّ «حرام و حلال»، خدا را یاد کنی از حرام بگذری وطاعات و واجبات را به جا آوری....
سپس به کلام رسول خدا استشهاد نمود که فرمود: «من أطاع اللَّه فقد ذکر اللَّه کثیراً»؛ «کسی که مطیع اوامر و نواهی الهی باشد، چنین کسی اهل ذکر است.»(1)
نتیجه: حقیقت و روح نماز «ذکر» است، و حقیقت و روح ذکر «ترک گناهان» و «عمل به واجبات» است، و با توجه به این مجموعه معنای آیه ی شریفه ی «إنّ الصلاۀ تنهی عن الفحشاء والمنکر»،(2) روشن می گردد که چگونه نماز انسان را از فحشاء و منکرات باز می دارد. زیرا نماز ذکر است و ذکر موجب ترک گناه و عمل به واجبات و عبادات است.
از این رو فلسفه ی قرار گرفتن نماز در اوقات مختلف شبانه روز نیز معلوم می گردد.
ص:45

---

1- (1) . عدۀ الداعی، ص 283
2- (2) . عنکبوت / 45.

[طهورا*کنیز فاطمه زهرا(س)*]

ششم: فلسفه ی نماز در اوقات متعدّد

پرسش: چرا ممکن نیست نمازهای پنج گانه ی روزانه را، در وقت معینی، یک مرتبه همه را به جا آوریم، و تا یک شبانه روز، دیگر تکلیف به نماز نداشته باشیم؟
پاسخ: قرار گرفتن نمازها به این کیفیت که هر چه اوقات جدید می شود، نمازی نو واجب می گردد، فلسفه اش این است که چون غرض اصلی از نماز ذکر است و ذکر ملازم با ترک گناهان و انجام وظائف عبادی است.
از این رو نمازهای واجب در اوقات مختلف قرار داده شده، که تازه به تازه خدا را یاد کنیم و آن یاد خدا، ما را از غرق شدن در دنیا و هوی و هوس ها نجات دهد. و نیز در صورت آلودگی، این ارتباط و یاد خدا، ما را شستشو دهد.
صبحگاهان سر از خواب برداشته، قلب خود را به واسطه ی نماز متوجّه خدا می نماییم، سپس وارد کارهای مختلف دنیایی، می شویم، خورده خورده یاد خدا از دل زائل، و شیطان و هوس های نفسانی متوجه ما می شود.
ظهر می شود، دوباره به وسیله ی نماز ظهر، یاد خدا تار و پود هواهای نفسانی و شیطانی را به هم می ریزد و آنها را از قلب خارج، و دل را خانه ی خدا می نماید. زیرا:
منظر دل نیست جای صحبت اغیار دیو چو بیرون رود فرشته درآید
ص:46
زمانی که دلِ مؤمن، از یاد خدا خالی شد، شیطان وارد می شود، وقتی متوجّه خدا شد سریع شیطان خارج می گردد.
صبحگاهان به وسیله ی نماز رو به خدا می آوریم، اول به وسیله ی وضو و طهارت، نشاط جسمی، و سپس با نماز، نشاط روحی به دست می آوریم، وارد کار می شویم و این ذکر و یاد خدا باعث می شود پیرامون حرام و تعدّی و اجحاف و کم فروشی و ربا و معاصی دیگر نگردیم!
و در وسط روز چون ممکن است کم کم پرده ی غفلت، روی این حقیقت را بپوشاند، مجدداً نماز ظهر می آید و با «دست ذکر» آن «پرده ی غفلت» را عقب می زند. و همین طور نماز عصر.
تا روز به آخر رسید و موقع استراحت شد، اوّل با نماز مغرب دل را متوجه خدا و توبه از گناهان آن روز می نماییم و پیش از خواب نماز عشاء واجب شد تا از طرفی اعمال طول روز را محاسبه، نفس نماییم و از طرفی کسب معنویت و نشاط کنیم برای ورود به عالم خواب تا ضمن رفع خستگی، از مواهب الهی خواب نیز بهره مند گردیم.
چنانچه از حضرت علی (علیه السلام) حکایت شده:
«زنوا أنفسکم من قبل أن توزنوا و حاسبوها من قبل أن تحاسبوا».(1)
حساب خودتان را در دنیا خودتان بکنید قبل از آنکه در قیامت مورد محاسبه قرار گیرید.
ص:47

---

1- (1) . نهج البلاغۀ، خطبه ی 90.

[طهورا*کنیز فاطمه زهرا(س)*]

هفتم: اطمینان و رضا، فلسفه ی نماز

از کلام الهی استفاده می شود که یکی دیگر از حکمت ها و فلسفه های نماز، رضا و اطمینان قلبی است، چنانچه آیه ی کریمه می فرماید:
«الذین آمنوا و تطمئن قلوبهم بذکر اللَّه ألا بذکر اللَّه تطمئن القلوب»؛ (1)«آنها کسانی هستند که ایمان آورده اند و دل هایشان به یاد خدا مطمئن (و آرام) است؛ آگاه باشید، تنها با یاد خدا دل ها آرامش می یابد.»
آری آگاه باشید که به وسیله ی نماز یا به وسیله ی یاد از خدا، قلب ها آرام می گیرد واضطراب و تزلزل خاطر رفع می شود.(2)
و نیز در آیه ی شریفه ی دیگر می فرماید:
«و سبّح بحمد ربّک قبل طلوع الشمس و قبل غروبها و من آناء اللیل فسبّح و أطراف النهار لعلّک ترضی»؛ (3)«و پیش از طلوع آفتاب و قبل از غروب آن، تسبیح و حمد پروردگارت را بجا آور؛ و همچنین
ص:48

---

1- (1) . رعد / 28
2- (2) . مراد از «ذکر»، یا خصوص نماز است؛ یا مطلق ذکر، که یکی از مصادیق آن نماز است
3- (3) . طه / 130؛ این آیه هم مثل آیه ی قبل یا مختص به نمازهای پنجگانه در وقت های مختلف شب و روز است؛ یا مراد اعم از نماز است.
(برخی) از ساعات شب و اطراف روز (پروردگارت را) تسبیح گوی؛ باشد که (از الطاف الهی) خشنود شوی!»
این آیه نیز این مطلب را اشاره دارد که با اذکار و تسبیحات در شب و روز مقام رضا و تسلیم به دست می آید.
زیرا شخص مؤمنِ نماز گزار، به مبدأ معتقد است و همه ی امور را به اراده ی حق می داند و پیوسته در نماز و غیر نماز، از او استعانت می جوید.
و می داند که غیر خدا منشأ اثری نیست و همه ی خیر و سعادت و خوشی و لذّت نزد او است، از این رو از انس با حق لذّت می برد و از صدمات و مشکلات زندگی نمی هراسد و در شدائد خود را نمی بازد، زیرا آن را از جانب محبوب و معشوق حقیقی خود می داند و می گوید: آنچه از دوست رسد نیکوست، و یقین دارد که گره ی حل مشکلات، به دست قدرت خداوند گشوده می شود.
لذا پیوسته بردبار و شکیبا و قانع و شکرگزار و راضی به قضا و تسلیم امر الهی است. و هیچ احساس تلخی و سختی نمی کند، بلکه مقام مؤمن به آنجا می رسد که از همین مشکلات و ابتلائات لذّت می برد.
برخلاف آنهایی که به مبدأ معتقد نیستند، این دسته آن نشاط قلبی و لذتِ قرب، و انس با حضرت حق را ندارند و تمام توجه آنها به مادیات است و در مشکلات زندگی، زود خود را می بازند و تکیه گاهی ندارند.
و گاهی دست به خودکشی می زنند، آمار خودکشی نشان می دهد که اکثر آنها از مادیین و کسانی هستند که به مبدأ اعتقاد و علاقه ندارند و اهل نماز و
ص:49
طاعت نیستند و در میان آنهایی که به مبدأ معتقد و اهل نماز باشند به ندرت می توان پیدا کرد.
زیرا همیشه اهل نماز، قلبی شاد و روحی با نشاط و دلی آرام و پشتیبانی قوی دارند؛ که تند بادها آن ها را نلغزاند؛ خوشا بر احوال نماز گزاران حقیقی، و چه نیکو دعایی است دعای امام حسین (علیه السلام) درباره ی ابو ثمانه.(1)
«کامیل فلاماریون» می گوید: ما از انس با خدا غرق لذّتیم، و منکرین، از این لذّت محرومند و نقطه ی اتکاء ندارند.(2)
بسیاری از دانشمندان اروپا (الهیون آنها)، مثل کامیل فلاماریون، الکسیس کارل، بلز و پاسکال به این معنا اعتراف کرده اند، از آن جمله «کیلورد هاوزر» می گوید: دین و مذهب از لوازم آسایش روح و جسم انسان است.
اعتقاد به مبدأ و معاد روح را قوی و شاد و اطمینان خاطر می دهد، افسردگی وناامیدی را رفع می کند و امراض زودتر شفا می یابد.
ص:50

---

1- (1) . ابو ثمانه صیداوی روز عاشورا در اوّل وقت نماز ظهر، به هنگام جنگ و در حال محاصره ی هزاران دشمن، به فکر نماز افتاد و از امام حسین علیه السلام درخواست اقامه ی جماعت کرد. حضرت به او دعا کرد و فرمود: «جعلک اللَّه من المصلّین»؛ «خدا تو را از نماز گزاران قرار دهد!» آنگاه حضرت، نماز جماعت را اقامه فرمود.گر نماز آن است کان مظلوم کرد دیگران را زین ع - مل مح - روم کردبا وضوئی از دل و جان شسته دست چهار تکبیری زده بر هر چه هستبر حکیم از آن قعود و آن قیام حل نمود اشکال خرق و التیام
2- (2) . خدا در طبیعت، ص 207.

[طهورا*کنیز فاطمه زهرا(س)*]

ژان ژاک روسو گوید: فکر وجود خدا لازم است، چون خدا مرکز آفرینش است، همه چیز خودمان را نسبت به او تنظیم می کنیم، آن وقت است که دیگر عقل، به ما اجازه نمی دهد تمایلات زشت خود را پیروی نماییم، بدین طریق راه خرد پیدا می شود.
لطف خدا کوشش اخلاقی ما را تقویت می نماید؛ این کوشش بسیار قابل تحسین است، زیرا روح ما در زنجیر جسم و حواس ما است و گسیختن این زنجیر بسی دشوار است.(1)
ویلیام جیمز، پیشوای نحله ی «پراگماتیسم»(2) می گوید:
ایمان، نیروی ما را فوق العاده بزرگ می کند و بالا می برد، و دردهای ما را دوا می کند و بیماری ها را از بدن ما بیرون می برد آیا این امور با فرمولی که با به کار بستن در فیزیک بدست می آید، فرقی دارد؟!
و در جای دیگر می گوید: ایمان نیروئی است که در هر جا وسائل مادی بی اثر شد، مؤثر واقع می گردد.(3)
ص:51

---

1- (1) . معارف جعفری، ص 244
2- (2) Pr atisme .
3- (3) . مبانی فلسفه، ص 469.

[طهورا*کنیز فاطمه زهرا(س)*]

هشتم: فلسفه ی بهداشتی نماز

نماز که عبارت است از اعمال خاص با شکلی مخصوص؛ مشتمل است بر یک سلسله شرایط که تحقّق آنها در بهداشتِ جسم، تأثیر شایانی دارد.
از آن جمله: طهارت بدن و لباس از نجاسات، شرط صحّت نماز می باشد. و همچنین پیراستن از کثافات شرط است در قبول و کمال آن، و نیز شرط بودن غسل و وضو، که در جلد اوّل بیان گردید که این نظافت ارمغانی است برای مؤمن، به مقتضای کلام نبوی (صلی الله علیه و آله) «لاصلاۀ إلّا بطهور».(1)
و همچنین مسواک کردن و استعمال عطر و پاکیزگی لباس و بدن، و بیداری بین الطلوعین و استنشاق به آب خنک، نقش و تاثیر هر کدام در بهداشت، غیر قابل تردید است.
همچنین کراهت نماز در حال سنگینی معده و در مکان کثیف، که هر کدام از این آداب و سنن برای حصول سلامتی و بهداشت نقش مؤثّری دارد.
علاوه بر این، خود افعال نماز نیز، یک نوع پرورش جسمی است که اعضاء به کار می افتد، به عبارت دیگر در حال نماز جسم و روان انسان، همه و همه به کارند.
ص:52

---

1- (1) . من لایحضره الفقیه، ج 1، ص 33 و التهذیب، ج 1، ص 49.