حکمت ها و اسرار نماز

[طهورا*کنیز فاطمه زهرا(س)*]

​

​
و در روایت دیگر حکایت شده:
«المؤمن فی المسجد کالسمک فی الماء». (2)«مومن در مسجد مانند ماهی در آب است.»
لازمه ی آمد و شد و نماز خواندن در مسجد، حضور در جماعت و استفاده از فلسفه ی اجتماعی نماز است و چه قدر ثواب ها برای نماز در مساجد رسیده، با اختلاف درجه ی مساجد، که هرچه جنبه ی اجتماعی آن بیشتر باشد، ثواب آن در شرع بیشتر و اثرات و فوائد اجتماعی این نوع نمازها بیشتر است.
یکی دیگر تشویق و ترغیب در آیات و اخبار است برای اقامه ی جماعت و نکوهش اعراض از جماعت مسلمین، به طوری که اعراض کنندگان را یهود امّت خوانده، و کسانی که در جماعات بدون عذر شرکت نمی کنند، باید با آنها قطع رابطه نمود.
ص:195

---

1- (1) . کشف الخفاء، ج 2، ص 294
2- (2) . مستدرک الوسائل، ج 3، ص 356، ح 2.

[طهورا*کنیز فاطمه زهرا(س)*]

دوم: فلسفه ی نماز جماعت

همان طور که سربازان همه روزه، ساعات معیّن، در میدان حاضر شده و طبق فرمان فرمانده ی خود در صفوف منظّم، اوامر ساده ی فرمانده را اجرا و همگی یک عمل و یک اراده دارند، با یک ابهّت خاصّ و وحدت مرام، حسّ اطاعت و فرمانبری خود را نشان می دهند، که هم تمرینی است برای میدان جنگ، و هم حسن اطاعت وانضباط است و از طرفی ابهّت خاصّی را به نمایش می گذارند.
همچنین مؤمنین در نماز جماعت، موارد فوق را جامه ی عمل می پوشانند و حتی این ابهت بیشتر از آن ابهّتی که سربازان در به راست راست و یا به چپ چپ یا درجا و عقب گرد و پیشفنگ و پافنگ نشان می دهند، در روحیّه ی سایر ملل مؤثر می باشد و دشمنان را تضعیف می کند.
نماز جماعت تعظیم شعائر دینی به شمار می رود و حسّ اطاعت و انضباط مذهبی و دینی را در شخص مستحکم می کند و به دیگران نشان می دهد که این صفوف نمازگزاران، در موقع جهاد، صفوفی است که بنیان مرصوص می باشند.
و جامعه می شود مدینه ی فاضله ای که افلاطون آرزوی آن را داشت، در صورتی که مردم به نماز جماعت بطور حقیقی پایبند باشند و اهل نماز بشوند
ص:196
و اجتماعات را رعایت کنند. و چنان جامعه ای تشکیل شود که دیگر مردم از هم نترسند، به هم اعتماد داشته باشند، به قول یکدیگر اعتماد کنند، که دیگر نیاز به اسناد رسمی ندارند، احتیاج به دادگستری و شهربانی و نیروی انتظامی و پاسبان ندارند.
هرکس وظیفه ی فردی و اجتماعی و دینی و وجدانی خود را انجام می دهد، بستن و بازگذاردن مغازه ها و... تفاوت ندارد، و کسی از کسی دزدی نمی کند، و خیانت وجود خارجی ندارد، همه ی افراد با هم متّفق و متّحدالقول، یک هدف دارند و به همدیگر کمال اعتماد را دارند و این امتیاز در اجتماع مؤمنین حقیقی و نماز جماعت و فلسفه ی نماز موجود می باشد، که این همان مدینه ی فاضله ی افلاطونی است.
«مسیو رینان»، دانشمند فرانسوی گوید: هیچ گاه قدم در مسجدی نگذاردم که احساس تکان دهنده سر تا پای مرا فرا نگیرد، و به تعبیر دیگر آرزو نکنم که ای کاش من هم مسلمان بودم!(1)
ص:197

---

1- (1) . مکتب اسلام، ش 96، ص 5.

[طهورا*کنیز فاطمه زهرا(س)*]

​
​
سوم: فلسفه ی نماز جمعه و عیدین
اشاره
چنانچه اشاره شد اصل در نماز، جماعت است و برای تسهیل امر اجازه ی انفرادی داده شده تا حدّی که از جماعت اعراض نشود. ولی در بعضی از نمازهای واجب در شرع اسلام، جماعت واجب و مقرّر شده است مثل نماز جمعه و نماز عیدین که در روزهای معیّن باید به جماعت اقامه شود، و این نماز به طور اجتماعی انجام گردد و همراه آن خطابه هایی خوانده شود.
یکی از امتیازات اسلام بر سایر ملل این است که اجتماعات اسلامی به طور سهل و آسان و بدون هزینه زود به زود تشکیل می شود و نتایج بزرگ از آن اجتماعات گرفته می شود.
برخی از فوائد نمازهای اجتماعی اسلامی به این ترتیب است:

[طهورا*کنیز فاطمه زهرا(س)*]

1. تشکیل مجالس وعظ و تعلیم و تعلّم:

یکی از فوائد مهم اجتماعات اسلامی و فلسفه ی اجتماعی نماز، تشکیل مجالس وعظ و خطابه و تعلیم و تعلّم است.
می دانیم که بشر مدنی بالطبع و اجتماعی است، نه مثل حیوانات که اکثر آنها انفرادی زندگی می کنند. بلکه بشر باید با هم اجتماع داشته و اصل تعاون را در امور مادّی و معنوی به کار بیندازد؛ و هر فردی، عضو کوچک یا بزرگ از
ص:198
دستگاه و ماشین اجتماع باشد، بعضی زراعت کنند و مواد اوّلیه ی تغذیه همدیگر را فراهم کنند و همچنین تلاش برای رفع نیازهای دیگر...
و همین طور در امور معنوی واخلاقی و دانش و تکمیل عقول هم، بشر محتاج به تعاون و اجتماع است تا عقل او به ضمیمه ی عقول و دانش دیگران تکمیل شود و آیه ی «و شاورهم فی الأمر»(1) شاید برای همین قانون بزرگ باشد.
بشری که وحشی و انفرادی در جزائر دور دست دیده شده، با حیوانات تفاوت چندانی نداشته، و در سایه ی اجتماعات، عقول و دانش بشر تکمیل می گردد.

[طهورا*کنیز فاطمه زهرا(س)*]

مساجد محلّ قرائت و تعلیم و تعلّم قرآن

در اسلام مرکز اجتماعات و محلّ تکمیل دانش و علم، مساجد و مدارس است که لازم و ملزوم یکدیگرند و غالباً در یک جا ساخته شده است.
مساجد یعنی محلّ اجتماعات دینی و مذهبی، مساجد یعنی دانشگاه اسلامی، مساجد یعنی محل تعلیم و تربیت و آموزش و پرورش دینی، مساجد یعنی سربازخانه ی اسلامی که سربازان حقیقی تربیت می کند؛ امام فرمانده ی ارتش اسلام است، خودش پیش رو و برای سلحشوران اسلامی پیش آهنگ است، و افراد، مأمورین تحت اوامر او، یکدل و یک جهت تربیت می شوند.
همان طور که در پادگان ها فرمانده همه روزه سربازان را بوسیله ی فرمان «به چپ چپ» و «به راست راست» و «عقب گرد» و امثال آن طوری تربیت
ص:199

---

1- (1) . آل عمران / 159.
می کند که حسّ اطاعت و فرمانبری و حسن انضباط و هماهنگی در اعماق دل آنها جایگیر شود، که در میدان جنگ، موجب موفقیت آنها و تضعیف دشمن می گردد.
همین طور به وسیله ی نماز جماعت و اطاعت افراد از امام و توافق و هماهنگی آنها، حس اطاعت دینی و انضباط مذهبی و نظام اسلامی در اعماق دل های افراد تقویت می گردد.
همراه با این نمایش، بهترین طریق برای تهذیب فرد و اجتماع، وعظ و خطابه است که دانشمندان دینی، علوم اسلامی و قرآن و معارف الهی و وظائف مذهبی و بلکه وظائف سیاسی و اقتصادی ملّت اسلام را در قالب خطابه و وعظ درآورده، و این حقیقت در مساجد، که محلّ اجتماع مؤمنین است، انجام می گیرد. و در نماز جمعه قبل از نماز و در نمازهای عیدین بعد از نماز و معمولاً در دیگر جماعات بعد از نماز این خطابه ها صورت می گیرد.
و عقیده ی فلاسفه آن است که خطابه در تلقین و تعلیم و تربیت، اثر معجزه آسائی دارد، لهذا بسیاری از فلاسفه ی یونان، عقائد و آراء خود را به صورت خطابه ادا می کردند، مثل افلاطون و سقراط و ارسطو. و شاگردان آنها خطابه های آنان را جمع آوری کرده به صورت کتاب درآورده اند و بسا از خود آنها کتابی به ما نرسیده غیر از خطابه ی آنها که توسّط شاگردان ثبت و ضبط شده است.

[طهورا*کنیز فاطمه زهرا(س)*]

یکی از مهم ترین وسائل زمینه ساز سخنرانی اسلامی و تعلیم و تربیت قرآنی، نماز جماعت و جمعه و عیدین است که به وسیله ی آن سخنرانی دینی
ص:200
و مذهبی و سیاسی واقع می گردد و امور مادّی و معنوی مسلمین اصلاح می گردد.
2. ایجاد انضباط و فرمانبری:
یکی دیگر از فوائد اجتماعی نمازهای جماعت، چنانچه در پیش اشاره شد، حسّ اطاعت و انضباط و ایجاد نظام دینی و مذهبی است.(1)
اگر به تعلیمات سربازان در زمان صلح توجّه کنید، خواهید دید که بیشتر عملیّات آنها جمعی است، که بوسیله ی فرمانده ی آنها اداره می شود.
که این حرکات جمعی سربازان تحت امر یک فرمانده ی واحد، روح انضباط را در نهاد سربازان زنده و پایدار می کند، که در موقع جنگ نتیجه ی مثبت از آن گرفته می شود.
در نماز جماعت همه و همه به سوی آفریننده ی خود توجّه کرده و با اختیار بدون الزام و اجبار، از امام خود اطاعت می نمایند و خطابه و وعظ او را با جان و دل می شنوند و خود را برای عمل کردن به دستورات دینی و خطابه ها آماده و مجهّز می نمایند.
اگر کسی از بعد روانشناسی مسئله ی نماز جماعت را تجزیه و تحلیل نماید به این نتیجه می رسد که هنگامی که یک نفر با نهایت اشتیاق برای ادای نماز
ص:201

---

1- (1) . با توجّهی عمیق به مساجد اسلامی، به ویژه مساجد اعظم اسلامی مثل مسجد الحرام و مسجد النبی صلی الله علیه وآله و سایر مساجد اسلامی به دست می آید که اصناف مختلف ملّت اسلامی، غنیّ و فقیر، قویّ و ضعیف، زن و مرد، سیاه و سفید، پیر و جوان، همه یک هدف در نظر گرفته، با القاء امتیاز طبقاتی و تفوق نژادی، هماهنگی و وحدت نظر عجیبی دارند.
جماعت می رود، و چه بسا می دود که یک رکعت عقب نماند و در آنجا با میل قلبی از امام خود اطاعت می کند و همین عمل روزی چند مرتبه تکرار می شود، کم کم احساس اطاعت و انضباط در اعماق قلب او جایگزین می گردد، و در اثر تکرار، استحکام آن زیادتر می شود، و با هماهنگی افراد، این حسّ انضباط در جامعه به وجود می آید و به اصطلاح روانی، این حسّ انضباط، طبیعت ثانویّه ی او می گردد.

​