عصر زندگى و چگونگى آينده انسان و اسلام

[ملکوت* گامی تارهایی *]

آن همه قيامها، حركتها و انقلابها كه پويندگى خويش را از دست دادند، و چندان ماندگار نشدند به همين علت بود كه علل و عوامل بقا و دوام را كشف نكردند، و اگر كشف كردند خود را با قوانين آن هماهنگ نساختند، از اين رو چون رهگذرى از سراب ايام شتابان گذشتند، و اثرى از خويش بر جاى نگذاشتند.
بنابراين ، پيروزى بزرگ در دوران ظهور، نخست بر اجراى عدالت استوار است .
عدالت موجب پيوند ناگسستنى توده هاى انسانى با قائد و پيشوا مى گردد، فداكاريهاى بزرگ و ايثارهاى وصف ناشدنى را موجب خواهد گشت . و اين چگونگى خود، زمينه واژگونى بنياد ستمها و بيدادگريهاى فردى و اجتماعى طاغوتان را در همه زمينه هاى زندگى مهيا خواهد ساخت . آنچه در عينيت ملموس تاريخ گذشته زندگى انسان و اجتماعات ديده شده همين است و بس ، و كسانى كه تنها با شعار بخواهند به اصولى تكيه كنند، و در عينيت و عمل از آن اصول فاصله بگيرند. حمايت توده ها را در دراز مدت نمى توانند كسب كنند، و در نتيجه پايدارى چندانى نصيبشان نخواهد شد. و اگر باشد چيزى سطحى خواهد بود و بس از اينرو، در دوران ظهور، اصل عدالت در ريز و درشت مسائل علمى مى شود، و كوچكترين و بزرگترين امور در چارچوب ميزان عدل محدود مى گردد، به گونه اى كه هيچگونه ستمى به كسى نمى رود و اندك بيدادى انجام نمى گيرد. تحقق دقيق عدالت در همه امور و روابط انسانى و مسائل فردى و اجتماعى ، به دست آن امام منجى ، در حديثى از امام رضا عليه السلام چنين تببين شده است :
امام رضا عليه السلام :
((يطهر الله به (القائم عليه السلام ) الارض من كل جور، و يقدسها من كل ظلم ... فاذا خرج وضع ميزان العدل بين الناس ، فلا يظلم احد احدا... ⁽³²⁾ ))

[ملکوت* گامی تارهایی *]

- ... خداوند زمين را به دست قائم عليه السلام از هر ستمى پاك گرداند، و از هر ظلمى پاكيزه سازد... آنگاه كه خروج كند، ميزان عدل را در ميان مردم نهد، و بدينگونه هيچ كس نتواند به ديگرى ستمى كند.
اين جمله ، كه به دست آن منجى بزرگ : ((ميزان عدالت ميان مردمان نهاده مى شود))، نكته ارزشمندى را در بر دارد. و آن مشخص شدن حد مرز و چارچوب عدل و عدالت است . اصول عدالت در پاره اى از كليات امور براى بشر روشن است ، ليكن در بيشتر امور و مسائل بطور دقيق حد و حدود عدل مشخص نيست . يكى از مشكلات عمده در راه بشريت همين روشن نبودن معنا و مفهوم عدالت و حد و مرزهاى آن است در نزد همگان و ترديدى نيست كه اجراى عدالت دقيق ، در آغاز و قبل از هر چيز، شناخت دقيق و مشخص از مفهوم عدالت و حدود آن را لازم دارد. يعنى چيزى كه همه سيستمهاى حقوقى و قضايى و حكومتى با آن به گونه اى درگيرند، يعنى تعيين حدود عدالت . هر گروه و مكتبى عدل و عدالت را به گونه اى تفسير مى كند. در بسيارى از مكاتب و افكار و نظامها عدالت را طورى معرفى مى كنند كه ضد عدالت است . اين است كه عدالت درست و آرمانى تحقق نمى پذيرد.

[ملکوت* گامی تارهایی *]

در كلام والاى امام رضا عليه السلام ، به همين موضوع اشاره دارد كه در دوران ظهور، ميزان و معيار شناخت عدالت مشخص مى گردد، و به دست مردمان داده مى شود، و همگان از اصول و فروع عدل در روابط اجتماعى و رفتار فردى آگاه مى گردند. در پرتو شناخت دقيق حوزه و مفهوم عدالت و در دست داشتن ميزان عدل ، زمامداران وظيفه خويش را روشن مى شناسند، و مردمان نيز رفتار فردى و گروهى خويش را تصحيح مى كنند، و به اصول عدالت گردن مى نهند. در برخى از احاديث توجه به جزئيات و ريز مسائل را، در ((عدل مهدوى ))، چنين تبيين كرده اند:
امام صادق عليه السلام :
((اول ما يظهر القائم من العدل ، آن ينادى مناديه ان يسلم صاحب النافلة لصاحب الفريضة ، الحجر الاسود و الصواف . ⁽³³⁾ ))
- سخنگويان دولت مهدى ، از نخستين مرحله ، در مكه ، فرياد مى زنند: هر كس نماز فريضه خويش را، در كنار حجرالاسود و محل طواف خوانده است ، و اكنون مى خواهد نماز نافله بخواند، به كنارى رود، تا آن كس كه مى خواهد نماز فريضه بخواند، (بيايد و) بخواند.
اين يكى از مشكلات مردم در حج است كه كثرت طواف كنندگان موجب مى گردد تا طواف واجب بسيارى درست انجام نگيرد. از اين رو امام چنين دستورى را صادر مى كنند. و اين نهايت دقت است در اقامه عدل و احقاق حق و كمك به مسائل انسانى .

[ملکوت* گامی تارهایی *]

فراگيرى عدالت و گسترش آن حتى به درون خانه ها و خانواده ها و تشكيل خانواده بر اساس عدالت ، كارى دشوار است كه از نظر هر نظام حقوقى و اخلاقى بسيار سخت و شايد ناممكن است ، زيرا كه دست قانون و حتى تربيت و اخلاق ، به عنوان نظام ، به بيشترين بخشى از روابط درونى خانوادگى نمى رسد، و در خانه ها و خانواده ها مسائلى مى گذرد كه از نظر ناظران اجتماعى و قانونى و حتى تربيتى و اخلاقى پوشيده است . در دوران امام مهدى عليه السلام از سويى تربيت و ايمان و اعتقاد و پرورش اخلاقى مردم اصالتى ويژه مى يابد، و از سويى ديگر اجراى قانون و قاطعيت در اجراى حق و عدل تا بدانپايه پيش مى رود و عميق مى گردد كه در درون خانه ها عدل حاكم مى شود، و روابط داخلى و پنهانى زن و مرد و ديگر افراد خانواده در چهار چوب معيار و ميزان عدالت قرار مى گيرد.

[ملکوت* گامی تارهایی *]

امام صادق عليه السلام :
((اما والله ليد خلن (القائم ) عليهم عدله جوف بيوتهم كما يدخل الحر و القر. ⁽³⁴⁾ ))
- مهدى ، عدالت را، همچنانكه سرما و گرما وارد خانه مى شود. وارد خانه هاى مردمان كند، و دادگرى او همه جا را بگيرد.
خاستگاه اصلى تصحيح روابط اجتماعى و سامانيابى جامعه ، جامعه كوچك خانواده است . در اين محيط كوچك و هسته نخستين زيست گروهى ، افراد مى آموزند كه چگونه يكديگر را مراعات كنند، و حق و حقوق متقابل را در نظر داشته باشند، و يكديگر را تحمل كنند، و آسايش هم را فراهم سازند. درباره اين گونه امور و هرچه مربوط به سلامت زندگى انسانى بشود و در اجراى عدالت نقش داشته باشد، اقدام جدى و عادلانه خواهد شد.

[ملکوت* گامی تارهایی *]

امام على عليه السلام :
((...فلا يترك عبدا الا اشتراه و اعتقه ⁽³⁵⁾ و لا غارما الا قضى دينه ، و لا مظلمة لاحد من الناس الا ردها، و لايقتل منهم عبد الا ادى ثمنه ... و لايقتل قتيل الا قضى عنه دينه ، والحق عياله فى العطا، حتى يملا الارض عدلا كما ملئت ظلما و جورا و عدوانا... ⁽³⁶⁾ ))
- برده اى نمى ماند مگر اينكه (امام مهدى عليه السلام ) او را مى خرد و آزاد مى كند. و بدهكارى نمى ماند جز اينكه بدهى او پرداخت مى شود. مظلمه و حقى بر گردن كسى نمى ماند جز اينكه به صاحب حق باز گردانده مى شود. كسى كشته نمى شود مگر اينكه ديه آن را مى پردازد. و تنى به قتل نمى رسد مگر اينكه بدهيهاى او را مى پردازد، و خانواده اش را چون ديگر افراد جامعه اداره مى كند. (با اين روشها) زمين را از داد آكنده گرداند، پس از آنكه از بيداد و ستم آكنده باشد... .
در احاديث ، درباره شيوه رفتار و برنامه هاى امام منجى ، از مسائل شگفت آور و بظاهر كوچك سخن رفته است . مثلا در رواياتى آمده است كه در دوران ظهور پنجره هايى كه به معابر باز شده است بسته مى شود و ناودانها و راه آبهايى كه به خيابانها و كوچه ها مى ريزد مسدود مى گردد. اينگونه موضوعات كه در مسائل اجتماعى امورى فرعى و كم اهميت به شمار مى آيد، از تعميم و گسترش دقيق عدالت در آن دوران پرده بر مى دارد، و نشان مى دهد كه آسايش انسانها حتى در اين گونه امور نيز تاءمين خواهد گشت .

[ملکوت* گامی تارهایی *]

امام باقر عليه السلام :
((... و يوسع الطريق الاعظم ⁽³⁷⁾ ... و يهدم كل مسجد على الطريق و يسد كل كوه الى الطريق ، و كل جناح و كنيف و ميزاب الى الطريق ...⁽³⁸⁾ ))
- (هنگامى كه قائم عليه السلام قيام كند) راههاى بزرگ و اصلى را توسعه مى دهد... و تمام مساجدى كه به گونه اى مانع ايجاد راه است خراب مى كند، و همه دريچه ها و پنجره هايى كه به راهها گشوده شده ، يا بالكنها و ناودانها و فاضلابهايى كه در (راههاى عمومى ) قرار گرفته است ، مى بندد.
مسائل ياد شده در سخن امام باقر عليه السلام ، هر كدام بنوعى بيانگر گسترش عدالت اجتماعى و تصحيح روابط انسانى و حدود زندگى است ، و نشان دهنده زدودن همه موانع زيست درست و معقول انسانها. به آن كوته فكرانى كه گمان مى كنند حكومتهاى الهى و معنوى به مسائل مادى زندگى توجه نمى كنند، تذكر داده شده است كه حتى اگر مسجدى مانع راه و معبر پر جمعيت عمومى بود و ويران مى گردد.

[ملکوت* گامی تارهایی *]

از ابعاد مهم و زير بنايى دادگرى ، در حكومت امام مهدى عليه السلام ، اجراى موازين عدالت دقيق درباره طبقه حاكم و كارگزاران دولت است . روشن است كه قوانين عدل و موازين دادگرى بايد به دست مجريان و كارگزاران حكومتى اجرا شود و تحقق پذيرد، و عطش واقعى انسانها را به عدالت در واقعيت و عينيت خارجى بر طرف كند. كار گزاران حكومت و مجريان امور، همواره و در طول تجربه تلخ تاريخ ، خود از دشواريهاى بزرگ ساختن جامعه انسانى بوده اند و خواهند بود، زيرا كه مديران جامعه و مجريان امور انسانهايى از متن جامعه اند، و ساختارى فكرى و فرهنگى دارند، و همسان همه مردم به اقدام و عمل دست مى زنند، حال چگونه مى توان اجتماعى را پس از ايجاد انقلاب و دگرگونى در كل نظام آن ، به دست گروه و بخشى از مردم همان جامعه سپرد، و اميد داشت كه اصول انقلابى عملى گردد، و معيارهاى پيشين بكلى كنار زده شود؟ اين مشكل در دوران ظهور چگونه حل خواهد شد؟
خطر ديگرى نيز كارگزاران و مديران جامعه و نظام نو بنياد و انقلابى را تهديد مى كند. و آن اين است كه انقلاب همواره در معرض اين خطر قرار دارد، كه به ((نظام )) تبديل شود. و آنان كه در آغاز - به عنوان يك مسؤ وليت و وظيفه انقلابى - پستى را پذيرفتند و با ايثار و فداكارى به اجراى كارى تن دادند، بتدريج به عنوان پست و شغل و مقام به كار خويش ‍ بنگرند، و كم كم در خط سلطه طلبى و برترى جويى و منافع خواهى بيفتند. و اين مشكل ديگرى است كه همه انقلابها بدان دچارند. و منشاء آن ، تحول تدريجى انقلاب به نظامگرايى ، و انقلابيون حكومتگران و حكومتگران به سلطه طلبان است . در اينجاست كه آرمان عدالت اجتماعى - كه در آغاز هر حركت و انقلاب هدف اصلى است - فراموش مى شود.

[ملکوت* گامی تارهایی *]

اين موضوع ، در نظام و انقلاب بزرگ و الهى امام موعود عليه السلام ، منتفى است ، زيرا كه در گام نخست ، كارگزاران حكومت حضرت مهدى عليه السلام ، انسانهاى ساخته شده و تربيت يافته اى هستند، كه ترس از خدا و پايبندى به تعهد و تكليف با خون آنان عجين شده ، و ايمان به خدا روحشان را در خود گداخته و از نو ساخته است . آنان در سير باطنى و روحى كه پيموده اند، از قيد اميال و شهوات و گرايشها و كششهاى نفسانى آزاد گشته اند، و به ملكه عدالت راستين دست يافته اند ⁽³⁹⁾ در مراحل بعد كه انقلاب نهايى آن امام گسترش مى يابد و قلمرو حاكميت مهدوى عليه السلام به همه نواحى جهان كشيده مى شود، و بضرورت كارگزاران ديگرى (به نمايندگى از امام و كارگزاران اصلى در نقطه مركزى ) انتخاب مى شوند، و به اطراف جهان گسيل مى گردند، در مورد آنان - صرف نظر از انتخاب بر اساس موازين درست و شايستگيهاى اصولى - سختگيرى فراوان مى شود، و با مراقبت كامل ، از ناحيه دولت مركزى ، به كارى و منصبى گمارده مى شوند، و همواره اعمال و رفتارشان زير نظر است . ماءموران مخفى و چشم و گوشهاى دولت مركزى ، بيش از آنكه مردم را زير نظر بگيرند، به اعمال و رفتار كارگزاران دولت مى نگرند، زيرا روشن است كه اگر مجموعه مديران يك جامعه صالح و عادل و متعهد باشند، منبع و خاستگاه اصلى تزريق شايستگى و درستى به رگهاى جامعه و كل اندام اجتماعى پديد گشته است . و اگر آنان صالح و شايسته نباشند، نشر عدل و صلاح در سطح جامعه به دست چه كسانى انجام خواهد يافت .
اين موضوع در احاديث مربوط به امام منجى ، بارها مورد تاءكيد قرار گرفته است ، يعنى كه آن حضرت نسبت به كارگزاران و ماءموران دولت خويش ‍ بسيار سختگير است ، و با آنان بر خوردهايى شديد و نرمش ناپذير دارد:

[ملکوت* گامی تارهایی *]

امام على عليه السلام :
((... ياخذ الوالى من غيرها، عمالها على مساوى اعمالها...)) ⁽⁴⁰⁾
-... او عمال و كار گزاران حكومتهاى جور را بر آنهمه كار بد كه كرده اند مؤ اخذه مى كند...
امام على عليه السلام :
((... لينز عن عنكم قضاة السوء و ليقبضن عنكم المراضين ، و ليعزلن عنكم امراء الجور، و ليطهرن الارض من كل غاش ... ⁽⁴¹⁾ ))
-... امام مهدى عليه السلام قاضيان زشتكار را كنار مى گذارد، و دست سازشكاران ⁽⁴²⁾ را از سرتان كوتاه مى كند، و حكمرانان ستم پيشه را عزل مى نمايد، و زمين را از هر نادرست و خائنى پاك مى سازد.
امام مهدى عليه السلام كار گزاران حكومتهاى پيشين را كنار مى گذارد و دست آنان را از جامعه كوتاه مى كند، و در برابر انحرافها و كجرويهاى طبقه حاكم ، خشن و قاطع مى ايستد، و كژى و خلافى از آنان را نمى بخشد، و پهنه زمين را از زمامداران ستمگر پاك مى سازد.
((المهدى سمح بالمال ، شديد على العمال ، رحيم بالمساكين . ⁽⁴³⁾ )) - مهدى ، بخشنده است . او درباره عمال و كار گزاران و ماءموران دولت خويش بسيار سختگير است ، و با ناتوانان و مستمندان ، بسيار دلرحم و مهربان .
با سختگيرى و اعمال روش دور از نرمش و چشم پوشى ، درباره كارگزاران حكومت و مجريان امور، امام موفق مى شود روشهاى عادلانه خويش را در جامعه جامه عمل بپوشاند، و نمونه كامل و آرمانى حكومت و نظام دادگستر را به همگان بنماياند، و اصلى ترين مشكلى را كه همه حكومتهاى بشرى در طول تاريخ گرفتار آن بودند از ميان بردارد. در دوران آن امام منجى ، نخست از كارگزاران و دست اندركاران و همه مجريان امر خواسته مى شود كه به موازين عدالت پايبند باشند و بدان عمل كنند. و بدينسان اين اقدام عملى مهم ، از متصديان امور به ديگران سرايت مى كند. و اين خود بهترين شيوه و روش است كه توده هاى مردم بنگرند و ببينند كه سر رشته داران كارها نخست خود به حق و عدل تن داده اند، و همه تبعيضها و اعمال نفوذها و برترى طلبيها و امتياز خواهى را زير پا گذاشته اند و از اين طبقه حاكم ديگر سازشكارى ، رشوه گيرى ، حق كشى و امتياز دهى بيجا انتظار نمى رود.