تاثیر تغذیه بر اخلاق

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

اگر بعد از خوردن غذا برای شخص غم و اندوه عارض گردد، هضم او مختل می گردد؛ زیرا حرارت غریزی را پنهان می سازد و تنفس به طور کامل انجام نمی شود و خواب از چشم غم زده می رود. ترس و خشم، هم همین اثر را دارند با این اختلاف که حرارت غریزی را به حرارت غیرطبیعی و سوزاننده تبدیل کرده، شخص را دچار آشفتگی و اضطراب می سازد و هضم و جذب غذا را قبل از آنکه کامل شده باشد مختل می کند.(2)
غذا ابزاری است جهت آزمایش صحت ایمان، در قرآن مجید برخی از اقوام بدین وسیله مورد آزمایش الهی قرار گرفته اند. قوم بنی اسرائیل با «صید ماهی»؛(3)
ص: 71

---

1- . غذا و تغذیه در آموزه های دینی و یافته های علمی، مصطفی، آخوندی، خونآ-نشر زمزم هدایت، قم، 1388.
2- . مروری بر کلیات طب سنتی ایران، ناصری ،محسن، ص 141.
3- . «وَلَقَدْ عَلِمْتُمُ الَّذينَ اعْتَدَوْا مِنْكُمْ فِي السَّبْتِ فَقُلْنا لَهُمْ كُونُوا قِرَدَةً خاسِئين» بقره/65.
قوم صالح با «ناقه»؛(1) لشکر طالوت با «نهر آب»(2) و حضرت آدم و حوا با «خوردنی».(3)
در تاریخ آمده است که شریک بن عبدالله روزی بر مهدی عباسی وارد شد. مهدی از او تقاضای پذیرش مسئولیتی را نمود. شریک نپذیرفت، مهدی گفت از سه کار یکی را انتخاب کن: 1. قضاوت؛ 2. معلم و مربی فرزندانم؛ 3. پذیرفتن دعوت یک وعده غذا.
شریک به گمان خود که می خواست از زیر بار مسئولیت های دربار خلیفه شانه خالی کند. سومی را پذیرفت. مهدی به آشپز خود فرمان داد انواع خوراکی های لذیذ از مغز پرندگان را با شکر و عسل برای پذیرایی از او فراهم سازد. شریک و مهدی از آن غذا خوردند. آشپز به مهدی خلیفه گفت دیگر این مرد از هیچ دستور
ص: 72

---

1- . «فَقالَ لَهُمْ رَسُولُ اللَّهِ ناقَةَ اللَّهِ وَسُقْياها * فَكَذَّبُوهُ فَعَقَرُوها فَدَمْدَمَ عَلَيْهِمْ رَبُّهُمْ بِذَنْبِهِمْ فَسَوَّاها» شمس/13 و 14.
2- . «فَلَمَّا فَصَلَ طالُوتُ بِالْجُنُودِ قالَ إِنَّ اللَّهَ مُبْتَليكُمْ بِنَهَرٍ فَمَنْ شَرِبَ مِنْهُ فَلَيْسَ مِنِّي وَمَنْ لَمْ يَطْعَمْهُ فَإِنَّهُ مِنِّي إِلاَّ مَنِ اغْتَرَفَ غُرْفَةً بِيَدِهِ فَشَرِبُوا مِنْهُ إِلاَّ قَليلاً مِنْهُمْ فَلَمَّا جاوَزَهُ هُوَ وَالَّذينَ آمَنُوا مَعَهُ قالُوا لا طاقَةَ لَنَا الْيَوْمَ بِجالُوتَ وَجُنُودِهِ قالَ الَّذينَ يَظُنُّونَ أَنَّهُمْ مُلاقُوا اللَّهِ كَمْ مِنْ فِئَةٍ قَليلَةٍ غَلَبَتْ فِئَةً كَثيرَةً بِإِذْنِ اللَّهِ وَاللَّهُ مَعَ الصَّابِرينَ» بقره/249.
3- . «وَقُلْنا يا آدَمُ اسْكُنْ أَنْتَ وَزَوْجُكَ الْجَنَّةَ وَكُلا مِنْها رَغَداً حَيْثُ شِئْتُما وَلا تَقْرَبا هذِهِ الشَّجَرَةَ فَتَكُونا مِنَ الظَّالِمين» بقره/65.
تو سرپیچی نخواهد کرد و بوی رستگاری را نخواهد دید. همان گونه شد و شریک، هم قضاوت و هم تعلیم فرزندان را پذیرفت.(1)

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

درباره حضرت محمد (صلی الله علیه و آله)چنین نقل شده است:
هنگامی که حضرت محمد2 هفت ساله بود، یهودیان که نشانه هایی از پیامبر را در او دیدند، درصدد بعضی امتحانات برآمدند و با خود گفتند: ما در کتاب هایمان خوانده ایم که پیامبر اسلام از غذای حرام و شبهه ناک، دوری می کند، خوب است او را امتحان کنیم؛ بنابراین مرغی را دزدیدند و برای حضرت ابوطالب فرستادند تا همه به عنوان هدیه بخورند؛ اما همه خوردند غیر از پیامبر2 علت این کار را پرسیدند، حضرت در پاسخ فرمودند: این مرغ حرام است و خداوند من را از حرام نگه می دارد.پس از این ماجرا، یهود مرغ همسایه را گرفته و نزد ابوطالب فرستادند به خیال اینکه بعد پولش را به صاحبش بدهند؛ ولی آن حضرت باز هم میل نکردند و فرمودند: این غذا شبهه ناک است. وقتی یهود از این ماجرا اطلاع یافتند، گفتند: این کودک دارای مقام و منزلت بزرگی خواهد بود.(2)
ص: 73

---

1- . مسعودی، مُرَوج الذَهَب، ج 3، ص 310؛ سفينة البحار، مادة «شرک». «ذكر الفضل بن ربيع قال: دخل شريك على المهدي يوما فقال له: لا بدّ أن تجيبني الى خصلة من ثلاث، ...قال له شريك: بلى واللّه لقد بعت أكبر من البرّ لقد بعت ديني...».
2- . «...وَكَانَ النَّبِيُّ 2 ابْنَ سَبْعِ سِنِينَ فَقَالَتِ الْيَهُودُ وَجَدْنَا فِي كُتُبِنَا أَنَّ مُحَمَّداً يُجَنِّبُهُ رَبُّهُ مِنَ الْحَرَامِ وَالشُّبُهَاتِ فَجَرَّبُوهُ فَقَدَّمُوا إِلَى أَبِي طَالِبٍ دَجَاجَةً مُسْمَنَةً فَكَانَتْ قُرَيْشٌ يَأْكُلُونَ مِنْهَا وَالرَّسُولُ تَعْدِلُ يَدُهُ عَنْهَا فَقَالُوا مَا لَكَ قَالَ أَرَاهَا حَرَاماً يَصُونُنِي رَبِّي عَنْهَا فَقَالُوا هِيَ حَلَالٌ فَنُلْقِمُكَ قَالَ فَافْعَلُوا إِنْ قَدَرْتُمْ فَكَانَتْ أَيْدِيهِمْ يُعْدَلُ بِهَا إِلَى الْجِهَاتِ فَجَاءُوهُ بِدَجَاجَةٍ أُخْرَى قَدْ أَخَذُوهَا لِجَارٍ لَهُمْ غَائِبٍ عَلَى أَنْ يُؤَدُّوا ثَمَنَهَا إِذَا جَاءَ فَتَنَاوَلَ مِنْهَا لُقْمَةً فَسَقَطَتْ مِنْ يَدِهِ فَقَالَ 2 وَمَا أَرَاهَا إِلَّا مِنْ شُبْهَةٍ يَصُونُنِي رَبِّي عَنْهَا فَقَالُوا نُلْقِمُكَ مِنْهَا فَكُلَّمَا تَنَاوَلُوا مِنْهَا ثَقُلَتْ فِي أَيْدِيهِمْ فَقَالُوا لِهَذَا شَأْنٌ عَظِيم...» بِحارالانوار، ج 15، ص 336.
اصحاب کهف نیز که دغدغه دین و معنویت خود را داشتند وقتی از خواب بیدار شدند به دنبال غذایی بودند که پاک باشد. در این رابطه قرآن کریم می فرماید:
«... اکنون یک نفر از خودتان را با این سکه ای که دارید به شهر بفرستید تا بنگرد کدام یک از آن ها غذای پاکیزه تری دارند و مقداری از آن برای روزیِ شما بیاورد؛ اما باید دقت کند و هیچ کس از وضعِ شما آگاه نسازد».(1)
ازاین رو به برخی از مواردی که می توانند در اخلاق تأثیرگذار و یا زمینه ساز اخلاق ( نیک یا بد) باشند. گذرا و مختصر اشاره می کنیم.

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

1. فرزند و نسل
«انسان»؛ درختی است که میوه اش اولاد است. اگر این میوه سالم و خوب باشد، آن را می چیند؛ اما اگر این میوه معیوب و کِرم زده و فاسد باشد، می گذارند تا خودش بیفتد؛ دیگر ارزش چیدن ندارد. درخت هم قیمتش به میوه اش بستگی
ص: 74

---

1- . «... ...فَابْعَثُوا أَحَدَكُمْ بِوَرِقِكُمْ هذِهِ إِلَى الْمَدينَةِ فَلْيَنْظُرْ أَيُّها أَزْكى طَعاماً فَلْيَأْتِكُمْ بِرِزْقٍ مِنْهُ وَلْيَتَلَطَّفْ وَلا يُشْعِرَنَّ بِكُمْ أَحَداً». کهف/19.
دارد و اینکه میوه اش چیدنی باشد، نه دور ریختنی. اگر کسی نانش حلال شد، دیگر بچه اش کِرم نمی زند و سالم می شود.(1)خانواده نخستین رکن اساسی پرورش کودکان شایسته است. زیربنای شخصیتی کودک، در خانواده سرشته می گردد و ازاین رو حقوق کودک بر خانواده به دو بخش تقسیم می شود: حقوق قبل از تولد و حقوق بعد از تولد.
نقش غذای پدر و مادر: مهم ترین رهنمود پیشوایان اسلام در این زمینه، هشدار نسبت به نقش ویرانگر غذای حرام است. نطفه ای که از غذای حرام تشکیل شده، زمینه ساز بسیاری از آلودگی ها و انحرافات کودک است.خانواده هایی که مایل اند
فرزندان آنان، سعادتمند باشند، باید از غذای حرام اجتناب کنند؛ خصوصاً مادران در دوران بارداری باید بیشتر مواظب غذای خود باشند و در میهمانی هایی که غذای آنان شبهه ناک است، شرکت نکنند. افزون بر این خوردن برخی میوه ها و غذاها پیش از انعقاد نطفه، به پدران و در ایام بارداری و نفاس به مادران توصیه شده است(2).
ص: 75

---

1- . حائری شیرازی، محمد صادق، تمثیلات، ج 3، ص 123.

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

2- . تأثير غذاي حلال در مراحل رشد جنين )قبل از بارداري و دوران بارداري(، عاطفه احمدزاده، الهه فرضی زاد نمین، دومین همایش ملی قرآن و علوم زیستی، با محوریت غذای سالم، اصفهان، اسفندماه 1395.
گرچه مراقبت در تغذیه صحیح جسم و جان در تمام دوران زندگی لازم است و پیوسته باید مورد توجه باشد، ولی بدون تردید سلامت تغذیه بدنی و روانی کودک به مراتب مهم تر است زیرا در دوران کودکی اساس سلامتی جسم و جان پی ریزی می شود یک اشتباه ممکن است طفل را از مسیر سعادت خارج کند و آثار شومش در تمام طول ایام زندگی ثابت بماند:: خشت اول چون نهد معمار کج تا ثریا می رود دیوار کج.(1)
محمد بن مسلم می گوید از امام باقر(علیه السلام) درباره شریک شدن شیطان پرسیدم؛ {یعنی} سخن خداوند «وَ شارِكْهُمْ فِي الْأَمْوالِ وَ الْأَوْلادِ؛ و در اموال و اولاد آنان شریک شود».(2)
امام (علیه السلام) فرمود: «آنچه از مال حرام به وجود میآید، شریک شیطان است. گاه، این شرک شیطان، همراه مرد است تا این که آمیزش کند. از این رو، اگر مال او حرام باشد، فرزند از نطفه شیطان و نطفه مرد خواهد بود».(3)
امام صادق(علیه السلام) كَسْبُ الْحَرَامِ يَبِينُ فِي الذُّرِّيَّة؛
اثر مال حرام در ذریة [نسل] انسان مشخص و آشکار می گردد».(4)
ص: 76

---

1- . همان.
2- . اسراء/64.
3- «سَأَلْتُهُ عَنْ شِرْكِ الشَّيْطَانِ قَوْلِهِ «وَ شارِكْهُمْ فِي الْأَمْوالِ وَ الْأَوْلادِ»{اسراء/64} قَالَ مَا كَانَ مِنْ مَالٍ حَرَامٍ فَهُوَ شِرْكُ الشَّيْطَانِ قَالَ وَ يَكُونُ مَعَ الرَّجُلِ حَتَّى يُجَامِعُ فَيَكُونُ مِنْ نُطْفَتِهِ وَ نُطْفَةِ الرَّجُلِ إِذَا كَانَ حَرَاماً». تفسیر عیاشی، ج 2، ص 299.
4- . کافی، ج 5، ص 125. بیان علامه مجلسی ««يبين» أي أثره من الفقر وسوء الحال ». مِراة العقول، ج 19، ص 89.
به یک بزرگی گفتند بچه ی شما بی ادب است. گفت: چه کرده است؟ گفت: سقایی مشک آبی روی دوشش بود و می رفت؛ بچه ی شما یک سوزن به مشک آب فرو کرد و این آب هایش خالی شد. خیلی ناراحت شد، رفت به مادرش گفت، مادر شروع کرد به منقلب شدن و گفت: باید این طور باشد، گفت: چرا؟ گفت: من وقتی حامله بودم، از کنار درخت اناری گذشتم، انار مردم بود. دهن ام پر آب شد، یک سوزن در انار فرو کردم و از این سوراخ، آب انار را خوردم و آن اثر آب انار خلافی است که خوردم، من سوزن به انار زدم، باید بچه ام به مشک سوزن بزند.(1)

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

2. تأثیر غذای زن باردار در جنین

رسول خدا(صلی الله علیه و آله)أَطْعِمُوا الْمَرْأَةَ فِي شَهْرِهَا الَّتِي تَلِدُ فِيهِ التَّمْرَ فَإِنَّ وَلَدَهَا يَكُونُ حَلِيماً نَقِيّاً؛به زن، در ماهی که زایمان می کند، خرما بدهد؛ چرا که فرزند او بردبار و پاک می شود.(2)
ص: 77

---

1- . محسن قرائتی، به نقل از تأثير غذاي حلال در مراحل رشد جنين )قبل از بارداري و دوران بارداري(، عاطفه احمدزاده، الهه فرضی زاد نمین، دومین همایش ملی قرآن و علوم زیستی، با محوریت غذای سالم، اصفهان، اسفندماه 1395.
2- . مکارم الاخلاق، ص 169.
امام رضا(علیه السلام) به زنان باردارتان «کُنُدر نر» بدهید که اگر در شکم او پسر باشد، هوشمند، دانا و دلیر خارج می شود و اگر دختر باشد، خُوش رو و خُوش خُو می گردد و سَرین او بزرگ می شود و مورد علاقه شوهرش قرار می گیرد.(1)
رسول خدا(صلی الله علیه و آله) مَا مِنِ امْرَأَةٍ حَامِلَةٍ أَكَلَتِ الْبِطِّيخَ بِالْجُبُنِ إِلَّا يَكُونُ مَوْلُودُهَا حَسَنَ الْوَجْهِ وَ الْخُلُقِ؛
هیچ زن بارداری نیست که خربزه با پنیر بخورد، مگر این که نوزادش خُوش چهره و خُوش خُو می گردد.(2)
رسول خدا(صلی الله علیه و آله) ؛ «بِه» بخورید و به یکدیگر هدیه دهید؛ چرا که چشم را جلا می دهد و دوستی را در دل می رویانَد و آن را به زنان باردارتان بدهید، چرا که فرزندانتان را زیبا می گردانَد.(3)
وَ فِي رِوَايَةٍ يُحَسِّنُ أَخْلَاقَ أَوْلَادِكُمْ؛ و در روایتی دیگر آمده که «اخلاق فرزندانتان را نیکو می سازد».(4)
ص: 78

---

1- . کافی، ج 6، ص 23.« أَطْعِمُوا حَبَالاكُمْ ذَكَرَ اللُّبَانِ فَإِنْ يَكُ فِي بَطْنِهَا غُلَامٌ خَرَجَ ذَكِيَّ الْقَلْبِ عَالِماً شُجَاعاً وَ إِنْ تَكُ جَارِيَةٌ حَسُنَ خَلْقُهَا وَ خُلُقُهَا وَ عَظُمَتْ عَجِيزَتُهَا وَ حَظِيَتْ عِنْدَ زَوْجِهَا».
2- . بِحارالانوار، ج 59، ص 229.
3- . مکارم الاخلاق، ص 172.
4- . همان، ص 172.«كُلُوا السَّفَرْجَلَ وَ تَهَادُوهُ بَيْنَكُمْ فَإِنَّهُ يَجْلُو الْبَصَرَ وَ يُنْبِتُ الْمَوَدَّةَ فِي الْقَلْبِ وَ أَطْعِمُوهُ حَبَالاكُمْ فَإِنَّهُ يُحَسِّنُ أَوْلَادَكُمْ».

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

3. تأثیر غذای زائو در نوزاد

رسول خدا (صلی الله علیه و آله) رطب(1)،
باید نخستین چیزی باشد که زائو می خورد؛ چرا که خداوند متعال به مریم{ پس از تولد مسیح} فرمود «وَ هُزِّي إِلَيْكِ بِجِذْعِ النَّخْلَةِ تُساقِطْ عَلَيْكِ رُطَباً جَنِيًّا؛ و تنه ی خرما را به سوی خود تکان ده، بر تو خرمای تازه فرود می ریزد».(2)
گفته شد: ای پیامبر خدا! اگر وقتِ رطب نباشد؟
فرمود: هفت خرما از خرمای مدینه. اگر نبود، هفت خرما از خرمای شهرهایتان؛ چرا که خداوند عز و جل می فرماید «به عزت و جلال و عظمت و والایی جایگاهم، سوگند، زائو، روز زایمان رطب نمی خورَد، مگر این که فرزند او، پسر باشد یا دختر، بردبار خواهد شد».(3)
امام صادق (علیه السلام) أَطْعِمُوا الْبَرْنِيَّ نِسَاءَكُمْ فِي نِفَاسِهِنَ تَحْلُمْ أَوْلَادُكُم؛
به زنانتان هنگام نفاسشان خرمای بَرنی(4)
دهید تا فرزندانتان بردبار گردند.(5)
ص: 79

---

1- . فرق بین رطب و خرما آشکار است.
2- . مریم/25.
3- . «لِيَكُنْ أَوَّلُ مَا تَأْكُلُ النُّفَسَاءُ الرُّطَبَ لِأَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ قَالَ لِمَرْيَمَ بِنْتِ عِمْرَانَ وَ هُزِّي إِلَيْكِ بِجِذْعِ النَّخْلَةِ تُساقِطْ عَلَيْكِ رُطَباً جَنِيًّا قِيلَ يَا رَسُولَ اللَّهِ فَإِنْ لَمْ يَكُنْ إِبَّانُ الرُّطَبِ قَالَ سَبْعَ تَمَرَاتٍ مِنْ تَمَرَاتِ الْمَدِينَةِ فَإِنْ لَمْ يَكُنْ فَسَبْعَ تَمَرَاتٍ مِنْ تَمْرِ أَمْصَارِكُمْ فَإِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى قَالَ وَ عِزَّتِي وَ جَلَالِي وَ عَظَمَتِي وَ ارْتِفَاعِ مَكَانِي لَا تَأْكُلُ نُفَسَاءُ يَوْمَ تَلِدُ الرُّطَبَ فَيَكُونُ غُلَاماً إِلَّا كَانَ حَلِيماً وَ إِنْ كَانَتْ جَارِيَةً كَانَتْ حَلِيمَةً». المحاسن، ج2،ص535.
4- . نوعی خرما است و یا معرّب «بر نیک» از بهترین انواع خرما ( لغت نامه دهخدا). به طوری کلی در روایات چند نوع خرما ذکر شده است که برای آگاهی بیشتر از آن نیاز به پژوهش دارد.
5- . کافی، ج 6، ص 22.

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

4. تأثیر تغذیه در شیر کودک

در فقه، شیر دایه های کم عقل، غیر شیعه دوازده امامی، بد صورت، بد اخلاق و زنازاده مکروه شده است.(1)
امام باقر(علیه السلام) می فرمایند: «برای فرزند خود، از زنان زیبا، شیردهی بخواه و از زشتان بپرهیز؛ چرا که شیر، گاه سرایت می کند».(2)
امام باقر(علیه السلام)عَلَيْكُمْ بِالْوُضَّاءِ مِنَ الظُّؤْرَةِ فَإِنَّ اللَّبَنَ يُعْدِي؛
بر شما باد{ انتخاب} دایگان پاکیزه و پُرعاطفه؛ زیرا شیر، { خصلت ها را} منتقل می کند.(3)
رسول خدا(صلی الله علیه و آله) لَا تَسْتَرْضِعُوا الْحَمْقَاءَ فَإِنَّ اللَّبَنَ يُعْدِي وَ إِنَّ الْغُلَامَ يَنْزِعُ إِلَى اللَّبَنِ يَعْنِي إِلَى الظِّئْرِ فِي الرُّعُونَةِ وَ الْحُمْقِ؛
از زن احمق، درخواست شیر دادن {به فرزند} نکنید؛ چرا که شیر { ویژگی های دایه را} سرایت می دهد و فرزند، شباهت به {صاحب} شیر می برد؛ یعنی در حماقت و نادانی، همانند دایه می شود.(4)
ص: 80

---

1- . توضیح المسائل.
2- . «اسْتَرْضِعْ لِوَلَدِكَ بِلَبَنِ الْحِسَانِ وَإِيَّاكَ وَالْقِبَاحَ فَإِنَ اللَّبَنَ قَدْ يُعْدِي». کافی، ج 6، ص 44.
3- . کافی، ج 6، ص 44.
4- . همان، ج 6، ص 43.
یکی از ظرفا حکایت کرده است که من برای معالجه چند صباحی شیر الاغ تناول نمودم. این شیر چنان در مزاج من تأثیر کرد که اگر الاغی در جلو داشت هر وقت «هُش» می گفت من می ایستادم. این است تأثیر شیر.(1)در تاریخ نقل شده است که شخصی به شوهرش می گفت: وقتی عرق می کنی عرق بدن تو بوی سگ می دهد. آن شخص در جواب همسرش گفت: را ست می گویی. در شیرخوارگی ام خانواده ام به من شیر سگ خورانیده اند(2)
5. میوه «به»، شجاعت و اندوه
رسول خدا2 به جعفر (ابن ابی طالب) فرمود:
«ای جعفر! «به» بخور که قلب را تقویت و ترسو را شجاع می سازد».(3)
امام صادق (علیه السلام) نقل می کند: زبیر، در حالی که «بِه» در دست داشت، بر پیامبر(صلی الله علیه و آله) وارد شد. پیامبر(صلی الله علیه و آله)از او پرسید: «ای زبیر! این چیست که در دست توست؟» گفت: ای پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله)این، یک «بِه» است. فرمود: «ای زبیر! «بِه» بخور؛ چرا که دارای سه ویژگی است».
پرسید: ای پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله)آن ویژگی ها چیست؟
ص: 81

---

1- . شاه عبدالعظیمی، حسین، تفسیر اثنی عشری، ج 1، ص 451.
2- . هبه الله، عبدالحمید، شرح ابن ابی الحدید، ج 19، ص 349، باب 349.
3- . قَالَ رَسُولُ اللَّهِ2 لِجَعْفَرٍ «يَا جَعْفَرُ كُلِ السَّفَرْجَلَ فَإِنَّهُ يُقَوِّي الْقَلْبَ وَيُشَجِّعُ الْجَبَانَ». کافی، ج 6، ص 357.
فرمود: «قلب را آسایش و آرامش می دهد، بخل را گشاده می دهد و ترسو را دلیر می کند».(1)
امام باقر(علیه السلام) السَّفَرْجَلُ يَذْهَبُ بِهَمِ الْحَزِينِ كَمَا تَذْهَبُ الْيَدُ بِعَرَقِ الْجَبِينِ؛
«بِه» اندوه اندوهگین را از میان می برد چنان که دست، عرق پیشانی را می برد.(2)امام صادق (علیه السلام)سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) عَنِ الْحِجَامَةِ يَوْمَ السَّبْتِ قَالَ يَضْعُفُ قُلْتُ إِنَّمَا عِلَّتِي مِنْ ضَعْفِي وَ قِلَّةِ قُوَّتِي قَالَ فَعَلَيْكَ بِأَكْلِ السَّفَرْجَلِ الْحُلْوِ مَعَ حَبِّهِ فَإِنَّهُ يُقَوِّي الضَّعْفَ وَ يُطَيِّبُ الْمَعِدَةَ وَ يُزَكِّي الْمَعِدَةَ؛
شخصی می گوید از امام صادق (علیه السلام)، درباره حجامت در روز شنبه پرسیدم. حضرت فرمود: «ناتوان كند.» گفتم: درد من ناتواني است و كم نيروئى. حضرت فرمود بر تو باد خوردن «بِه» شیرین با دانه هایش؛ چرا که قلب ضعیف را تقویت می کند، معده را می پالاید و معده را پاک می سازد.(3)
ص: 82

---

1- . «إِنَّ الزُّبَيْرَ دَخَلَ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ 2 وَ بِيَدِهِ سَفَرْجَلَةٌ فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ 2 يَا زُبَيْرُ مَا هَذِهِ بِيَدِكَ فَقَالَ لَهُ يَا رَسُولَ اللَّهِ هَذِهِ سَفَرْجَلَةٌ فَقَالَ يَا زُبَيْرُ كُلِ السَّفَرْجَلَ فَإِنَّ فِيهِ ثَلَاثَ خِصَالٍ قَالَ وَ مَا هِيَ يَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ يُجِمُّ الْفُؤَادَ وَ يُسَخِّي الْبَخِيلَ وَ يُشَجِّعُ الْجَبَانَ». خصال، صفات سه گانه، ح 199.
2- . المحاسن، ج 2، ص 550.
3- . طب الائمه (علیهم السلام)، لابنی بسطام، ص 136. «طب الائمة (علیهم السلام)»، به زبان عربى است. نوشته دو برادر به نام هاى عبد الله و حسين، فرزندان بسطام بن شاپور زيات نيشابورى از محدثان شيعى قرن چهارم هجرى است.
6. سرکه و روشنی دل
امام صادق (علیه السلام) الْخَلُ يُنِيرُ الْقَلْبَ(1)؛
سرکه، دل را روشن می کند.(2)
امام صادق(علیه السلام) نِعْمَ الْإِدَامُ الْخَلُ يَكْسِرُ الْمِرَارَ وَ يُحْيِي الْقَلْبَ؛
سرکه، نیکو خورشی است. تلخه را می شکند، قلب را زنده می سازد.(3)
7. انگور و اندوه
یکی از پیامبران الهی از غم و اندوه [و افسردگی] به پیشگاه خداوند متعال شکایت کرد. خداوند متعال به او دستور داد که انگور بخورد.(4)
در برخی روایات اشاره به خوردن انگور سیاه شده است.
امام صادق (علیه السلام) وقتی آب فروکش کرد{ در طوفان زمان حضرت نوح } و استخوان ها روی زمین باقی ماند و حضرت نوح (علیه السلام) این استخوان ها را دید و
ص: 83

---

1- . واژه «قلب» درآیات و روایات معانی متعددی دارد؛ و برای درک بهتر احادیث، دقت و تأمل در معانی لغوی آن کارگشا است.
2- . بِحارالانوار، ج 63، ص 302.
3- . المحاسن، ج 2، ص 486.
4- . «شَكَا نَبِيٌّ مِنَ الْأَنْبِيَاءِ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ الْغَمَ فَأَمَرَهُ اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ بِأَكْلِ الْعِنَبِ». کافی، ج 6، ص 351. دربرخی روایت به حضرت نوح(علیه السلام) اشاره شده است «إِنَّ نُوحاً (علیه السلام) شَكَا إِلَى اللَّهِ الْغَمَ فَأَوْحَى اللَّهُ إِلَيْهِ أَنْ كُلِ الْعِنَبَ فَإِنَّهُ يَذْهَبُ بِالْغَمِّ». المحاسن، ج 2، ص 548.
خیلی ناراحت شد و خداوند به او وحی فرمود که انگور سیاه بخور تا غمت برطرف شود(1).
8. گوشت و بداخلاقی
امام علی(علیه السلام) مَنْ تَرَكَ اللَّحْمَ أَرْبَعِينَ صَبَاحاً سَاءَ خُلُقُهُ؛
کسی که چهل روز گوشت را ترک کند اخلاق او بد می شود.(2)رسول خدا(صلی الله علیه و آله) مَنْ أَكَلَ اللَّحْمَ أَرْبَعِينَ صَبَاحاً قَسَا قَلْبُهُ؛
هر کس چهل روز گوشت بخورد، سنگ دل می شود.(3)
به نقل از حسین بن خالد: به ابوالحسن (امام رضا(علیه السلام)) گفتم: مردم می گویند که هر کس سه روز گوشت نخورد، بد خُوی می شود. فرمود«دروغ گفته اند؛ اما هرکس چهل روز گوشت نخورد، خُوی و بدن او دگرگون می شود؛ چرا که نطفه در مدت چهل روز { از حالتی به حالت دیگر} تغییر می یابد.(4)
ص: 84

---

1- . «لَمَّا حَسَرَ الْمَاءُ عَنْ عِظَامِ الْمَوْتَى فَرَأَى ذَلِكَ نُوحٌ (علیه السلام) جَزِعَ جَزَعاً شَدِيداً وَ اغْتَمَّ لِذَلِكَ فَأَوْحَى اللَّهُ إِلَيْهِ أَنْ كُلِ الْعِنَبَ الْأَسْوَدَ لِيَذْهَبَ غَمُّكَ». کافی، ج 6، ص 350. برای اهل فن فرق بین «غم» و «حُزن» آشکار است.
2- . قُربُ الاسناد، ص 107.
3- . بِحار الانوار، ج 59، ص 294.
4- . «إنَّ النَّاسَ يَقُولُونَ إِنَ مَنْ لَمْ يَأْكُلِ اللَّحْمَ ثَلَاثَةَ أَيَّامٍ سَاءَ خُلُقُهُ فَقَالَ كَذَبُوا وَ لَكِنْ مَنْ لَمْ يَأْكُلِ اللَّحْمَ أَرْبَعِينَ يَوْماً تَغَيَّرَ خُلُقُهُ وَ بَدَنُهُ وَ ذَلِكَ لِانْتِقَالِ النُّطْفَةِ فِي مِقْدَارِ أَرْبَعِينَ يَوْماً». کافی، ج 6، ص 309.
امام صادق (علیه السلام) للَّحْمُ يُنْبِتُ اللَّحْمَ وَ مَنْ تَرَكَهُ أَرْبَعِينَ يَوْماً سَاءَ خُلُقُهُ وَ مَنْ سَاءَ خُلُقُهُ فَأَذِّنُوا فِي أُذُنِهِ؛
گوشت، گوشت می رویاند. هر کس گوشت را چهل روز واگذارد، بد خُوی می شود؛ و هر کس بدخُوی شد، در گوشش اذان بگویید.(1)
9. گوشت دُرّاج و خشم
رسول خدا (صلی الله علیه و آله) مَنْ سَرَّهُ أَنْ يَقِلَ غَيْظُهُ فَلْيَأْكُلْ لَحْمَ الدُّرَّاج؛کسی که دوست دارد خشم او کم شود گوشت دُرّاج(2) را بخورد.(3)
رسول خدا (صلی الله علیه و آله) مَنِ اشْتَكَى فُؤَادَهُ وَ كَثُرَ غَمُّهُ فَلْيَأْكُلْ لَحْمَ الدُّرَّاجِ؛
هر کس از بیماری روحی، رنج می برد و اندوهش بسیار است، گوشت دُراج بخورد.(4)
ص: 85

---

1- . المحاسن، ج 2، ص 465. در بر خی نُسخ «مَنْ سَاءَ خُلُقُهُ فَأَذِّنُوا فِي أُذُنِهِ الْيُمْنَى؛ گوش راست» المحاسن، ج 2، ص 465. در برخی نسخ «مَنْ سَاءَ خُلُقُهُ فَأَذِّنُوا فِي أُذُنِهِ بِالتَّثْوِيب؛ با تکرار فصول آن» طب الائمه (علیهم السلام)، ( ابنی بسطام)، ص 139.
2- . پرنده ای شبیه بلدرچین، شاید تیهو یا کبک انجیر باشد. معادل فارسی آن نیاز به تحقیق دارد. از این گونه پرنده در عراق فراوان است.
3- . کافی، ج 6، ص 312.
4- . مکارم الاخلاق، ص 161.
10. کُندر و شجاعت
جاءَ رَجُلٌ إلی عَلِیِّ بنِ أبی طالِبٍ (علیه السلام) یَشتَکی إلَیهِ النِّسیانَ. فَقالَ: عَلَیکَ بِاللُّبانِ؛ فَإنَّهُ یُشَجِّعُ وَ یُذهِبُ النِّسیانَ؛
مردی نزد علی بن ابی طالب (علیه السلام) آمد و از فراموشی، اظهار ناراحتی کرد، حضرت فرمود «بر تو باد کُندُر؛ چرا که دل را شجاعت می بخشد و فراموشی را از میان می برد».(1)
11. گلابی جلا دهنده قلب
رسول خدا (صلی الله علیه و آله) الْكُمَّثْرَى يُجَلِّي الْقَلْبَ؛
گلابی، قلب را جلا می دهد.(2)
امام علی (علیه السلام) الْكُمَّثْرَى يَجْلُو الْقَلْبَ وَ يُسَكِّنُ يُسَكِّنُ أَوْجَاعَ الْجَوْف؛گلابی، قلب را جلا می دهد و دردهای درون را تسکین می بخشد.(3)
ص: 86

---

1- . کَنز العُمال، ج 14، ص 186.
2- . بِحارالانوار، ج 59، ص 298.
3- . تُحَفُ العُقُول، ص 122.
12. کرفس و ترسو
رسول الله لِلإِمامِ الحُسَینِ (علیه السلام) یا بُنَی، كُلِ الكَرَفسَ؛ فَإِنَّها بَقلَةُ الأَنبِیاءِ مَغفولٌ عَنها، وهُوَ طَعامُ الخَضِرِ وَإلیاسَ، وَالكَرَفسُ یفتَحُ السُّدَدَ، ویذَكِّی القَلبَ، ویرِثُ الحِفظَ، ویطرُدُ الجُنونَ وَالجُذامَ وَالبَرَصَ وَالجُبنَ؛
رسول خدا(صلی الله علیه و آله) خطاب به امام حسین (علیه السلام) فرزندم! کرفس بخور؛ چرا که سبزی پیامبران است که فراموش شده است و خوراک خضر و الیاس (علیهما السلام) است. کرفس، انسدادها را می گشاید، دل را طراوت می دهد، حافظه می آ ورد و دیوانگی و جذام، پیسی و ترس را دور می کند.(1)
13. کدو و شادی
رسول خدا (صلی الله علیه و آله) إِذَا طَبَخْتُمْ فَأَكْثِرُوا الْقَرْعَ فَإِنَّهُ يَسُرُّ الْقَلْبَ الْحَزِينَ؛
اگر خواستید چیزی بپزید، از کدو زیاد بهره بجویید، چرا که دلِ اندوهگین را شاد می کند.(2)
قَالَ (صلی الله علیه و آله) لِأَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ عَلِيٍّ (علیه السلام) كُلِ الْيَقْطِينَ فَإِنَّهُ مَنْ أَكَلَهَا حَسُنَ خُلُقُهُ وَ نَضُرَ وَجْهُهُ وَ هِيَ طَعَامِي وَ طَعَامُ الْأَنْبِيَاءِ قَبْلِي؛
ص: 87

---

1- . دانشنامه احادیث پزشکی، محمد، محمدی ری شهری، ح 1939.
2- . مکارم الاخلاق، ص 177. در برخی نسخ چنین است «إِذَا طَبَخْتُمْ فَأَكْثِرُوا الْقَرْعَ فَإِنَّهُ يَسُرُّ الْقَلْبَ الْحَزِينَ». عیون الاخبار الرضا(علیه السلام)، ج 2، ص 36. در برخی نسخ دیگر «إِذَا طَبَخْتُمْ فَأَكْثِرُوا الْقَرْعَ فَإِنَّهُ يَشُدُّ قَلْبَ الْحَزِين». وسایل الشیعه، ج 25، ص 24.
رسول خدا(صلی الله علیه و آله) خطاب به امام علی(علیه السلام)کدو بخور؛ زیرا هر کس آن را بخورد، خُویَش نیکو و رویَش شاداب می شود. آن خوراک من و پیامبران پیش از من است.(1)
14. عسل جلا دهند قلب و شادی آور
رسول خدا(صلی الله علیه و آله) الْعَسَلُ شِفَاءٌ مِنْ كُلِّ دَاءٍ وَ لَا دَاءَ فِيهِ يُقِلُ الْبَلْغَمَ وَ يَجْلُو الْقَلْبَ؛
عسل، شفای هر بیماری است و بیمار ای هم در آن نیست؛ بلغم را کم می کند و دل را جلا( و صفا) می دهد.(2)
امام علی (علیه السلام) الطِّيبُ نُشْرَةٌ وَ الْعَسَلُ نُشْرَةٌ وَ الرُّكُوبُ نُشْرَةٌ وَ النَّظَرُ إِلَى الْخُضْرَةِ نُشْرَة؛
بوی خُوش، یک تعویذ ( نشاط و شادی) است. عسل، یک تعویذ است. سواری، یک تعویذ است. نگریستن به سبزه یک تعویذ است.(3)
علامه مجلسی(4) می نویسد: «النشره؛ تعویذ»، آن چیزی است که غم و اندوه هایی را که خیال می کرده اند ناشی از جن و جن زدگی است، برطرف
ص: 88

---

1- . الدعوات، (راوندی) ص 154.
2- . مکارم الاخلاق، ص 166.
3- . نهج البلاغه، حکمت 400.
4- . «بيان النشرة ما يزيل الهموم و الأحزان التي يتوهم أنها من الجن قال في النهاية فيه أنه سئل عن النشرة فقال هو من عمل الشيطان النشرة بالضم ضرب من الرقية و العلاج يعالج به من كان يظن أن به مسا من الجن سميت نشرة لأنه بها ينشر عنه ما خامره من الداء أي يكشف و يزال». بِحارالانوار، ج 63، ص 291.
می کند. ابن اثیر(1)، آن را چنین تفسیر کرده است: نوعی تعویذ و درمان است و به وسیله آن، کسانی که گمان جن زده شدن آنان بوده، درمان می شده اند. از آن رو، آن را «نشره» نامیده اند که دردی را که به جان شخص در آمیخته است. برطرف می کند و از میان بر می دارد و می پراکند.
نکته: از آن رو که این سخن و تشبیه نهفته در آن، ناظر به فضایی است که از تعویذ و سِحر و جز آن برای درمان بهره جسته می شده و گویا در نگاه عموم مردم، تأثیر نیز داشته، مقصود استعاری از تعویذ در این جا، شادی و نشاط است، آن سان که چون به تعویذی یا به افسونی بیماری ای به سرعت رخت بربندد، شادی و آسایش برجایش می نشیند.(2)ن
15. سِدر، اندوه و وسوسه شیطان
إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) إغْتَمَّ فَأَمَرَهُ جَبْرَئِيلُ (علیه السلام) أَنْ يَغْسِلَ رَأْسَهُ بِالسِّدْرِ وَ كَانَ ذَلِكَ سِدْراً مِنْ سِدْرَةِ الْمُنْتَهَى؛
پیامبر خدا، اندوهگین شد. جبرئیل به او توصیه کرد سرِ خویش را با سدر بشوید و آن سدر، از سدر المنتهی بود.(3)
ص: 89

---

1- . لغت شناسان دیگری مانند صحاح اللغه، لسان العرب، تاج العروس نیز همین را ذکر کرده اند.
2- . دانش نامه احادیث پزشکی، محمد، محمدی ری شهری، ج 1، پاورقی، ص 97.
3- . کتاب مَن لا یَحضره الفقیه، ج 1، ص 125، ح 294.
امام صادق (علیه السلام) كَانَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) يَغْسِلُ رَأْسَهُ بِالسِّدْرِ وَ يَقُولُ مَنْ غَسَلَ رَأْسَهُ بِالسِّدْرِ صَرَفَ اللَّهُ عَنْهُ وَسْوَسَةَ الشَّيْطَانِ وَ مَنْ صُرِفَ عَنْهُ وَسْوَسَةُ الشَّيْطَانِ لَمْ يَعْصِ وَ مَنْ لَمْ يَعْصِ دَخَلَ الْجَنَّةَ؛
پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله)سر خود را با سدر می شست و می فرمود: سر خود را با برگ سدر بشویید و پاک کنید، چون فرشتگان مقرب خدا و انبیا، سدر را تقدیس کرده اند. کسی که با برگ سدر، سر خود را بشوید، خداوند از او تا هفتاد روز، وسوسه شیطان را برمی دارد و کسی که هفتاد روز، خداوند وسوسه شیطان را از او دور کند، گناه نمی کند و کسی که گناه نکند، وارد بهشت می شود.(1)
16. عدس و رقت قلب
امام صادق(علیه السلام) در حالی که پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله) در جای نماز خویش نشسته بود، مردی از انصار به نام عبدالله بن تَیِهان نزد ایشان آمد و گفت: ای پیامبر خدا! من بسیار در محضر تو می نشینم و بسیار از تو می شنوم؛ اما نه دلم نازک می شود و نه اشکم فرود می ریزد. پیامبر (صلی الله علیه و آله) به او فرمود: «ای پسر تَیِهان! بر تو باد عدس. آن را بخور؛ چراکه دل را نازک می کند و اشک را شتاب می دهد. و هفتاد پیامبر، دوام سودمندی ِ آن را از خداوند خواسته اند».(2)
ص: 90

---

1- . بِحارالانوار، ج 73، ص 88.
2- . بَيْنَمَا رَسُولُ اللَّهِ 9 جَالِسٌ فِي مُصَلَّاهُ إِذْ جَاءَهُ رَجُلٌ يُقَالُ لَهُ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ التَّيِّهَانِ مِنَ الْأَنْصَارِ فَقَالَ يَا رَسُولَ اللَّهِ إِنِّي لَأَجْلِسُ إِلَيْكَ كَثِيراً وَ أَسْمَعُ مِنْكَ كَثِيراً فَمَا يُرِقُّ قَلْبِي وَ مَا تُسْرِعُ دَمْعَتِي فَقَالَ لَهُ النَّبِيُّ ص يَا ابْنَ التَّيِّهَانِ عَلَيْكَ بِالْعَدَسِ فَكُلْهُ فَإِنَّهُ يُرِقُّ الْقَلْبَ وَ يُسْرِعُ الدَّمْعَةَ وَ قَدْ بَارَكَ عَلَيْهِ سَبْعُونَ نَبِيّا». المحاسن، ج 2، ص 504.
امام علی (علیه السلام) أَكْلُ الْعَدَسِ يُرِقُ الْقَلْبَ وَ يُسْرِعُ الدَّمْعَةَ؛
عدس، دل را نازک می کند و اشک را می افزاید.(1)
17.مویز و اندوه
رسول خدا (صلی الله علیه و آله)عَلَيْكُمْ بِالزَّبِيبِ(2)
فَإِنَّهُ يَكْشِفُ الْمِرَّةَ وَ يَذْهَبُ بِالْبَلْغَمِ وَ يَشُدُّ الْعَصَبَ وَ يَذْهَبُ بِالْإِعْيَاءِ وَ يُحَسِّنُ الْخُلُقَ وَ يُطَيِّبُ النَّفْسَ وَ يَذْهَبُ بِالْغَم؛بر شما باد مویز؛ چرا که تلخه را می زداید، بلغم را می برد، پِی را استحکام می بخشد، رنجیدگی را از میان بر می دارد، خُوی را خُوش می سازد، دل را پاک (پیراسته) می دارد و اندوه ( پریشانی) را می برد.(3)
امام علی (علیه السلام) إِنَّ الزَّبِيبَ يَشُدُّ الْقَلْبَ، وَ يَذْهَبُ بِالْمَرَضِ، وَ يُطْفِئُ الْحَرَارَةَ، وَ يُطَيِّبُ النَّفَس؛
مویز، قلب را استحکام می بخشد، بیماری را می برد، حرارت را خاموش می سازد و دل را خُوشی می دهد.(4)
ص: 91

---

1- . المحاسن، ج 2، ص 504.
2- . در برخی نسخ «عَلَيْكُمْ بِالزَّيْتِ؛ روغن زیتون» آمده است. مکارم الاخلاق، ص 190. احتمال تصحیف در نگارش وجود دارد.
3- . خصال، صفات هفتگانه، ح 9.
4- . أمالی (طوسی)، مجلس 13، ح 751.
18. انار و دوری شیطانِ وسوسه
امام صادق (علیه السلام) مَنْ أَكَلَ حَبَّةً مِنْ رُمَّانٍ أَمْرَضَتْ شَيْطَانَ(1)
الْوَسْوَسَةِ أَرْبَعِينَ يَوْماً؛
هر کس یک دانه از انار بخورد، آن یک دانه، شیطانِ وسوسه را تا چهل روز، بیمار (زمین گیر) می سازد.(2)
رسول خدا (صلی الله علیه و آله)الرُّمَّانُ سَيِّدُ الْفَاكِهَةِ وَ مَنْ أَكَلَ رُمَّانَةً أَغْضَبَ شَيْطَانَهُ أَرْبَعِينَ صَبَاحاً؛
انار، مِهتر همه میوه ها است و هر کس یک انار بخورد، چهل پگاه، شیطان خویش را به خشم می آورد.(3)
رسول خدا (صلی الله علیه و آله)كُلُوا الرُّمَّانَ فَلَيْسَتْ مِنْهُ حَبَّةٌ تَقَعُ فِي الْمَعِدَةِ إِلَّا أَنَارَتِ الْقَلْبَ وَ أَخْرَجَتِ (4)
الشَّيْطَانَ أَرْبَعِينَ يَوْماً؛انار بخورید، زیرا هیچ دانه ای از آن در معده جای نمی گیرد، مگر این که چهل روز، قلب را نورانی می سازد و شیطان را برون می راند.(5)
امام صادق (علیه السلام) مَنْ أَكَلَ رُمَّانَةً عَلَى الرِّيقِ أَنَارَتْ قَلْبَهُ أَرْبَعِينَ يَوْما؛
ص: 92

---

1- . رابطه بین «شیطان و احادیث طبی» نیاز به بحث و تحقیق دارد و شاید گام اول آن، شناخت دقیق معانی شیطان درآیات و روایات باشد.
2- . کافی، ج 6، ص 353.
3- . المحاسن، ج 2، ص 545.
4- . در برخی نُسخ «أَخْرَسَتِ الشَّيْطَانَ أَرْبَعِينَ َ يَوْما» الدعوات(راوندی)، ص 157.
5- . عیون الاخبار الرضا(علیه السلام)، ج 2، ص 35، ح 80.
کسی که یک انار را ناشتا بخورد، چهل روز قلبش را نورانی می کند».(1)
19. تَلبینه و غم
امام صادق (علیه السلام) إِنَّ التَّلْبِينَ يَجْلُو الْقَلْبَ الْحَزِينَ كَمَا تَجْلُو الْأَصَابِعُ الْعَرَقَ مِنَ الْجَبِينِ؛
تَلبینه(2)،
غم را از دلِ غمگین می زداید، همچنان که انگشتان، عرق را از پیشانی کنار می زنند.(3)
20. تُرنج و دل نورانی
20. تُرنج و دل نورانیرسول خدا(صلی الله علیه و آله)عَلَيْكُمْ بِالْأُتْرُجِ فَإِنَّهُ يُنِيرُ الْفُؤَادَ(4) وَ يَزِيدُ فِي الدِّمَاغ؛
بر شما باد تُرنج؛ چرا که دل را نورانی می سازد و بر توان مغز می افزاید.(5)
ص: 93

---

1- . کافی، ج 6، ص 354.
2- . شوربایی که از سبوس {گندم یا جو}و عسل می سازند. در حدیثی چنین می خوانیم «رسول خدا 9 لَوْ أَغْنَى عَنِ الْمَوْتِ شَيْ ءٌ لَأَغْنَتِ التَّلْبِينَةُ. قِيلَ: يَا رَسُولَ اللَّهِ مَا التَّلْبِينَةُ؟ قَالَ: الْحَسْوُ بِاللَّبَنِ؛ اگر چیزی مرگ را دفع کند همانا تلبینه است عرض شد تلبینه چیست؟ فرمود درست کردن سوپ با شیر.» المحاسن، ج 2، ص 450.
3- . کافی، ج 6، ص 320.
4- . شاید بین واژه «فوائد و قلب » تفاوت باشد. نیاز به پژوهش لغوی دارد.
5- . بِحارالانوار، ج 59، ص 297. در برخی نسخ چنین است «عَلَيْكُمْ بِالْأُتْرُجِ فَإِنَّهُ يَسُرُّ الْفُؤَادَ وَ يَزِيدُ فِي الدِّمَاغِ». مُستدرک الوسائل و مُستنبط المسائل، ج 16، ص 407، ح 20357.
21. میوه اول فصل و اندوه
رسول خدا(صلی الله علیه و آله)عَلَيْكُمْ بِالْفَوَاكِهِ فِي إِقْبَالِهَا فَإِنَّهَا مَصَحَّةٌ لِلْأَبْدَانِ مَطْرَدَةٌ لِلْأَحْزَانِ وَ أَلْقُوهَا فِي أَدْبَارِهَا فَإِنَّهَا دَاءُ الْأَبْدَانِ؛
بر شما باد میوه در هنگام روی کردنش؛ چرا که در این هنگام، مایه ی سلامت تن و از میان رفتن اندوه است. نیز آن را در هنگام پشت کردن واگذارید؛ چرا که در این هنگام، دردی برای تن است.(1)
در روایتی درباره خوردن میوه اول فصل چنین نقل شده است؛
رُوِي كُلِ الْفَاكِهَةَ فِي إِقْبَالِ دَوْلَتِهَا؛ میوه را در ایام دولتش بخور.(2)
22. روغن زیتون و اخلاق نیکو
رسول خدا (صلی الله علیه و آله) عَلَيْكُمْ بِالزَّيْتِ فَإِنَّهُ يَكْشِفُ الْمِرَّةَ وَ يُذْهِبُ الْبَلْغَمَ وَ يَشُدُّ الْعَصَبَ وَ يَذْهَبُ بِالضَّنَى وَ يُحَسِّنُ الْخُلُقَ وَ يُطَيِّبُ النَّفْسَ وَ يَذْهَبُ بِالْغَمِّ؛
بر شما باد روغن زیتون چرا که صفرا و سودا را برطرف می کند و بلغم را از بین می برد و عصب را تقویت می کند و بیماری را برطرف می کند و اخلاق را نیکو و دل را خوش و هم وغم را برطرف می کند.(3).
ص: 94

---

1- . بِحار الانوار، ج 59، ص 269.
2- . الدعوات (راوندی)، ص 159، ح 436.
3- . عیون الاخبارالرضا (علیه السلام)، ج 2، ص 35، ح 81. همان طور که در بحث مویز اشاره شد. احتمالاً «تصحیف » صورت گرفته است. چرا که «زیت و زبیب» در نوشتار شبیه هم هستند. نیاز به پژوهش دارد.
23. خون و سنگدلی
درباره این که چرا خداوند خون را حرام کرده روایت طولانی از امام صادق(علیه السلام) نقل شده است که به بخشی از آن اشاره می شود.
أَمَّا الدَّم...يُورِثُ الْكَلَبَ وَ الْقَسْوَةَ لِلْقَلْبِ وَ قِلَّةَ الرَّأْفَةِ وَ الرَّحْمَةِ حَتَّى لَا يُؤْمَنَ أَنْ يَقْتُلَ وَلَدَهُ وَ وَالِدَيْه...؛
این که خداوند خوردن خون را حرام کرده به خاطر آن است که سبب جنون و سنگدلی و کمبود رأفت و مهربانی می شود، حتی تا آنجا که ممکن است فرزند و پدر و مادرش را به قتل برساند!(1)
در بخشی دیگر از روایت می فرماید أَمَّا الْخَمْرُ فَإِنَّهُ حَرَّمَهَا لِفِعْلِهَا وَ لِفَسَادِهَا وَ قَالَ مُدْمِنُ الْخَمْرِ كَعَابِدِ وَثَنٍ تُورِثُهُ الِارْتِعَاشَ وَ تَذْهَبُ بِنُورِهِ وَ تَهْدِمُ مُرُوءَتَهُ...؛
و اما شراب، خداوند آن را به خاطر تأثیر و فسادش حرام کرده است و فرمود شخص دائم الخمر مانند بت پرست است بدنش لرزان می شود و نور( معنویت) او را از بین می برد و شخصیت او را ویران می سازد.(2)
24. پُرخوری، قساوت قلب و خوابیدن فکر
رسول خدا (صلی الله علیه و آله)إِيَّاكُمْ وَ فُضُولَ المَطْعَمِ فَإِنَّهُ يَسُمُّ الْقَلْبَ بِالْقَسْوَةِ وَ يُبْطِئُ بِالْجَوَارِحِ عَنِ الطَّاعَةِ وَ يُصِمُّ الْهِمَمَ عَنْ سَمَاعِ الْمَوْعِظَةِ؛
ص: 95

---

1- . الاختصاص، ص 103؛ کافی، ج 6، ص 242.
2- . کافی، ج 6، ص 243.
از غذای اضافی بپرهیزد که قلب را پر قساوت می کند و از اطاعت حق تنبل می سازد و گوش را از شنیدن موعظه کر می نماید.(1)
قَالَ لُقْمَانُ (علیه السلام) لِابْنِهِ يَا بُنَيَّ إِذَا امْتَلَأَتِ الْمَعِدَةُ نَامَتِ الْفِكْرَةُ وَ خَرَسَتِ الْحِكْمَةُ وَ قَعَدَتِ الْأَعْضَاءُ عَنِ الْعِبَادَة؛
لقمان به پسرش می فرمود: پسرکم! هنگامی که شکم پُر باشد فکر می خوابد و حکمت گنگ می شود و اعضاء و جوارح از عبادت می مانند.(2)
امام سجاد (علیه السلام) در رساله حقوق(3)، حق شکم را چنین بیان می کنند و در آن شکم سیری ر ا عاملی برای ناجوانمرد و دوری از هر احسان و نیکی می دانند.
و امّا حق شكمت اين است كه آن را همچون ظرفى براى حرام- اندك يا بسيار- مسازى و حتى در حلال آن نيز میانه روی كنى و آن را از حدّ تقويت به حدّ حقارت و ناجوانمردى مرسانى و چون به گرسنگى و تشنگى بی قراری نمود و آشفته شد بر آن مسلّط شوى. زيرا آن سيرى كه صاحبش را مبتلا به مرض سوء هضم سازد كاهلى آرد و سستى و واماندگى و موجب دورى از هر احسان و مردانگى مى شود؛
ص: 96

---

1- . أعلام الدین، ص 339.
2- . «تنبيه الخواطر و نزهة النواظر» معروف به «مجموعه ورام»، ج 1، ص 102.
3- . رِسالَةُ الحُقوق، حدیثی از امام سجاد (علیه السلام) درباره پنجاه حق که بر عهده انسان است؛ همچون حق خدا، پیشوایان، اعضای بدن، خویشاوندان، همسایه، معلم، و اعمالی مانند نماز، روزه، حج، قربانی و صدقه...
و بى شكّ آن سيراب شدنى كه شكم صاحبش را انباشته از آب نمايد، كم عقلى آرد و نادانى و مردانگى را نيز دور مى سازد.(1)
رسول خدا (صلی الله علیه و آله)لَا يَدْخُلُ مَلَكُوتَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ مَنْ مَلَأَ بَطْنَه؛
هر کس شکمش پُر باشد، به ملکوت آسمان ها و زمین راه نمی یابد.(2)