زندگی مهدوی: (اخلاق و اوصاف منتظران)

[راحیل السادات* تورا من چشم در راهم*]

بصیرت دینی
بصیرت، به معنای بینش عمیق در مسائل فکری و اجتماعی است، تا انسان فریب نخورد، باطل را به جای حق نپذیرد، مورد سوءاستفادة دشمنان قرار نگیرد، دچار فتنه های اجتماعی نشود و معنای «زندگی صحیح» را بر مبنای رهنمودهای دین بشناسد و پیرو امامان معصوم باشد.
اگر چشم و بصر، برای دین راه و چاره است تا در چاه نیفتیم، بینایی و بصیرت هم برای شناخت حق و باطل و دوست و دشمن و راه و بیراهه است، تا گمراه نشویم و بازیچة شیطان نگردیم.

[راحیل السادات* تورا من چشم در راهم*]

امام علی علیه السلام فرمود:
نَظَرُ البَصَرِ لا یُجدی إذا عَمِیَتِ البَصیرةُ؛(1)
نگاه چشم فایده ندارد، آنگاه که چشم بصیرت کور باشد.
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرموده است:
لَیْسَ الأعمی مَنْ یعمی بَصَرُهُ، اِنّما الأعمیٰ مَنْ تَعمیٰ بَصیَرتُه؛(2)
کور، کسی نیست که چشمش نابینا باشد، همانا کور کسی
ص:21

---

1- غررالحکم، حدیث 9972.
2- میزان الحکمه، حدیث1735.
است که چشم بصیرتش کور باشد.
«بصیرت در دین»، توصیة امامان به شیعه است. کسی که دین خود را عمیقاً نشناسد و باورهای دینی را از افراد صالح و دین شناس فرانگیرد، با کوچک ترین شبهه دچار انحراف می شود و با اغواگری های افراد منحرف، به مذهب های ساختگی و فرقه های پوچ کشیده می شود و از مسلمانی فاصله می گیرد.
اگر بصیرت بود، کسانی فریب ادّعاهای امام زمانی و خدایی «سید علی محمد باب» را نمی خوردند و او را به عنوان امام زمان یا خدا نمی شناختند و بهایی نمی شدند.
اگر بصیرت باشد، شیعه هرگز با شنیدن چند شبهه از سوی مخالفان، در اعتقادات خود دچار تزلزل و شک نمی شود.
از شاخص های بصیرت دینی، شناخت حجّت خدا و امام معصوم و عقیده به امامت است، چه در عصر حضور، چه در دوران غیبت. اگر در دعای دوران غیبت از خدا می خواهیم که «اللهم عرِّفْنی حجّتک؛ خدایا حجت خود را به من بشناسان» برای مصون ماندن از گمراهی و ضلالتی است که دنبال همین جمله آمده است: «اگر حجت خود را به من نشناسانی از دینم گمراه می شوم».
امام باقر علیه السلام به یکی از اصحابش به نام ابوحمزه می فرماید:
ای اباحمزه! هرگاه یکی از شما چند فرسخ بیرون می روید، برای خودتان «راهنما» انتخاب می کنید. شما به راه های آسمان ناآشناتر از راه های زمین هستید. پس برای خودت
ص:22
دلیل و راهنمایی بطلب!(1)
این سخن، به ضرورت کسب معرفت صحیح دینی از راه های مطمئن و مورد قبول اشاره دارد. در عصر امامان، دین را باید از آن معصومین فراگرفت و در عصر غیبت، از علمای دین که کارشناسان امور دینی اند. در این صورت، احتمال گمراهی و خطا بسیار کمتر است.
امام صادق علیه السلام در تشویق جوانان شیعه به معرفت آموزی صحیح و دین شناسی عمیق و با بصیرت، فرمود:
لَیْتَ السیّاطُ عَلی رُؤوسِ أصحابی حتّیٰ یتفقّهُوا فی الحَلالِ و الحرامِ؛(2)
کاش تازیانه به سر یارانم باشد تا در مورد حلال و حرام، دین شناس بار آیند.
نیز فرمود:
لَو اُتیتُ بِشابٍّ مِن شَباب الشّیعةِ لاَ یَتَفقَّهُ، لأدَّبْتُهُ؛(3)
اگر جوانی از جوانان شیعه را نزد من آورند که دین خود را نمی شناسد، ادبش می کنم.
این تعبیرات، نشانة اهتمام امام صادق علیه السلام به بصیرت دینی و دین شناسی جوانان شیعه است، تا در اثر بی اطلاعی از مبانی اسلام و تشیّع و ناآگاهی از احکام شرع، به انحراف و گناه کشیده نشود. امام کاظم علیه السلام هم در حدیثی
ص:23

---

1- اصول کافی، ج1، ص184.
2- بحارالأنوار، ج1، ص214.
3- الحیاة، ج1، ص54؛ بحارالانوار، ج1، ص214.
می فرماید:
تَفقَّهُوا فی دینِ اللهِ، فَإنَّ الفِقَه مِفتاحُ البَصیرةِ و تمامُ العِبادةِ...؛(1)
در دین خدا، فقیه و بصیر شوید، چرا که فقه، کلید بصیرت و مایة کمال عبادت است....
همچنان که اشاره شد، این بصیرت تنها در امور دینی و اعتقادی نیست، در امور اجتماعی هم مؤمن باید زیرک و هوشیار و بصیر باشد تا ملعبة دیگران نگردد و دچار امواج انحرافی نشود و به استخدام افراد فاسد و دستگاه های جبّار و قدرت های ستمگر در نیاید.
ص:24

---

1- تحف العقول، ص302.

[راحیل السادات* تورا من چشم در راهم*]

یاد خدا و ذکر
از آن جا که «یاد خدا» نقش مهمّی در پیشگیری از گناه و قرب به خدا دارد، توصیة خداوند در قرآن و پیامبر و ائمه در سفارش های اخلاقی شان آن است که همیشه به یاد خدا باشیم، هم یاد لفظی و ذکر گفتن های خاصّ، هم یاد قلبی و توجّه به آن معبود بی همتا که خالق و رازق ماست و مالک روز قیامت است و بهشت و جهنم و عذاب و پاداش به دست اوست.
قرآن کریم، بارها فرموده است که به یاد خدا باشید (فاذکرو الله). امیر مؤمنان علیه السلام فرموده است:
ذِکرُ اللهِ رأسُ مالِ کلِّ مؤمِنٍ، و رِبحُهُ السَّلامةُ مِنَ الشّیطانِ؛(1)
یاد خدا، سرمایة هر مؤمن است و دستاورد آن، ایمنی از شیطان است.
یاد خدا، مایة آرامش دل است: «أَلَا بِذِکرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ.»(2)
زندگی هایی که دور از یاد خدا باشد، تیره و تاریک است و بر افراد غافل از
ص:25

---

1- غرر الحکم، حدیث5157.
2- رعد، آیه28.
خدا، عرصة زندگی تنگ می شود و گرفتار سختی ها می شود.(1)
پرتو یاد خدا گر دهد آرایش دل
بگذرد عمر تو در سایة آرامش دل
هست تنها به خداوند قسم، یاد خدا
مایة راحت و آرامش و آسایش دل(2)
مقیّد بودن به واجبات الهی و ترک گناهان و مشغول نشدن به دنیا و مادیّات و غفلت نداشتن از خدا و دین و قیامت، از جلوه های این «یاد مقدس» است.

[راحیل السادات* تورا من چشم در راهم*]

خداوند به بندگان توصیه می فرماید که:
ای کسانی که ایمان آورده اید! اموال و اولادتان شما را از ذکر خدا باز ندارد، که اگر چنین باشد، از زیانکارانید.(3)
از رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم نقل شده است که فرمود:
هیچ عملی نزد خداوند، محبوب تر و برای بنده، نجات بخش تر از بدی های دنیا و آخرت، مثل «ذکر خدا» نیست.(4)
وقتی زندگی پیامبران را می بینیم، ذکر خدا و تکرار نام های مقدس و محبوب پروردگار، از کارهای آنان بوده است. دربارة رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم نقل شده که آن حضرت «دائم الذّکر» بود. امامان معصوم، برنامه های روزانة ذکر داشتند و ذکرهای مختلف و فراوانی که در کتاب های دعا آمده است، همه آموزه های ائمّه به شیعیانشان بوده است. وقتی اولیای خدا ذاکر بوده اند، وقتی خداوند، «ذاکرین» را دوست دارد و توصیه می فرماید که خدا را صبح و شام
ص:26

---

1- طه، آیه124.
2- مرحوم محمد حسین بهجتی (شفق).
3- منافقون، آیه9.
4- میزان الحمکه، حدیث6349.
یاد کنید و «ذکر کثیر» داشته باشید، وقتی از کسانی ستایش می کند که ایستاده و نشسته و خوابیده، خدا را یاد می کنند.(1) وقتی تسبیحات حضرت زهرا علیها السلام - که از ارزشمندترین یادگارهای حضرت زهرا - برای ماست، ذکر خدا را به ما می آموزد، و وقتی نماز، یاد خداست؛ پس در زندگی یک مؤمن و شیعه و منتظر، باید «یاد خدا» جایگاه والایی داشته باشد.

[راحیل السادات* تورا من چشم در راهم*]

همچنان که اشاره شد، هم ذکرِ زبانی، هم ذکر عملی. ذکر عملی یعنی اینکه در همة صحنه ها و موقعیت هایی که ممکن است شیطان ما را وسوسه کند و به گناه بکشد (چه گناهان مالی، چه نگاه، چه تماس، چه زبان و...) به یاد خدا باشیم و گناه نکنیم.
حتی در مصیبت ها و سختی ها و گرفتاری ها هم یاد خدا، آرامش می دهد.
امام علی علیه السلام فرمود:
ذکر، دو گونه است: یکی یاد خدا در مصیبت، که نیکو و زیباست.
و برتر از آن، یاد خدا هنگام حرام است، که این یاد، تو را از حرام و گناه باز می دارد:
«و اَفْضَلُ مِنْ ذلِک ذِکرُ الله عندَ ما حرّم علیک، فیکونُ ذِلک حاجزاً.»(2)
خدا را هرگز از یاد نبریم.
ص:27

---

1- آل عمران، آیه191؛ نساء، آیه103.
2- بحارالأنوار، ج75، ص50.

[راحیل السادات* تورا من چشم در راهم*]

یاد مرگ و قیامت

زندگی ما در دنیا همیشگی نیست و عمر ابدی نداریم. روزی باید این منزل را رها کرده، به سرای آخرت برویم. این حقیقت، با آن که روشن ترین مسأله است و ما همه روزه شاهد مرگ و میر انسان ها هستیم، ولی از آن غفلت می کنیم، و به سبب همین غفلت، دنیازده و اهل گناه می شویم.
رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:
اَکثِروا ذِکرَ هادِمِ اللّذاتِ؛(1)
از آن چه لذّت ها را از بین می برد و درهم می ریزد (یعنی مرگ) زیاد یاد کنید.
امام علی علیه السلام هم می فرماید:
اکثِروا ذکرَ الموتِ وَ یَومَ خُروجکم مِنَ القبورِ و قیامَکم بَیْنَ یَدَی الله عزّوجلّ، تَهُونُ عَلیکم المصائبُ؛(2)
بسیار یاد کنید از مرگ و از روزی که از قبرها بیرون می آیید و در برابر خداوند (به حساب) می ایستید، تا مصیبت ها بر شما آسان شود.
ص:28

---

1- بحارالأنوار، ج79، ص167.
2- خصال، صدوق، ص616.
یاد مرگ و قیامت، هم بازدارنده از غفلت و گناه است، هم آرام بخش و از بین برندة غصّه است، زیرا این دنیا بی وفاست و برای کسی نمی ماند و کسی هم برای دنیا نمی ماند. همه رفتنی اند، چه بزرگانی که عزت و شوکت و شهرت داشته اند، امّا امروز زیر خاک اند!.
یاد مرگ، در زندگی همة صالحان، برای ذخیره برداری برای آخرت و انجام عمل صالح است، زیرا فرصت عمر محدود است و پس از مرگ، بازگشتی در کار نیست و کسی که رهتوشة صالحات برای آخرت خویش برندارد، از زیانکاران است و بعداً پشیمان خواهد شد، پشیمانی هم سودی ندارد و مهلت دوباره به کسی نمی دهند.

[راحیل السادات* تورا من چشم در راهم*]

یاد کردن مرگ و قیامت، آثار فراوانی دارد، از جمله:
1. بی رغبتی به دنیا و اسیر نشدن به جاذبه های آن؛
2. ایجاد روحیة قناعت؛
3. کاستن از شهوات و گناهان.
از نتایج یاد مرگ و قیامت، «آمادگی برای مرگ» است.
تهیّة ره توشة آخرت، از ضروری ترین برنامه های یک مؤمن است. راهی سخت و طولانی در پیش است. راهی که همة انبیا و اولیا، نگران آن بوده اند و از خوف مرگ و قبر و قیامت و حساب و کتاب محشر، اشک می ریختند.
آن چه این نگرانی را می کاهد، توبه از گناهان و افزودن بر اعمال صالح است. «آن را که حساب پاک است، از محاسبه چه باک است؟»
این یاد و آمادگی، حتی انسان های مبارز و شهادت طلب را هم در راه اهدافشان پرانگیزه تر و باصلابت تر می سازد و انسان های نیکوکار را به نیکی
ص:29
بیشتر تشویق می کند. به فرمودة رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم:
مَنِ ارتَقَبَ الْمَوتَ سارَعَ فی الخیراتِ؛(1)

[راحیل السادات* تورا من چشم در راهم*]

هرکس منتظر و چشم به راه مرگ باشد، در نیکی ها هم پیشقدم می شود.
یک انسان منتظر، باید آن چنان رفتار و اعمالی داشته باشد که از فرا رسیدن مرگ، هراس نداشته باشد و آمادگی برای بار یافتن به محضر خدا و درک حضور پیامبران و امامان را داشته باشد. از حضرت علی علیه السلام دربارة آمادگی برای مرگ پرسیدند. حضرت فرمود:
انجام واجبات، پرهیز از محرّمات و برخورداری از مکارم و خوبی های اخلاقی، از این پس دیگر نگران آن نباشد که بر مرگ فرو آید، یا مرگ بر او فرود آید. به خدا سوگند، فرزند ابوطالب، بی خیالِ آن است که بر مرگ وارد شود، یا مرگ سراغش آید.(2)
به یاد مرگ بودن و برای آخرت و قیامت حساب باز کردن و رهتوشه برداشتن، از ملزومات زندگی یک «منتظر راستین» است.
بر لب جوی نشین و گذر عمر ببین
کاین اشارت زجهان گذران ما را بس(3)
این که در زیارت آل یاسین یادی از اینگونه مسائل است و یاد می کنیم که خدای آفریننده، اعاده کننده هم هست و مرگ و قیامت و سؤال نکیر و منکر
ص:30

---

1- بحارالأنوار، ج74، ص171.
2- امالی، صدوق، ص97.
3- حافظ.

[راحیل السادات* تورا من چشم در راهم*]

در قبر و رستاخیز و صراط و حساب و کتاب و بهشت و جهنّم و وعده و وعید الهی همه حق ّ است، برای غافل نشدن از این مراحل سخت در آینده است (وَ أنّ المَوتَ حقٌّ و أنَّ ناکراً وَ نکیراً حقٌّ و اَشهدُ اَنَّ النَّشرَ حقٌّ و البَعْثَ حَقٌّ و اَنّ الصِّراطَ حقٌ و المِرصادَ حقٌّ وَ المیزانَ حقٌّ...).(1)
این یاد، سازنده و آماده کننده است. از یادش نبریم!
ص:31

---

1- مفاتیح الجنان، زیارت آل یاسین.

[راحیل السادات* تورا من چشم در راهم*]

انس با قرآن

قرآن، منشور جاویدان اسلام و پیام آسمانی دین و معجزة جاوید پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم و عهدنامة الهی با بندگان است. ما نسبت به این کتاب عزیز، طبق رهنمودهای پیشوایان دین، سه وظیفة مهم و همیشگی داریم:
1. خواندن و قرائت و تلاوت؛
2. تأمّل و تدّبر در آیات قرآن و فهم حقایق آن؛
3. عمل به اوامر و نواهی الهی و احکام قرآن.
وقتی تلاوت و خواندن، به عنوان یک وظیفه و تکلیف مطرح است، پس باید مقدّمات آن را هم فراهم کرد، یعنی قدرتِ بر قرائت و صحیح خوانی آیات که باید هم خودمان بتوانیم، هم به فرزندانمان بیاموزیم، چون از جملة حقوق فرزند بر پدر، آن است که به او قرآن یاد دهد: «و یُعلِّمَهُ القرآنَ.»(1)
تلاوت قرآن، هم صحبت شدن با خداوند است. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:
إذا اَحَبَّ أحدُکم اَنْ یُحَدِّثَ رَبَّهُ فَلْیَقْرءِ القرآنَ؛(2)
هرگاه یکی از شما دوست داشت که با پروردگارش صحبت کند، قرآن بخواند.
ص:32

---

1- نهج البلاغه، حکمت399.
2- میزان الحکمه، حدیث16497.
توصیة امامان این است که ما با قرآن مأنوس و همدم باشیم و هر روز مقداری قرآن بخوانیم. حضرت صادق علیه السلام می فرماید:
القُرآنُ عَهدُ اللهِ اِلی خَلْقِِه، فَقَدْ یَنبغی لِلمَرءِ المُسلِمِ اَنْ یَنْظُرَ فی عَهدِهِ وَ اَنْ یَقْرَءَ مِنْهُ فی کلِّ یومٍ خَمسینَ آیةً؛(1)
قرآن، عهدنامة الهی با بندگانش است و سزاوارتر است که یک مسلمان در این عهدنامة الهی بنگرد و هر روز پنجاه آیه از آن را بخواند.
امام سجاد علیه السلام نیز می فرماید: اگر همة مردم جهان، بین شرق و غرب عالم بمیرند؛ اگر قرآن با من باشد، هرگز دچار وحشت نمی شوم.(2)
این نشانة انس آن حضرت با کلام الهی است. در سیرة امامان دیگر نیز، از جمله امام کاظم، امام صادق، حضرت رضا و... تلاوت قرآن آنان و انس با کلام الله نقل شده و در روایاتی هم به «مجالست با قرآن» توصیه شده و آثار و برکات آن ذکر شده است.
از امام زمان علیه السلام هم در زیارت آل یاسین با عنوانِ تلاوتگر آیات قرآن و ترجمان و مفسّر آن یاد شده است: «السلام علیک یا تالیَ کتابِ اللهِ وَ ترجُمانَهُ.»(3)
برای تلاوت آیات الهی، آدابی نقل شده است، چه آداب ظاهری وچه باطنی. آداب ظاهری مانند: قرآن خواندن با وضو و طهارت، مسواک زدن
ص:33

---

1- وسائل الشیعه، ج4، ص849.
2- اصول کافی، ج2، ص602.
3- مفاتیح الجنان، زیارت آل یاسین.
قبل از تلاوت، رو به قبله بودن، خواندن با صدای زیبا، گوش دادن به تلاوت دیگران، حفظ قرآن و به خاطر سپردن آیات آن، حفظ ظاهری احترام قرآن و عدم توهین به آن. دربارة «ادب باطنی» هم، قرائت با توجّه و حضور قلب و عنایت به معانی و خود را مخاطب آیات خدا دیدن و به اوامر و نواهی آن عمل کردن و داشتن حالت خشوع قلبی و تدبّر در کلام خدا از آن جمله است.
در زندگی یک مسلمان، قرآن کریم باید نقش اساسی داشته باشد؛ هم انس با این کتاب مقدّس و آسمانی، هم منطبق ساختن همة جهات زندگی با این منشور الهی و بهره گرفتن از پندها، مَثل ها، هشدارها، قصّه ها و رهنمودهایش.
قرآن حیات روشن دل هاست
قرآن فروغ و شمع محفل هاست
دل از فروغش نور می گیرد
جان از پیامش شور می گیرد
عطر دل انگیزش صفا دارد
درسی زاخلاص و وفا دارد
روشنگر سجّاده و سنگر
سر لوحة هر خطّ و هر دفتر(1)
ص:34

---

1- برگ و بار، ص237.