زندگی مهدوی: (اخلاق و اوصاف منتظران)

[راحیل السادات* تورا من چشم در راهم*]

«دروغ» یکی از گناهان زبان است و خدا دروغگو را دوست ندارد. دروغگو مورد اعتماد مردم نیست و حرف های راست او را هم باور نمی کنند. داستان «چوپان دروغگو» گواه این حقیقت است.
فحش و بدزبانی از خطاهای دیگر زبان است. امام علی علیه السلام فرمود: بدان که زبان، سگی هار است که اگر رهایش کنی گاز می گیرد.(1) رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم هم فرمود: بدترین مردم کسی است که مردم به خاطر فحش و بدزبانی اش او را ترک می کنند، یا از نشست و برخاست با او پرهیز می کنند.(2)
امام کاظم علیه السلام فرمود: «از دو نفری که به هم دشنام می دهند، آنکه شروع کرده، ستمکارتراست و گناه دیگری هم بر اوست.»(3)
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: از بزرگ ترین گناهان آن است که کسی به پدر و مادر خود دشنام دهد. گفتند: چگونه به پدر و مادرش دشنام می دهد؟ فرمود: دشنام می دهد، طرف مقابل هم برگشته به پدر و مادر او دشنام می دهد.(4)
ص:62

---

1- «اِنّ اللسانَ کلبٌ عَقُورٌ اِنْ خلَّیتَهُ عَقَرَ»، (بحارالأنوار، ج68، ص287).
2- کنز العمّال، حدیث8082؛ اصول کافی، ج2، ص325.
3- اصول کافی، ج2، ص360.
4- بحارالأنوار، ج71، ص46.

[راحیل السادات* تورا من چشم در راهم*]

کسی که از حرف زشت پروا نکند، فرزندانش هم از او یاد می گیرند و تأثیر منفی تربیتی بر آنان می گذارد. قدر و ارزش خودش هم در نظر دیگران کاسته می شود و افراد نیک هم از دور و بر او پراکنده می شوند.
«غیبت» گناه دیگر زبان است. سبب می شود که آبروی دیگران برود. به علاوه زیان آن به غیبت کننده هم می رسد و به گفتة روایات، گناهان فردِ غیبت شده را در نامة اعمال او می نویسند و حسناتش را به دیگری منتقل می کنند.
عیبجوبی از دیگران، صفت بد دیگری است که از زبان سر می زند. مسخره کردن دیگران هم از گناهان زبان است.
انتظار است زبانی که ذکر خدا می گوید و قرآن می خواند و مهدی علیه السلام را صدا می زند و نام امامان را بر زبان می آورد. از گناهان زبانی پاک باشد.
امام زمان علیه السلام دوستدار کسی است که «حفظ زبان» داشته باشد و با آبروی دیگران بازی نکند و لغو و یاوه و حرف زشت و تهمت بر زبانش جاری نشود.
مرد باید که سخندان بود و نکته شناس
تا چو می گوید، از آن گفته پشیمان نشود(1)

در دعای امام زمان می خوانیم:
«وَ سَدِّدْ ألسِنَتَنا بالصّوابِ و الحکمة؛(2) زبان ما را به گفتن حرف درست و حکمت استوار ساز.»
طبق این خواسته باید بکوشیم بر زبانمان خطا و گناه و یاوه و بیهوده نرود.
ص:63

---

1- سنایی غزنوی .
2- مفاتیح الجنان، دعای امام زمان (اللهم ارزقنا توفیق الطّاعه).

[راحیل السادات* تورا من چشم در راهم*]

محاسبة نفس
از برنامه های سودمند و تربیتی و خودسازی، که مورد سفارش فراوان أئمّه علیهم السلام است، «محاسبه» است. انسان هر روز باید از خودش حساب بکشد و اعمال صبح تا شب خود را مورد دقت و ارزیابی قرار دهد و سعی کند بر خوبی هایش بیفزاید و از بدی هایش بکاهد.
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:
حاسِبُوا اَنفُسَکم قَبْلَ اَن تُحاسَبُوا؛(1)
پیش از آن که به حساب شما برسند، خودتان حساب رسی کنید.
امام کاظم علیه السلام نیز فرمود:
لَیْسَ مِنّا مَنْ لم یُحاسِبْ نَفْسَهُ فی کلِّ یَومٍ، فاِنْ عَمِلَ خیراً إستزادَ مِنْهُ وَ حَمَدَ اللهَ عَلَیهِ، وِ اِنْ عَمِلَ شرّاً إستغْفَرَ اللهَ و تابَ اِلیه؛(2)
هرکس که هر روز از خودش حساب نکشد از ما نیست. بنگرد که اگر کار نیک کرده است، از خدا توفیق بیشتر بطلبد و خدا را شکر کند، و اگر عمل بد کرده است، استغفار و توبه به
ص:64

---

1- محجّة البیضاء، ج8، ص165.
2- الاختصاص، ص26.
درگاه خدا کند.
کسی که خود را پیرو امامان می داند و افتخارش شیعه بودن و انتظار فرج مهدی علیه السلام است، باید از عملکرد خویش ارزیابی درست و دقیقی داشته باشد، تا نقطه های ضعف و عیوب خویش را بشناسد و اصلاح کند، تا لایق دیدار آن حضرت و خدمت در رکابش باشد و اعمالش مورد رضای مولایش قرار گیرد.
در توصیه های دینی آمده که برای محاسبة نفس، هر شب آخر وقت، بر اعمال روزانه اش مرور کند و فرض کند که از دنیا رفته و آخرت فرا رسیده و او را برای رسیدگی به اعمالش حاضر ساخته اند و او باید پاسخگوی عمل خویش باشد. آیا نامة اعمالش سیاه و ننگ آور است، یا سفید و افتخارآفرین؟
از آخرت نمی توان به دنیا برگشت تا بدی ها را جبران نمود، ولی در این دنیا تا قبل از مرگ، فرصت توبه و اصلاح نفس و جبران خطاهای گذشته و تصمیم بر یک زندگی پاک و دور از گناه وجود دارد.
امیرالمؤمنین علیه السلام در کیفیت محاسبه می فرماید:
وقتی کسی روز خود را به شام می رساند، به خویش برگردد و خطاب به نفس خود بگوید: ای نفس! امروزت گذشت و دیگر هرگز باز نمی گردد و خدا از تو خواهد پرسید که آن را در چه راهی صرف کردی؟ مشکلی را از او برطرف ساختی؟ در نبودش به وضع خانواده و فرزندانش رسیدگی کردی؟ آیا جلوی غیبت دیگران را دربارة برادر مؤمن گرفتی؟ آیا مسلمانی را یاری کردی؟ امروز چه کردی؟ پس کارهای آن روز خود را یاد کند، اگر دید کارهای نیک از او سرزده، خدا را
ص:65
شکر کند و اگر دید گناه یا کوتاهی از او سرزده است، استغفار کند و تصمیم بگیرد که تکرار نکند.(1)
محاسبه درواقع «بازخوانی پرونده عمل» است که توسط شخص انجام می گیرد.
روزها فکر من این است و همه شب سخنم
که چ_را غ_افل از اح_وال دل خویشتنم؟
زکج__ا آم_ده ام، آم_دن_م به__ر چه بود؟
ب_ه کج_ا می روم آخ_ر؟ ننمایی وطن_م(2)
اساتید اخلاق و عرفان، همیشه به شاگردان خویش توصیه می کردند که از اعمال خود حساب رسی داشته باشند و نسبت به خود، حالتِ «مراقبه» داشته باشند و پیوسته خود را تحت نظر و مراقبت خدا و فرشتگان ببینند، تا این برنامه کمک کند از آنان گناه سر نزند و در پی هوای نفس نباشند.
محاسبه، برای خودسازی از مفیدترین برنامه هاست و زمینه ساز توبه و اصلاح است و از حسرت های بعدی پیشگیری می کند. زندگی یک شیعه، نباید خالی از این برنامه باشد، تا بتواند موردپسند اولیای دین قرار گیرد.
امام زمان علیه السلام در سخنی دربارة ناگهانی بودن امر ظهور و ضرورت آمادگی تقوایی و عملی، می فرماید:
اِنّ اَمْرَنا بَغْتَةٌ فَجاءَةٌ، حینَ لا تَنْفَعُهُ تَوبةٌ و لا یُنْجیهِ مِنْ عِقابِنا نَدَمٌ عَلی حَوْبَةٍ؛(3)
ص:66

---

1- بحارألانوار، ج67، ص72.
2- مولوی .
3- احتجاج، ج2، ص599.
همانا امر ما (ظهور دولت ما) یکباره و ناگهانی خواهد بود، هنگامی که هیچ توبه، توبه کننده را سود نبخشد و پشیمانی بر گناه و خطا، کسی را از کیفر ما نرهاند.
طبق این حدیث، یک منتظر باید پرونده ای پاک و قابل دفاع داشته باشد و با خودسازی و اصلاح نفس، حتی اصلاح عملکرد سیاسی و مواضع اجتماعی، آمادة درک آن عصر نورانی باشد و بداند که با گذشتة ناپاک و اعمال غیرقابل دفاع و بدون توبه و تزکیه، نمی تواند در سلک یاران حضرت قرار گیرد، یا از مؤاخذه ها مصون بماند.
ص:67