چهارده آفتاب (چهارده آیه از قرآن در ولایت اهل بیت علیهم السلام)

[رعنا ریاحی*خادمه قرآن*]

و اما عاق والدین پس به درستی که خدا در کتابش فرموده « پیغمبر اولی و سزاوارتر به مؤمنان است از خود آنها و زنان او مادران مؤمنان هستند » پس او پدر مؤمنان است و به تحقیق که او را آزار دادند در عترت و ذریه اش.
و اما خوردن مال يتيم، به تحقیق که حقی را که خدا در کتابش برای ما قرار داده از ما منع کردند و اما فرار از معرکه، به تحقیق که در اختیار کامل و نه از روی اجبار با امیرالمؤمنین عله السلام بیعت کردند و سپس از آن فرار کردند و علی علیه السلام را خوار کردند .
و اما انکار حق ما پس به خدا قسم هیچ کس نمی تواند منکر آن شود.
5- عن عبد الأعلى بن أعين، قال: سمعت أبا عبدالله علیه السلام، يقول (1): إن الله
ص: 22

---

1- علل الشرایع، ج1، ص207
عزوجل خص عليا علیه السلام بوصية رسول الله صلی الله علیه و آله وما يصيئة له فأقر الحسن علیه السلام والحسين علیه اسلام له بذلک.
ثم وصيه الحسن علیه السلام، وتسليم الحسین علیه السلام للحسن علیه السلام ذلك حتى أقضى الأمر إلى الحسين علیه السلام لا ينازعه فيه احد، له من السابقة مثل ما له. واستحقها على بن الحسين عليهاالسلام لقول الله عزوجل: « وَ أُولُوا اَلْأَرْحامِ بَعْضُهُمْ أَوْلى بِبَعْضٍ فِي كِتابِ اَللّهِ » فلا يكون بعد على بن الحسين عليهماالسلام الا في الاعقاب وأعقاب الأعقاب.

[رعنا ریاحی*خادمه قرآن*]

عبدالاعلى بن اعین گوید: شنیدم امام صادق علیه السلام فرمودند:
به درستی که خداوند عزوجل على علیه السلام را به وصیت و مقام وصایت رسول خودش صلی الله علیه و آله اختصاص داد.
پس حسن علیه السلام و حسین علیه اهلسلام به این ولایت و وصایت علی علیه السلام اقرار کردند.
سپس علی علیه السلام به حسن علیه السلام وصیت کرد و حسین علیه السلام تسليم امام حسن علیه السلام بود در این مورد .
از زمانی که امر به حسین علیه السلام واگذار شد، با سابقه ای که حسین علیه السلام داشت احدی با او در این مورد منازعه نکرد.
سپس علی بن الحسين عليهما مستحق این امر بود به خاطر قول خداوند:
« و ارث مراتب خویشاوندان در کتاب خدا بعضی بر بعض دیگر مقدم شده » پس بعد از علی بن الحسين علیهماالسلام نبود مگر فرزندان او و فرزند فرزند او و حتما اینگونه بود.
6- عن عبدالرحيم بن روح القصير عن ابی عبدالله علیه السلام قال: (1)
انه شئل عن قول الله عزوجل: « وَ أُولُوا اَلْأَرْحامِ بَعْضُهُمْ أَوْلى بِبَعْضٍ فِي كِتابِ اَللّهِ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُهَاجِرِينَ ».
قال: نزلت في ولد الحسين علیه السلام.
ص: 23

---

1- تأويل الآيات، ص440
قال قل جعلت فداك نزلت في الفرائض؟ قال: لا.
قل ففي المواريث؟ قال: لا نزلت في الإفرة .

[رعنا ریاحی*خادمه قرآن*]

عبدالرحيم بن روح القيصر گوید:
از امام صادق علیه اسلام سؤال شد در مورد این آیه: « و خویشاوندان نسبی شخص (در حکم ارث) بعضی بر بعضی دیگر در کتاب خدا مقدمند از انصار و مهاجرين ».
حضرت فرمودند: این آیه نازل شده در مورد فرزندان امام حسین علیه السلام.
عبدالرحیم گوید از حضرت سؤال کردم قربانت بروم در مورد فرائض نازل شده؟
حضرت فرمودند: خیر.
عرض کردم در مورد ارث نازل شده؟
حضرت فرمودند: خیر، این آیه در مورد ولایت نازل شده .
7- عن محمد بن زید مولی ابی جعفر علیه السلام قال: (1)
سألت مولای، فقلت، قوله عزوجل: « وَ أُولُو الْأَرْحَامِ بَعْضُهُمْ أَوْلَى بِبَعْضٍ فِي کِتَابِ اللَّهِ ». (2)
قال: هو على ابن ابی طالب علیه السلام معناه أنه رحم النبي صلی الله علیه و آله فيکون اؤلی به من المؤمنين والمهاجرين.
محمد بن زید غلام امام باقرعلیه السلام می گوید:
از مولای خود در مورد این قول خداوند ( و خویشاوندان نسبی شخص (در حكم ارث) بعضی بر بعضی دیگر در کتاب خدا مقدمند )، سؤال کردم حضرت فرمودند: او علی بن ابی طالب علیه السلام است. معنای آن اینست که علی علیه السلام از نزدیکان
ص: 24

---

1- تأويل الآيات، ص440
2- سوره احزاب، آیه 6
خونی رسول خدا صلی الله علیه و آله بود پس على اولی است به پیامبر صلی الله علیه و آله از مؤمنین و مهاجرین و نسبت به آنها به پیامبر صلی الله علیه و آله اولویت دارد.

[رعنا ریاحی*خادمه قرآن*]

شیخ طوسی (ره) می گوید: خداوند خبر داده که نبی صلی الله علیه و آله اولی است به مؤمنان حتی از خودشان و این به معنای آن است که احق است برای تدبیر همه ی امور مؤمنان و اینکه مردم باید آنچه را که پیامبر صلی الله علیه و آله آنها را به آن فرا می خواند اختیار کنند.
و به این خاطر که وجوب طاعت رسول خدا صلی الله علیه و آله که مقرون به طاعت خداست مسلم است پیامبر صلی الله علیه و آله احق است برای حکم کردن بین مردم و حکم کردن برای هر فرد
ص: 25

---

1- در المنثور، ج 5، ص 182
2- تبیان، ج 8، ص 217
في نفسه، و اوست که اولی است در همه چیز و حتی از نفس خود انسان هم احق است زیرا که چه بسا نفس انسان، انسان را به سوی تبعیت از هوای نفس ببرد ولی نبی خدا صلی الل هعلیه و آله انسان را نمی خواند مگر برای اطاعت خدا و کاملا واضح است که طاعت خدا بهترین اختیار انسان است و بر اطاعت کردن هر کس دیگر مقدم است.

[رعنا ریاحی*خادمه قرآن*]

- مجمع البیان (1):
« اَلنَّبِيُّ أَوْلى بِالْمُؤْمِنِينَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ »
به این معناست که پیامبر صلی الله علیه و آله اولویت دارد به نفس مؤمنان نسبت به خود مؤمنان و درمعنای آن اقوالی بیان شده است.
اول - ابن زید می گوید: به این معناست که پیامبر صلی الله علیه و آله در تدبیر امور مؤمنان احق است و حکم ایشان به آنها نافذتر است از حکم خود آنها به خودشان و اگر حکم پیامبر صلی الله علیه و آله به آنها، مخالف حکم خودشان به خودشان باشد، حکم نبی اسلام صلی الله علیه و آله مقدم است زیرا که طاعت امر ایشان که مقرون به اطاعت امر خدای بزرگ است واجب است.
دوم – ابن عباس و عطا می گویند: به این معناست که پیامبر صلی الله علیه و آله در دعوت اولویت دارد پس زمانی که پیامبر صلی الله علیه و آله آنها را برای کاری فرا خواند در حالی که خودشان می خواهند مشغول به کار دیگری باشند، اطاعت امر پیامبر به انجام کاری که خودشان می خواهند انجام دهند، اولویت دارد و این معنا نزدیک به معنای اول است.
سوم – به این معناست که حکم پیامبر صلی الله علیه و آله بر مؤمنان نسبت به حکم بعضی از مؤمنان برای بعضی دیگر نافذتر است، این بود سه قول که در معنای این آیه بیان شده است.
و روایت شده است که زمانی که پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله اراده ی حرکت برای غزودی تبوک نمود مردم را به خروج برای جنگ امر فرمود، عده ای گفتند ما باید از پدران و مادران خود اجازه ی آمدن به جنگ بگیریم، پس این آیه نازل شد.
ص: 26

---

1- تفسیر مجمع البیان، ج 8، ص 530

[رعنا ریاحی*خادمه قرآن*]

- المیزان (1):
معنای اینکه پیامبر صلی الله علیه و آله اولی است به مؤمنان از خود مؤمنان اینست که پیامبر صلی الله علیه و آله بر ایشان از خودشان اولویت دارد معنای ولایت اینست که اگر امر دائر مدار شد بین آن و مورد دیگری، آن رجحان دارد و باید جانب آن را برگزید و اگر انسان مؤمن برای خودش از حفظ، یا حجت یا کرامت و قبول کردن حرفی و حتی گرفتن تصمیمی، اراده ای دارد پیامبر خدا صلی الله علیه و آله اولویت دارد در آن بر خود فرد و اگر در هر امری یا هر کدام از این موارد ذکر شده امر دائر شد بین پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و خودش، جانب رسول خدا صلی الله علیه و آله به جانب خودش رجحان دارد و جانب رسول خدا صلی الله علیه و آله ارجح است. و اگر مخاطره ای و چیز بدی متوجه رسول خدا صلی الله علیه و آله شد مؤمن باید خود را فدای رسول خدا صلی الله علیه و آله کند و باید جایگاه نبی خدا نزد مؤمن دوست داشتنی تر و گرامی تر از خودش باشد و اگر خودش خواست کاری انجام دهد و نبی خدا صلی الله علیه و آله از او خواست کار دیگری انجام دهد آنچه که متعين است و باید انجام دهد کاری است که رسول خدا صلی الله علیه و آله از او می خواهد و طاعت رسول خدا واجب است و باید رسول خدا صلی الله علیه و آله را بر خودش مقدم بدارد.

[رعنا ریاحی*خادمه قرآن*]

بیان مؤلف

اولی بشئ در کتب لغت به معنای احق به شی ء است یعنی آن شیء اولویت دارد نسبت به شی دیگر، احق است نسبت به آن شی ء.
خدای متعال در یک جمله آخرین فرستاده اش را اینگونه توصیف می کند که این نبی اولیت دارد به مؤمنين حتی نسبت به خود مؤمنین، این اولویت به این معناست که مؤمنین باید رسول خدا صلی الله علیه و آله را در صدر امور و علاقه مندی های خود قرار دهند، نه تنها رسول خدا صلی الله علیه و آله باید برای مؤمن از زن و فرزند و پدر و مادر عزیزتر و مقدم باشد بلکه باید از جان و نفس خودش هم عزیزتر و اولی باشد.
ص: 27

---

1- الميزان، ج 16، ص 276
و از طرف دیگر رسول خدا صلی الله علیه و آله بر همدی مؤمنان ولایت دارد، و هر کس خود را مؤمن می داند در دایردی ولایت رسول خدا صلی الله علیه و آله قرار دارد و باید بدون چون و چرا در خط فرمان ایشان باشد. آنچه حائز اهمیت است اینست که خدا بزرگ در کتابی که آن را مبين و روشنگر و عظیم و با عظمت شمرده این گونه رسولش را توصیف کرده است که او نسبت به همه ی مؤمنان صاحب اختیار ولایت است و برای اینکه مقام با عظمت و عصمت الهی را برای همه ی مؤمنان و بیماردلان مشخص کند در سوره ی نجم آیدی سوم تا پنجم می فرماید «وَمَا يَنْطِقُ عَنِ الْهَوَى : این رسول ما هرگز از روی هوای نفس یا علاقه ی شخصی سخن نمی گوید »، « إِنْ هُوَ إِلاَّ وَحْىٌ يُوحَى: هرگز به خاطر اميال شخصی خودش فعلی را انجام نمی دهد و كار و سخنی از او سر نمی زند مگر اینکه وحی الهی باشد » و تا زمانی که مطلبی بر او از جانب خدا وحی نشود دست به کاری نمی زند و لب به سخن نمی گشاید، و دلیل آن هم اینست که « عَلَّمَهُ شَدِيدُ الْقُوَى» « خدایی که قدرت و علم او بی نهایت است او را عالم به همه چیز قرار داده و علم بی نهایت خود را در اختیار او قرار داده است ».
دقیقا به همین دلیل است که خدای حکیم و دانا به مؤمنان می گوید: در هر زمینه، خواه دین، خواه دنیا بدون چون و چرا گوش به فرمان او باشند و برای او ولایت قرار داده است بر همه ی مؤمنان، چون او علمی دارد که متصل به علم بی نهایت الهی است و با این علم است که از هرگونه اشتباه و خطایی به دور است و با همین علم است که خیر و صلاح دین و دنیای هر کس را بهتر از او می داند.
همین رسول خدا صلی الله علیه و آله با چنین ویژگی و صفاتی، جایی به این ولایت خود اشاره کرد و از همه ی مسلمانان اقرار گرفت که به هر کسی ولایت دارد، و آن هم جایی است که خاصه و عامه نقل کرده اند، که در ماجرای غدیر حضرت خطاب به همه ی جمعیتی که حاضر بودند فرمود:

[رعنا ریاحی*خادمه قرآن*]

( ألَسْتُ أوْلَى بِكُمْ مِنْ أنْفُسِكُمْ ) ( آیا من اولی نیستم به شما حتی از خودتان؟) همه یک صدا گفتند: بلی یا رسول الله صلی الله علیه و آله (بله ای رسول خدا)، سپس فرمود: (من كنت مولاه فعلی مولاه) (هر کسی من بر او ولایت دارم یعنی هر کسی که مؤمن است و اسلامی را
ص: 28
که من رسول آن هستم پذیرفته علی هم مولای اوست، و علی هم بر او صاحب اختیار و ولایت است).
از روایاتی که ذیل آیه بیان شد مشخص می شود که این ولایت بعد از رسول خدا صلی الله علیه و آله باقی است و آن هم تعلق به علی بن ابی طالب صلی الله علیه و آله دارد اما از آن جا که به قول معروف پارتی بازی نیست این ولایت برای هر آنکس منسوب به رسول خدا صلی الله علیه و آله باشد وجود ندارد و برای هر کسی که نسبتی با ایشان داشته باشد نیست، بلکه چون این ولایت ادامه ی ولایت رسول خدا صلی الله علیه و آله است تنها باید برای کسانی باشد که خصوصیات رسول خدا صلی الله علیه و آله مانند عصمت را دارا باشند درست مثل خود ایشان، چون قرار است آنها هم مثل خود نبی خدا صلی الله علیه و آله پرچمدار جامعه ی اسلامی باشند و خیر و صلاح دین و دنیای همه را بر ایشان به وضوح بیان کنند، به همین خاطر است که در روایات به نام از این دوازده جانشین رسول خدا صلی الله علیه و آله یاد شده است و آنها را به نحوی بیان کرده اند که تا قيام قیامت هر آنکس دنبال این مطلب بود و این روایات را دید بدون هیچ شک و شبهه ای این صاحبان ولایت را از دیگران تمییز دهد و بشناسد.
و ایرادی هم به این مطلب وارد نیست، زیرا که در روایت معروف به حدیث ثقلین که این مسئله روشن و به وضوح بیان شده است، چون در بعضی نسخه ها در همین روایت این ائمه ی دوازده گانه و والیان پس از رسول خدا صلی الله علیه و آله نام برده شده اند یکی پس از دیگری و حتی در نسخه هایی هم که نامی نبرده شده از ایشان یک صفت برای ایشان و قرآن توامان بیان شده و آن هم اینکه هرگز و اصلا از هم جدا نمی شوند، بنابراین تفسیر قرآن را باید فقط از این اهل بیت علیهم السلام و عترت رسول خدا صلی الله علیه و آله گرفت، که فرمایشات ایشان ذیل همین آیه ی شریفه گذشت و گویای همه چیز به روشنی بود پس آیدی شریفه بر ولایت رسول خدا صلی الله علیه و آله و جانشینان پس از ایشان که تنها و تنها دوازده نفر بوده اند دلالت دارد و دلالت آن روشن است .
ص: 29

[رعنا ریاحی*خادمه قرآن*]

آیه ی دوم : سوره احزاب، آیه 36
اشاره
« وَمَا کَانَ لِمُؤْمِنٍ وَلاَ مُؤْمِنَةٍ إِذَا قَضَی الله وَرَسُولُهُ أَمْراً أَنْ یکُونَ لَهُمُ الْخِیرَةُ مِنْ أَمْرِهِمْ وَمَنْ یعْصِ الله وَرَسُولَهُ فَقَدْ ضَلَّ ضَلاَلاً مُبِیناً ».
« و هيچ مرد و زن مؤمنی را در کاری که خدا و رسول حكم كنند اراده و اختیاری نیست (که رأي خلافی اظهار نمایند ) و هر کس نافرمانی خدا و رسول او كند دانسته به گمراهی سختی افتاده است ».

[رعنا ریاحی*خادمه قرآن*]

روايات خاصه

1- عن أبي جعفر علیه السلام في قوله (1): « وَ ما كانَ لِمُؤْمِنٍ وَ لا مُؤْمِنَةٍ إِذا قَضَى اَللّهُ وَ رَسُولُهُ أَمْراً أَنْ يَكُونَ لَهُمُ اَلْخِيَرَةُ مِنْ أَمْرِهِمْ » وذلك أن رسول الله صلی الله علیه و آله خطب على زید بن حارثة زينب بنت جحش الأسدية من بنی اسد بن حزيمة وهي بنت عمة النبي صلی الله علیه و آله.
فقالت: يا رسول الله صلی الله علیه و آله حتی آوامر نفس فانظر.
فانزل الله: « وَ ما كانَ لِمُؤْمِنٍ وَ لا مُؤْمِنَةٍ إِذا قَضَى اَللّهُ وَ رَسُولُهُ أَمْراً أَنْ يَكُونَ لَهُمُ اَلْخِيَرَةُ مِنْ أَمْرِهِمْ وَ مَنْ يَعْصِ اَللّهَ وَ رَسُولَهُ فَقَدْ ضَلَّ ضَلالاً مُبِيناً ».
فقالت يا رسول الله آمری پلک فزوجها ایاة (الى آخر الروایه).
از امام باقر علیه السلام در مورد قول خداوند : « و هیچ مرد و زن مؤمنی را در کاری
ص: 30

---

1- تفسیر قمی، ج 2، ص 194
که خدا و رسول حكم كنند اراده و اختیاری نیست (که رأى خلافی اظهار نمایند) نقل شده که رسول خدا صلی الله علیه و آله خطبه ی عقدي خواندند و زینب دختر جحش اسدیه (دختر عمه ی خود پیامبر صلی الله علیه و آله) را به عقد زید بن حادثه در آوردند.
زینب اعتراض کرد و گفت ای رسول خدا مهلت بده تا سخنان و خواسته های من هم مطرح شود (نظر من هم دانسته شود، چون مخالف بود و خیال می کرد از اشراف است و او غلام است).
که این آیه از جانب خدا نازل شده « و هیچ مرد و زن مؤمنی را در کاری که خدا و رسول حكم كنند اراده و اختیاری نیست که رأي خلاني اظهار نمایند) و هر کس نافرمانی خدا و رسول او كند دانسته به گمراهی سختی افتاده است ».
پس زینب گفت اختيار من در دست توست ای رسول خدا صلی الله علیه و آله، رسول خدا او را به ازدواج و عقد زید بن حارثه درآورد.