آموزه های اخلاقی قيام امام حسين عليه السلام

[اشک مهتاب*خادمه فاطمه زهرا(س)تا ابدالدهر*]

[اشک مهتاب*خادمه فاطمه زهرا(س)تا ابدالدهر*]

مقدمه

واقعه حماسی عاشورا برای همه بشریت پیام ها و آموزه های سازنده و زندگی سازدارد. مبارزان جوانمردان دانشوران سیاست مداران همه و همه از گفتار و رفتار امام حسین ع) الگو گرفته اند. اما در این میان تعالیم اخلاقی ِ آن امام شهید و یژگی های برجسته ای دارد که برای هر انسانی سازنده و درس آموز است ریشه های این رفتارها و منش های اخلاقی عقاید ژرف و عمیقی بود که به خدا و قیامت داشت او با شناختی عمیق از خویش و هستی و پی بردن به نقش ِ انسان درهستی به تربیتی شگرف آراسته شد. محیط تربیتی آن امام بزرگ نیز به گونه ای بود که خمیر مایه ذاتی او را، که آمیخته با نور و پاکی بود، به سوی بی نهایت پرواز می داد.در این مقاله مختصر، به اجمال پیام های اخلاقی ِ عاشورا را مرور می کنیم در ابتدا اشاره ای کوتاه به انگیزه و قیام امام حسین ع) داریم .

[اشک مهتاب*خادمه فاطمه زهرا(س)تا ابدالدهر*]

انگیزه قیام امام حسین (ع)

به طور مسلم در حرکت ها و نهضت ها، انگیزه و هدف لازم و ضروری است چون هر عاقلی در افعال ارادی خود، ابتدا غرض و هدف را در نظر می گیرد، و گرنه عبث و لغو خواهد بود. اما هدف و انگیزه مردم در مبارزات مختلف است گاهی مبارزه برای رسیدن به مقام است و گاهی برای زیاد کردن آب خاک مال و ثروت است ولی در مبارزه های اولیای خدا، جز خدا و رضایت و نصرت الهی چیز دیگری تصورنخواهد شد. بنابراین تنها هدف و انگیزه ای که می توان در مبارزات ائمه هدی بالاخص ابا عبدالله الحسین (ع) تصور کرد، همانا ترویج دین و نصرت خدا
و گسترش عدالت و بر چیدن ظلم و فساد است همین تقدس هدف یکی از عوامل بقا و تداوم عظمت آن نهضت و مبارزه است لکن حفظ آن به مقتضای عصر و زمان مختلف می باشد. امام خمینی می گوید: «چون ما به تاریخ نگاه می کنیم تحولاتی که پیدا شده است در اسلام و مسلمین هر جا که قوت ایمان در کار بود و مردم و مسلمین به قوت ایمان حرکت می کردند نصر با آنها همراه بوده است و هر وقتی برای رسیدن به مال و آمال دنیایی بوده نصر و پیروزی به طور کلی یا به صورت مدوام از آنها فرار می کرده است .امام حسین (ع) فلسفه قیام و نهضت خود را چنین بیان می فرماید: «قیام من به خواهش هوای نفس و دنیاطلبی نیست بلکه برای احیای سیره رسول الله (ص) و علی ّ مرتضی (ع) است و می خواهم امر به معروف و نهی از منکر را زنده کنم در کتاب حضور، آمده است «از زمان پیغمبر (ص) و بعد از رحلت آن حضرت دست های مرموزی بر اساس انگیزه های و اهداف شیطانی به کار افتاد و عمال مزدوری به کار گماشته شدند، تا نگذارند سیره رسول خدا (ص) بدون پیرایه و فارغ از حب ّ و بغض های شخصی و گروهی به رشته تحریر در آید. آنان هر نکته ای را که به ضرر خود می دیدند، حذف کرده و یا واژگون جلوه می دادند و از طرفی نیز، داستان های بی پایه و اساس را به نفع خود ساخته و منتشر می کردند. اینها بود که باعث انحراف در سیره رسول خدا (ص) وعلت به وجود
آمدن کینه و عداوت نسبت به خاندان پیغمبر می گردید و هیچ راه حل ّ واصلاح به نظر نمی آمد، مگر همان تشخیص امام حسین ع) که راه حلی ّ جز شهادت وقیام نمی دید. عاشورا در حقیقت الگو و سرمشق زندگی برای دست یابی به حیات طیّبه الهی است

[اشک مهتاب*خادمه فاطمه زهرا(س)تا ابدالدهر*]

پیروزی در نهضت عاشورا
اشاره
پیروزی به معنای حقیقی آن گاه صادق است که انسان به هدف دست یابد، ولو درظاهر قضیه به صورت شکست جلوه کند. نهضت عاشورا، در دست یابی به هدف چنان سرعت عمل نشان داد که پس از اندک زمانی گروه توابین شکل گرفت و شعار ضد حکومتی از گوشه و کنار جامعه اسلامی آن روز به گوش رسید.امام حسین ع) با شهادت خود و یاران باوفایش کفر یزید و ظلم و ستم حکومت اموی را بر ملا ساخت خطبه های آتشین امام سجاد(ع) و بانوی عظمت و شهامت حضرت زینب در مسجد اموی و بازار کوفه به خوبی ثابت کرد که آن چه که دستگاه تبلیغی حاکم بر آنان جلوه می داد، همه دروغ بود و مردم از جنایت های یزید آگاهی تام پیدا کردند و این مشکل ریشه دار جز در نهضت عاشورای حسینی حل ّ نشد.

[اشک مهتاب*خادمه فاطمه زهرا(س)تا ابدالدهر*]

آموزه های نهضت عاشورا
وفا
اشاره
در ارشاد مفید آمده است «قال الحسین ع) انی لا اعلم اصحابا اوفی و لا خیراً من اصحابی .من یارانی باوفاتر از یاران خود سراغ ندارم و بهتر از ایشان نمی دانم امام حسین ع) در مقام مدح اصحاب خود، صفت وفا را بیان می کند که خود درس بزرگی برای همه انسان ها است پیمان شکنی یک نوع بی بندوباری است که آدمی را بی اعتبار و بی ارزش جلوه می دهد. جامعه به پیمان شکنان اعتماد ندارد. امام حسین ع)در یکی از مواقف عاشورا سخت در بی وفایی مردم کوفه اظهار ناراحتی می کند و آنها را نکوهش کرده و می فرماید:«فتبالکم ایتها الجماعه و ترحاً حین استصرختمونی وَلهِین فأصرخناکم موجفین .. ألا فلعنه الله علی الناکثین الذین ینقضون
الایمان بعد توکیدها»«تبّاله ! ای الزمه خسرانا و هلاکا.«ترحا»: الترح النعم جامعه بداند که عهد شکنی چه سرنوشت سیاهی را در پی دارد، در حقیقت لعن ونفرین امام حسین ع) اختصاص به دسته خاصی ندارد، بلکه نفرتی است از هر انسان بی وفا و کارشکن شیخ مفید؛ می نویسد: امام حسین ع) با دلی سوزان مقابل سپاه کوفه ایستاد وفرمود:«انی لم اتتکم حتی اتتنی کتبکم و قدمت علی ّ رسلکم من از پیش خود به این جا نیامدم این شما بودید که مرا دعوت کردید و به سوی من اشخاصی را فرستادید.در این بیان حضرت اشاره دارد که شما به طور کتبی و شفاهی با من عهد و پیمان بستید. و بر اساس اصل انسانیت نباید عهد و پیمان خود را نادیده بگیرید در مکتب عاشورایی امام ع) عهدشکنی بزرگ ترین گناه است پیغمبر اکرم ص) می فرماید:«من کان یؤمن بالله و الیوم الاخر فلیف اذا وعد؛هر کس به خدا و روز قیامت ایمان دارد، به وعده خود وفا کند». این روش پیغمبر بود در دوران جوانی و قبل از بعثت مجلسی در بحار الانوار می نویسد:جوانی به نام عمار با پیغمبر (ص) قرار گذاشتند که با هم گوسفندان خود را در وادی سبز و خرمی برای چرا ببرند. پیغمبر(ص) قبل از عمار به آن نقطه رسید، ولی گوسفندان خود را نگه داشته و اجازه چریدن به آنها نداد. عمار می گوید: علتش را پرسیدم فرمود: من با تو قرار گذاشته بودم که گوسفندان خودمان را با هم در این محل بچرانیم بدین جهت میل نداشتم قبل از آمدن تو گوسفندانم را بچرانم پیغمبر(ص) درس وفای
به عهد را در عمل به مسلمانان آموخت حتی در قراردادهای با کفّار نیز پایبند به عهد بوده است حذیفه گوید: با رفیقم ابوطیل از مدینه بیرون آمدیم تا به پیغمبر اسلام و سپاه مسلمین در جبهه جنگ بپیوندیم اتفاقاً به جمعی از کافران قریش برخوردیم آنان ما را اسیر گرفته و از ما قول گرفتند که در صورت آزادی به یاری محمد(ص) نرویم و بر علیه آنها نجنگیم ما هم این قول را دادیم و آزاد شدیم از آن جا به حضور پیغمبر(ص) رسیدیم وماجرا را نقل کردیم و اجازه خواستیم که در جنگ شرکت کنیم فرمود: نه شما با آنها عهد وپیمان دارید و نباید آن را نادیده بگیرید. شما بروید و به عهد خود وفا کنید. ما هم از خدا یاری می خواهیم مکتب عاشورای حسین ع) همان مکتب خاتم الانبیا را دنبال می کند و همان درس را می آموزد.

[اشک مهتاب*خادمه فاطمه زهرا(س)تا ابدالدهر*]

آیات راجع به وفای عهد

قرآن کریم موضوع وفای به عهد را از علایم و صفات مردم با ایمان قرار داده است و می فرماید:(قد افلح المومنون - الذینهم فی صلوتهم خاشعون - والذینهم لا ماناتهم وعهدهم راعون ؛همانا مردم با ایمان رستگار شدند، آنان که در نماز خود خاضع و خاشع اند و نسبت به امانت ها و عهد و پیمان خود وفا دارند.و در آیه دیگر می فرماید:(و اوفوا بالعهد ان العهد کان مسئولا)؛ به عهد و پیمان وفادار باشید و بدانید که این امر در نزد خداوند بازخواست می شود.امام هفتم حضرت موسی بن جعفر(ع) می فرماید:«لادین لمن لاعهد له از این آیات و روایات استفاده می شود که در اسلام وفای به عهد از وظایف حتمی هرفرد مسلمان است

[اشک مهتاب*خادمه فاطمه زهرا(س)تا ابدالدهر*]

سخاوت
اشاره
دومین درسی که از نهضت عاشورا می توان گرفت درس جود و سخاوت است امام حسین ع) مرد با جود و کرم بود. آن حضرت در برخورد اول آقایی و کرمش را نشان داد.شیخ مفید می گوید:«جاء القوم ذهاء الف فارس مع الحر حتی وقف هو و خیله مقابل الحسین ع) فی حرّ الظهیره و الحسین و اصحابه معتموّن متقلدون اسیافهم فقال الحسین ع) (و هو منبع الجود الکرم لفتیانه اسقوا القوم و ارووهم من الماء و رشفوا الخیول ترشیفاً ففعلوا وملئوا القصاع من الماء ثم یدنونها من الفرس الی ان قال و سقوا کلهم مع افراسهم قال علی بن الطعان المحاربی کنت مع الحرّ فجئت فی اخر من جاء من اصحابه فلّما رأی الحسین ع) مابی و فرسی من العطش قال انخ الراویه عند السقاء ثم قال یابن الاخ انخ الجمل فانخته فقال اشرب فجعلت کلما شربت سال الماء من السقاء فقال الحسین ع)اخنث السقاء فلم ادر کیف افعل فقام ع) فخنثّه فشربت و سقیت فرسی ؛در نزدیکی کربلا حرّ با هزار سوار در گرمای طاقت فرسای نیمه روز در برابرحسین ع) ایستاد. امام حسین با یارانش عمامه ها بر سر بسته شمشیرها را به گردن آویزان نموده بودند. آن حضرت که (منبع جود کرم بود) آثار تشنگی در لشکر حرّ دید و به جوانان خود فرمود: این مردم را آب دهید و سیرابشان کنید و دهان اسبانشان را نیز تر کنید، پس چنان کردند و به ترتیب با کیفیت خاصّی همه را آب دادند.علی بن طعان محاربی گوید: من آخرین فرد لشکر بودم که رسیدم امام حسین ع) چون تشنگی
من و اسب مرا دید، فرمود: آب بیاشام من هر چه می خواستم بیاشامم آب از دهانه مشک می ریخت خود آن حضرت برخاست سر مشک را پیچاند. پس آشامیدم و اسبم را سیراب کردم امام ع) با این کار به جامعه بشریت درس جود و سخاوت را داد. چشم روزگار چون حسین را ندید. مادر دهر عقیم است از مثل چنین بزرگواری که در عین گرفتاری با دشمنش اینگونه رفتاری نماید. او فرزند همان آقایی است که غذای مخصوص به خود را به قاتلش می دهد.امام حسین در مکتب علی ع) کلاس دیده چقدر این عمل حسین ع) به روش امیرالمومنین ع) در جنگ صفین نزدیک است مورخان می نویسند:چون علی ع) در جنگ با معاویه شریعه آب را متصرف شد، بر دشمن ستیزه نکرد و حس ّ انتقام جویی به خود نگرفت و با آنان مقابله به مثل نکرد، بلکه به مضمون وسجّیتکم الکرم دستور داد آب را به روی دشمن باز بگذارند. آفرین بر این گونه رهبران الهی امام حسین ع) در نهضت عاشورا روش پدر بزرگوارش را پیش می گیرد با این که سخت در محاصره دشمن است و می تواند بدین وسیله دشمن را آزار دهد، ولی علی گونه رفتار می کند، حتی دشمن تشنه را با دست مبارکش آب می دهد.آری خود فرموده است من می خواهم به سیره جدم و پدرم رفتار کنم چه درسی بالاتر از درس عملی این جزئی از سخاوت های آن حضرت بود که ذکر شد. آن شاعر عرب چه زیبا سروده است لن یخب الان من رجاک و من حرّ من دون با یک الخلقه انت
جواد و انت معتمد ابوک قد کان قاتل الکفره

[اشک مهتاب*خادمه فاطمه زهرا(س)تا ابدالدهر*]

استقامت و صبر
اشاره
در لهوف آمده است امام حسین ع) هنگام حرکت از مکه معظمه در بین جمعیت ایستاد و فرمود:«الحمد لله و ماشاء الله و لا قوه الاّ بالله، و صلی الله علی رسوله خط الموت علی ولد آدم مخط القلاده علی جید الفتاه و ما اولهنی الی اسلافی اشتیاق یعقوب الی یوسف وخیّر لی مصرع انا لا قیه کانّی باوصالی تقطعها عسلان الفلاه بین النواویس وکربلا، فیملأن منی اکراشا جوفا و اجربه سغبا لا محیص عن یوم خط ّ بالقلم رضی الله رضانا اهل البیت نصبر علی بلائه ویوّفینا اجور الصابرین لن تشذّ عن رسول الله لحمته بل هی مجموعه له فی حضیره القدس تقربهم عینه و ینجزبهم وعده الا و من کان فینا باذلا مهجته موطنا علی لقاء الله نفسه فلیرحل معنا فانی راحل مصبحاً ان شاء الله تعالی سپاس از آن خداوند است آنچه را که بخواهد انجام خواهد شد و هیچ قوه و نیرویی جز به وسیله خدا نیست و درود خدا بر رسول او. مرگ بر همه انسان ها لازم شده همچون گردن بند بر گردن دختر جوان و چه بسیار مرا به دیدن گذشتگان خود مشتاق نموده مانند اشتیاق یعقوب به دیدار یوسف و برای من برگزیده شده زمینی که در آن کشته خواهم شدکه به آن خواهم رسید؛ گویا می بینم که گرگ های بیابان میان نواویس و کربلا، اعضای بدنم را پاره پاره کرده تا که شکم های گرسنه خود را سیر نموده و انبان های خالی خود را پرنمایند. از روزی که با قلم قدرت نوشته شده مفرّی
نیست خشنودی خدا خشنودی ما اهل بیت است بر بلای او شکیباییم و اوست که بر صبرمان پاداش می دهد، هرگز قرابت از رسول خدا جدا نمی شود، او که به منزله پود جامه به آن حضرت پیوسته است بلکه همه در بهشت در حضور او خواهند بود، زیرا آنها نور چشم پیامبر و وسیله تحقق یافتن و عینیت پیدا کردن وعده های اویند. آگاه باشید هر که در راه ما آماده جانبازی است و از شهادت و ملاقات خداوند خشنود است پس باید که با ما کوچ کند، چون اگر خدا بخواهد - صبح فردا من کوچ خواهم کرد.»

[اشک مهتاب*خادمه فاطمه زهرا(س)تا ابدالدهر*]

استقامت در قرآن

در قرآن کریم امر به استقامت شده (فاستقم کما امرت ؛ استقامت کن همان گونه که بدان مأموریت یافته ای اصولاً موفقیت و پیروزی در هر کار، وابسته به استقامت و پایداری است کسی که می خواهد قدم های اصلاحی بر دارد و جامعه خود را به سوی سعادت و نیک بختی هدایت کند، نباید از کارشکنی های مخالفان و ناسزا و دشنام آنها بهراسد و از میدان به در رود، بلکه لازمه آن تحمل انواع مشکلات و شکیبا بودن در برابر ناملایمات و استقامت وپایداری کردن در راه رسیدن به هدف است امام حسین ع) عملاً این مطلب را در نهضت عاشورا مجسم کرد. حضرت استقامت ورزید، و به هدف رسید و آن را حفظ کرد.نکته قابل توجه این که استقامت از عالی ترین صفات است هرگاه انسان با تفکر و بدون دخالت احساسات و تعصّبات باطل صحت و درستی مطلبی را دریافت برای رسیدن و حفظ آن باید پافشاری و پایداری کند.امام حسین ع) بر همین
مبنا قیام کرد. این مطلب از نامه ای که به محمد حنفیه نوشت به خوبی استفاده می شود و از جملات خطبه گذشته پیداست که امام حسین ع)نتیجه پایانی نهضت را هم دید و با تفکر صحیح وارد عمل شد.

[اشک مهتاب*خادمه فاطمه زهرا(س)تا ابدالدهر*]

نکته دیگر آن که استقامت در تمام راه های صحیح و هدف های مشروع و معقول پسندیده است ولی راهی که به حق شایستگی دارد، استقامت و تحمل رنج هایی را نیزدر بردارد. استقامت در راه خدا و حفظ ایمان و گسترش معنویات در میان جامعه امری پسندیده و واجب است نوشته اند: هر چه مشکلات و مصائب عاشورا سنگین تر می شد، چهره مبارک امام برافروخته تر می شد، چون استقامت در راه هدف بود.خداوند هم بندگانش را به قیام برای خود موعظه می کند: (قل انی اعظکم بواحده ان تقوموا لله).امام حسین ع) به سبب دین در برابر طوفان ها و سیلاب بلاها و حوادث سنگین عاشورا ایستاد و استقامت کرد. در نتیجه توانست آیین مقدس اسلام را در دنیای بشریت حفظ کنند، اگر استقامت در نهضت عاشورا در تمام افراد - زن مرد، پیر و جوان - حاکم نمی بود، نتیجه مطلوبی به دست نمی آمد.از مکتب عاشورایی امام جهان بیدار و هوشیار می شود زیرا هر کسی در سراسر زندگی خود مشکلات و گرفتاری هایی را ممکن است ببیند، که جز از راه شکیبایی و استقامت نمی توان آن را برطرف کرد.استقامت در تهذیب اخلاق عاملی بسیار قوی است آنان که خود را با سلاح استقامت مجهّز کرده اند، در برابر ناملایمات روحی و جسمی به آسانی گذر نموده و هیچ گاه از حریم دین خارج نمی شوند، به خشونت و تعصب بی جا دست نمی زنند و گاه در عین قدرت با دشمن ملاطفت می کنند.