❤ |
موضوعات تصادفی این انجمن:
- قصّه كربلا
- آموزه های اخلاقی قيام امام حسين عليه السلام
- توصیه های ناب بزرگان در مورد مجلس روضه و اشک...
- آن روز شیطان گیج شده بود!
- عاشورا (ريشه ها، انگيزه ها، رويدادها،...
- ویژه نامه ماه محرم حسینی |۩| امیری حسین و...
- محرم آمد ... مه ماتم آمد *با دلی شکسته از...
- پرتوی از عظمت امام حسین علیه السلام
- در روز تاسوعا چه گذشت؟⁉️
- یکی از مهترین پیامهای فراموش شده عاشورا
❤ |
دیباچه
عادات، آداب و رسوم، اندیشهها و وضعیتی که یک گروه در آن قرار دارد، از نسلی به نسل دیگر منتقل می شود. ازاین رو، مجالس و محافلی که در سوگ حسینی و برای احیای خاطره عاشورا، در مسجدها، حسینیهها و منازل در ایام عاشورا یا در روزهای دیگر برگزار میگردد، از پر برکتترین آثار شهادت اباعبدالله الحسین علیه السلام و زمینه مناسبی برای تبلیغ و موعظه و تقویت آگاهی مردم درباره دین و علایق مذهبی است. به همین سبب، در روایات نیز برگزاری چنین مجالسی تأکید شده است.
به دلیل آنکه مأموریت رسانه، افزایش بینش و آگاهی مردم و آشنا ساختن آنها با فرهنگ غنی و میراث مفاخر فرهنگی اسلام و پیرایش و پالایش آن از خرافات و رفتار التقاطی است، شایسته است با شناخت فرهنگهای گوناگون و همچنین شناخت ماهیت و جنبش عاشورا از راه منابع مستند و خدشه ناپذیر برای حفظ هویت این نهضت عظیم، به تبیین، تفسیر، تعمیق و توسعه این حماسه و فرهنگ بپردازد.
بی شک حادثه عاشورا جزو عظیم ترین رخدادهایی بود که در تاریخ بشری موجی عظیم پدید آورد و مسلمان و غیر مسلمان را با ارزش های
ص: 6
متعالی و مفهوم حیات هدف دار آشنا ساخت و انگیزههای مبارزه برای حفظ کرامت انسان و نفی ستم را در انسانها ایجاد کرد.
هر اندازه که مسلمانان و انسان ها با درس های نهفته در این حرکت خونین و عمیق، بیشتر آشنا شوند و از آن بهره ببرند، به همان اندازه عزتمندتر و بزرگوارتر می زیند و پایه های حکومت طاغوت را می لرزاند؛ زیرا عاشورا از آزادی، محبت و عدالت حکایت میکند؛ پاکی نظر را در مبارزه می آموزد؛ نحوه امتناع از قبول ستم و رد استعمار را نشان می دهد و غیرت، شجاعت، فداکاری و پایداری در برابر مصیبتها و ثبات بر طریق حق را تعلیم می دهد.
ازاین رو، مرکز پژوهشهای اسلامی میکوشد با ارائه آثار گوناگون در این زمینه، یاریگر برنامهسازان رسانه ملی در راستای تولید برنامههای فاخر برای توسعه و تعمیق بینش و آگاهی مخاطبان رسانه باشد .
اداره کل پژوهش
گروه مناسبتها
❤ |
مقدمه
نهضت حسینی و قیام عاشورا، واقعه ای بی نظیر به شمار می آید؛ واقعه ای که هر فرد کنجکاو و علاقه مند به درک و فهم حقایق تاریخی را به شناخت منابع و گزارش های این رویداد وا می دارد. حادثه کربلا و تأثیرات عمیق و گسترده سیاسی و اجتماعی آن در تاریخ اسلام و به ویژه تاریخ تشیع، عظمت و اهمیت خاصی دارد. حادثه کربلا و قیام امام حسین علیه السلام بر اندیشه جهانیان، حتی غیر مسلمانان داشته، بسیاری داشته است. عظمت قیام و ویژگی های دیگر امام و یارانش سبب شده است که افراد بسیاری درباره این نهضت و حماسه آفرینان عاشورا اظهارنظر کنند. برخی نویسندگان غیر مسلمان نیز درباره این حادثه کتاب هایی نگاشته اند.
قیام امام حسین علیه السلام و عظمت حادثه کربلا و تأثیرات عمیق و گسترده سیاسی و اجتماعی آن در تاریخ اسلام و به ویژه تاریخ تشیع، هر انسان آزادهای را با هر دین و مسلکی شگفت زده می کند. نهضت حسینی حادثهای مانده در دوره و محدوده خاصی نیست، بلکه فرهنگی الهی به شمار می آید که فصل ها و عناصر متعددی دارد که اثر نامحدود و انکارناپذیر آن در طول
ص: 8
تاریخ، جاودانه خواهد ماند. امام حسین علیه السلام با شهادت خویش ندای آزادگی را در طول قرن ها و در میان همه ملتها، طنینانداز کرد. این رویداد بزرگ، احساس همدردی انسانها را برمی انگیزد؛ زیرا همیشه گرایش بشر به سمت مظلوم و دفاع از حق بوده است؛ قیامی که شعلههای پر فروغ آن خاموش نشدنی است و هر چه زمان می گذرد، جنبههای حماسی بینظیر آن بر جهانیان روشن تر می شود. امروزه نام و یاد امام حسین علیه السلام زمان و مکان را درنوردیده و قیام ایشان الگوی زندگی آزادمران جهان قرار گرفته است.
در این پژوهش برآنیم تا نهضت با معرفی و شناخت آداب و رسوم محرم در میان ملتهای گذشته و نیز سیره و سنت معصومان به بررسی گستره این مراسم در بسیاری از جوامع بپردازیم. همچنین در پی نقد فرهنگ عزاداری اقوام و ملل مختلف نبودیم، بلکه می خواهیم با بررسی آداب و رسوم ملت ها، بازتاب دهنده عشق آنان به ائمه اطهار علیهم السلام باشیم و در راه گسترش فرهنگ صحیح عاشورا گام برداریم.
در این اثر، تنها به جلوه هایی کوتاه از شور و هیجان حسینی در سرزمین های گوناگون پرداخته ایم. گفتنی است نگارنده به هیچ رو خود را شایسته قلم فرسایی در این زمینه نمی داند و امید آن دارد که خوانندگان، کاستی های این پژوهش را نادیده بگیرند.
ص: 9
❤ |
فصل اول: کلیات و مفاهیم
محرم
نام نخستین ماه از ماههای دوازده گانه قمری.علت نامگذاری این ماه به محرم، آن بوده که در ایام جاهلیت، جنگ در این ماه را حرام می دانستند و روز اول محرم را اول سال قمری قرار می دادند.اما بنی امیه با ریختن خون سید الشهدا در این ماه و پدید آوردن حادثه کربلا، احترام ماه حرام را نگه نداشتند.امام رضا«ع»فرمود:در جاهلیت، حرمت این ماه نگاه داشته می شد و در آن نمی جنگیدند، ولی در این ماه، خونهای ما را ریختند و حرمت ما را شکستند و فرزندان و زنان ما را اسیر کردند و خیمه ها را آتش زدند و غارت کردند وحرمت پیامبر را درباره ذریه اش رعایت نکردند.(1) به گفته سید حمیری:
1- بحار الانوار، ج 46،ص 283 و 285؛ مناقب،ابن شهر آشوب،ج 4،ص 86
ص: 10
فی حرام من الشهور احلت حرمة الله و الحرام حرام(1)
در دوم ماه محرم الحرام سال 61 هجری، کاروان ابا عبد الله«ع»وارد کربلا شد و اردو زد .به تدریج بر سپاه کوفیان که آن حضرت را محاصره کرده بودند افزوده شد.روز نهم ماه محرم«تاسوعا»نام دارد و روز دهم آن«عاشورا»،روز شهادت سید الشهدا و یاران وفرزندانش در کربلاست. (2)
❤ |
اقوام
در لغت به معنی خویشاوندان و فرقه ها و گروهها و طایفه ها .(3)
ملل
جمع ملت، به معنی دین و مذهب است و اطلاق ملت بر دین حق و دین باطل هر دو آمده است.(4)
1- مناقب، ج 4،ص 86.
2- صحیفه نور،ج 2،ص 11.
3- 1.علی اکبر دهخدا، لغت نامه.
4- علی اکبر دهخدا، لغت نامه.
ص: 11
ویرایش توسط طهورا*کنیز فاطمه زهرا(س)* : 17-07-2023 در ساعت 15:15
❤ |
عاشورا
واژه عربی «عاشورا» در لغت به معنای «روز دهم ماه محرم الحرام» است.(1) زیرا عدد ده را در عربی «عشر» می گویند و این کلمه به چند لفظ گوناگون در کتابهای لغت عربی بیان شده است، مانند «عاشوراء»، «عشوراء»، «عاشورا»، «عشورا» و «عاشور» بر وزن «هارون». در برخی کتابهای فرهنگ لغت عربی، عاشورا را روز نهم محرم نیز گفتهاند. علمای لغت نیز درباره اصل کلمه عاشورا اختلاف دارند؛ برخی می گویند عاشورا کلمه عربی است و برخی دیگر عاشورا را واژه عبرانی میدانند.
در سنن اعراب جاهلی محرم الحرام، اول سال قمری محسوب میشد و این ماه را جنگ نمیکردند. چنان چه قبیله اوس و خزرج 120 سال با هم نزاع داشتند و لیکن در ماه محرم به اضافه ذی القعده، ذی الحجّه و رجب دست از جنگ بر می داشتند. روز اوّل محرم که فرا می رسید، اوّل سال جدید تلقّی می گردید و تعطیل عمومی اعلام می شد و تا ده روز جشن ملّی اعلام می کردند. روز دهم که عاشورا بود، لباس های فاخر پوشیده و عطر استعمال می کردند. بساط چراغانی و آینه بندی در کوچه و بازار و خانه ها به راه می انداختند و به همدیگر سال نو را تبریک می گفتند و از همین نظر دهم محرم روز جشن ملّی و عید عمومی و روز شادمانی و تبریک بود به طوری که در بعضی از کشورهای اسلامی و مجامع اهل سنّت مانند ترکیه از همین سنّت
1- تعریف ارائه شده چنین است: «عاشر شهر محرم». (لویس معلوف السیوعی، المنجد فی اللغه و الادب و الاعلام، ص8، ذیل ماده«عشر»).
ص: 12
جاهلی تبعیّت و پیروی می کنند.(1)
بیرونی در آثار الباقیه این واژه را عبری میداند و چنین می نویسد: «عاشورا لغت عبرانی است و دهم تشرین یهود و روز روزه آنها بود، عاشورا نام مشهور روز دهم محرم است و «عاشر» واقعه پس از نهم را گویند. «عشورا» و «عاشورا» و «عاشور» و «عاشوری»، اطلاق به دهم محرم می شود و این روز در تاریخ عرب، سابقه ممتدی در جشن های ملی دارد».(2)
❤ |
عزا
در این میان، آنچه مهم است مبحث عزاداری روز عاشوراست که واژه «عَزا» در لغت، به معنای «صبر و شکیبایی بر هر چیزی که انسان از دست میدهد»(3) و نیز به معنای «خوب صبر کردن»، «صبر کردن در مصیبت» و «سوگ و مصیبت» است.(4) در عربی، «عَزّیْتُ فلاناً»؛ یعنی او را دلداری و تسلّی دادم و «اَحْسَنَ اللّهُ عَزاک»؛ یعنی خداوند تو را صبر نیک دهد.
بر این اساس، «عزاداری» مراسمی است که برای آرامش بخشیدن به فرد یا افراد داغدیده برگزار میشود. برای این منظور، روش های متعددی کاربرد دارد مانند هم دردی کردنِ زبانی با فرد داغدیده، گریه کردن همراه با فرد داغدیده، شنیدن غم و غصه های فرد داغدیده، یادآوری داغ های دیگران به ویژه داغ های بزرگان دینی و تاریخی. در جوامع مختلف، معمولاً عزاداری در قالب مراسم جمعی، در چند مرحله زمانی (سوم، هفتم و چهلم) و با آدابی
1- محمدباقر مدرس، شهر حسین 7، صص 238 و 239.
2- المنجد فی اللغه و الادب و الاعلام، ص8.
3- ابن منظور، لسان العرب، تصحیح امین محمد عبدالوهاب و محمدالصادق العبیدی، ج 9، صص195 و 196 (ماده عزا).
4- علی اکبر دهخدا، لغت نامه، ج 10، ص 13984 (ماده عزا).
ص: 13
ویژه برگزار میشود و در آرامش بخشیدن به افراد داغدیده تأثیر بسیار شگرفی دارد.(1)
مهم این است، که عزاداری امام حسین علیه السلام در جهت یادِ مصائب و مظلومیت آن حضرت باشد. البته این حالات ریشه در پیوند عمیق عاطفی با امام حسین علیه السلام و اهل بیت علیهم السلام دارد که در ادامه به تفصیل درباره آن سخن به میان خواهد آمد.
ویرایش توسط طهورا*کنیز فاطمه زهرا(س)* : 18-07-2023 در ساعت 15:25
❤ |
امروزه عزاداری برای امام حسین علیه السلام با ابعادی گسترده و اثرگذار، به تدریج همه عرصههای حیات تاریخی و انسانی را تسخیر کرده است و مفهوم فراگیری دارد. ماجرای کربلا از نظر اجتماعی در تاریخ اسلام به الگوی انسانیت، آزادگی، رشادت و ظلم ستیزی برای عدالت تبدیل شده و به ویژه در تشیع، اثری دیرپا و عمیق بر جای گذارده است؛ به گونه ای که با هیچ یک از رویدادهای تاریخی جهان، از نظر عمق و جنبه های اثرگذاری قابل مقایسه نیست.
عزاداری ماه محرم، یکی از مردمیترین رسم های اجتماعی میان مسلمانان است و همگان در هر سن و از هر صنف، با حضور در این مراسم، با پیام ها و درس های حماسه حسینی آشنا می شنوند.
همواره برگزاری عزاداری برای امام حسین علیه السلام فرصتی مناسب به دست میدهد تا در پرتوی این سنت، بسیاری از آموزه های اسلام مانند امر به معروف و نهی از منکر، تولّی و تبرّی زنده شود. معمولاً عزاداری ماه محرم در میان فرهنگ ملل و اقوام به شکل های گوناگون برگزار می گردد که برخی
1- لسان العرب، ج 9، صص 195و 196 (ماده عزا)؛ احمد بن محمد بن علی المقری الفیومی، المصباح المنیر، ص 408 (ماده عَزَوْتُه).
ص: 14
از این اشکال در بیشتر فرهنگ ها و خرده فرهنگ ها به شکلی سنتی و در قالبی بدون تغییر اجرا می شود. در برخی از شیوههای عزاداری نیز به دلیل تغییر تمدنها و گرایش های فرهنگی، برخی شکلها به کلی دگرگون یا در پرتوی تاریخ منسوخ شده است.
❤ |
روضه
روضه در لغت به معنای سرزمین سر سبز است که آب در میان یا جنب آن جاری باشد و در اصطلاح مراسم عزائی که به یاد شهیدان راه دین و بخصوص در ایام محرم و به یاد واقعه ٔکربلا برپا کنند. اشعاری که در ذکر مصائب و شرح شهادت پیشوایان دین و بخصوص شهیدان کربلا سرایند و خوانند(1).
ویرایش توسط طهورا*کنیز فاطمه زهرا(س)* : 19-07-2023 در ساعت 22:40
❤ |
مرثیه
مرثیه یا مرثیت درلغت به در عزای مرده گریستن و برشمردن اوصاف او گفته می شود و در اصطلاح شیعه به مراسم عزائی که به یاد شهیدان راه دین و بخصوص در ایام محرم و به یاد واقعه کربلا برپا کنند یا اشعاری که در ذکر مصائب و شرح شهادت پیشوایان دین و بخصوص شهیدان کربلا سرایند و خوانند، گفته می شود.(2).
در فرهنگ شیعه مرثیه برای مصائب اهل بیت عصمت و طهارت از جایگاه ویژه ای برخوردار است و عزاداری یکی از عناصر اصلی و کلیدی در بررسی فرهنگ عاشورایی است، چنان که نمی توان نقش
1- 1.لغت نامه دهخدا.
2- لغت نامه دهخدا.
ص: 15
مثبت آن را در تحولات فرهنگی شیعه، نادیده گرفت.(1)
در حال حاضر 1 کاربر در حال مشاهده این موضوع است. (0 کاربران و 1 مهمان ها)