پیام های عاشورا

[کیمیا محمدی]

امام حسین علیه السلام در هر سه مورد، سخنان بلندی دارد که به گوشه ای از آنهااشاره می شود.
شرایط امام
امام حسین علیه السلام پس از دریافت نامه های گروه ها و چهره های بارزی از بزرگان شیعه در کوفه که او را دعوت به آمدن به کوفه می کردند تا در سایۀ امامت او به قیام علیه یزید بپردازند، نامه ای به آنان نوشت و توسط دو پیک فرستاد و ضمن آن به اعزام مسلم بن عقیل اشاره نمود و در پایان نامه افزود:
«فَلَعَمْریٖ مَا الاِمامُ الاَّ الْحاکِمُ بِالْکِتابِ، الْقائِمُ بِالْقِسْطِ، الدّائِنُ بِدیٖنِ الْحَقِّ، الْحابِسُ نَفْسَهُ عَلی ذاتِ اللّهِ»(1)
به جانم سوگند، امام، جز آن که به کتاب خدا حکومت و داوری کند وقیام به قسط وعدل نماید و به دین حق گردن بنهد و خود را وقف راه خدا کرده باشد، نیست.
این بیان، نشان دهندۀ ویژگی های امام راستین از دیدگاه اوست. چنین پیشوایی، تجلی دین خداست و معرفت او ضروری و اطاعتش حتمی است و اعتقاد وشناخت نسبت به چنین امامی جزء توحید است. در کلامی از آن حضرت، در پاسخ کسی که می پرسد «خداشناسی» چیست؟
ص:43

---

1- (1) - ارشاد، شیخ مفید، ج 2، ص 35
می فرماید: اینکه اهل هر دوره و زمانی، پیشوایی را که اطاعتِ او بر آنان واجب است، بشناسند.(1)

[کیمیا محمدی]

شیخ صدوق در ذیل این حدیث می افزاید: مقصود آن حضرت این است که مردم هر دوره باید بدانند که خداوند، هرگز در هیچ دوره ای آنان را بدون امام معصوم وا نمی گذارد و اگر کسی خدایی را بپرستد که برای مردم «حجّت» اقامه و تعیین نکرده است، در واقع غیر خدا را پرستیده است.
پس شناختِ امام مفترض الطّاعه و سپردن زمام اختیار به ولایت و هدایت او، شرط صحّتِ خداپرستی و زمینۀ خداشناسی کامل است. در یکی از زیارت های آن حضرت آمده است:
خدایا! گواهی می دهم که اینجا قبر حبیب و برگزیدۀ توست، آن که به کرامت تو نائل آمده است، آن که با شهادت به او عزت و شرافت بخشیده ای و میراث پیامبران را به او عطا کرده ای و او را «حجّت» بر بندگان خود قرار داده ای.(2)

[کیمیا محمدی]

در فرازی از یک زیارتنامۀ دیگر می خوانیم:
شهادت می دهم که تو امام راشد و راهنمایی؛ قیام به حق کردی و به آن عمل کردی گواهی می دهم که اطاعت از تو فرض و واجب است؛ سخن تو صدق و راست است و تو با حکمت و موغطۀ نیکو به راه پروردگارت دعوت کردی. (3)
ص:44

---

1- (1) - علل الشرایع، صدوق، ج 1، ص 9.
2- (2) - تهذیب الاحکام، شیخ طوسی، ج 6، ص 59.
3- (3) - همان، ص 69.

[کیمیا محمدی]

صلاحیت خود و نفی صلاحیت دیگران
وقتی الگوی کلّی امامت و ویژگی های پیشوای صالح بیان شد، انطباق آن عنوان بر شخص خاصّ، محور دیگر بحث است. رهبر نهضت عاشورا، در جاهای مختلف، با بیان جایگاه والای اهل بیت پیامبر و برشمردن فضایل شخصی خود و برخورداری اش از ملاک های امامت، همچنین با ذکر نقاط ضعف و اشکال های اساسی و غیر قابل اغماض در امویان به ویژه یزید بن معاویه، ذهنیت جامعۀ اسلامی را به سمت و سوی «امام صالح» سوق می دهد. نمونه های این هشدار و تبیین فراوان است که به تعدادی از آنها اشاره می شود:

[کیمیا محمدی]

امام حسین علیه السلام در مسیر راه کوفه، پس از برخورد با سپاه حرّ، در خطابه ای که پس از برگزاری نماز جماعت، خطاب به آنان ایراد نمود، فرمود:
ای مردم! اگر تقوای خدا پیشه کنید و حق را برای صاحبانش بشناسید، خدا از شما بیشتر راضی خواهد بود. ما دودمان پیامبریم و به عهده داری این امر (حکومت) و ولایت بر شما، از دیگرانی که بناحق مدّعی آنند و درمیان شما به ستم و تجاوز حکومت می کنند، سزاوارتریم(1)
در نامه ای که پس از برخورد با سپاه حرّ به بزرگان کوفه می نویسد، پس از برشمردنِ اینکه این جماعت (زمامداران اموی) پیرو شیطانند و حدود الهی را تعطیل کرده و فساد را آشکار ساخته و حلال را حرام و حرام الهی را حلال کرده
ص:45

---

1- (1) -... نحن اهلُ بیت محمَدٍ واولی بولایة هذالامر علیکم من هؤلاءِ الْمُدَّعینَ ما لیسَ لهم و السّائرینَ فیکم بالجور و العدوان (بحار الانوار، ج 44، ص 377، مقتل خوارزمی، ج 1، ص 232).
و بیت المال را برای خود برداشته اند، می فرماید: «وَ انّٖی احَقُّ بِهذَا الاَمْرِ لِقرابَتیٖ مِنْ رَسُوِل اللّهِ...»(1) و خود را به دلیل نزدیک تر بودنش به پیامبر، برای حکومت بر مسلمین شایسته تر می بیند.

[کیمیا محمدی]

وقتی که آن حضرت در مدینه بود، خبر مرگ معاویه رسید و ولید به دستور یزید، می خواست از آن حضرت بیعت بگیرد. حضرت فرمود: ای امیر! ما خاندان نبوت و معدن رسالت و محلّ رفت و آمد فرشتگان و نزول رحمتیم. خداوند به ما آغاز کرده و به ما ختم نموده است. ولی یزید، مردی تبهکار و شرابخوار و آدمکش است که فسق علنی می کند، کسی مانند من با کسی همچو او بیعت نمی کند، ولی ما و شما صبح کنیم و منتظر باشیم ونگاه کنیم که کدامیک از ما به بیعت و خلافت سزاوارتریم؟! «نَنتظر و تَنْتَظِرُونَ ایُّنااَحَقَّ بِالْخِلافةِ وَالْبَیْعةِ»(2).
این دیدگاه را امام حسین علیه السلام، از سال ها قبل نسبت به یزید داشته است. معاویه در ایّام حیات خود وقتی برای ولایت عهدی یزید، تلاش می کرد و می کوشید تا نظر موافق بزرگان و شخصیت ها را جلب کند، در مدینه دیداری با ابن عباس و امام حسین علیه السلام داشت ومی خواست از آنان بیعت بگیرد. امام حسین علیه السلام از گستاخی او انتقاد کرد و فرمود:
اینکه به کمال رسیدن و سیاست و تدبیر یزید را نسبت به امت پیامبر یاد می کنی می خواهی مردم را به توهّم اندازی! گویا چهره ای پنهان وناشناخته را توصیف می کنی یا اطلاع خاصی داری! یزید، خودش گواه رأی اوست، او برای همان کارهایی که مشغول است مثل بازی
ص:46

---

1- (1) - بحار الانوار، ج 44، ص 381.
2- (2) - موسوعة کلمات الامام الحسین، ص 283.
با سگ ها، کبوتربازی، نوازندگی و عیاشی، بهتر است، بیش از این بار ستم بر دوش مکش(1).

[کیمیا محمدی]

در نامه ای خطاب به معاویه دربارۀ همین موضوع و خلافکاری های او می نویسد:
بدان که خداوند، هرگز فراموش نمی کند که تو تنها به گمان، انسان ها را می کشی و به تهمت، دستگیر می کنی و نوجوان شرابخوار و سگبازی را به امارت مردم می گماری. با این کار، خودت و دینت را هلاک و تباه می سازی و مردم را ضایع می کنی.(2)
در همین نامه می نویسد:
ای معاویه! برایم نوشته ای که مردم را به فتنه نیندازم. من فتنه ای بالاتر از زمامداری تو بر مردم نمی شناسم و اگر اهل مبارزه باشم، جهاد با تو را برترین کار می دانم و اگر با تو نجنگیده ام از خدا آمرزش می خواهم!
این دیدگاه امام را درمورد خلافت و زمامداری ناصالحان بیان می کند.
در نقل دیگری آمده است که امام به معاویه نامه نوشت و از اموری انتقاد کرد از جمله اینکه:
جوانی را به ولایت امر مردم تعیین کرده ای که شراب می خورد و با سگ بازی می کند، به امانت خود خیانت کرده و مردم را تباه ساخته ای، چگونه یک شرابخوار را به تولیت امور امّت محمد صلی الله علیه و آله می گماری، درحالی که شرابخوار، امین بریک درهم نیست، چگونه نسبت به امّت
ص:47

---

1- (1) - موسوعة کلمات الامام الحسین، ص 261.
2- (2) - الغدیر، ج 10، ص 160.
امین باشد.؟!(1)

[کیمیا محمدی]

از دیدگاه امام حسین علیه السلام کسی شایسته امامت مسلمین است که از نظر علم و تقوا و اصل و نسب برتر باشد. در سفری که معاویه به مدینه داشت، دستور داد همه در مسجد حاضر شوند. عدّه ای هم که هنوز به نفع یزید بیعت نکرده بودند، کنار منبر نشسته بودند. معاویه شروع کرد به برشمردن فضایل (!) یزید و در پایان گفت همه جا همه بیعت کرده اند. تنها مدینه مانده است.... امام حسین برخاست و فرمود: کسی را وانهاده ای که از نظر پدر و مادر و صفاتِ شخصی از یزید بهتر است! معاویه گفت: گویا خودت را می گویی؟! حضرت فرمود: آری!(2)
در نقل دیگری آمده است که فرمود: به خدا قسم من به خلافت شایسته ترم، پدرم بهتر از پدر اوست، جدّم برتر از جدّ اوست، مادرم بهتر از مادر اوست و خودم بهتر از اویم.(3)
گردن نهادن به حکم پیشوا - هر که می خواهد باشد - در منطق عاشورا و دین، درست نیست. هر زمامدار وامامی شایسته پیروی نیست. در فرهنگ قرآنی، «امام نار» و «امام نور» مطرح است(4) پیشوایان ستمگر و باطل، «ائّمۀ نار» ند که هم خودشان دوزخی اند، و هم مردم را جهنّمی می سازند و «ائّمۀ نور»، پیشوایان الهی، روشنان و روشنگران اند و پیروی از آنان نیز، گام زدن در مسیر هدایت است. عاشوراییان با این فرهنگ، به خوبی آشنا بودند.

[کیمیا محمدی]

وقتی امام حسین علیه السلام در سرزمین نینوا فرود آمد،
ص:48

---

1- (1) - موسوعة کلمات الامام الحسین، ص 258، به نقل از دعائم الاسلام.
2- (2) - الغدیر، ج 10، ص 25.
3- (3) - موسوعة کلمات الامام الحسین، ص 265.
4- (4) - وَ جَعَلْناهُمْ ائِمَّةً یَدْعُونَ الَی النّارِ (قصص، آیه 41).
قاصدی از سوی ابن زیاد آمد ونامه ای آورد. یکی از همراهان امام که او را شناخت نفرینش کرد و گفت چیست که آورده ای؟ پاسخ داد: اطاعت از امامم کرده و به بیعت خود وفا کرده ام. همراه امام گفت: پیشوای تو از همان «ائمه نار» است که به آتش فرا می خوانند و چه بد امامی است.(1)
پیام عاشورا این است که در جامعۀ اسلامی، حاکمیت و ولایت، حق شایسته ترین افراد است که تعهّد ایمانی بالایی داشته باشند و برای اجرای قرآن و فرمان خدا وهدایت جامعه به سوی اسلام ناب بکوشند وشیوۀ حکومتی شان بر مبنای عدل و قسط و محترم شمردن مال وجان و نوامیس مسلمانان باشد. جز به این صورت، حقّ این منصب الهی و حقوق مردم ادا نخواهد شد و با زمامداری ناصالحان، جامعه رو به سقوط وتباهی و دین خدا رو به نابودی خواهد رفت. امام هرگز تن به چنین حکومتی نمی دهد. آن حضرت، ضمن برشمردن رسوایی های یزید، و ردّ صلاحیّت او برای خلافت، نسبت به بیعت با او فرمود:
«... لا وَاللّهِ! لایکونُ ذلِکَ ابَداً».(2)
نه به خدا قسم، این هرگز شدنی نیست!

[کیمیا محمدی]

در راستای همین هدایت و نجات بخشی که از شؤون امامت بحق است، سید الشهدا به مبارزه ای دست می زند که به شهادت ختم می شود و همین زمینۀ جهل زدایی و بیدارگری مردم می شود. در زیارت امام حسین علیه السلام می خوانیم:
«فَاَعَذَر فِی الدَّعوةِ وَ بَذَلَ مُهْجَتَهُ فیٖک لِیَسْتَنْقِذَ عبادَک مِنَ
ص:49

---

1- (1) بحار الانوار، ج 44، ص 380.
2- (2) - مقتل الحسین، خوارزمی، ج 1، ص 182.
الضَّلالَةِ وَ الْجَهالَةِوَ العَمی وَالّشکِّ وَ الْأرتیابِ الی بابِ الْهُدی وَ الرَّشادِ.»(1)
(خدایا...) او در دعوت خویش، راه عذر را بر مخالفان بست، در راه تو خون خویش را نثار کرد، تا بندگانت را از گمراهی و جهالت و کوری و دودلی و شک بیرون آورد و نجات بخشد و به هدایت و رشادت رهنمون گردد.
عمل امام، نشان دهنده بینش صحیح اسلام نسبت به رهبری و خلافت است. امام حسین علیه السلام، حتی اگر هیچ یاور و دعوت کننده و بیعت کننده ای هم نداشت، باز با حکومت یزید کنار نمی آمد، چرا که مشروعیّت نداشت. خود وی تصریح فرمود:
«وَ اللّهِ لَو لَم یکُنْ فِی الدُّنْیا مَلْجَأٌ و لا مأوی لَما بایَعْتُ یزیدَ بنَ معاویَةَ»(2)
به خدا قسم اگر در دنیا هیچ پناهگاه و مأوایی نباشد، باز هم با یزید بیعت نخواهم کرد.