استراتژی بستن تنگه هرمز و پیامدهای آن

[حسنعلی ابراهیمی سعید]

ایران یکباردر زمان جنگ با عراق ویکبار هم سال ۹۰ کشورهای غربی و آمریکا را تهدید به بستن تنگه هرمز کرده است.اخیرا در پی تهدید قطع خرید نفت ازطرف آمریکا نیز هشدار داده که صادرات نفت سایر کشورها نیز از منطقه قطع میشود و کارشناسان این سخن را اینگونه تعبیرکرده اند که در صورت لزوم ایران از گزینه بستن تنگه هرمز استفاده می کند.

الف)مشخصات جغرافیایی تنگه هرمز:

۱- تنگه هرمز دارای کارکرد اقتصادی، ارتباطی و نظامی در مقياس منطقه ای و جهانی است؛

۲- تنگه هرمزدر قلمرو آبهای سـرزمينی دو کـشور ايـران (در شـمال) و عمـان (در جنـوب) قـرارداردو کوتاهترين فاصله يا عرض آن از خط ساحل دو کشور ۹۰ کيلومتر، و از خـط مبـدأ دو کـشور (جنـوب جزيره لارک و شمال جزيره قوئين) ۳۸ کيلومتر (۲۰/۵ مايل دريايی) میباشد. يعنی کمتراز فاصـله مجمـوع عرض دريای سرزمينی دو کشور که ۲۴ مايل است. بنابراين دريای سرزمينی دوکشوردرداخل تنگـه هرمـز باهم تداخل دارند و طول منطقه تداخلی در حدود ۱۶ مايل دريايی میباشد؛

۳- از نظر حقوق بين الملل درياها، تنگـه هرمـز بـه دليـل ايـن کـه آبهـای منطقـه انحـصاری- اقتـصادی
خليج فارس را به آبهای آزاد اقيانوس هند متصل مینمايد، تنگه بين المللی محسوب می شودکه عبـور از آن
ترانزيتی است. بدين معنی که کشتیها، زيردريايیها وهواپيماهای تجاری و نظامی بـدون کسب اجازه از کشورهای ساحلی مادامي که مخل نظم و امنيت کشورهای ساحلی نبوده و تهديدی بـرای آنهـا محسوب نشود و عبور آنها پيوسته و سريع باشد می توانند از آن گذر نمايند و کشورهای ساحلی حـق تعليـق عبور آنها را ندارند. البته آنها میتوانند مسيرهای مشخصی را برای عبورکشتیها ازداخل تنگه تعيين نمايند؛

۴- مسير اصلی عبور کشتیها در تنگه هرمز از داخل طرح تفکيک تردد آن صورت میپذيرد کـه بـه تأييـد «آيمو» سازمان بينالمللی دريانوردی رسيده و در حال حاضر در قلمرو آب های سرزمينی کـشور عمـان و در شمال جزاير قوئين قرار دارد. علت مکانيابی آن در آنجا عمق مناسب و بيشتر، کوتـاهی مـسير وجريانـات
کشندی میباشد؛

۵- روزانه در حدود ۵۵ کشتی شامل نفتکشها وکشتیهـای تجـاری از تنگـه هرمـزعبـور نمـوده و حدوديک پنجم نفت مصرفی جهان را تأمين مینمايد؛

۶- تنگه هرمزمناسب ترين مسيرانتقال نفت وگازمنطقه خليج فارس به عنوان بزرگترين انبارانرژیهـای فـسيلی
به سراسر جهان میباشد. در حدود ۶۰ درصد منابع نفت و ۴۰ درصد منابع گاز جهان درمنطقه خلـيج فـارس قـرار
داردکه درنفت،عربستان سعودی اولين ودرگاز، ايران دومين (پس ازروسيه) در جهان میباشند؛

۷- از آنجائيکه نفت وگاز مهمترين منابع توليد انرژی در مصارف گوناگون میباشند بنابراين سرنوشـت کـشورهـای مصرف کننده وتوليدکننده نفت وگاز خليج فارس در حال و آينده عميقاً با تنگه هرمزپيوند میخورد؛

۸- اهميت استراتژيک تنگه هرمز عمدتاً تابعی از وابستگی کشورهای توليدکننده و مصرف کننده نفت و گـاز
و نيزعبور آن از تنگه هرمز میباشد. بنابراين چنانچه مسيرها، روشها و طـرحهـای جـايگزين، توسـعه يابـد
اهميت تنگه هرمزبه شدت کاهش خواهد يافت؛

۹- به دليل نگرانی کشورهای صادرکننده نفت خليج فـارس از امکـان انـسداد تنگـه هرمـز در اثـر منازعـات منطقه ای و فرامنطقه ای، از سالها پيش آنها طرحهای جايگزين انتقال نفت از طريق خطوط لوله را به دريای
مديترانه، دريای سرخ و دريای عمان آن هم با ظرفيت های بالا به اجراء گذاشته اند (به طور مشخص عربـستان سعودی، عراق و امارات متحده عربی). بدين ترتيب آنها سعی کردهاند وابستگی خود را به تنگه هرمز کـاهش دهند. اين پديده اهميت تنگه هرمزو نقش استراتژيک آنرا به چالش میکشد؛

۱۰-کشور ايران از حيث صادرات و واردات نفت وکالا بيشترين وابستگی رادر منطقـه بـه تنگـه هرمـزدارد .
بنابراين در صورت کاهش يا قطع وابستگی ساير کشورها به تنگه هرمز و مشروط بـه ايجـاد نـاامنی در آن از
سوی ديگران، کشور ايران آسيب پذيرترين آنهادر منطقه خواهد بود؛

۱۱-اقتدار و منزلت ژئوپليتيکی ايران در منطقه و جهان به دليل قرار داشتن بخش شمالی تنگـه اسـتراتژيک
هرمز در آبهای سرزمينی آن، تابع بقاء و توسعه وابستگی توليدکنندگان و مصرف کننـدگان نفـت و گـاز در
منطقه و جهان به تنگه هرمز میباشد. کاهش وابستگی آنها به تنگه هرمز يا قطع آن باعـث کـاهش اقتـدار و
منزلت ژئوپليتيک ايران میگردد. بنابراين منطق ژئوپليتيـک ايجـاب مـینمايـد کـه ايـران وابـستگی ديگـر کشورهای جهان به تنگه هرمز را يک سرمايه ژئوپليتيکی ملی در راستای منافع ملی و امنيت ملی خودبدانـد
و بر بقاء و توسعه وابستگی آنها به تنگه هرمز اصـرار بـورزد . از ايـن رو اسـتراتژی بهينـه بـرای ايـران، منطقـاً استراتژی تأمين امنيت عبوردر تنگه هرمزمی باشد.

منبع: حافظ نیا،تنگه هرمز ،کدام استراتژی بستن یا نبستن

[حسنعلی ابراهیمی سعید]

اين استراتژی به مفهوم انسدادتنگه هرمزو يا ايجاداختلال و ناامنی در عبور و مرور از طريق آن می باشـد.
در اينجا حداقل سه موضوع مطرح است:
يکی اينکه آيا ايران حق داردبه اينکار مبادرت ورزد؟که اين موضـوع
در صلاحيت متخصصين حقوق بين الملل میباشد که بايداظهارنظرنمايند.

دوم اينکه آيـا از نظـراجرائـی اينکار امکانپذيرمیباشد؟که اين موضوع نيزدر صلاحيت فرماندهان نظامی میباشد که آنطورکه در رسانه ها
مطرح شده انجام آنرا امکان پذير می دانند.

سوم اينکه آيا انسدادتنگه هرمز به مـصلحت منـافع و امنيـت
ملی ايران میباشد؟که اينکار نيزدر صلاحيت مقامات سياسی کشور میباشد و آنها بايد ارزيابی و تـصميم لازم را اتخاذنمايند.

در اين جا فراتراز جنبه های تبليغاتی بازدارنده، با فرض اينکه به هردليلی و تحت هر شرايطی ايران بخواهد
مبادرت به انسدادتنگه هرمزبکند، به پيامدهای احتمالی اين کار اشاره میشود؛

۱- افزايش احتمالی بهای نفت وگاز و نيزنرخ بيمه های دريايی و ايجادو توسعه بحران اقتصادی در جهان؛

۲- ايجاد حساسيت شديد بين المللی و واکنش سريع کشورهای توليدکننده و مـصرف کننـده نفـت وگـازدر
جهان؛

۳- توسعه فشار بر شورای امنيت و ساير نهادهای بين المللی از سـوی طيفـی از مـردم، نهـاد هـا، رسـانه هـا و دولتهای مختلف جهان بويژه آمريکا و اروپا برای رفع انسداداز تنگه هرمز

۴- متهم شدن ايران به نقض قوانين بينالمللی حقوق درياهـا (کنوانـسيون ۱۹۸۲) در خـصوص تنگـههـای
بين المللی؛

۵- جهتگيری انگشت اتهام به ناامن سازی تنگه هرمز به سوی ايران از طرف کشورها و جامعه بـين المللـی و نتيجتاً بسيج آنها عليه ايران؛

۶- حضور و آرايش نيروهای نظامی بيگانه در اطراف تنگه هرمزو پيدا شدن حالت جنگی در منطقه؛

۷- درگير شدن با کشور عمان به دليل عبور مسيرکشتیها از آبهای سرزمين آن کـشوردر تنگـه هرمـزو
متعاقب آن توسعه تنش باکشورهای شورای همکاری خليج فارس که عمان عضوآن است؛

۸- ايجاد اتفاق نظر در بين اعضاء شورای امنيت با توجه به نقـش تنگـه هرمـز در سرنوشـت جهـان و منـافع
مشترک دولتها از جمله چين و روسيه؛

۹- ورود شورای امنيت سازمان ملل متحد به موضوع و اخذ تصميم رفع انسداداز طرق مختلف از جمله اقـدام
نظامی؛

۱۰-قرار گرفتن ايران دربرابراقدام نظامی مـصوب شـورای امنيـت و قـرارگـرفتن احتمـالی رهبـری ائـتلاف بين المللی دردست آمريکا و متحدان آن؛

۱۱-احتمال شروع درگيری نظامی بين نيروهای ايرانی و نيروهای ائتلاف بين المللی در تنگه هرمزو متعاقب آن
تبديل شدن فضای جغرافيايی کشور ايران به صحنه عمليات نظامی و آسيب ديدن مردم، حکومت، تأسيسات و سرمايه های ملی ايران؛

۱۲-دشوار شدن موقعيت ايران برای ادامه جنگ احتمالی در شرايطی که طرف مقابل ايـران در اقـدام نظـامی،
شورای امنيت سازمان ملل باشد؛

۱۳-مصمم شدن کشورهای صادرکننده نفت در منطقه خليج فارس برای توسعه مسيرهای جايگزين از جملـه
خطوط لوله، و کاهش وابستگی آنها به تنگه هرمزو نيزکاهش اهميت استراتژيک آن و نتيجتاًکاهش تدريجی اقتدار و منزلت ژئوپليتيکی ايران و ازدست رفتن سرمايه ملی ايران در تنگه هرمـزودر نقطـه مقابـل افـزايش آسيب پذيری ايران به دليل بيشترين وابستگی به تنگه؛

۱۴-افزايش اعتبار و منزلت ژئوپليتيکی کشورهای پيشگام در اجرای مصوبات شورای امنيت در خـصوص رفـع
انسداداز تنگه هرمز؛

۱۵-رو آوردن مصرف کنندگان انرژی به منابع انرژی فسيلی ساير حوضه هـای جغرافيـايی جهـان و نيـزمنـابع
جديد توليد انرژیهای غيرفسيلی

منبع:حافظ نیا، تنگه هرمز استراتژی بستن یا نبستن/ کلاس جغرافیا

[حسنعلی ابراهیمی سعید]

ایران حق بستن هیچ تنگه ای را ندارد

❌جمهوری اسلامی ایران با پیوستن به کنوانسیون 1982 حقوق بین الملل دریاها و پذیرش مسئولیت هایش به عنوان کشوری عضو، ناگزیر است، نظام حقوقی چیره بر تنگه های بین المللی را نیز بپذیرد.

❌در این نظام دو گونه حق، عبور از راه آبی مجمع الجزایری و به ویژه حق عبور ترانزیتی به کشورهای دارنده پرچم داده شد؛ و البته تقریبا همه قوانین و مقررات در اینجا به سود کشورهای پیشرفته و توامندتر دریایی شد. بر پایه ماده 37 این کنوانسون، نظام عبور ترانزیتی در بر گیرنده تنگه هایی است که، بین بخشی از دریای آزاد و یا منطقه انحصاری اقتصادی و بخش دیگری از دریای آزاد و... قرار می گیرند.
❌بر پایه حق عبور ترانزیتی و مواد 36، 38، 39،41، 45 و ...نه تنها آمد و شد شناورهای بازرگانی در تنگه هایی مانند هرمز( نام برده شده در متن قانون) آزاد است، که دولت های مجاور تنگه حتی حق روشن و کلی برای جلوگیری از گذر شناورهای نظامی، کشتی های بزرگ دریایی ،زیر دریایی های حامل موشک های اتمی و حتی پرواز جت های جنگنده بر فراز این تنگه ها را ندارند.

❌البته در سومین کنفرانس(نهایی) کنوانسیون در 18 آذر 1361، مطابق با 9 دسامبر 1982، نماینده حقوقی ایران،ضمن پذیرش کلیت آن، از جمله اعتراض کشورش نسبت به حق عبور ترانزیتی از تنگه ها را، اعلام کرد؛ ولی با به رسمیت شناخته شدن این کنوانسیون از سوی پارلمان های 60 کشور، حقوق آن از سوی جامعه جهانی پذیرفته و برای همه الزام آور شد؛ حتی 3 کشور آمریکا،ترکیه و اسراییل(رژیم اشغالگر) که از پذیرش آن خود داری کردند نیز ملزم به قبول مفاد آنند.

❌بنابراین جمهوری اسلامی در شرایط صلح، نمی تواند از حق عبور ترانزیتی عدول نموده و یا در آن بی دلیل اختلال ایجاد نماید.
✍ دکتر یداله کریمی پور/ ژئوپولیتیک

[حسنعلی ابراهیمی سعید]

دریادار الفرد تایر ماهان :

وقتی استراتژی اشتباه است، حداکثر فداکاری ژنرال و سرباز در میدان نبرد هم راه به جایی نخواهد برد.
ژئوپولیتیک: یداله کریمی پور ۱۷ مرداد۹۷
​