تمدن اسلامی و جایگاه زن در قبل از اسلام
تمدن اسلامی و جایگاه زن در قبل از اسلام
تفاوت اساسى میان موجودیّت اجتماعى انسان و جانداران دیگرى كه موجودیّت اجتماعى دارند این است كه زندگى اجتماعى در آن ها ثابت و یكنواخت و در انسان متحوّل و متطوّر بلكه داراى شتاب است. معمولا در باره عوامل محرّك تاریخ نظریّاتى به این شكل طرح مى شود:
نظریّه نژادى، جغرافیایى، قهرمانان، اقتصادى و نظریه الهى. طرح این مسئله به هیچوجه صحیح نیست و نوعىخلط مبحث است.
طبق نظریّه نژادى عامل اساسى پیش برنده تاریخ، برخى نژادها هستند. كنت گوبینو طرفدار این نظریّه است.
طبق نظریّه جغرافیایى عامل سازنده و بوجود آورنده فرهنگ و تولیدكننده صنعت، محیط طبیعى است. منتسكیو طرفدار این نظریّه است.
طبق نظریّه قهرماناناز نظر علمى، سیاسى، اقتصادى، فنّى و یا اخلاقى، تاریخ را نوابغ به وجود مى آورند. كارلایل چنین نظریّه اى دارد.
طبق نظریّه اقتصادى محرّك تاریخ اقتصاد است. تغییر و تحوّل در بنیادِ اقتصادىِ جامعه است كه آن را زیر و رو مى كند و جلو مى برد. كارل ماركس طرفدار این نظریّه است.
طبق نظریّه الهى تحوّلات تاریخ جلوه گاه مشیّت حكمت بالغه الهى است و آنچه تاریخ را دگرگون مى سازد، اراده خداوند است. بوسوئه طرفدار این نظریّه است.
طبق نظریّه نژادى نظریّه جامعه شناسانه است. از این نظر طرح این مسأله صحیح است، امّا راز فلسفه تاریخ همچنان مجهول مى ماند. این كه عاملْ نژاد باشد یا همه نژادها راز تحرّك تاریخ را نمى گشاید. نظریّه جغرافیایى مربوط به یك مسأله جامعه شناسى است كه محیط ها در رشد عقلى، فكرى، ذوقى و جسمى انسان ها مؤثّراند. از همه این ها بى ربط تر نظریّه الهى است. مگر تنها تاریخ جلوه گاه مشیّت الهى است یا عالم از آغاز تا انجام با همه اسباب، علل، موجبات و موانع، جلوه گاه مشیّت الهى است؟
نظریّه اقتصادىِ تاریخ نیز فاقد جنبه فنّى و اصولى است. این نظریّه فقط ماهیّت و هویّت تاریخ را روش مى كند كه مادّى و اقتصادى است و همه شؤون دیگر به منزله اَعراض این جوهر تاریخى است.
نظریّه قهرمانان اعمّ از درست یا نادرست مستقیماً به فلسفه تاریخ مربوط مى شود.
از نظر قرآن غیر از طبیعت، عقل و دل یك منبع دیگر هم براى شناخت وجود دارد كه آن تاریخ است. در قرآن آیات بسیارى است كه به مطالعه اقوام گذشته دعوت مى كند. در تدوین تاریخ اسلامى ملل گوناگونى نظیر اندلس، مصر، دمشق، عراق، تونس و ایران شركت كرده اند. در اسلام تاریخ نگارى گوناگونى وجود داشته است از سیره و تاریخ شخص معیّن گرفته تا تواریخ شهرها و كشورها. تاریخ علوم، تاریخ عمومى و جغرافى نویسى نیز یافت مى شود.
گفتار سوم: محیط پیدایش اسلام
در زندگى افراد بشر انواعى از مددهاى غیبى وجود دارد: به صورت تقویت دل و اراده به صورت فراهم شدن اسباب و وسائل مادّى كار به صورت هدایت و روشن بینى به صورت الهام افكار بلند علمى. پس معلوم مى شود بشر به خود واگذاشته نیست، دست عنایت پروردگار در شرایط خاصّى او را دستگیرى مى كند و از ضلالت و گمراهى و سرگردانى و از عجز و ضعف و ناتوانى نجات مى دهد. ... حالا كه درباره یك فرد چنین است درباره جامعه بشریّت چطور؟
آیا ممكن است كه گاهى عنایت غیبى به كمك جامعه بشریت برخیزد و آن را نجات دهد؟
اتّفاقاً همیشه یا غالباً نوابغى كه پیدا شده اند پیامبران عظیم الشّأنى مانند ابراهیم، موسى، عیسى و محمّد(علیهم السلام)كه ظهور كرده اند در شرایطى بوده كه جامعه بشریّت سخت نیازمند به وجود آن ها بوده است آن ها مانند یك دست غیبى از آستین بیرون آمده اند و بشریّت را نجات داده اند مانند بارانى بوده اند كه در بیابانى بر تشنه اى ببارد مصداق قول خدا بوده اند: وَ نُریدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِى الاَْرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ اَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوَارِثِینَ.(1) خداوند به واسطه وجود آن ها بر بیچارگان و مظلومان منّت نهاد و آن ها را براى نجاتِ این خوار شمرده شدگان مبعوث فرمود.
نقل قول
