جادو ،سحر ، طلسم

[رایکا]

نكاتی را كه میتوان در رابطه با پدیده هایی چون سحر، جادو و طلسم بیان كرد، به طور خلاصه متذكر میشویم:

1ـ قرآن در آیات زیادی، به موارد خارق عادت (همچون معجزات پیامبران؛ استجابت دعا (مؤمن، آیه 60)؛ تأثیر سحر و جادو (بقره، آیه 102) و چشم زخم (قلم، آیه 51) اشاره میكند. روشن است كه این موارد، گاهی خیر بودند (مانند معجزات) و گاهی در راه سرّانجام میگرفتند (مثل سحر، جادو و چشمزخم). اینكه خداوند به این امور اشاره میكند، نشانگر این است كه اینها امور واقعی است ولی غیرعادی اند.


2. دانشمندان اسلامی، معتقدند: این امور به اراده فاعل (اراده ای كه از شعور غیرمادی انسانی سرچشمه میگیرد) بستگی دارد. از این رو، وقوع این امور، خارج از حوزه علت و معلول به شمار نمی آید. بنابراین میزان تأثیر آنها، وابسته به قدرت اراده فاعلی آن است. هرگاه اراده فاعل، قوی و متكی بر اراده الهی باشد، آن كار غیر قابل شكست خواهد بود. (مثل معجزه)، اما هر وقت در راه شرّ باشد و پشتوانهای غیرالهی داشته باشد، در مقابل اراده قوی و محكم، شكست خواهد خورد (مانند سحر و چشم زخم و...). (ر.ك: علامه طباطبایی، بررسیهای اسلامی)


3. با توجه به این كه اراده یك پدیده نفسانی است و نفس در همه انسانها وجود دارد، چاره ای جز تجربه قدرت نفس از جهت كمی و كیفی، در عرصه زندگی برای انسان نیست. از این رو در میان انسانها، برخی با آگاهی به این استعداد، در مقام استفاده از آن بر می آیند؛ هرچند برخی در راه خیر و بعضی هم در راه شر به كار میبرند.

گفتنی است كه انسان مایل به انتقال دارایی خود به دوستان و آشنایان خود است و سعی میكند این گونه تجربیات را هم در قالب نوشته از خود به یادگار بگذارد، اما غافل از این كه این تجربه ها، تجربه شخصی او و متكی براندازه قدرت روحی او است. این نوشته ها، ممكن است به دست غیراهل خود بیفتد و موجب استفاده ناصحیح از آنها گردد.

بنابراین باید گفت: شیوع این گونه امور و استفاده های نابجا از آنها، به نوع آگاهی و فرهنگ مردم برمی گردد. روشن است كه هیچ وقت مصرف بد چیزی، باعث قبیح بودن خود آن نمیگردد. در این میان، بالا رفتن آگاهی مردم، میتواند این مشكل را حل بكند. وظیفه عالمان ورسانه های تبلیغی است كه فرهنگ مردم را بالا ببرند تا جلوی سوء استفاده كنندگان گرفته شود.


4. به جهت این كه فاعل سحر، جادو و طلسم در ادراك طرف مقابل تصرف میكند؛ شخص خود به خود ـ بسته به نوع علاقه قلبی خویش به فاعل ـ تلقینات موازی با آن را در خود ایجاد میكند و با این نوع انگیزه، دنبال كار میافتد كه گاهی در انجام دادن آن موفق میشود وگاهی ناموفق.
بنابراین موثّر حقیقی در این گونه امور، به طور غالب همان تلقینات روحی و روانی حاصل سحركننده و شخص مراجعه كننده است كه موجب تحقّق عمل در خارج میگردد. حال اگر انسان اعتماد به نفس خود را بالا ببرد و به قدرت روحی خود واقف گردد، پی خواهد برد كه به هیچ وجه، بدون تعلق مشیت خداوند به تحقق عمل، آن اوراد و اذكار نمیتواند در زندگی بشر تأثیری داشته باشد. به همین سبب لازم است انسان در همه حال برخداوند توكل كند و در هنگام مواجهه با این امور، از سبب اصلی غفلت نكند و با اندیشه و امید به خدا، در پی یافتنعلاج واقعی باشد.


5. در دوران حیات ائمه(ع)، اشخاصی به خدمت آنان میرسیدند و تقاضای دعا میكردند. وقتی آنان زبان به دعا میگشودند، شنوندگان گوش فرا میدادند و آن را به حافظه خود میسپردند. سپس در دفعات بعدی بدون مراجعه به امام(ع) در پی استفاده از آن برمیآمدند، بدون این كه شرایط زمانی و مكانی آن را ملاحظه كنند.

گذشته از آن، چون این گونه امور، به وفور مورد احتیاج مردم قرار میگرفت؛ تحریف و حتی جعل سند و متن هم امكان داشت. البته میتوان اصل كلّی مسأله و حقانیت «ادعیه» را به صورت سربسته و اجمال پذیرفت؛ ولی حكم به این كه هر دعایی و وردی حتما از امامان معصوم(ع) منقول است، پذیرفتنی نیست و نیاز به این دارد كه متن و سند آن احادیث، مورد بررسی قرار گیرد. حال بیشتر دعاهایی كه در دست افراد حرفهای هست، نمیتوان انتساب آنها را به ائمه(ع) پذیرفت.