*^*اقسام و انواع علائم ظهور *^*

[شكوه انتظار]

وقايع و حوادث فراواني تا ظهور قائم آل محمد(عج) به وقوع مي‌پيوندد كه در تعبيري عام و شايد اشتباه به
«علائم الظهور»
شهرت دارند. اين علائم، داراي صورت­ها و انواع مختلف‌اند،
مانند
خاصه و عامه،
حتميه و معلقه،
بعيده و قريبه،
مطلقه و مشروطه،
واقعه و غير واقعه.
هم‌چنين مي­توان اين علامت­ها را به صورت ديگري نيز تقسيم كرد. براي مثال، برخي از علائم متصل هستند و برخي منفصل، برخي طبيعي‌اند و برخي اجتماعي و... .
امّا در روايات، مهم‌ترين تقسيم حوادث قبل از ظهور،
تقسيم حوادث به محتوم و غيرمحتوم است،
يعني وقايع دو گونه­اند:
حتمي الوقوع و غيرحتمي.
اين تقسيم نخستين بار در روايتي از امام باقر(ع) به چشم مي­خورد.
فضيل بن يسار از امام باقر(ع) روايت كرده است:

از ميان كارها اموري موقوف هستند و اموري حتمي، و سفياني از جمله امور حتمي است كه چاره­اي از آن نيست.

از امام صادق(ع) نیز نقل شده است:
پاره ای از کارها حتمی است و پاره ای غیر حتمی و از جمله اموری که حتماً واقع می شود، خروج سفیانی در ماه رجب است.
بنا بر احادیث مذکور، وقایع قبل از ظهور دو گونه اند:
1. علامت های محتوم:
به وقایع و حوادثی گفته می شود که قبل از ظهور قائم آل محمد(ص) حتماً واقع خواهند شد و چاره ای جز آن نیست. به همین دلیل، وقتی راوی از امام باقر(ع) معنای محتوم را می پرسد، امام می فرماید: «الذی لایکونُ غیرُه؛ چیزی که غیر از آن نمی شود.» امّا این نکته هم لازم است ذکر شود که این حتمی بودن به معنای موجب شدن خداوند و مجبور بودن ذات اقدس الهی نیست؛ چنان‌که وقتی جهود می گفتند: (یدالله مغلولة)؛ «دستان خداوند بسته است»، خداوند در جواب آنها فرمود:
(وَلُعِنُوا بِمَا قَالُوا بَلْ يَدَاهُ مَبْسُوطَتَانِ يُنفِقُ كَيْفَ يَشَاءُ)؛
به سبب آن‌چه گفتند، لعن شدند بلکه دستان خداوند باز است و هرگونه بخواهد می بخشد.
بنابراین، هیچ چیز نمی تواند باعث موجَب شدن خدا شود. به همین دلیل، وقتی راوی هنگام سخن از محتوم بودن خروج سفیانی از امام جواد(ع) می پرسد:
«آیا برای خدا در امور حتمی بدائی پدید می آید؟
حضرت فرمود: آری، ...»
از این‌رو، حوادث در مقایسه با هم‌دیگر حتمی یا غیر حتمی هستند، ولی در مقایسه با مشیت الهی هیچ چیز باعث مغلول الید شدن ذات مقدس و موجَب شدن واجب الوجود نمی شود.
در هر صورت، اصل وجود وقایع و علائم الظهور محتوم و حتمی، مورد اختلاف نیست بلکه در تعداد آنها اختلاف وجود دارد. برخی از احادیث تنها یک مورد را شمرده و برخی دیگر سه مورد را شمرده اند. برخی نیز چهار مورد را نام برده اند. در یک روایت نیز علامت‌ها، پنج مورد ذکر شده اند که چون مصادیق آنها با هم فرق می کند، تعداد آنها مجموعاً به نُه مورد می رسد که عبارت‌اند از: خروج سفیانی، قتل نفس زکیه، ندای آسمانی، خسف بیداء، طلوع خورشید از مغرب، اختلاف میان اولاد عباس، خروج یمانی، ظهور دستی در آسمان و خروج قائم(عج).
از میان این وقایع، پنج مورد در یک حدیث علامت های حتمی ذکر شده اند. عمر بن حنظله از امام صادق(ع) نقل می کند:
پنج چیز قبل از قیام قائم(ع) از علامت‌هاست: صیحه، سفیانی، خسف بیداء (فرو رفتن زمین در منطقه بیداء)، خروج یمانی، کشته شدن نفس زکیه.
ما چه علامت های محتوم را پنج مورد بدانیم و چه نُه مورد، این علائم به دو نوع تقسیم می شوند:
نوع اول مربوط به افراد می شود و امور جزئیه شخصیه هستند؛ نشانه هایی چون خروج سفیانی و یمانی و یا کشته شدن نفس زکیه.

[شكوه انتظار]

نوع دوم از سنخ حوادث خارق العاده است و با این‌که اموری جزئی هستند، از حیطه اختیار و انتخاب انسان خارج‌اند و انسان توان دخالت در آنها را ندارد، مانند صیحه آسمانی و فرو رفتن زمین در منطقه بیداء که هر دو اموری خارق العاده به شمار می آیند.
2. علامت های غیر محتوم: برخی از وقایع جزو نشانه های ظهور امام مهدی(عج) شمرده شده اند و یا گفته شده است که این وقایع قبل از قیام قائم(ع) واقع خواهند شد، اما وقوع آنها قطعی و حتمی نیست و امکان دارد تغییر پذیرفته و یا اصلاً واقع نشوند. به همین دلیل، در اخبار و احادیث از آن به موقوف تعبیر شده است. تعداد این وقایع و حوادث متغیر و متعدد است و در منابع به صورت های گوناگون یافت می‌شوند. لکن مهم‌تر از دانستن تعداد آنها، تقسیم و تعیین نوع این وقایع است. بنا بر روایات رسیده، می توانیم این وقایع را به اقسام زیر تقسیم کنیم:
الف) وقایع و حوادث اجتماعی و اقتصادی مانند کمی اموال، گرسنگی، ترسی که همه اهل عراق را فرا گیرد، فراوانی بازرگانان و اندک شدن سودها و رواج یافتن ربا؛
ب) وقایع سیاسی مانند فرود آمدن ترکان در جزیره و رومیان در رمله، آمدن پرچم های سیاه از سمت خراسان، مطلق العنان شدن اعراب، و اختلاف سه پرچم در شام و از این قبیل؛
ج) وقایع و بلایای طبیعی مانند وقوع زلزله ها،
گرفتن خورشید در نیمه ماه و گرفتن ماه در آخر ماه،
طغیان رود فرات و غیره؛
د) وقایع و حوادث دینی و مذهبی،
مانند ظهور شصت نفر که به دروغ ادعای پیغمبری می کنند،
ادعای امامت دوازده نفر از نژاد ابوطالب،
چند دستگی در دین و مانند اینها؛
هـ ) ظهور افراد خاص همانند سید خراسانی،
حسنی،
مغربی و دیگران.

[شكوه انتظار]

این علامت ها و نشانه ها با تمام انواع خود دو گونه هستند؛ گونه اول وقایعی‌اند که اراده و اختیار انسان در شکل گیری آن تأثیری ندارد و امور جزئیه خارق العاده که از عملکرد انسان و جوامع انسانی خارج است. علامت هایی چون ندای آسمانی، گرفتن خورشید در نیمه ماه و یا گرفتن ماه در آخر ماه و مانند آن، از دایره فعل انسان خارج است و پیش بینی آنها چون بر خلاف عادت‌های طبیعی است و هم چنین ربطی به سنت های تاریخی ندارد، ممکن نیست و تنها با علم غیب می توان آنها را پیش‌گویی کرد و مناسب ترین نام بر این نوع نشانه ها، اصطلاح «علائم الظهور غیبی» است.
امّا گونه دوم حوادثی کلی و عمومی هستند که فعل و اراده انسان در آن نقش دارد و نتیجه سنت های تاریخی هستند. به همین دلیل، با تکیه بر این سنت ها قابل پیش بینی هستند و می توان آنها را «علائم الظهور سننی» نامید. وقایعی چون اختلاف میان مردم، زیاد شدن ربا، کم شدن سود، کثرت فساد مطلق العنان شدن اعراب، همگی آثار عملکرد جوامع دوره غیبت است که عنصر اراده و اختیار تأثیر مهمی در تحولات آن دارد. این گونه حوادث را می توان با تکیه بر سنت های تاریخی پیش بینی کرد، اما باید دو نکته را در نظر داشت: اول این‌که امکان ذاتی داشتن پیش بینی با امکان وقوعی فرق می کند و در مورد این نوع پیش بینی ها می توان گفت که هم‌آهنگ با سنت های تاریخی و نتیجه آنها هستند. نکته دوم نیز آن است که این پیش بینی ها همانند خاستگاهشان یعنی سنت های تاریخی حتمی‌الوقوع نیستند و به دلیل دخالت اراده و اختیار انسان قابل تقدیم و تأخیر و تغییرند، اما این به معنای تخصیص اکثر نیست و همان گونه که سنت های تاریخی عام و کلی بودند، علایم نشأت یافته از آنها نیز که همان «علائم الظهور سننی» باشند، عام و کلی هستند.
دلایل متعددی برای اثبات وجود علائم الظهور سننی می توان ذکر کرد، در این قسمت به ذکر حدیثی از امام صادق(ع) بسنده می شود:
عن الفضل الکاتب قالَ: کنتُ عندَ أبی عبدالله(ع) فأتاهُ کتابُ ابی مُسلمٍ فقَال لیس لکتابِک جوابٌ اخرج عنّا فجَعلنا یسارُّ بعضُنا بعضاً فقالَ: إنّی شئ تُسارّونَ یافضلُ إنّ اللهَ عزَّ ذِکرُه لایعجلُ لِعجلة العبادِ و لازالَه جبلٌ عن موضعِه أیسرُ من زوالِ ملک لم یَنقض أجلُه ثمّ قالَ إنّ فلانَ بن فلانَ حتّی بَلَغ السابعَ مِن وُلد فلان... .
طبق این حدیث، برداشتن کوه راحت تر از برانداختن دولتی است که وقت و زمان سقوطش نرسیده است. امام صادق(ع) به صورت ضمنی بر سنت الهی و اجل داشتن هر قوم و دولتی که از سنن تاریخی است، اشاره می کند و آینده این دولت را نیز پیش بینی می کند که چند نسل خواهند بود، ولی این به معنی محال بودن ایجاد تأخیر و تقدیم و تغییر در حوادث آینده نیست. به همین دلیل، امام(ع) از لفظ «ایسر» استفاده می کند، نه از لفظ محال بودن، چرا که یکی از سنت های الهی تغییر سرنوشت قوم به دلیل تغییر در خودشان است.