تنبلي از نگاه قرآن

[رایکا]

نويسنده : جلال ميرباقري


يكي از نابهنجاري‌هاي اجتماعي كه خانواده و جامعه از آن رنج مي‌برد و بسياري به آن حساسيت فوق‌العاده نشان مي‌دهند، مساله تنبلي نوجوانان و جوانان است. البته اين مساله اختصاص به يك گروه سني ندارد ولي در چشم مردمان، تنبلي اين گروه سني به جهت فعال بودن طبيعي و جوشش و سرزندگي و شادابي، بيش‌تر نمود پيدا مي‌كند.
تنبلي به معناي تن‌پروري، بي‌كارگي، كاهلي و اهمال و سستي به كار رفته است. (فرهنگ فارسي ج 1 ص 1147) در قرآن واژگاني چون كسالي، بطا و قاعد در اين معنا و مفهوم به كار رفته است.

[رایکا]

تنبلي از ديدگاه قرآن

قرآن نسبت به تنبلي افراد در مواردي چون جهاد و نماز و برخي از اعمال عبادي ديگر توجه داشته است. به نظر قرآن ريشه تنبلي در اموري چون جهاد و اعمال و تكاليف سخت و دشوار را مي‌بايست در شك و ترديدي ديد كه آنان نسبت به خدا و دين دارند. فقدان ايمان كامل موجب مي‌شود تا شخص نسبت به تكاليف سخت و دشوار واكنش مثبتي نشان ندهد و با برخورد سرد خود آن را به كناري نهد؛ زيرا كساني كه به خدا و آخرت ايمان دارند مي‌كوشند تا به آموزه‌هاي دستوري خدا و قرآن و پيامبران عمل كنند.
شك و ترديد در خدا و يا آخرت موجب مي‌شود شخص، كاهلي و تسامح و تنبلي را پيشه خود كند و با جان و مال به دفاع از دين خدا و آموزه‌هاي آن اقدام نورزد. (توبه آيه 45 و 46) قرآن عامل ديگر تنبلي در افراد را در ثروت و رفاه زياد ايشان مي‌داند. برخورداري از ثروت و امكانات مادي موجب مي‌شود كه شخص از كارهاي سخت و دشوار بگريزد به ويژه آن كه كار ارتباط تنگاتنگي با جان و مال او داشته باشد و او رادر سختي جانكاهي قرار دهد. (توبه آيه 86) از ديگر علل و عوامل تنبلي نسبت به آموزه‌هاي ديني، دنياطلبي و دل خوش داشتن به زندگي دنياست؛ از اين رو شخص، حاضر نيست تا كارهاي سختي را در پيش گيرد و از جان و مال خود مايه بگذارد. (توبه آيه 38 و 85).
در تحليل قرآن كساني كه به دين اسلام، ايمان كاملي ندارند و يا منافق هستند گرفتار تنبلي مي‌شوند و اين گونه است كه در نماز گزاردن (نساء آيه 142)، جهاد در راه خدا (آل عمران آيه 167 و 168) و امور ديگري كه سخت و دشوار است و تنبلي مي‌كنند.
قرآن به مومنان و منافقان و ديگراني كه در حوزه دين تنبلي و تكاهل مي‌كنند هشدار مي‌دهد كه اين گونه رفتار موجب حسرت و ندامت دير يا زود مي‌شود كه راه گريزي از آن نخواهند داشت. ندامت زود هنگام آن اين خواهد بود كه دشمنان برايشان چيره شوند و يا از بهره‌هاي مادي و معنوي آموزه‌ها و عمل به آموزه‌هاي قرآني بي‌بهره بمانند و در آخرت نيز دچار خشم و عذاب الهي گردند. (نساء آيه 72 و 73) با نگاهي به آيات قرآني مي‌توان دريافت كه ريشه تنبلي عدم درك درست از شرايط و وضعيت و موقعيت فرد است. اين مساله اختصاص به حوزه دين ندارد و هر كسي كه درباره مساله و يا موضوعي دچار تنبلي مي‌شود و اقدام به كار و عملي نمي‌كند و در گوشه‌اي مي‌خزد، در حقيقت شرايط و وضعيت خود را درك نكرده است. دانش‌آموزي كه فايده درسي را درك نكرده است نسبت به آن واكنش درستي نشان نمي‌دهد و حاضر نيست تا آن را بياموزد و اين گونه نسبت به آن و يا همه دروس تنبلي مي‌كند. بنابراين ايجاد انگيزه و تغيير در نگرش دانش‌آموز مي‌تواند وي را نسبت به موقعيت خود و موضوع آگاه سازد.

[رایکا]

تغيير بينش راه علاج تنبلي

اين گونه است كه قرآن مساله را به سمت و سوي ايمان مي‌كشد و به اين نكته اشاره مي‌كند كه ريشه و خاستگاه تنبلي را مي‌بايست در تحليل نادرست بينشي و نگرشي فرد دانست. از آن جمله نگرشي كه نسبت به دين و يا آخرت و خدا دارد و يا در مساله دانش‌اندوزي به دانش خاصي نگرشي منفي نشان مي‌دهد از اين رو قرآن براي ايجاد تلاش در فرد مي‌كوشد تا نگرش و بينش وي را نسبت به مساله تغيير دهد. كسي كه بينش و نگرشي درست به مساله‌اي بيابد مي‌كوشد تا به هر وسيله‌اي شده آن را به دست آورد. اين گونه است كه كارهاي سختي چون جهاد و نماز بر وي آسان مي‌شود و روزه و حج در هر شرايط سخت و دشوار را به آساني انجام مي‌دهد.
بنابراين تغيير نگرش و بينش موجب مي‌شود شخص از تنبلي رهايي يابد و به آدمي سخت كوش و پر تلاش تبديل گردد.
والدين و مربيان نوجوانان نيز مي‌بايست به مساله تغيير نگرش آنان توجه داشته باشند و با ايجاد علاقه و انگيزه، آنها را به سوي تلاش سوق دهند. اين گونه است كه به جاي سركوفت و هشدار و تهديد مي‌توان با تغيير نگرش و با ابزار دروني و مهار باطني، شخص را به موضوع علاقه‌مند كرد تا انگيزه دروني وي را وادار به تلاش نمايد.
قرآن همچنين مي‌كوشد تا با تغيير در نگرش كلي انسان نسبت به دنيا آن را ابزار و راهي براي تعالي نشان دهد. اين تلاش از آن رو صورت مي‌گيرد كه تغيير نگرش مي‌بايست در دو حوزه كلي و جزيي انجام گيرد.
مساله ديگري كه قرآن به آن توجه مي‌دهد مساله رفاه‌طلبي است. دنيازدگي و رفاه زياد شخص را تنبل مي‌كند. بسياري از خانواده‌ها درباره كودكان دچار اشتباهي فاحش مي‌شوند و آنان را در رفاه زياد پرورش مي‌دهند كه موجبات تنبلي را فراهم مي‌آورد و نوجوانان را از تلاش باز مي‌دارد. اينها نكاتي بود كه قرآن نسبت به علل و عوامل تنبلي و راه برون رفت و درمان آن بيان مي‌كند. بنابراين به جاي برخوردهاي فيزيكي و كلامي تند بهتر است كه از روش تغيير نگرش و تغيير در امكانات (تنبيه قرآني) بهره جوييم تا نابهجناري تنبلي درمان شود.
منبع:http://www.kayhannews.ir