رفتار تغذيه اي خانواده با كودك

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

رفتار تغذيه اي خانواده با كودك

دربسياري از جوامع تغذيه مترادف با مراقبت است. لغت Nurture به زبان انگليسي به معني پرورش، تربيت، تغذيه، غذا، پروردن و بزرگ كردن است.
بي شك براي رشد و تكامل طبيعي شيرخواران و كودكان خردسال نه تنها بايد نيازهاي اساسي
جسمي (تغذيه، بهداشت، پوشاك، سرپناه، ايمني) را تامين كرد بلكه نيازهاي رواني، اجتماعي (عاطفي) آن ها نيز بايد برآورده شوند. وجود مادر يا جانشين او، فردي كه بتواند ارتباط حاكي از محبت و اعتماد با كودك برقرار كند، امري اساسي در تغذيه ي مناسب كودك و رشد و تكامل اوست.

شيوه هاي رفتاري مادر در زمان غذا دادن به كودك
اگر مادر در زمان تغذيه ي كودك هدف هاي زير را دنبال كند:
- نيازهاي تغذيه اي كودك را تامين كند؛
- احساس استقلال كودك را در خورردن غذا برآورده سازد؛
- عكس العمل مناسب و يك نواختي در مقابل رفتارهاي كودك ابراز كند؛
- ذائقه ي او را به انواع مواد غذايي عادت دهد؛
- محيطي سرشار از محبت و صميميت و به دور از جنجال در زمان غذا خوردن فراهم كند؛
- سفره ي غذا را در شرايط مناسبي كه خاطره دل پذيري ايجاد كند، بچيند؛
مي تواند در تغذيه ي كودك خود موفق باشد.
براي اين كه به چگونگي رفتار كودك، عكس العمل مادر و رفتارهاي آتي كودك پي ببريم يك مثال مي زنيم:
- كودك و مادر به مغازه اي وارد مي شوند؛
- كودك درخواست شكلات مي كند؛
- مادر براي كودك توضيح مي دهد و از خريدن امتناع مي كند؛
- كودك گريه مي كند و جيغ مي كشد؛
- مادر شكلات را مي خرد.
در اين مثال عكس العملي كه متعاقب رفتار كودك از مادر سر مي زند، تعيين كننده ي رفتارهاي آتي كودك است. مادر با خريد شكلات، رفتار كودك را براي استفاده از ابزار گريه تقويت مي كند و احتمال اين كه اين رفتار در دفعات بعد تكرار شود زياد است. در اين ارتباط دو جانبه اگر مادر نسبت به گريه ي كودك بي توجهي مي كرد يا توجه او را به موضوع ديگري جلب مي كرد، احتمال قطع گريه وجود داشت و پيامد نامطلوب فوق حاصل نمي شد. منطقي و معقول بودن رفتار والدين در مقابل درخواست هاي كودك موجب ايجاد رفتارهاي يك نواخت مي گردد و كودك دچار سردرگمي نمي شود. گاهي اوقات، والدين با توجه به شرايط روحي و رواني خود هر بار در مقابل درخواست معين كودك، رفتاري را نشان مي دهند كه با رفتار قبل مغاير است. اين رفتارهاي مغاير، كودك را دچار سردرگمي مي كند و ممكن است شيوه ي غذا خوردن او را نير تحت تاثير قرار دهد.

رفتارهاي كودك
كودكان در حين صرف غذا مي توانند رفتارهاي زير را داشته باشند:
لج كردن، غذا نخوردن، شكايت كردن، گريه كردن، زدن به در و ديوار، همكاري نكردن، راه رفتن بي هدف، اذيت كردن، داد زدن، لب و لوچه آويزان كردن، ناله كردن، پاسخ سربالا دادن، پرت كردن ابزار غذا، تف كردن، اوغ زدن و رد كردن غذا.
اين ها مثال هايي از رفتارهايي مناسب هنگام غذا خوردن هستند.
خوردن غذا با دست، خوردن غذا با قاشق، نشستن آرام در كنار سفره، پذيرفتن بسياري از انواع غذاها و دادن پاسخ به درخواست هاي مادر از انواع رفتارهاي مناسب هستند.

رفتارهاي مادر
حكم كردن، درخواست كردن، پرسش، كمك كردن، قرار دادن كودك در وضعيت مناسب، دادن قاشق به دست كودك و خواهش كردن نيز مثال هايي از رفتار هاي مادر هنگام غذادادن به كودك است.

تكامل كودك و ارتباط آن با تغذيه
به دليل اين كه غذا يكي از مهم ترين عوامل موثر و تقويت كننده هاي رفتاري است، لذا بايد دادن غذا با ملاحظات خاصي انجام گيرد. بايد كودكان از نظر جسمي، عاطفي و رواني آماده ي خوردن غذا باشند و اين مسئله بستگي به توانايي كودك دارد:
نوزاد تا 10 روز اول بعد از تولد داراي رفلكس جست و جو (Rooting Reflex) و مكيدن (Sucking Reflex) است و از قرار دادن دست با انگشت شست در دهان لذت مي برد.
بين 2 هفته الي 2 ماه شرايط تغذيه را تشخيص داده و به هنگام قرار گرفتن در وضعيت مناسب شروع به مكيدن مي كند.
بين 4 ـ 3 ماهگي در صورت قرار گرفتن ماده ي جامد در دهان، آن را با زبان بيرون مي اندازد
يعني در واقع وجود رفلكس بيرون اندازي زبان به اين امر كمك كرده و كودك، ماده ي جامد را در اين سن نمي پذيرد. الگوي جويدن با شروع رفلكس گرفتن، (Palmar grasp) سبب مي شود كه اشيا را به طرف دهان آورده و آن ها را گاز بگيرد.
بين 6 تا 8 ماهگي هنگام مكيدن، فك كم تر حركت مي كند. شيشه يا پستان را در هنگام خوردن شير با دست مي گيرد. و گرفتن با نوك انگشتان (گاز انبري) و خوردن فنجان را شروع مي كند.
بين 9 تا 12 ماهگي مي تواند مواد غذايي را گاز بگيرد و حركت چرخشي جويدن قابل مشاهده است. در اين سن قاشق را نيز مي گيرد.
بين 12 تا 15 ماهگي براي استفاده از فنجان و قاشق تلاش زيادي مي كند.
بين 9 تا 18 ماهگي، مرحله ي شروع استقلال است كه مي تواند مادر را خوشحال يا ناراحت كند. بايد انتظار داشت كه كودك پيش از اين كه چيزي را در دهان بگذارد اول آنرا لمس كند.
بين 15 تا 24 ماهگي در به دست گرفتن فنجان و با قاشق غذا خوردن، مهارت بيشتري پيدا مي كند، تمايلات غذايي را ابراز مي كند و گاز گرفتن غذا را با دندان تجربه مي كند.

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

نكات مهم رفتاري در تغذيه ي كودك
1. كودك بايد در زمان خوردن غذا در وضعيت راحتي قرار گيرد و غذا نزديك او باشد تا كودك بتواند به راحتي بدون اين كه تحت فشار قرار گيرد، غذا بخورد. اين كار موجب مي شود ريخت و پاش كودك كم تر شود.
2. بشقاب و لوازم غذا خوردن بايد از جنس نشكن باشد. در صورت شكستن ظرف ممكن است كودك احساس ياس كند و يا والدين عصباني شوند.
3. قاشق نبايد زياد گود باشد و ليوان نيز بايد به اندازه اي باشد كه كودك به راحتي آن را بگيرد.
4. خوردن سوپ براي كودك سخت است ولي اگر كمي قوام آن غليظ باشد كودك مي تواند آن را با قاشق بخورد.
5. رنگ مواد غذايي مي تواند در اشتهاي كودك و علاقه ي او به غذا تاثير بگذارد. خوردن غذاهايي با رنگ هاي سبز، نارنجي و زرد براي آن ها جالب است. براي اين كار مي توان از سبزيجات برگ سبز، هويج و … استفاده كرد.
6. آب ميوه ي طبيعي بهتر از نوع صنعتي آن است چرا كه به نوع صنعتي آن ماده قندي، رنگ و ماده ي معطر اضافه شده است.
7. دادن وقت كافي در زمان صرف غذا بسيار مهم است و بايد از شتاب و عجله در هنگام غذا خوردن پرهيز كرد.
8. بايد بي علاقگي كودك را نسبت به يك ماده ي غذايي پذيرفت و يك ماده ي خوراكي ديگر را جايگزين كرد.
9. غذا خوردن در يك ساعت معين مي تواند سبب تحريك اشتهاي كودك شود.
10. خستگي كودك مهم ترين عامل از بين بردن اشتهاي اوست بهتر است بعد از استراحت به كودك غذا داده شود.
11. كودك در يك محيط آرام بهتر غذا مي خورد. مشاجره، بلندكردن صداي راديو و تلويزيون، و همچنين رفت و آمد زياد حواس كودك را پرت مي كند و تمايل او به غذا خوردن كم مي شود.
12. دادن غذاي يك نواخت و تكراري سبب بيزاري كودك مي شود. حتي اگر غذايي كه مورد علاقه ي كودك است، پشت سر هم و تكراري به كودك داده شود او از خوردن آن امتناع مي كند.
13. هنگامي كه رفتار كودك غلط است بايد عكس العمل ثابت نشان داد، مثلاً اگر بشقاب يا قاشق يا غذا را پرت كرد نبايد گاهي اوقات خنديد و گاهي تنبيه كرد بلكه بايد رفتاري را در پيش گرفت كه كودك احساس كند، كار خوبي انجام نداده است.
14. نخوردن برخي از غذاها ممكن است تقليدي از اطرافيان باشد.

اصول رفتار با كودك يك تا سه سال
1. در صورتي كه كودك مايل است با دست غذا بخورد، نبايد ممانعت شود و به طور مثال نبايد به گمان خود، براي تقويت احساس استقلال، يك قاشق به دست كودك داده و با قاشق ديگر به او غذا داده شود.
2. استفاده از قاشق براي كودك نوپا ضرورت دارد ولي ممكن است نياز به كمك داشته باشد.
3. كودك نوپا نياز به مكان نسبتا خلوت براي خوردن غذا دارد، چون مدت تمركز او كوتاه است يعني صداي بلند راديو، تلويزيون يا رفت و آمد خواهر و برادر، و يا مشاجره مي تواند توجه او را از خوردن غذا منحرف كند.
4. دادن استراحت قبل از خوردن غذا و زمان ثابت صرف غذا براي كودك اهميت خاصي دارد.
5. اجراي برنامه ي ثابت سبب آرامش كودك مي شود، يعني بشقاب و قاشق هميشگي و حتي ثابت و نحوه ي آماده كردن او براي غذا خوردن به او آرامش مي دهد.
6. اشتهاي كودك مانند خلق و خوي او متغير است، بهتر است روزي كه كودك اشتهاي كم تري دارد و غذا كم مي خورد، پافشاري نشود كه حتما غذاي بشقابش را تمام كند.
7. قدرت تقليد كودك در اين سن زياد است و رفتارهاي اعضاي خانواده (خواهر، برادر يا والدين) را تقليد مي كند لذا نبايد افراد خانوداه رفتار نامتناسب در هنگام غذا خوردن داشته باشند.
8. كودك غذاي گرم را دوست دارد البته نبايد خيلي داغ و يا سرد باشد.
9. كودك دوست دارد با غذا بازي كرده و ريخت و پاش كند، بنابراين نبايد انتظار داشت كودك آداب غذا خوردن را رعايت كند.
10. كودك نوپا فقط 10 ـ 5 دقيقه حالت نشستن را تحمل مي كند بطور معمول قبل ار اتمام غذا، سفره را ترك كرده و دوباره برمي گردد.
11. رنگ و ظاهر غذا توجه كودك را جلب مي كند و در نتيجه به طور طبيعي او غذا را دست كاري خواهد كرد.

اصول رفتار با كودك سه تا پنج ساله
1. بايد كودك را با انواع غذاهاي مختلف آشنا كرد. بهتر است غذاي جديد را ابتدا يك فرد بزرگ تر خانواده بخورد تا الگويي براي كودك باشد و تمايل كودك براي خوردن آن غذا بيش تر شود.
2. نبايد ميان وعده ها آن قدر زياد باشد كه كودك نتواند غذاي اصلي را بخورد به خصوص در مصرف مواد قندي، شيريني، شكلات و تنقلات كم ارزش نبايد زياده روي كرد چون مي تواند سبب فساد دندان، سوءتغذيه و يا چاقي كودك شود. عادت كودك به مصرف ميوه به عنوان ميان وعده بسيار خوب است.
3. تعيين چهارچوب مشخص در ارتباط با غذا خوردن نشان دهنده ي ارزش ها و نگرش هاي خانوده است و بايد با محبت و مهرباني آن ها را به كودك تفهيم كرد.
4. در صورتي كه كودك تمايلي به خوردن غذاي جديد نشان نداد مي توان او را تشويق كرد كه مختصري از آن را بچشد، بو بكشد و حتي لمس كند اين كار درك كودك از غذا را با حس هاي بويايي، چشايي و بينايي تقويت مي كند و پذيرش غذاي جديد را براي او راحت تر مي كند. البته بهتر است غذاي جديد در زماني كه كودك به طور كامل گرسنه است داده شود.
5. بايد هنگام خوردن غذا محيط جالب و با آرامش باشد. امر و نهي كردن و اعمال روش هاي تربيتي در حين صرف غذا مناسب نيست.
6. بي تحركي، خواب ناكافي و بيماري كودك مي تواند موجب بي اشتهايي و غذا نخوردن كودك شود.
7. براي تشويق كودك به غذا خوردن بهتر است از بشقاب و فنجان ثابت استفاده شود و غذا به تكه هاي كوچك تقسيم شود تا به راحتي كودك آن را بخورد.
8. بايد به كودك اجازه داد كه اگر غذاي بيش تري مي خواهد، ابراز كند.
9. هم زمان با دسترسي به استقلال، ريخت و پاش غذا بيش تر مي شود ولي بايد تحمل كرد.
10. صحبت كردن با كودك خردسال در حين غذا خوردن، علاقه ي او را به صرف غذا بيشتر خواهد كرد.
11. ساعت خوردن غذا فرصت خوبي براي ابراز رفتارهاي صحيح در حين غذا خوردن است
12. كودك علاقه دارد غذاهاي جديد را دست كاري كرده و سپس بخورد، اين نيز رفتاري طبيعي است.
13. خوردن غذا با همسالان براي كودكان جالب تر است.

www.tebyan.net

گردآوری : گروه اینترنتی نیک صالحی