والدین و مربیان مسؤول

[رایکا]

چهار- آرامش روحى و روانى كودك در دوران بعدى


اصولا مایه و پایه آرامشهاى دوران بعدى كودك ، در گرو بهره گیرى و غناى وى از آزادى و تجربه دوران سیادت است .
آرامش و بردبارى در جوانى مرهون فعّالیّتها و جست و خیزهاى دوران كودكى است و لذا رسول اكرم صلّى اللّه علیه و آله فرمودند: ((چه خوب است كودك در خردسالى پرتحرّك و پرجنب و جوش باشد تا در بزرگسالى آرام و خویشتن دار گردد " 37 ".))

[رایکا]

پنج- ایجاد روحیه اعتماد به نفس و پرورش شخصیّتى مستقل


آنچه كه روحیّه اعتماد به نفس كودك را در این دوران حفظ مى كند و آن را بارور مى سازد، آزادى و تجربه است .
چون طفل در این سنین ، خود به سادگى تجربه مى كند و مى آزماید و در عمل به نتایجى عینى مى رسد كه براى او یقین آور است .
حال هر قدر محیط غنى تر باشد، براى كسب تجربیّاتى بیشتر و ارزیابى و شناخت او آماده تر مى گردد و به سبب آن ، روحیّه اعتماد به نفس و اتّكاء به خویشتن و استقلال در وى قوى تر مى شود.
در چنین محیطى خواستن به دنبالش توانستن و در پى آن اعتماد به نفس ‍ شكل مى گیرد و نوجوان به سوى شخصیّتى مستقل جهت مى یابد.

[رایکا]

تذكّرى درباره دوران سیادت


مشكلات و دشواریهایى كه والدین در دوران سیادت كودك احساس ‍ مى كنند، بیشتر مربوط به خود آنان است ، تا كودك ؛ زیرا آنان نمى خواهند وقتى را براى كودك صرف كنند و فرصتى را در اختیار او بگذارند و به سؤ الات وى پاسخ مثبت دهند.
از طرفى محیطى را براى او فراهم كرده اند كه چینش وسایل داخل آن مطابق میل و خواسته ها و بعضا هوسهاى پدر و مادر مرتّب شده است . چنین محیط زندگى ، براى جولان و فعّالیّتهاى آزاد و واكنشهاى طبیعى كودك مناسب نمى باشد.
حال كودكى كه در چنین فضایى مجبور به زندگى است ، على رغم خواسته ها و نیازها و روح كنجكاوش ، براى هر چیزى كه دست دراز مى كند و به سوى هر جایى كه حركت مى كند با داد و فریاد، بكن و نكن ، برو و نرو والدین و اطرافیان رو به رو مى گردد.
این چنین محیطى مخالف بهداشت و سلامت روانى كودك است و خواسته هاى این نونهال نو شكفته را سركوب كرده و دیگر مجالى براى شكوفایى و زمینه اى را براى نشو و نماى استعدادهاى نهفته وى فراهم نمى سازد.
البته باید در محیط زندگى كودك اشیایى را كه براى وى مضر و خطرناك است قبلا از دسترس او دور نمود، ولى هرگز نباید او را به دلیل این كه چیزها را خراب مى كند و یا وسایلى را مى شكند، از واكنشهاى طبیعى خود بازداشت .
والدین باید محیط زندگى را طورى آماده سازند كه وسایل مورد نیاز را در جاى مناسب خود بگذارند و اشیاى تیز و خطرناك ، داروهاى سمى یا نوشته هاى مهم و وسایل شكستنى و گران قیمت را از دسترس كودك دور نگهدارند.
والدین وسایل دقیق و حسّاس الكترونیكى را كه مى خواهند باز كرده و درست كنند، اگر جاى جداگانه اى ندارند، نباید در موقعى باشد كه كودك بیدار است و در هنگام كار با خشم و عصبیّت ، كودك را از نزدیك شدن به وسایل باز دارند.
همچنین كودكان بزرگتر دیگرى كه به مدرسه مى روند باید در جاى جداگانه اى وسایل و لوازم خود را پهن كنند كه موجبات آزار خود و راندن كودك را فراهم نسازند. مادران باید خیّاطى را در جایى كه كودك حضور ندارد و یا در مواقعى كه كودك خواب است ، انجام دهند. و وسایلى از قبیل سوزن و چرخ خیّاطى و... نباید در دسترس كودك باشد. در هر صورت كودك معصوم مقصّر نیست و در مواقعى هم كه حوادث و خطراتى پیش ‍ مى آید به علّت ندانم كارى بعضى از والدین است .
اگر به آینده و رشد استعدادهاى كودك علاقه مند هستیم باید همواره تلاش ‍ نماییم كه به سیادت و آقایى كودك لطمه اى وارد نیاید و روزانه او را در مقابل رگبار بكن و نكن هاى خود و اطرافیان قرار ندهیم .
اگر كودك در موقعیّتى قرار گرفت و خواسته اى را ابراز كرد كه امكان پذیر نیست و یا برایش مضر است ، باید با حفظ سیادت كودك توجّه او را به طرزى عاقلانه به سوى امر مطلوب دیگر كه بتواند به نوعى جایگزین خواسته هاى او گردد، جلب نماییم و به طورى كه متوجّه نشود شى ء خطرناك را از دسترس او دور نماییم .
مثلا اگر كودك كارد تیزى برداشت ، بدون سر و صدا و داد و فریاد باید توجّه او را به سوى خوراكى یا اسباب بازى مورد علاقه اش برگردانیم و آهسته چاقوى تیز را از دستش خارج سازیم .
البته بهتر این است كه ما از قبل فكرش را كرده باشیم و فضا و محیط را طورى مرتّب كنیم كه مجبور نباشیم دائما كودك را از كارى باز داریم و یا اشیاى مورد علاقه اش را كه به آن دست یافته است ، از دستش بگیریم و در نتیجه او را از خواسته هایش جدا سازیم زیرا این دوران ، دوران سیادت و آقایى ، دوران كنجكاویها و تجربه هاى مفید حسّى كودك است . ما نباید ناآگاهانه جلوى تجربه ها و كنجكاویهاى طبیعى و خودجوش كودك را، كه زمینه ساز فعّالیّتها و خلاقیّتهاى ذهنى او در بزرگسالى است ، بگیریم .
این دوران ، دوران حسّى و آشنایى و ارتباط او با محسوسات است ، و هرچه تجربه هاى حسّى كودك قوى تر باشد، در آینده از تفكّر و تعقّل و خلاقیّت قوى ترى برخوردار خواهد بود.
چرا كه فراوان بودن تجربیّات حسّى در سنین كودكى مى تواند به عنوان بزرگترین مصالح زیربناى تفكّر و اندیشه هاى او در بزرگسالى و اساس ‍ جولان ذهنى و تفكّرات عقلى اش قرار گیرد " 38 ".
در این دوران باید عمده تلاش اولیا و مربّیان ، ایجاد فضایى آزاد و آرام همراه با غنى كردن محیط جهت كسب تجربه ها و بازیهاى كنجكاوانه و جنب و جوش و فعّالیّتهاى پرتحرّك و ملایم كودك باشد.
همچنین والدین و مربّیان باید زمان و فضاى مناسبى براى بازى و فعّالیّتهاى كودك در نظر بگیرند تا او بتواند به طور طبیعى و آزادانه به تجربه هاى شخصى بپردازد. باید همواره به خواسته ها و نیازهاى كودكان توجّه كرد و از طرف دیگر آنان را از آنچه كه موجب تحقیر و سرزنش و تخریب شخصیّت وى مى شود دور نگه داشت .
در این جا نقش مهم و سازنده نهادهاى تربیّتى و پرورشى و ارشادى كشور مشخص مى شود كه به خاطر ترقّى و تعالى نسل آینده ساز كشور - بخصوص قشر محروم و مستضعف انقلاب كه از فضا و محیط بازى شخصى محروم مى باشند - توجّه بیشترى مبذول شود و نونهالان معصوم را با ایجاد و گسترش پاركها و مكانها و فضاهاى مناسب براى بازى و تفریح در شرایطى سالم با حفظ ارزشهاى اسلامى یارى دهند، به طورى كه سلامت روحى و روانى كودك از هر نظر تاءمین گردیده و شخصیّتش مورد تهدید واقع نشود، تا نونهالان این كشور را متناسب و همراه با فرهنگ اصیل اسلامى رشد و تعالى بخشند و استعدادهاى نهفته این ملّت كه جدا سرمایه هاى ذخیره شده این مرز و بوم مى باشند را در جهت اهداف عالى نظام اسلامى شكوفا سازند.

[رایکا]

هفت سال دوّم زندگى


در هفت سال دوّم زندگى تغییرات قابل ملاحظه اى در تن و روان نوجوان پدید مى آید جسمش نسبتا قوى شده ، ذهنش رشد یافته و درك و فهمش ‍ افزایش مى یابد. خوبیها و بدیها را تا حدودى مى فهمد، به همین جهت مورد سؤ ال و بازخواست اولیا و مربّیان واقع مى شود، اما چون عقلش كاملا شكفته نشده ، صلاح و فساد خود را به درستى تشخیص نمى دهد.
در این مرحله است كه اولیا و مربیان او را آموزش مى دهند و راهنمایى كرده و وظایفش را تعیین مى كنند.
نوجوان معمولا از فرمان آنان اطاعت مى نماید. این دوره دوره تاءدیب اوست و مربّیان باید به ادب " 39 ". او بپردازند، و او را در جهت اهداف آموزشى و تربیّتى این دوره به كار گیرند " 40 ".
از ابتداى این دوره است كه آموزش رسمى آغاز مى شود؛ كودك در مدرسه شروع به تحصیل مى كند و تكالیف درسى به عهده وى گذاشته مى شود و مسؤولیّتهایى هر چند محدود به عهده او واگذار مى گردد.
كودك اگر دوران سیادت را به طور طبیعى و آزاد و در فضایى مناسب و اطمینان بخش سپرى كرده باشد، در دوران اطاعت داراى نوعى تعادل روانى است و با روحیّه اى شاد و علاقه مند، مسؤولیّت مى پذیرد و براى كسب تجربیّات بیشتر از اولیا و مربّیان اطاعت و حرف شنوى دارد " 41 ".
او كه دیگر وارد دوران نوجوانى شده ، احساس مى كند كه خود به تنهایى نمى تواند به همه معلومات و آگاهیهاى وسیع پیرامونش دست یابد، بلكه خود را نیازمند كسى مى بیند، كه اطمینان و اعتماد او را جلب كرده و به او توجّه دارد، تا بتواند به راحتى از او پرسش نماید و به سؤ الاتى كه برایش ‍ پیش مى آید، پاسخ دهد.
ذهن نوجوان ، رشد یافته و خواسته ها و نیازهاى او معقولتر شده است ، فطرت كنجكاو او آماده است كه مشتاقانه از طریق اطرافیان كسب تجربه كند و معلومات و اطّلاعات خود را بالا ببرد.
او مى تواند بیاموزد و تعلیم داده شود " 42 ".دیگر او را نباید در این دوره كاملا آزاد گذاشت ، بلكه اوقات وى باید تحت مراقبت و برنامه هاى منظّم قرار گیرد، تا به نظم و انضباط عادت كند " 43 ". در این دوره كم كم باید او را به انجام اعمال عبادى ترغیب و تشویق نمود " 44 ".

[رایکا]

هفت سال دوّم مهمترین دوران ادب آموزى


هفت سال دوّم به جهت رشد و تواناییهاى ذهنى و مساعد بودن ذهن و حافظه ، مهمترین مرحله آموزشى است . به خصوص از جهت تربیّت در این دوران است كه نوجوان باید مؤ دّب به مبادى و آداب اسلامى گردد " 45 ".
آدابى كه در این دوران باید توسط مربّیان در مدرسه و پدر و مادر در خانه ، به طور هماهنگ آموزش داده شود، به تدریج در طول این هفت سال در وجود و شخصیّت نوجوان جایگزین گردیده و در تكوین اساس شخصیّت آینده اش نقش مهمّى ایفا مى كند.
تمام حركات و رفتار و نحوه كنترل عواطف و احساسات انسان در بزرگى مرهون آموزش و تاءدیب و قالب بندى رفتارى در دوران هفت سال دوّم است ؛ زیرا این مرحله بهترین دوره رشد و تبلور هوش و حافظه بوده و سرعت یادگیرى نوجوان فوق العاده قوى است .
آداب و اخلاق اسلامى را كه در احادیث آمده است ، باید معلمّان محترم با بیانى شیوا در ضمن داستانهایى شیرین و جالب شرح داده و به نوجوان بیاموزند، تا به طور طبیعى به یادگیرى آن مبادرت ورزد. براى حفظ احادیث مى توان دانش آموزان را موظّف كرد كه پس از آموزش یك حدیث هر روز هنگام ورود معلّم به كلاس آن را تكرار نمایند. این روش سبب مى گردد در طول یك تا دو هفته دانش آموزان به طور كامل حدیث را حفظ نموده و خاطراتى كه پیرامون موضوع آن حدیث گفته مى شود، به خاطر بسپارند و در رفتار حال و آینده آنان مؤ ثّر باشد.
سخنان ائمّه معصومین علیهم السّلام در ذهن پاك و خالى از هر گونه غل و غش نوجوان ، تاءثیر خاصّى داشته و در روح و نفس وى نفوذ مى كند " 46 ".، و سبب رشد و تعالى نوجوان خواهد شد. به طورى كه با این روش در طول مدّت دوران اوّلیّه تحصیل ، نوجوان مى تواند با بخش مهمّى از آداب اسلامى آشنایى پیدا كند.
آداب مهمّى كه دانش آموزان در این مرحله از عمر خود در مدرسه مى توانند به صورت جدّى فراگیرند به ترتیب عبارتند از " 47 ".:
1 - سلام كردن
2 - نظم و انضباط
3 - شروع كردن هر كارى با نام خدا
4 - آداب غذا خوردن
5 - آداب آشامیدن
6 - نظافت و تطهیر
7 - احترام به پدر و مادر و بزرگان
8 - آداب معاشرت با دیگران
9 - آداب سخن گفتن
10 - آداب خوابیدن
11 - رعایت حق دیگران در كارها
12 - آشنایى با وضو گرفتن
13 - آشنایى با غسل كردن
14 - آشنایى با نماز خواندن و دعا كردن
15 - آشنایى با روزه گرفتن
16 - آداب قرآن خواندن
17 - آداب مسافرت كردن
18 - آشنایى با آداب دوستى و رفاقت
به موازات آموزش این آداب باید، تلاش در كسب خصلتهاى خوب و فضایل اخلاقى و همچنین دورى و اجتناب از كارهاى بد و رذایل اخلاقى را، از جمله اهداف مهم دیگر تربیّتى این دوران به شمار آورد " 48 ".
البته باید توجّه داشت كه آموزش آداب و اخلاق باید هماهنگ و همزمان به صورت عملى انجام پذیرد به نحوى كه دانش آموزان و نوجوانان آنها را در رفتار و كردار مربّیان و معلّمان و والدین خود مشاهده نمایند، در غیر این صورت این گونه مسائل آثار مطلوبى بر شخصیّت نوجوانان و دانش آموزان نخواهد داشت .
فضایل و رذایل اخلاقى كه در این دوران از زندگى نوجوان ، مى تواند تقویّت و یا اصلاح شود عبارتند از " 49 ".:
1 - صداقت و راستگویى
2 - پرهیز از دروغگویى
3 - پرهیز از حسد
4 - پرهیز از غیبت
5 - انجام كارهاى خیر و كمك به دیگران
6 - پرهیز از تهمت و سخن چینى
7 - به جا سخن گفتن و پرهیز از یاوه گویى
8 - پرهیز از ظلم و آزار دیگران
9 - دورى از اسرافكارى
10 - اهمّیّت قائل شدن به عهد و پیمان
11 - پرهیز از ستیز و لجبازى با دیگران
12 - سخاوت و بذل و بخشش
13 - عفو و گذشت
14 - قضاوت صحیح نسبت به خود و دیگران
15 - یار و یاور مظلوم و دشمن ستمكار بودن
16 - ذكر و یاد خداوند در همه حال
با توجّه به این كه نوجوان در این مرحله از دوران زندگى شدیدا تحت تاءثیر مربى و معلّمان خود هستند و از آنان الگو مى گیرند، والدین باید در حفظ حریم شخصیّت و قداست مربّیان و معلّمان به عنوان یك الگو و نمونه در نزد فرزندان خود بكوشند و هرگز حاضر نشوند شخصیّت معلّم را در مقابل آنان خدشه دار كرده و یا خرد كنند؛ در غیر این صورت لطمه بزرگى به احساس طبیعى همانند سازى نوجوانان با معلّمان وارد مى كنند و اثرات جانبى این مساءله سبب دلسردى و عدم رغبت نوجوانان به مسائل تحصیلى و درسى خواهد شد.
البته معلّمین باید به این مساءله توجّه داشته باشند كه موفّقیّت آنان در امر تدریس بستگى به میزان مهارتشان در درس و علم و آگاهى آنان از مسائل تربیّتى و روان شناسى دارد و اگر بتوانند با ایجاد انگیزه و رغبت و همچنین ایجاد ارتباطى قوى و عاطفى با نوآموزان نقش خود را به عنوان یك مربّى نمونه ایفا كنند، به راحتى و بدون هیچ گونه دشوارى مساءله تعلیم و تعلّم خود به خود صورت خواهد گرفت ؛ چرا كه نوجوانان به طور طبیعى جویاى درك و فهم و یادگیرى مسائل مختلف هستند.

[رایکا]

هفت سال سوّم زندگى


هفت سال سوّم عمر كه از پانزده سالگى آغاز مى گردد، همان دوران بلوغ و جوانى است ، در این مرحله نوجوان به سبب بحران بلوغ خواهشها و تمایلات متفاوت و متضّادى دارد.
از طرفى خودخواهیهاى كودكانه با دیگردوستى و نوع دوستى در هم مى آمیزد با این كه جوان مى خواهد با دوستان خود باشد، در عین حال علاقه مند به تنهایى است . كودك پرجنب و جوش دیروز به جوان حسّاس و زود رنج امروز بدل گردیده و تغییرات سریع جسمى تاءثیرات فراوانى در حالات روحى او به جا مى گذارد. با ظاهر شدن نیروى جنسى در او احساس ‍ نسبت به جنس مخالف پدید مى آید " 50 ".
او بسیار حسّاس و زود رنج است و در مقابل رفتار دیگران به سرعت عكس العمل نشان مى دهد. گاهى به فكر فرو مى رود و زمانى به سخنان اطرافیان مى اندیشد.
به شدّت از همسالان خود الگو مى پذیرد و از رفتار آنان پیروى مى كند. سازگارى اجتماعى او دچار آشفتگى گردیده است . نیروى متراكمى كه در وجودش نهفته است مى خواهد به صورتى خود را نمایان كند.
بنابراین در رفتارش اظهار منیّت و علاقه به تملّك شخصى ، ابراز وجود و اظهار تعلّق به گروه نمایان است .
غالبا مى خواهد در جمع مطرح شود و نقش و مسؤولیّتى به عهده بگیرد.
حالات و شخصیّتش ناپایدار است و در بعضى اوقات نسبت به دیگران بى اعتماد و در كارها بى حوصله است . با كمبودهاى خود به مقابله بر مى خیزد، دیگر دوره وابستگى به سر آمده است و مى خواهد زندگى مستقل خود را پایه ریزى كند.
اطرافیان بخصوص والدین باید این موقعیّت بحرانى و بسیار حسّاس جوان را درك كنند و دریابند كه باید با وى با محبّت و ملاطفت و ظرافتى خاص ‍ برخورد نمایند، چنان كه پیامبر بزرگ اسلام صلّى اللّه علیه و آله فرموده است : به شما سفارش مى كنم كه نسبت به جوانان مهربان باشید، زیرا آنان در این هنگام نازك دل هستند " 51 ".، لذا در بعضى از اوقات باید خطاهاى جوان را نادیده گرفت و از آن چشم پوشى كرد، باید همواره او را به خود نزدیك ساخته و اوقاتى را با او باشند " 52 ". و به نیازهاى روحى و عاطفى او برسند.
در نتیجه برخوردهاى صحیح والدین است كه كم كم ویژگیهاى دوران كودكى از میان مى رود و نشانه هاى بزرگى و رشد یافتگى را در جوان خود احساس خواهند كرد.
جوان در این دوره رشد ذهنى بیشترى پیدا مى كند و از لحاظ ابزار ذهنى به بلوغ عقلى خود مى رسد.
رسول اكرم صلّى اللّه علیه و آله موقعیّت او را در این دوره با كلمه وزیر " 53 ". تعبیر نموده اند؛ یعنى ، او مرحله اطاعت و كار آزمایى را پشت سر نهاده و نقش وزیر را در كشور خانواده به عهده مى گیرد " 54 ".
كودك قبل از بلوغ در محیط خانه مسؤولیّتى ندارد، اما وقتى بالغ مى شود باید مسؤولیّت بپذیرد و قسمتى از بار سنگین خانواده را به دوش بكشد. به عبارت دیگر مشاور و یار و یاور پدر و مادر باشد و در تدابیر امور زندگى با وى تبادل نظر شود، در تصمیم گیریها مورد توجّه قرار گیرد و به شخصیّتش ‍ احترام گذاشته شود، تا بدین وسیله نیاز به تشّخص طلبى و استقلال جویى وى ارضا شود.
در این دوران احساسات و گرایش دینى بروز و ظهور پیدا مى كند، لذا باید شرایط و محیطى براى وى فراهم كرد، تا به طور كامل از جهت عقاید دینى اقناع گردد " 55 ".
والدین در وهله اول در برابر خود مسؤولند " 56 ".؛ یعنى ، باید قبل از رسیدگى به فرزند، خود را اصلاح كنند و نفس خویش را از رذایل پاك و تزكیه نمایند.
اولیا و مربّیان تنها با آگاهى و شناخت مى توانند در ارتباط با جوانان خود رفتارى مناسب از خود نشان دهند.

[رایکا]

دوران جوانى


جوان براى درك بهتر خود و نیز آشنایى با محیط پیرامون خویش ، نیاز به راهنمایى و آگاهى دارد. او همواره در حال رشد و نمو است و رشد جسمى اش به طور طبیعى ، همراه با حالتها و هیجانهاى روحى و عاطفى است . جسم جوان به شكل غیر ارادى به رشد خود ادامه مى دهد و رشد روحى و روانى وى در ارتباط مستقیم و متقابل با جسم اوست . هنگامى جریان رشد، حلت طبیعى به خود مى گیرد، كه او از نظر فكرى و اعتقادى در جهت صحیح و در مسیر طبیعى برنامه هاى تكاملى نظام آفرینش قرار گیرد.
بنابراین ، جوان براى رشد روانى و سازندگى خود، نیازمند هدایت و راهنمایى مربّیان صالح و خیراندیش است . از طرفى او نیازمند تفكّر درباره خود و رفتار و اعمال و عكس العملهاى خویش در محیط زندگى است . او باید چگونه زیستن را بیاموزد، بخصوص زمانى كه به ((هویّت )) خود پى مى برد و كم كم خودش را پیدا مى كند كه من كیستم و در كجا هستم و چگونه باید باشم .
او باید پاسخ این سؤ الها را بیابد تا بتواند در مسیر زندگى خود سنجیده گام بردارد و به آینده اى مطمئن و سعادتمند دست یابد.
یكى از روان پزشكان " 57 ". مى گوید: ((من در تحقیقات فراوانى كه درباره علّت ناراحتیهاى اشخاص انجام داده ام ، به این نتیجه رسیده ام كه این افراد، در دوران كودكى و جوانى ، چگونه زیستن را به خوبى فرا نگرفته اند و به اندازه كافى راهنمایى نشده اند. بسیارى از آنان در حال حاضر، پدر یا مادر هستند و داراى فرزندانى نیز مى باشند. آنها بدون این كه خودشان بخواهند و یا بدانند، ناراحتیهاى روحى و روانى خود را به فرزندان منتقل مى كنند.))
جوان به علّت این كه سنّش كم است و كمتر از بزرگسالان گرفتار ناملایمات زندگى شده ، داراى ذهنى خام و عارى از تجربه است . او كمتر از بزرگترها سرد و گرم روزگار را چشیده و با مشكلات و دشواریهاى كمترى در زندگى رو به رو گردیده است .
ذهن پاك و ساده اش چندان فرصت انحراف و آلودگى پیدا نكرده و از طرفى چون به دوران كودكى نزدیك است ، بهتر از افراد مسن ، مى تواند خاطره ها و حوادث دوران كودكى خود را به یاد بیاورد و علّت بعضى از احساسها و رفتار خود را بفهمد تا در نتیجه ، هرگاه رفتار ناپسندى از خود مشاهده كرد، به آسانى آن را علّت یابى كرده و اصلاح نماید.
جوان ، هنوز قسمت بیشتر عمر خود را در پیش رو دارد. او با شناخت بهتر خود، مى تواند از بروز واكنشهاى نابهنجار در برابر پیشامدهاى زندگى در آینده ، جلوگیرى نماید.

[رایکا]

فصل سوّم: دوران بلوغ جوان

نخستین گام


" 58 ". دارد و در عین حال مى تواند توجّه خود را به شخصیّت خویش متمركز سازد و رفتار و كردار خود را مورد ارزیابى و تحلیل قرار دهد، حتّى بهتر از یك پدیده خارجى ، ((خود)) و رفتار خود را مورد مطالعه و تجربه و جستجوى علمى قرار دهد.
انسان اطلاعات علمیى كه از خارج دریافت مى كند، ممكن است همراه با خطا و اشتباه باشد، ولى درباره ((خود)) خطا نمى كند.
در این باره قرآن مى فرماید، انسان به نفس خود آگاهى دارد، اگر چه (براى خطاهایش ) عذرتراشى كند " 59 ".
انسان وقتى باطن خویش را شناخت و اصلاح كرد، رفتارى كه از او صادر مى گردد نیز اصلاح مى شود. جوان داراى این قدرت خواهد بود كه در برابر موفّقیّتها و یا شكستهاى زندگى ، خود را نبازد و با تقویّت ایمان و توكّل به خدا با عزمى راسخ ، در حوادث به جلو گام بردارد؛ زیرا غرور برخاسته از موفّقیّت یا نومیدى حاصل از شكست ، هر دو براى وى خطرناك است . مطالعه فرازهاى زندگى رهبران بزرگى كه منشاء خدماتى به انسانها بوده اند و آنان را به سوى دانش و عدالت و خداپرستى هدایت كرده اند، ما را به این نكته آگاه مى سازد كه : این گونه افراد از جمله كسانى بوده اند كه دوران حساس بلوغ خود را به سلامتى و پاكى پشت سر گذاشته و ایّام جوانى را آگاهانه سپرى كرده و از قدرت جوانیشان بیشترین استفاده را نموده اند. آنان شیوه اى را برگزیده اند كه استعدادهایشان را در جهت كمال ، شكوفا كرده و همواره وجودشان براى خود و دیگران منشاء خیر و بركت بوده است .
اندیشیدن و درس آموزى از زندگى دانشمندان علوم و رهبران دینى بویژه پیامبران بزرگ به جوان كمك مى كند كه در موقعیّتها و مراحل مختلف زندگى بر اساس بهترین و ارزشمندترین دستاوردها عمل نماید تا استعدادهاى خود را شكوفا سازد. اما كسانى كه موجب فساد و گمراهى خود و دیگران گردیده اند، بیشتر افرادى بوده اند كه در دوران مهم و بحرانى بلوغ ، انحراف و آلودگى فراوان پیدا كرده و آسیبهاى جبران ناپذیرى به شخصیّتشان وارد شده است .
بنابراین بى اطلاعى جوان از مسائل حسّاس دوران بلوغ ، موجب اختلال روانى و تزلزل در شخصیّتش گردیده و در نهایت ، آینده اى مبهم و تاریك در انتظارش خواهد بود.

[رایکا]

آینده نگرى براى جوان


جوانان در آینده اوقات زیادى در پیش رو خواهند داشت و هر وقت ، فرصت دست دهد، حق دارند از آنها استفاده نمایند، ولى چگونه ، چطور و با چه هدفى ؟
یك جوان با ایمان ، با بینش صحیحى كه درباره خود و این رویدادها دارد، حوادث ناگوار و غیر اختیارى را، به عنوان یك پل و نردبان ترقّى و وسیله آزمایش الهى - كه كمال و رشد و سعادت او درگرو آن است - تلقّى مى كند و با عبور آگاهانه از آن ، آینده تابناك خود را رقم مى زند.
حوادث و پیشامدهاى دوران جوانى انسانهاى بزرگ (رهبران اجتماعى و مذهبى ، همچون : امام خمینى ، شیخ انصارى ، علامّه طباطبایى و دانشمندان علوم طبیعى ، چون : انیشتین ، ادیسون ، پاستور و...) همه گویاى این حقیقت است كه اینان با درك درست و بینش صحیحى كه نسبت به ناگواریها داشته اند، به نحو شایسته اى با آن برخورد كرده و پیروزمندانه از آن گذشته اند.
به طور كلّى باید دانست كه اگر ما داراى هدف و اعتقادى صحیح و عاقلانه باشیم ، آن هدف در زندگى به ما آرامش و دلگرمى و نیرو مى دهد و ما را با پشتكار زیاد وارد معركه زندگى كرده و به پیش مى راند و در پایان ، ما شادمانه با موفّقیّتى تمام به آن هدف دست خواهیم یافت .

[رایکا]

واقع بینى


این تمایل در بیشتر ما وجود دارد كه كسالت و تنبلى خود را نادیده گرفته و شكست در كارها را به گردن دیگران و یا پیشامدها مى اندازیم و نواقص و معایب خود را به حساب نیاورده و در صدد برطرف كردن آن نیز نمى باشیم .
تجربه نشان داده است كه ما همیشه مایل هستیم كارها را آن طور كه دلمان مى خواهد، ببینیم ، نه آن طور كه هستند. دوست نداریم درباره معایب و نقصهاى خودمان اندكى بیندیشیم ، در حالى كه تفكّر در این باره موجب جلوگیرى از تكرار خطا در كارهاى بعدى ما خواهد شد.
با این بینش هر روز كه از عمرمان مى گذرد، یك قدم در جهت كمال و بى نقصى به پیش مى نهیم . به همین جهت است كه حضرت على علیه السّلام مى فرماید: شناخت خویش بالاترین و سودمندترین شناخته است " 60 ". و حتّى شناخت آفریدگار جهان را منوط به شناخت خود دانسته اند " 61 ".، زیرا تا انسان خود را نشناسد و انگیزه ها و خواسته هاى درونى خویش را به طور صحیحى تحلیل نكند و با هدف آفرینش در این جهان آشنا نگردد، نمى تواند مسائل زندگى خود را به طرز درستى ارزیابى كند و درباره آنها قضاوت و انتخاب صحیحى داشته باشد.